СИР ВАСЬ

Тайӧ кыськӧ бокысь воӧм ая-пиаыс некодлы быттьӧ тӧдлытӧг овмӧдчисны Вадор сикт горувса ичӧтик важиник керкаӧ, кытысь кӧзяеваыс уна во сайын нин шойна вылӧ водісны, а челядьныс карӧ мунлісны да эз ёна радейтны волывлыны чужанінас. А код дорӧ и волан, бать-мамыд кӧ абуӧсь нин. Оз сэтшӧм ёна сэки кыскы гортад. Со и гажтӧмтчис керкаыс брӧвъя ӧшиньяснас да шогсьӧмысла гӧрбыльтчыштны кутіс.

Но выль кӧзяинъяслӧн татчӧ овмӧдчӧм бӧрын быттьӧ ловзьыштіс, чеччыштіс да вунӧдіс ассьыс вояссӧ. А ставыс сыын, мый кӧзяиныс зэв востер вӧлі. Быдтор сылӧн артмывліс. И пач тэчны кужис, и плӧтничайтіс, и кӧрзинаяс кыис. Керкасӧ тӧкӧтьӧӧн мича чом кодьӧн вӧчис. Быттьӧ ваксьыны-серавны сійӧ кутіс та бӧрын. Сиктсаяс пыр жӧ казялісны татшӧмтортӧ да кутісны шыӧдчывлыны сы дінӧ отсӧгла. Торйӧн нин дӧваяс. А мӧдыс, вӧлі кӧ пӧраыс, некор эз ӧткажитлы. Да и доннас эз артасьлы. Регыд мысти, гашкӧ, буретш та вӧсна, тайӧ мортыс Вадор сиктын лоис асӧн. Да и шуны сійӧс мӧдісны сиктса моз жӧ Сир Васьӧн. Коми сиктад ӧд сяммӧны нимтасьнытӧ. Оз тай, небось, вӧлі ков мӧвпавны-думайтны, кыдзи нимтыны локтӧм мортӧс. Радейтліс сійӧ Ӧльӧксан пиыскӧд чери кыйны. И сюрӧ ӧд вӧлі сылы. А ӧтчыд, сиктсаяс видзӧдӧны да, ӧдва кыссьӧ вадорсяньыс, пельпом вомӧныс зэв ыджыд сир, бӧжыс туйсӧ чышкӧ. Лунвыв йӧрын уджалысь аньяс пыр жӧ кутісны шензьыны сы вылӧ:

— Аттӧ мый ыджда сир сюрӧма Васьӧыдлы!

Сэсся шмонитӧмпырысь шыӧдчисны чери кыйысь дінӧ:

— Вайышт тшӧтш миянлы юква вылӧ.

А мӧдыс нюмъялӧмсорӧн вочавидзис:

— Волӧй гортӧ, ставнытӧ гӧститӧда, бандзибъяснытӧ кӧ окыштны сетланныд.

— Чӧв, пӧрысьӧсь нин ми окасьнытӧ, — серӧктісны аньяс.

Сэксянь и кӧласис локтӧм мортлы Сир Вась нимыс.

Ачыс ас йывсьыс эз радейтлы ёна висьтасьлыны. Сӧмын татчӧс паськыд вома Дарья пыр, коді гортсьыс петавтӧг ставсӧ быдтор йылысь вӧлі тӧдӧ, кывсис сиктсаяслы, мый уджавлӧма полярнӧй кытшсайса карын шахтаын. Сёрӧн гӧтрасьлӧма. А сэсся гӧтырыс кага чужӧм бӧрын сійӧс эновтӧма. Ӧтнаслы нин ковмӧма писӧ быдтыны. А пенсия вылӧ петӧм бӧрын, шахтёръястӧ ӧд водзджык лэдзӧны, абу кӧсйӧма кольччыны карса патераас. Кольӧма вӧвлӧм гӧтырыслы да локтӧма со Эжва бердса тайӧ сиктас.

Войвылад олӧмыд да шахтаад уджалӧмыд ӧдйӧ тай кыскӧ вын-эбӧстӧ. Кӧть и эз на вӧв ёна ыджыд арлыда, но пиньясыс абу нин кольӧмаӧсь. Та вӧсна и чукырӧсь нин чужӧмбаныс ропмунӧма да ачыс вӧлі шушкыль кывъя. Тӧдтӧм мортлы ёна вӧлі колӧ кывзысьны, мед мыйкӧ гӧгӧрвоны сылӧн сёрниысь. Сӧмын ичӧтик, дзормӧм нин тошкыс кыдзкӧ аслысногӧн мичмӧдіс сылысь чужӧмсӧ. Но кӧть и песӧма вӧлі сійӧс олӧмыс, синъясыс видзӧдісны меліа да гажаа. Эз радейтлы пыравны кывйысла зептас. Быдтор вылі вӧлі дась воча кыв. Сэк жӧ эз зільлы некодӧс дойдны кывнас. Сӧмын серӧктыштас. Та вӧсна сиктсаяс сыкӧд паныдасигӧн пыр зільлісны сувтыштлыны, видзаасьны, кывзыштны серамбана мортӧс, коді и бисӧ, и васӧ нин вӧлі прӧйдитӧма.

Медъёна сійӧ радейтіс ассьыс Ӧльӧксан писӧ, коді вӧлі велӧдчӧ сиктса школаын, шӧр классъясын кымын. Дерт, шахтёрлӧн пенсияыд оз вӧлі тырмы ая-пиаыдлы. Чӧжыштӧм деньгаыс муніс выль патера ньӧбӧм вылас. Та вӧсна Сир Вась пырис уджавны фермаӧ слесарӧн. Тайӧ уджыс и шахтаын сылы вӧлӧма медся тӧдса. И тані сійӧ ставсӧ жӧ зілис вӧчны бура да тӧлкӧн-ладӧн.

Сиктса аньяслы збыльысь сьӧлӧм вылас воис тайӧ мортыс да найӧ весиг кыдзкӧ аслысногӧн жалитісны сійӧс. Зэв вежавидзысь, румкатӧ муртса сӧмын видлыштлывлӧ. Абу сиктса ӧткымын мужичӧй кодь, кодъясӧс кӧть лагун юктӧдан, оз пӧтлыны да тэнӧ жӧ и вомаласны. Сӧмын кыдзи нӧ сійӧ ӧтнас олӧ? Абу ӧмӧй ӧтка батьлы сьӧкыд быдтыны писӧ? Оз ӧмӧй ковны ая-пиалы нывбабалӧн мелі кыв-ворыс, тӧждысьысь киясыс? Со и мӧвпыштісны ӧтчыд нывбаба чукӧр гӧтравны Сир Васьӧс сикт кыр горулын жӧ олысь пельтӧм Ӧдӧття вылӧ, коді ичӧтдырсяньыс быд юалӧм вылӧ вӧлі велалӧма «мый» шуны, кӧть эськӧ ачыс аслыс коланаинас медся пеля мортсьыс бурджыка кыліс. Ачыс Ӧдӧттяыс эськӧ вӧлі жӧ шуӧ нывбабаяслысь сёрнисӧ кылӧм бӧрын, чӧв пӧ ланьтӧй, кытчӧ пӧ нин меным. Сэк жӧ сьӧлӧм вылас сылы вӧлі воӧны рам оласнога ая-пиаыс. Та вӧсна сійӧ корсюрӧ пыравлывліс на керкаӧ, пеславлывліс пывсян бӧрын кӧлуйнысӧ да думнас быттьӧ ӧти семьяын моз нин оліс. Сылӧн верӧсыс важӧн нин вӧлі кулӧма пӧдӧм висьӧмысь. А челядьыс эз лолыны. Ӧтнаслы гажтӧм нэм помтӧ коллявны. Мӧвпаліс сы йылысь, кутшӧм гажаа да кыпыда эськӧ найӧ куимӧн кутісны овны, кутшӧма эськӧ сійӧ дӧзьӧритіс-лелькуйтіс Сир Васьлысь писӧ, коді быдмис зэв рампырысь да вӧлі бать кодьыс жӧ вежавидзысь детинаӧн.

Но тайӧ пӧрйӧ сиктса аньяслӧн, кор найӧ ас сурӧн да пирӧга-шаньгаӧн пырисны Сир Васьлӧн керкаӧ, нинӧм эз артмы. Дыр кывзіс Сир Вась тошсӧ малалігмоз сиктса аньяслысь ая-пиа гӧгӧр бергалысь сёрнисӧ, корсюрӧ серамсорӧн и ачыс кыв сетліс. Но медбӧрын, мыйлакӧ, друг зумыштчис сылӧн чужӧмыс. Тайӧс весиг эз виччысьны пызан сайын пукалысьяс да ланьтісны сы вылӧ видзӧдӧмӧн. Чӧв-лӧнь лои пызан сайын. Сэки и шуис Сир Вась ассьыс кывъяссӧ, кодъясӧс ӧнӧдз оз вунӧдны сы ордӧ пыралысьяс, но кодъясысь кутшӧмкӧ кад мӧвпалӧм бӧрын эз жӧ кутны сійӧс ёна дивитны. Тайӧ кывъясыс сэки, гашкӧ, медся ёна йиджисны пельтӧм Ӧдӧттялы, коді сэні жӧ енув пельӧсын пукаліс. Дыр виччысис сійӧ Сир Васьлысь воча кывсӧ. А сійӧс кывзӧм бӧрын лэдзис юрсӧ, кумач кодь лоисны сылӧн бандзибъясыс. Орччӧн пукалысьяс виччысисны нин, мый синва мольяс гӧгыльтчасны пельтӧм Ӧдӧттялӧн чужӧм кузя. Но сійӧ друг лэптіс юрсӧ да чӧла видзӧдліс Сир Вась вылӧ аслас восьса да мелі синъяснас, быттьӧ кӧсйис эз дивитны, а аттьӧавны сыысь, мый эз нидзув моз кут веглясьны нывбабаяслӧн корасяна сёрни бӧрын, эз омӧльт сійӧс, а восьсӧн шуис сы йылысь, мый, колӧкӧ, уна во нин гудрасис-пессис сьӧлӧмас.

— Аттьӧ, — шуис сэки Сир Вась, — аттьӧ, муса аньяс, мый пессянныд-тӧждысянныд ме вӧсна. Аттьӧ и Авдотья Ивановналы сыысь, мый волывлӧ ме ордӧ, отсалӧ горт гӧгӧрын идрасьны. А ми сыкӧд бура олам да ладмам. Чайта, и водзӧ тадзи жӧ лоӧ. Дзик ньӧти ог кӧсйы ме сійӧс омӧльтны. Но верманныд-ӧ гӧгӧрвоны ті менӧ, муса аньяс, мый ме ӧнӧдз ог вермы вунӧдны аслам детиналысь мамсӧ, коді кӧть кутшӧм эз вӧв, кӧть мый сійӧ эз вӧчлывлы мекӧд, но кодӧс ме ӧнӧдз радейта...

А сэсся чӧв ланьтіс, ышловзис да нӧшта содтіс:

— Эз удайтчы менам сыкӧд бур олӧмыс да та вӧсна со и эновті войвывса карсӧ да локті татчӧ. Чайті, мый вунас став воддзаыс. А оз и тай вун. Оз. Пыр тшӧкыдджыка син водзын важыс да сьӧлӧмӧс кырыштлывлӧ донӧдӧм емӧн моз. Ен сыкӧд, энӧ дивитӧй ті менӧ. Кора прӧститны менӧ.

Тайӧ кывъяс бӧрас дыркодь чӧв оліс юрсӧ лэдзӧмӧн Сир Вась да сэсся нинӧм шутӧг юрсӧ ӧшӧдӧмӧн пырис пыді жыръяс. Пызан сайын пукалысь банйӧм чужӧма аньяс мыйкӧ гусьӧн шӧпкӧдчисны ас костаныс. Буретш тайӧ кадас и пырис керкаӧ школаысь воӧм бӧрын Сир Васьлӧн Ӧльӧксан пиыс. Сійӧ гӧгӧрвотӧма видзӧдліс сиктса аньяс вылӧ. Сэсся мыйкӧ кутіс жӧ воны сылы юрас да ӧдйӧджык пырис батьыс дінӧ. А пызан сайын пукалысьяс сэк кості чӧла чеччисны да петісны Сир Васьлӧн керкаысь.

Код тӧдас, кутшӧм сёрни сэки вӧлі пыді жырйын ая-пиа костын. Но найӧ быттьӧ лоисны нӧшта на торйӧдны позьтӧмӧсь ӧта-мӧдыскӧд. Кытчӧ батьыс, сэтчӧ и пиыс. И гортын, и вӧр-ваті келалігӧн век ӧтлаынӧсь. Сиктсаяслы мый, сёрнитыштісны, шензьыштісны да и вунӧдісны корасьӧм йывсьыд. А пельтӧм Ӧдӧття водзӧ волывліс идрасьны-пелькӧдчыны Сир Вась керкаӧ, быттьӧ нинӧм и эз вӧв сэтшӧм-татшӧмыс. Гӧгӧрвоис сійӧ мужичӧй сьӧлӧмлысь пессьӧмсӧ да ньӧти эз дивит таысь, сӧмын, гашкӧ, пыддиджык на пуктыны кутіс. Дерт, коркӧ эськӧ и Сир Вась вылӧ ӧбида кодь заводитліс кыпӧдчывны сылӧн морӧсын, но пыр жӧ зілис лӧньӧдны сійӧс. Такӧдіс асьсӧ, мый тадзи нин бласлӧвитӧма сійӧс Енмыс да оз позь дивитны кодӧскӧ ас серти овны кӧсйӧмысь.

Но тайӧ кадсяньыс Сир Вась пыр тшӧкыдджыка вошласис вадорын, пыр гежӧдджыка сійӧс кутісны аддзывлыны прӧст кадӧ гортысь. Муртса помалас уджсӧ, ӧтнас либӧ Ӧльӧксан пиыскӧд бара нин вадорлань мӧдӧдчӧма. Да и зумышджык быттьӧ кутіс лоны сійӧ. Тыдалӧ, кӧсйис вунӧдны важсӧ, но эз вермы. Пыр мыйкӧ майшӧдліс сылысь ловсӧ. Корсюрӧ сиктсаяс важ моз, быттьӧ нинӧм эз и вӧв, пыравлывлісны сы ордӧ то корлыны отсӧг вылӧ пывсян тшупыштны, то пач дзоньталыштны. И сійӧ сэки эз нин воддза моз шмонит. И уджаліс яра, чӧв олігмоз. Сӧмын корсюрӧ кывсӧ сетліс. Пыравлісны и праздник кежлӧ чери корыштны. Эз жӧ некодлы ӧткажитлы. Овтӧм вой керкаас сылӧн век вӧлі сола чериыд. Гӧгӧрвоисны эськӧ сиктсаяс бокысь воӧм мортӧс, коді тані збыльысь асӧн лоис. Но мыйӧн отсалан сылы? Код тӧдас, мый мортыслӧн сьӧлӧм вылас. Сӧмын чӧла видзӧдлывлісны да ышловзьылісны сылӧн шогсьӧм вылӧ.

Тадзи и оліс Сир Вась Вадор сиктын сійӧ тулысӧдзыс, кор воис сылы пом. Сэки и казьтыштісны сиктсаяс паськыд вома Дарьялысь лавка шӧрын коркӧя шуасьӧмсӧ, код йылысь удитлісны нин вунӧдны да код вылӧ ӧні зэв ёна шензисны. Сэки некод эз пыдди пукты паськыд вома Дарьялысь кывъяссӧ, сӧмын сералыштісны, а збыльмис ӧд шуӧмыс. Сиктӧ воӧм бӧрын первойсяньыс Сир Вась мыйлакӧ эз лӧсяв буретш паськыд вома Дарьякӧд. Быдӧнкӧд видзаасьӧ, быдӧнлы сёрнитігас аддзӧ кутшӧмкӧ колана кывъяс. А паськыд вома Дарьякӧд паныдасяс да быттьӧ кык петук ӧта-мӧд вылас зэв скӧрпырысь видзӧдласны. Мыйла тадзи? Код тӧдас. Гашкӧ нӧ, вирныс налӧн ёрта-ёртныскӧд эз лӧсяв. Гашкӧ нӧ, сыысь дӧзмӧма вӧлі Сир Васьыд тайӧ ань вылас, мый сиктӧ овмӧдчыны воӧм бӧрын паськыд вома Дарья вӧлі медводдза мортӧн, кодкӧд Сир Вась сёрнитіс да татчӧс мича вӧр-васӧ аддзӧм бӧрын нормӧм сьӧлӧмнас восьтыштіс тӧдтӧм аньлы ассьыс гусяторъяссӧ, кодъяс йылысь некодлы на таӧдзсӧ эз висьтавлы. А мӧдыс сэсся дас пӧв содталӧмӧн паськӧдіс выль юӧръяссӧ сиктын. Сэтшӧм на тай миян сарапана поштаыд. Тайӧс тӧдмалӧм бӧрын Сир Васьыд мӧдысьджык лавкаас жӧ став йӧз дырйи вомалыштіс паськыд вома Дарьяӧс. Со сэсянь и эз кутны лӧсявны ӧта-мӧд костаныс, быттьӧ сьӧд кань на кості вуджис.

А сэки паськыд вома Дарьяыд шуис то ли шмонитігмоз, то ли туналігмоз:

— Помнитлы, Сир Васьӧй, помнитлы! Ыджыд сирыдлӧн лолыс тэнӧ ва пыдӧсас на кыскас.

А сэсся гылыда серӧктіс аслас шуӧмтор вылас.

— Ланьт! Пӧдлав ассьыд пеж вомтӧ. Аддзӧмыд жӧ мый шуны этатшӧм бур мортлы! — Пыр жӧ и вомалісны сійӧс орччӧн сулалысь нывбабаяс да пыдди эз пуктыны тайӧ шуӧмторсӧ. А ӧні со выльысь казьтыштісны паськыд вома Дарьялысь кывъяссӧ.

Буретш школаын тувсовъя каникулъяс вӧліны. Сир Вась Ӧльӧксан пиыскӧд быд лун вуджавліс мӧдлапӧвса вадйӧ йи увсянь кыснанӧн чери кыйны. Сійӧ тулыснас ёна вӧлі сюрӧ. Тыдалӧ, ыджыд ванас уна пыралӧма Эжваысь, бӧрсӧ абу петӧма да ӧні кузь тӧв бӧрад тшыгъялӧ. Бура унакодь ая-пиа вайлісны быд лун черисӧ. Сир Вась кӧсйис заптыштны сійӧс да вузалыштны мӧдысьджык сельпоӧ, мед быдмысь пиыслы костюм ньӧбны. Вадйын йиыс зумыд на вӧлі. Но Эжва вылын ёнакодь вӧлі петӧма дор ваыс, да и шӧрас кӧнсюрӧ рыж нин вӧлі сьӧдӧдӧм йиыс. Ӧльӧксан эськӧ батьыс бӧрся полӧмысла гӧгрӧсмӧм синъясӧн видзчысьӧмӧн нин тувччалӧ. Но и Сир Васьлӧн, быдтор нин тӧдлӧм мортлӧн, ыркмунлывліс сьӧлӧмыс, кор кок улын мукӧддырйи заводитліс вуза-вазакывны, кӧть эськӧ кузь бедьясӧн видлалісны нин йисӧ, но сійӧ зэв ылӧдчысь тайӧ кадас лоӧма.

Сійӧ лунас налы торйӧн нин уна шедіс, но сэк жӧ бӧр локтігас Сир Вась тӧкӧтьӧ эз купайтчы ӧтилаын. Муртса удитіс чеччыштны бокӧ. Вӧлі тайӧ медся визулінас. Весиг неуна бӧрынджык мунысь Ӧльӧксан повзьӧмысла горӧдіс. Но сиктӧ воигӧн ставыс тайӧ вуні. Ӧд мышсӧ Сир Васьлысь шонтіс ноп тыр чери. И сійӧ нимкодьпырысь мӧвпаліс сы йылысь, кыдзи ветласны пиыскӧд карӧ да ньӧбасны сэтысь мича костюм, а гашкӧ и, нӧшта на мыйкӧ сюрӧ, унджык кӧ сьӧмсӧ сетасны. И тайӧ мӧвпъяссьыс Сир Васьлӧн воши кытчӧкӧ мудзыс. И кӧть ньылӧмыс шорӧн киссис чужӧм кузяыс, ва дӧрӧмыс вӧлі клеитчӧма яй бердас, но та вылӧ видзӧдтӧг долыда восьлавсис гортлань. Долыд вӧлі и Ӧльӧксанлы, мый сы мында чери сюри.

Гортас воӧм бӧрын сы дорӧ пыр жӧ чотігтырйи локтіс неылын керкаын олысь паськыд тошка Митрей дед. Водзті зэв зіль чери кыйысь жӧ вӧлі, ӧні со пӧрысь нин, кокыс дугдывтӧг висьӧ да вадорӧ оз нин вермы лэччывлыны. Сійӧ любӧпырысь видзӧдліс Сир Васьлӧн кыйдӧс вылӧ, казьтывліс, кыдзи ачыс коркӧ келавліс вӧр-ваті, помтӧм чери вайлывліс. Ӧні эськӧ и окота на вадорад лэччывны, но пӧраыс нин кольӧма. Медбӧрын мунігмозыс нин ӧдзӧс дорын Митрей дед друг, быттьӧ мыйкӧ вунӧдӧмтор, ньӧжйӧник шуис:

— А сідз тай пыралі эськӧ да. Он ӧмӧй пов ӧнія пӧраас, Василей, мӧдлапӧлад вуджавлынысӧ? Слаб ӧд нин йиыс. Талун со кык карса тіянысь неуна вылынджык муртса абу вӧйӧмаӧсь. Бур, мый сиктсаяс орччӧн вӧлӧмаӧсь. Ачыд мӧвпыштлы, кутшӧмджык ӧні йиа йӧрданыд. Да и менам мышкуӧй висьӧ. Войнас, тыдалӧ, зэрмас. Йиыд нӧшта нин рыжмас...

— Немтор. Абу первойысь, — збодера вочавидзис Сир Вась.

— Сідз эськӧ да. Ме ӧд сӧмын мый мӧвпала висьталі, — содтіс петігмозыс Митрей дед.

Тайӧ кывъяссьыс быттьӧ эз ло лӧсьыд чери весалысь ая-пиалӧн сьӧлӧмъяс вылын. Сир Вась мыйкӧ чӧв оліс да ас кежсьыс мӧвпаліс. А пуртыс сылӧн нӧшта нин тэрыба кутіс орлавны чери кынӧмъяссӧ. Ӧльӧксан дыркодь чӧла видзӧдіс батьыслӧн неуна зумыштчӧм чужӧм вылӧ да друг корана гӧлӧсӧн шуис:

— Батьӧ, гашкӧ, збыльысь тырмас нин чериыд да. Со тай нӧ мый шуис Митрей дедыд. Сійӧн, тыдалӧ, и воліс миянӧ.

— Ен мед видзас сыысь, — ышловзьӧмӧн вочавидзис батьыс да сэсся чорыда содтіс: — Аски медбӧръяысь. Сэсся тырмас.

Тайӧ войнас Сир Васьлӧн дыр эз куньсьыны синъясыс. Весиг завидь босьтліс орччӧн шкоргысь Ӧльӧксан пи вылас, коді лунся мудз бӧрад сы ни садь узис. Да и гӧгӧрвоана, нэриник на сійӧ. Сӧмын тай мукӧддырйи пессигмоз ымзыштліс да унзіль йывсьыс горӧдліс:

— Батьӧ, батьӧ, кытчӧ тэ?..

Тыдалӧ, лёк вӧт вӧтасис.

Код тӧдас, мыйла эз узьсьы Сир Васьлы. Гашкӧ нӧ, мешайтіс ӧшиньӧ таркӧдчысь медводдза тувсовъя зэрыс. Гашкӧ нӧ, сійӧн, мый друг дум вылас уси сылӧн став воддза олӧмыс. Ичӧтдырсяньыс ӧд вийсис-пессис, мед бурджыка овны, водз кулысь мамыслӧн кесйӧдлӧм серти. Та вӧсна водз жӧ лои ас кошта вылӧ петны. Велӧдчис. Уджаліс лун и вой.

Зілис бур семья лӧсьӧдны да унджык челядьӧс быдтыны. Но оз на тай век сідзи овлы, кыдзи кӧсъян. Эз артмы сылӧн бур семьяа олӧмыс. Первойсӧ эськӧ быттьӧ мыждывліс гӧтырсӧ, мый кокниджыка велалӧма овны, мый унатор эз куж вӧчны. Кымынысь видліс-пинявліс сійӧс. А ӧні дыр кад мысти мӧвпалӧ да, абу-ӧ и ачыс кутшӧмакӧ мыжа. Коліс эськӧ видзчысьӧмӧнджык сыкӧд, меліджыкӧн лоны, вочасӧн гӧгӧрвоӧдыштны, мый оз нин ставыс миян олӧмын сэтшӧм кокниа сетчы. Но ӧні мый кольӧма, кольӧма нин. Киссьӧм ватӧ он курав. Пыр тшӧкыдджыка Сир Вась кутіс мыждывлыны асьсӧ да быттьӧ важсьыс ёнджыка заводитіс радейтны думсьыс гӧтырсӧ, коді ӧнӧдз, гашкӧ, мӧдкӧд нин олӧ. Со тай нӧ эз во сысянь воча кывйыс. А кор нин гижліс. Сӧмын ӧтитор и небзьӧдӧ Сир Васьлысь сьӧлӧмсӧ. Орччӧн бур пи быдмӧ. Сылӧн жӧ морттуйыс да ӧбичаыс. Мӧдысь, пӧрысьмас да, бур мыджӧдӧн лоас. Но мед сӧмын сылӧн олӧмыс лададжыкӧн артмас. Та вӧсна и шогсьӧ-майшасьӧ ӧні Сир Вась да ставсӧ зільӧ вӧчны та могысь. Мед водзӧ велӧдчас да тыр-бур лоас пиыслӧн олӧмыс. Но медколанаыс — мед сьӧлӧма, авъя мортӧн вӧлі.

Югдандорыс нин Сир Вась чуксаліс Ӧльӧксан писӧ. Сёйыштісны да мӧдӧдчисны вадорлань. Тӧрытъя гажтӧм сёрниясыс быттьӧ эз и вӧвны. Шондіа мича асылыс вӧтліс кытчӧкӧ став шуштӧм мӧвпъяссӧ. И Сир Васьлӧн сьӧлӧм вылын вӧлі весиг аслысногӧн долыд.

— Нинӧм! Ставыс лоӧ бур. Регыд карӧ ветлам тэкӧд ньӧбасьны, — шуаліс сійӧ пиыслань бергӧдчигмоз. — А сэсся майбыр гожӧм воас. Бара кутам кыкӧн Эжва дорӧ лэччывлыны.

Тайӧ лунас налы торйӧн нин уна сюри. Чериыс горша босьтіс кыснансӧ да весиг эз вӧв окота мӧдӧдчыны гортӧ. Вадбокса коз улын пестісны бипур да чӧсмасисны свежӧй юкваӧн. Коркӧ рӧмдігас нин тэрмасьтӧг мӧдӧдчисны Эжвалань. Кыйдӧсыс ӧдва тӧрис мышсайса нопйӧ да личкис Сир Васьлысь пельпомъяссӧ. Та вӧсна ӧні юсӧ вуджигӧн сійӧ водзас лэдзис Ӧльӧксанӧс киас кузь зорйӧн. Восьлалісны ӧта-мӧдсяньыс неылын. Ӧльӧксан воськов-мӧд вӧчыштас да видлас зорнас ылысьджык йисӧ. Сэсся бара вӧчас воськов-мӧд. Тадзи воисны нин Эжва шӧрас, кӧні медся визуліныс вӧлі. Эз нин вӧв ылын и ас берегӧдз. Сир Вась Ӧльӧксан пиыс бӧрся восьлалігмоз нимкодьпырысь мӧвпаліс сы йылысь, кыдзи воасны гортаныс, ломтасны пыдыс жырйысь плита пач да пуасны юква. А сэсся черисӧ весалігмоз кутасны казьтывлыны, кыдзи кыскалісны йӧрданысь гӧрба ёкышъясӧс да пӧв пасьта сынъясӧс.

— Батьӧ-ӧ! Вӧя! — друг торкис Сир Васьлысь нимкодь мӧвпъяссӧ Ӧльӧксан пиыслӧн горӧдӧмыс. Сир Вась сюсьджыка видзӧдліс водзлань да дрӧгмуніс сылӧн сьӧлӧмыс, лигышмунісны ки-кокъясыс. Сылӧн быдтасыс, водзӧ олӧм вылас став надеяыс вӧлі коскӧдзыс йирын. Медся визулінас тувсов ваыс дзикӧдз йирӧма рыжмӧм нин йисӧ. Пемдӧм бӧрад ставыс ӧткодь рӧма. Ӧльӧксан, тыдалӧ, мудз вывсьыд абу казялӧма, мый сылы грӧзитӧ. Вӧсни йиыд кок улас крӧшитчӧма. А ачыс со ваын. Бур, мый удитӧма кузь зор вылас мыджсьыны.

Тӧкӧтьӧӧн став олӧмыс прӧйдитіс Сир Васьлӧн синъяс водзын. Мыйла нӧ, сідзкӧ, сылы водзӧ овнысӧ, вӧйӧ кӧ сылӧн пиыс? Сійӧ ӧд ӧні и шонтӧ сылысь сьӧлӧмсӧ. Сы вылӧ видзӧдӧмӧн и олӧ Сир Вась да кутӧ асьсӧ уна завидьлунысь. Не кӧ сійӧ ӧд, важӧн нин эськӧ лэдзчысис, юсьыны вермис. Со тай нӧ эмӧсь сиктас татшӧмъясыс. Нинӧм налы оз ков. Вина румка да нянь корка кӧ эм и, шудаӧсь нин.

Оз, оз вӧй менам пиӧй, вирдыштіс юрас Сир Васьлӧн, мый кӧть ло, а кыска сійӧс йиа ваысь. Кутам на ӧтлаын шудаа овны да тайӧ неминуча йывсьыс серамсорӧн казьтывлыны.

Тадзи мӧвпалігмоз Сир Вась ӧдйӧджык пӧрччис мыш вывсьыс чери нопсӧ, кыскис коссьыс тасмасӧ да бауасьӧмӧн видзчысьӧмпырысь кутіс кыссьыны Ӧльӧксанлань. А аслас сьӧлӧмыс йӧктӧ. Бласлӧ-Кристос, мед кутас жӧ кок улас йиыс. Медбӧрын шыбитіс тасмасӧ пиланьыс:

— На, кут! Да эн тэрмась! Ньӧжйӧник каттьысь йи вылас!..

Ӧльӧксан зор вылас мыджсьӧм слабмӧм нин кияснас кутчысис тасмаас да кутіс ньӧжйӧник ышкиг-пушкигтырйи каттьысьны йӧрданысь, а Сир Вась петитчӧмӧн кыскис сійӧс тасмаӧдыс асланьыс еджыд кодь на йи вылӧ, коді, сы чайтӧм серти, зумыдджык вӧлі. Медбӧрын кыдзкӧ-мыйкӧ Ӧльӧксанлы удайтчис петны йиа йӧрданысь. Кыкнанныс повзьӧмысла да мудзӧмысла сьӧкыда ышлолалісны. Ӧльӧксанлӧн весиг зяткакылісны пиньясыс.

— Енмыс тай вӧлӧма на миянлы, — медбӧрын ружтыштіс ловсӧ кутӧмӧн Сир Вась. — Тэ, Ӧльӧксан, эстчаньджык сетчы, сэні, ме чайта да, йиыс ёнджык. Берегас нин петам да пыдзралам ва паськӧмтӧ. А ме, часлы, нопйысла косала.

Ӧльӧксан нӧшта нин видзчысьӧмӧн кутіс восьлавны водзлань, кӧні йиыс и збыльысь вӧлӧма зумыдджык, да корсюрӧ видзӧдлывліс батьыс вылӧ, коді волысаліс пельпом саяс чери нопсӧ. Сійӧ ӧні мӧвпаліс нин сы йылысь, кыдзи воӧдчыны ас берегӧ, пыдзралыштны ва паськӧмсӧ, а сэсся ӧдйӧджык восьлавны гортӧдз турун кыскалан туйӧд.

Но друг пельпом сайын бара кыліс рутшка-ратшкакылӧм шы. Быттьӧ пемдыліс сэки Ӧльӧксанлӧн син водзас. Ӧдйӧджык видзӧдліс бӧрлань да аддзис, мый батьыс пессьӧ мӧд йиа йӧрданын. Тыдалӧ, чери ноптӧ волысалігӧн абу вермӧма кутны сылысь став сьӧктасӧ кок улас йиыс да со ӧні мый вынсьыс пессьӧ, зільӧ бӧр кайны орчча йи вылӧ, но мышкас волысалӧм нин чери нопйыс сідзи и кыскӧ сійӧс кытчӧкӧ увлань, кӧдзыд йирас.

Уськӧдчис сэки Ӧльӧксан бать дорас, медым кыскыны сійӧс йӧрдансьыс, кыдзи здук-мӧд сайын на верстьӧ морт удитіс перйыны горш ю вомысь олӧмас сӧмын на пырӧдчысь детинаӧс. А юрас сылӧн бергалӧ ӧтитор: батьыс ӧд, батьыс со вӧйӧ, кодкӧд сійӧ мамыслӧн мунӧм бӧрын оліс став бӧръя вояссӧ да коді велӧдіс сійӧс сӧмын бур вылӧ. Эз, небось, кучкавлы. Сӧмын дивитыштас, мыйкӧ кӧ неногӧн вӧчан. А бӧръя кадас торйӧн нин кутшӧм ёна сы вӧсна пессьӧ. Сылы жӧ ӧд вичмас чериысь сьӧмыс.

Тӧкӧтьӧӧн и воис колӧкӧ бать дорас, но Сир Вась мый вынсьыс горӧдіс Ӧльӧксан пиыслы:

— Сувт! Вӧян мекӧд. Аддзан, кутшӧм йиыс! Пет ӧдйӧджык берегас!

Но водзӧ сэсся эз тырмы сылӧн выныс мыйкӧ шуавнысӧ. Вермасис кӧдзыд визулыскӧд, коді пыр ёнджыка кыскис сійӧс увлань. Сир Вась эськӧ и кӧсйис мездысьны мыш сайын ӧшалысь чери нопсьыс, коді и зілис сійӧс вӧйтны, но кӧтасьӧм волысъясыс вӧлі сибдӧмаӧсь фуфайка бердас да эз сюрны дубалӧм нин киясыслы.

А Ӧльӧксан быттьӧ кынмис места вылас батьыслӧн горӧдӧм бӧрас да мый вынсьыс бӧрдӧмсорӧн долис:

— Батьӧ, мый тэкӧд? Батьӧ, пет йӧрдансьыс!..

Кӧть эськӧ котӧртіс сійӧ батьыс дінас, но ӧд верстьӧ морт вӧлі тӧдӧджык, мый шуны пиыслы. Кузь олӧм нин прӧйдитӧма. И пиыс мырдӧн-сорӧн кывзысис сылысь. Но сьӧлӧмыс кыдзкӧ эз жӧ миритчы батьыслӧн кывъяскӧд. Ӧльӧксан сулаліс места вылас да повзьӧмысла горзіс:

— Батьӧ, батьӧ!..

Пиыслӧн горзӧмыс быттьӧ выль вын-эбӧс сетіс Сир Васьлы. Ӧдӧбтчыліс эськӧ сійӧ став тушанас. И эскӧ нин вӧлі, мый вермас кайны сӧніка сьӧдасьӧм нин йи вылӧ. Весиг горӧдсис сылӧн аслас вынъясыслы эскӧмысла. Но ки-кокъясыс Сир Васьлӧн вӧлі слабмӧмаӧсь нин йиа ваас. Сэтчӧ жӧ и ва паськӧмыс да мышку саяс грузыс личкисны сійӧс пыр ёнджыка да быттьӧ асныралысь вӧлӧс дом поводӧд йирсянінысь вайӧдігӧн кыскисны пыр ярджыка вабергача йирас. Сэки сӧмын гӧгӧрвоис Сир Вась, мый воис сылы пом. А корас кӧ писӧ, и сійӧ йирас веськалас.

Тайӧ кадас, мыйлакӧ, сылы друг воис юрас Митрей дедлӧн тӧрытъя пыралӧмыс. Мыйла нӧ сійӧ воліс? Быттьӧ нарошнӧ туналіс. Эз кӧ пырав, гашкӧ, ставыс вӧлі бур. А, гашкӧ, колӧ вӧлі и кывзысьны пӧрысь мортыслысь? Эз ӧд сійӧ ылӧдлыны кӧсйы. Но ӧні сёр нин. Колӧ вӧлі асывнас та йылысь мӧвпыштлыны.

И медбӧръя здукъясас ва вылын кутчысигӧн, кор Сир Вась аддзис нин ассьыс помсӧ, но век на зілис бӧръяӧдзыс шашаритчыны олӧмас, друг бара казьтыштіс став воддзасӧ. И шог лои сылы, мый эз артмы олӧмыс сідзи, кыдзи кӧсйыліс. Но мыйла нӧ сэтшӧм дженьыд вӧлӧма сылӧн нэмыс, мыйла нӧ сылӧн пиыс, кыдзи коркӧ ачыс, бара кольӧ сирӧтаӧн. Ӧд век жӧ, кутшӧм кӧть эз вӧв сылӧн воддза олӧмыс, эз этша сэні паныдасьлыны и шуда здукъясыс. Мыйлакӧ омӧльторъясыд, шуштӧмторъясыд оз тай ёна кольны паметяд. А векджык помнитан буретш шуда здукъяссӧ. И кажитчыны сэки кутіс Сир Васьлы, мый сылӧн олӧмыс збыльысь вӧлі помтӧм шуда. Но кодлыкӧ завидь лоӧма талы да сійӧн кӧсйӧ мырддьыны сылысь му вылысь шуда лунъяссӧ. Но мыйла нӧ эськӧ татшӧм пом сылы сетіс Енмыс? Мыйысь сійӧ мыжа пи водзас, сы дорысь коркӧ мунлӧм гӧтыр да сійӧс кытшалысь йӧз водзас? Ӧд оліс сідз, кыдзи вермис. Бурӧн, тӧлкӧн-ладӧн быдӧнкӧд. Но некод эз сяммы Сир Васьлы вочавидзны та вылӧ сылӧн бӧръя олан здукъясас.

А Ӧльӧксан чирӧм гӧлӧсӧн нин водзӧ горзіс:

— Батьӧ, пет йӧрдансьыс! Батьӧ, лок! Батьӧ, ме тэныд отсала!..

А Сир Вась миритчис нин сійӧн, мый сылы ёна водзджык лоӧ эновтны таладор югыдсӧ. Эз нин коль сылӧн выныс кутчысьны йи дорышас да ӧстатки вынсӧ чукӧртӧмӧн сибдӧм гӧлӧсӧн горӧдіс пиыслы:

— Ов бура! Эн пов йӧзсьыс! Отсаласны. А менӧ лёкӧн эн казьтыв!..

И сійӧ здукас жӧ воши йиа кӧдзыд йӧрданас, быттьӧ кодкӧ и збыльысь кыскис сійӧс ва улас.

Нӧшта ёнджыка горӧдіс сэки Ӧльӧксан. Ёрис асьсӧ сыысь, мыйла кывзысис батьыслысь да эз лок отсӧг вылӧ. Эз куж гӧгӧрвоны том детина, мый батьыс водзвыв тӧдіс, мыйӧн ставыс тайӧ вермас помассьыны.

Некод эз торк детинкалысь бӧрдӧмсӧ. Вӧлі тулыс. Водз тулыс. Енэжын ӧзйис тасьті кодь алӧйгӧрд тӧлысь, коді и колльӧдіс мӧдар югыдас Сир Васьӧс. А сынӧдыс гӧгӧр вӧлі сэтшӧм чӧскыд кӧра. Сэтшӧма гӧгӧр ставыс лолаліс выль лов шыӧн, выль радлунӧн, олӧмас эскӧмӧн, мый весиг сьӧкыд вӧлі гӧгӧрвоны, мыйысь бӧрдӧ Эжва шӧрын, рӧшкыд йи вылын томиник детина.

Ӧльӧксан эз помнит, кыдзи небзьӧм нин турун кыскалан туй кузя воис гортӧдзыс, кыдзи сійӧс кутіс такӧдны гортас пырӧм бӧрын пельтӧм Ӧдӧття, юктӧдіс весиг вина сора чайӧн, мед ӧдйӧджык прӧйдитас Ӧльӧксанлӧн мӧмъялӧмыс да тшӧкъялӧмсорӧн бӧрдӧмыс, эз помнит, кыдзи электрическӧй пӧнаръясӧн лэччисны верстьӧ мужичӧйяс Эжва дорӧ. Но сэні вӧлі тувсовъя аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь. И кык неыджыд йӧрданысь ӧтдор нинӧм эз казьтывлы неважӧнся неминуча йылысь. А кытысь сэсся вӧйӧм морттӧ корсян. Эжваыд паськыд. Да и визулыс сійӧс код тӧдас кытчӧдз нуис.

Сідзи вина доз сайын чӧв олӧмсорӧн и пасйисны сиктсаяс Сир Васьлысь мӧдар югыдас мунӧмсӧ. Нимкодясис тайӧ лунас сӧмын ӧтнас паськыд вома Дарья, кодлӧн шуӧмыс збыльмис. Ӧльӧксан овмӧдчис пельтӧм Ӧдӧття ордӧ. Эз зэв окотапырысь сійӧ волывлы гортас, кӧні ставыс казьтыліс бать йывсьыс. А велӧдчан восӧ помалӧм бӧрын шуис мунны карса ӧти училищеӧ.

Сӧмын ва ямӧм бӧрас Эжва шӧрса ыджыд лыа ді бокысь челядь чукӧр аддзисны кодлыськӧ шойсӧ. Сійӧ, дерт, эз нин вӧв морт нога. Сьылі вылас ыджыд ыргӧн крест да киас козьналан гижӧда часі серти и тӧдмалісны, мый тайӧ вӧлі Сир Вась, Вадорӧ локтӧм олысь, зіль чери кыйысь. Сійӧс дзебигӧн эз нин сэтшӧма бӧрд Ӧльӧксан. Но вӧйӧм син гуранъяс сертиыс позис гӧгӧрвоны, мый унаысь эз косьмывлыны сылӧн синъясыс батьыс вӧсна. Регыд мысти сійӧ и збыльысь муніс карӧ. А керкасӧ колис дӧзьӧритны пельтӧм Ӧдӧттялы. Кута пӧ волывлыны Вадорӧ, кежавлыны бать гу вылӧ.

Вадорсаяс сэсся эз нин сэтшӧм дыр казьтывлыны Сир Васьӧс. Мыйыс ӧд оз овлы олӧмас. Кодкӧ кулӧ. Кодкӧ чужӧ. Сідзи нин ставыс вӧчӧма Енмыслӧн, мый быть колӧ миритчыны сійӧн, мый тэныд шуӧма олӧмас. Но буретш сійӧ восяньыс мӧдлапӧвса тысӧ, кытӧн коркӧ вуграсьліс Сир Вась Ӧльӧксан пиыскӧд, сиктсаяс кутісны шуны Васьтыӧн. Быттьӧкӧ век жӧ зілисны кольны паметьӧ бокысь воӧм мортӧс.

Важ моз вадорсаяс гӧрисны-кӧдзисны, пӧрӧдісны вӧр, кыйисны чери, вӧралісны. Сӧмын быд гожӧм шойна вылӧ волігъясӧн найӧ шензьӧмпырысь казявлісны, мый оз энмы Сир Васьлӧн гуыс. Мый пу крест пыдди изйысь памятник сувтӧдӧмаӧсь сэтчӧ. Гӧгӧрыс кӧрт ӧграда. А ӧграда пытшкас мичасьыс-мича дзоридзьяс быдмӧны. Сідзкӧ, эм тайӧ мортсӧ казьтылысьыс. Но и бур, эз кӧ вунӧдны сійӧс. Эз ло весь олӧма мортыслӧн.