СТАРИК ГОЗЪЯ


Старик гозъя вӧлі коркӧ олӧны. И ӧтик ныв налӧн вӧлі. Нылыслӧн вӧлі нимыс Сашенька. Быдмыштіс мыйтакӧ, гашкӧ, вит-квайт арӧс вӧлі, мамыд и кулі, батькӧд колисны кыкӧн. А батьлы гӧтыртӧгыд гажтӧм дай и шуӧ:

— Сашенька, тэн ӧд, ме удж вылад муна да, зэв гажтӧм ӧтнадлы, кузь луныд зэв. Ме тэныд выль мам вайӧда.

А сійӧ оз на гӧгӧрво, мый омӧлик сэк лоӧ олӧмыс, и сӧгласитчис:

— Вайӧд, вайӧд.

И вот бать вайӧдіс, кагаа бабаӧс кыськӧ корсис, нывсӧ Парашаӧн шулісны. Пондісны овны, а Парашаыс тьӧткаыслӧн арлыдӧн ыджыдджык, Сашаыс томджык. Но став уджсӧ уджӧдӧ Сашалы. Параша нинӧм оз уджав. Чӧскыда вердӧ да юкталӧ, небыд вольпась вылын узьтӧдӧ. А мӧдыс, коньӧр, нинӧм оз аддзыв. Коксьыс валегисӧ куляс да юр улас пуктылӧ войнас. Сэтшӧм омӧля кутіс тьӧткаыс видзны, батьыс вылӧ кутіс скӧравны. Мӧдыс и шуӧ:

— Кытчӧ нӧ ме тайӧс вошта, эм да. Тэ ассьыд радейтан, а менам тайӧ аслам жӧ дай мамтӧм. Тайӧс колӧ бурджыка радейтны.

— Тэ кӧ тайӧс кытчӧкӧ он ну, ме тэкӧд ог ов. Ме талун жӧ нопйышта, мый вайлі, да муна тэ дорысь.

А мӧдлы гӧтырыд жаль кодь лоыштіс и думайтіс:

— Менам вӧрын, гашкӧ, верст комын сайын, гашкӧ, и ылынджык, охотничӧй банька вӧлі. Ме Сашаӧс сэтчӧ нуа.

Коркӧ и шуӧ нылыслы, гашкӧ, и мӧд луннас:

— Сашенька, ми тэкӧд ветлам базарӧ, — пӧрйӧдлӧ, — тэныд мича платтьӧ ньӧбам, мича чышъян ньӧбам.

А Сашенька кывліс сёрнисӧ, оз и кӧсйысь, оз сӧгласитчы.

— Ми тэныд тӧварыш вылӧ пуктам кань дай петук.

А сійӧ и шуас:

— А кӧлӧкӧльчиксӧ пуктӧй жӧ меным.

Сійӧ дзоля кӧлӧкӧльчикӧн вӧлі ворсӧ, каньӧн да петукӧн, аслас сійӧ вӧлі.

Мӧдыс шуӧ:

— Верман пуктыны и кӧлӧкӧльчиктӧ.

Тьӧтка зэв рад лои, мый Сашенька сӧгласитчис вӧрӧ мунны, быттьӧ базарӧ. Лёк кӧм-паськӧмӧн сійӧс кышисны, лёк важ пась шойӧн пасьтӧдісны, важ шаль шой, гашкӧ, мамыслӧн на, кӧртӧдісны. Пос йылын, сарайын вӧв доддялісны рӧзвалльӧ и пуксьӧдісны. Петукӧс сетісны сылы, каньӧс пуктісны и дзоля кӧлӧкӧльчик пуктісны.

Дерт, сійӧ луннас, верст комынсӧ ӧд абу ёна матын, дыркодь лои гӧнитны. Сашенька кынмыштіскодь, кӧдзалі лёк паськӧмнад доддьын, но воисны коркӧ вӧр керка дорӧ. Вӧр пиын, лым пиын банька сулалӧ. Сашенька шуӧ:

— Тайӧ и базарыд? А кӧн вузалӧны мича платтьӧтӧ?

— Пытшкас пыран, олыштан лун мӧд-коймӧд, да сэк тэныд сэсся и мича платтьӧ сюрас. Пӧрччысь! Ме час петала, вӧрсьыс лыс рос пыртышта да пачсӧ ломта.

Сэні гор вӧлі налӧн. Абу прамӧй пач. Петаліс, росъяс кыськӧ чегйышталіс батьыс. Саша каньӧс босьтӧма да пукалӧ, малалӧ. Коксӧ улас чукралӧма, мыйкӧ пызан кодь жӧ сэтӧн эм, скамейка. Сэні пукалӧ Сашенька. Пачтӧ ломтісны да вӧр пывсян пачыд зэв ӧдйӧ керкатӧ и шонтіс. Зэв шоныд лои. Батьыс и шуӧ:

— Час, ме аски кежӧ ещӧ тэныд пес пырта.

Петаліс, черӧн керышталіс дай ещӧ унакодь пыртіс пессӧ. Тьӧткаыдлӧн пуктӧма пызьтор. Дерт, еджыд пызь эз пукты, а важ деревенскӧй кыдъя ид пызьтор.

— То тай рок вылад пуктыштӧма пызьтор дай котелок. Тэ пусьы да сёй. Унмыд пондас локны да пач вылас позьӧ водыштны. Сэтӧн и узь, вод да. А петуктӧ лабич улад пукты.

Чӧвтыштісны пач вылас лёк кӧлуйтор, мый вӧлыштіс, а гашкӧ, и идзассӧ, турунсӧ додьсьыс.

— Ме регыд локта, аски кӧ ог, аскомысь вола тэнӧ видлыны.

— Волы, мен ӧд тані гажтӧм лоӧ.

— Эн пов. Некод тані абу, а ме локта.

Бать доддьӧ сӧліс дай муніс.

Зэв рад мачека, мый Сашенька абу. Парашенька ӧтка ныв коли бать-мамлӧн, дядьлӧн. Мам ёна радейтӧ, любуйтчӧ.

А Сашенька лунтыр аскинас ворсіс петукӧн да каньӧн. И нямыльтӧ сетіс налы. А пач улас вӧлӧма розь, да сёйны кор пуксис, сэтысь петіс шыр. Петіс дай шуӧ:

— Сашенька, вердышт менӧ, ме тшыгйӧн кула. Чив, чив, чив.

А сійӧ шуӧ:

— Менам ӧд абу чӧскыд сёянторыд, да он сёй.

— Сёя, — морт гӧлӧсӧн сёрнитӧ шыр.

Сашенька нямыльяснас вердыштіс, роктор сетыштіс, шыр сёйис дай шуис:

— Сашенька, кор ме ковма, чукӧст менӧ. Ме век тані ола.

Но ладнӧ. Рыт воис. Рыт воис да Сашенька водіс паччӧрӧ. Кань водіс сы бокӧ. А петук лабич улын.

Дыр зэв коньӧранӧй эз унмовсь сэтӧн, думайтіс ӧти йылысь да мӧд йылысь, поліс.

Вой шӧр гӧгӧр лои, да кок шы кылӧ, кодкӧ локтӧ, кылӧ. Оз и думайт, мый кодкӧ: батьнас чайтӧ.

Кодкӧ ӧдзӧсӧ тук-тук.

— Час-час, восьта. Менам вылысын каньӧй пукалӧ, да ог вермы ӧдйӧсӧ. Час, пукта да восьта.

Лампаысь би ӧзтіс, восьтіс, видзӧдӧ — абу морт, а ош. Зэв ёна повзис. А мӧдыс и шуӧ:

— Но-о, Сашенька, виччысин менӧ?

— Виччыси, виччыси, дядя Миша, — ыдждӧдыштіс сійӧс мыйӧнкӧ, мыйӧн кужис.

— Но, коли пӧ примитін менӧ, вай сэсся пондам мекӧд спрятки ворсны. Кужан?

— А битӧ вай кусӧд.

Ош битӧ кусӧдас, а Сашенька шуӧ:

— Вот, дядя Миша, кӧн менам кӧлӧкӧльчик, тадз кильнитас, кӧн кильгыны кутас, сэні ме и лоа.

А ошлӧн вайӧма кӧрт палич, сэтшӧм звӧдкей, шар палич кодьӧс вайӧма.

Сэсся шырыд локтіс дай шуӧ:

— Каньыдлы, Сашенька, кӧлӧкӧльчиктӧ кӧртав голяас.

Сійӧ зэв ӧдйӧ каньлы кӧлӧкӧльчик кӧрталіс голяас, а кань кӧлӧкӧльчикнад пондіс сёр да джадж вывті гӧняйтлыны. Кӧлӧкӧльчик «тив-тив-тив», ош чайтӧ Сашенькаӧс сэтысь, муніс да кӧрт паличӧн кыдз тай гыпкӧдіс, а кань нин мӧдлаын бара. «Тив-тив-тив» кӧлӧкӧльчикыд. А Сашенькаыдлы шуис шырыд:

— Тэ пач улад пыр, пач ув рузяд, ме ордӧ.

Сашенька пач улӧ пырис. А кань сэн гӧняйтліс да гӧняйтліс, гашкӧ, кызьысь, комынысь кытшовтӧдіс ошкӧс. Ош мудзтӧдзыс нӧшаліс стенаясӧ да джаджйӧ, лабичӧ, быдлаӧ. Кань быдлаті гӧняйтлӧ. А ош оз аддзы, битӧм, пемыд.

Сэсся вой шӧр лои, а важӧн вӧлі сідз шулӧны: вой шӧр бӧрын пӧ некутшӧм нечистӧй дук оз вермы овны.

И вот, кыдз вой шӧр лои, петук и чукӧстчис. Ошкыд гымкылӧ джоджад уси, и ставыс зиль-зильмуні, деньга лои. Ыджыд чукӧр деньга лои. Зӧлӧта деньга.

Мый сэсся, ош быри, Сашенька каньлысь сьыліысь разис кӧлӧкӧльчик, чукӧртіс деньгасӧ чукӧрӧ, гашкӧ, мешӧк тыр лои.

Коймӧд лун нин вӧлі тайӧ. А мачека и шуӧ мужикыслы:

— Колӧ вӧрад ветлыны, — видзӧдлыны, кулӧма-ӧ-ловъя. Гашкӧ, кодкӧ сёйис да кӧть лыяссӧ колӧ вайны, понйыдлы вильӧдны. Дай петукыд да каньыд сэтӧнӧсь. Лыяссӧ пуктыны босьт мешӧк.

Бать тыртӧм мешӧк пуктіс лысӧ-сьӧмсӧ вайны, доддяліс вӧв дай муніс бара вӧрӧ. Вӧрӧ муніс и думайтӧ:

— Сашенька менӧ кӧнкӧ ёна нин виччысьӧ, ӧшинь дорын пукалӧ.

Матысмис. Сашенька аддзис, мый бать локтӧ. Воча петіс. Дерт, кутлісны мӧда-мӧдсӧ, окалісны. Сэтшӧма любуйтчисны. Сашенька пачтӧ ломтылӧма, керка шоныд. Чӧлӧй вӧрӧк деньга чукӧр джодж шӧрын. Бать кисӧ клопкӧбтіс бокас.

— Кысь нӧ тайӧ тэныд?

— Ачыс воис, ош тайӧ вайис меным.

Но, сэсся бать мешӧк пыртіс, мешӧкӧ сӧвтісны быдӧн деньгатӧ. Зэв нин радӧсь лоины. Нылӧс пасьтӧдіс, пуксьӧдіс доддьӧ, да и мӧдӧдчисны гортӧ.

А тьӧткаыс вӧлӧм самӧй пӧжасьӧ, дай понйыс кильчӧ вылас виччысьӧ. Матысмыны кутісны вӧрсьыд и чувствуйтіс понйыд, мый локтӧ кӧзяиныс, дай лявкнитіс:

— Ляв-ляв, кӧзяин локтӧ да живӧт додь вайӧ.

Кӧзяйка скӧрмис:

— Мыйла тэ шуан: живӧт додь. Тэ шу: лы-сьӧм додь. Ме тэнӧ талун ог верд.

Уськӧдчис няньсӧ пӧжалігкості зырнас да ёвкӧдіс, тівкӧдіс, вачкыліс понйӧс:

— Эн живӧт додь шу. Тэ шу: лы-сьӧм додь вайӧ.

Мыйӧн пырис, пон бара кык лапанас тапкӧбтіс, пукалӧ, бара авкнитіс:

— Ав-ляв, кӧзяин локтӧ да живӧт додь вайӧ.

Сэтшӧма кӧзяйка скӧрмис:

— Эн тайӧ шу! Мыйла сідзи шуан? Шу: лы-сьӧм додь.

Кӧзяин локтӧ, а кӧзяйка восьтіс, петіс паныдӧн, звӧз ӧдзӧс восьтіс и видзӧдлыны кӧсйӧ. Кӧзяин босьтіс зӧлӧта тыра мешӧк. Кӧзяйка син паськӧдіс:

— Кысь тайӧ?

— Тайӧ Сашенька вайис. Сашенькалы сетӧмаӧсь.

— Талун жӧ Парашенькаӧс ну.

— Нуам, мыйла огӧй.

Сашенькалы толькӧ чорыд няньторъяс пуктыліс да кыдъя ид пызь, а Парашалы пуктіс жаритӧм яй и вый, пирӧг-шаньгатӧ пӧжаліс и. Ассьыс нывсӧ сэтшӧма мӧдӧдіс.

— Талун жӧ ну.

И вот нылӧс бать бара сійӧ жӧ банькаӧ нуӧдіс.

Но, а нылыс оз любит каньсӧ да петуксӧ. Эз кор:

— Мен оз ков.

Ӧтнассӧ нуӧдісны.

Бать шуӧ:

— Эн гажтӧмчы, эн бӧрд. Ме аски жӧ тэ дорӧ локта.

А сійӧ:

— Ог кольччы, ог, — зэв ёна бӧрдӧ да сарпалӧ батьсӧ кинас, — ог кольччы.

— Кольччы, кольччы. Эн бӧрд, игнась да сідзи узь. Полан кӧ, битӧ эн кусӧд.

Кыдзкӧ мырдӧн сорӧн сійӧс батьыд колис.

Парашенька сэтӧні бӧрдіс лунсӧ дай войнад сэсся чорыда унмовсис бӧрдӧм бӧрад. Паччӧрӧ кайис. Коркӧ вой шӧр гӧгӧрыд воис, дай локтӧ кодкӧ. Сійӧ эз нинӧм кывлы, а ош жӧ вӧлӧма, мӧд кутшӧмкӧ.

Вӧзйысьӧ:

— Парашенька, восьт, ме пӧ локта, спрятки пондам ворсны.

Парашенька эз и кывлы.

Ошкыд тракнитіс, петелькаыс чеччис, да и пырис. А сійӧ кӧрт палич жӧ киад вӧлі кыскӧ. Парашенька паччӧрын узьӧ, эз и кывлы, да ошкыд паличнад кыдз тай сылы тяпкӧбтіс, Парашенькалӧн толькӧ вирыс брызьмуні. Нинӧм эз и тӧдлы.

А мамлӧн оз узьсьы. Асывводз водз батьсӧ-мужиксӧ чуксалӧ:

— Ветлы Парашенькаӧс видлыны, гашкӧ, ёна бӧрдӧ. Ёна кӧ бӧрдӧ да оз кольччы, вайӧд, эн коль.

Но, мый нӧ керан. Гӧтырлысь быть лоӧ кывзыны. Кӧмасис-пасьтасис, бара вӧв доддяліс дай муніс сэтчӧ, вӧрӧ. Виччысьӧ, мед Парашенька воча петас. Эз и пет, некод абу. Ӧшинь дорын абу жӧ. Пырис — ӧдзӧсыс восьса, а Парашенька кулӧма, юрыс быдӧн жугалӧма.

А мешӧктӧ доддяд куимӧс пуктіс, мамыс шуліс, Парашенька пӧ унджык ваяс деньгатӧ.

Ӧтик мешӧк босьтіс да юртӧм Парашенькатӧ чӧвтіс мешӧкӧ, доддьӧ шыбитіс дай муніс, гортӧ мунӧ. А гӧтырыс Парашенькалы воигкежӧ нӧк гудралӧ ыджыд гырничын.

А понйыд бара кильчӧ вылын пукалӧ. Мыйӧн сійӧ кыліс, мый локтӧ кӧзяиныд, бара увтыштіс:

— Лявк-лявк, кӧзяин локтӧ, лы-сьӧм додь вайӧ.

Мӧдыс нӧк кашник шыбитіс:

— Мыйла тэ шуан «лы-сьӧм додь?» Шу, мый «живӧт додь вайӧ».

Понйӧс вачкыштіс, чужъяліс сэтӧн:

— Эн тайӧс шу. Ме ог любит.

Пон бара олыштіс-олыштіс, эз чӧвтӧ пукавсьы да бара:

— Ав-ав, кӧзяин локтӧ да лы-сьӧм додь вайӧ.

Мӧд петіс:

— Нюлышт нӧкйӧсь кольтансӧ да эн тайӧс шу. Мыйла тадзи тэ шуан? Ме тэныд, шуан кӧ «живӧт додь вайӧ», нӧксӧ верда.

Нюлӧдіс нӧкъя мутовкасӧ, пырис, а пон век ӧтиӧс сьылӧ. Бара «лявк, лявк пӧ, кӧзяин пӧ локтӧ да лы-сьӧм додь вайӧ».

Гӧтыр петіс, звӧз ӧдзӧс восьтіс, кватитчис доддьӧ, ӧти мешӧкын увлань юрӧн сюйӧма юртӧм Параша, сэсся и нинӧм.

Тадзи и помассис нылӧн Сашенькаӧс ӧбӧдитӧмыс. А Сашенька да батьыс ӧні на пӧ олӧны. Тьӧткасӧ, шуӧны, вӧтлӧмаӧсь.


Гижӧд
Старик гозъя
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1