СЕТІН КӦ КЫВ...

Сыкӧд ми тӧдсаӧсь матӧ кызь во. Шӧркодь тушаа, чӧдлач кодь лӧз синъяса, пыр варов да тэрыб — татшӧм менам другӧй.

Помнита, кыдзи первойысь сыкӧд мунім вӧравны.

Тайӧ вӧлі сентябрын. Вижӧдӧм пуяс вылысь бобувъяс моз лэбисны косьмӧм коръяс. Миян юр весьтті, бордъяссӧ шевгӧдӧмӧн, шлывгисны лунвылӧ войвылын быдтысьысь дзодзӧгъяс. Найӧ лэбисны тэрмасьтӧг, ӧта-мӧдсяньыс неыджыд костъясӧн. Ми дыр чатӧртчӧмӧн сулалім вӧрса туй вылын да видзӧдім дзодзӧгъяслысь лэбзьӧмсӧ.

Луныс вӧлі аслыссяма мича да лӧнь. Шонді, кӧть эз нин гожся моз ворсӧдчы, но зарни югӧръяснас гажӧдіс расъяс да паськыд парма.

Василийлӧн вӧлі кык ствола ружйӧ. Мышкас ӧшаліс кокньыдик мешӧк. Ми кӧть тайӧ луннас восьлалім нин матӧ кызь километра, мудзӧм эз тӧдчы. Сӧстӧм сынӧдыс, арся мича серпасъясыс козьналісны миянлы кыпыдлун.

Эг на вунӧд, кыдзи бадьясӧн тырӧм шор бокысь кыпӧдчисны сьӧлаяс да вошины тшем сулалысь козъяс пӧвстӧ. Василийлӧн синъясыс ӧзйисны. Сійӧ сайӧдчис кыз конда сайӧ, сюйис вомас чипсан да пондіс чуксавны сьӧлаясӧс. А чипсасис сійӧ лёка, тӧдчӧ, дзик на первойысь мортыс петӧма вӧрӧ... Недыр мысти жбыркнитіс миянлань ӧти сьӧла. Сійӧ пуксис пожӧм вож вылӧ, ыджыд да мича. Василий казяліс сійӧс, чургӧдіс пищальсӧ, дыр метитчис. Ме эг мешайт друглы, ӧд вӧралысьлӧн некор оз вун, кыдзи сійӧ лыяс медводдза уткасӧ либӧ сьӧласӧ.

Ружйӧ сьӧлыштіс свинечӧн, здук кежлӧ ойӧстліс парма. Эз на удит разавны порок тшыныс, а Василий котӧртіс нин пу дорӧ, вом дорас лышкыд нюм. Дыр на сійӧ эз сюй мешӧкас ассьыс первой трофейсӧ: то пуктылас муӧ, то киас босьтлас.

«Лоас таысь вӧралысь», — мӧвпалі ме. И эг ӧшыбитчы. Сэсянь со коли нин кызь во гӧгӧр, а менам друг быд ар и тулыс прӧст кадсӧ коллялӧ пармаын. Кыті сӧмын кузь кад чӧжӧн эз восьлавлыны миян кокъяс, кымын сикас ягъяс да пармаяс аддзывлім сыкӧд, кымын вӧрса юясысь да шоръясысь юлім чӧскыд чай.

Овлӧ сідз: мудзан, медбӧръя сунисӧдз кӧтасян, кывтӧ шуны дыш, а другӧй пыр варов да кыпыд. Кор нин ёна мудзас, шыасяс ме дінӧ:

— Сьылыштам, мый юртӧ ӧшӧдін! — и надзӧник заводитас гажӧдны менӧ. И сэки вунӧдан мудз йывсьыд, кокъясыд кутасны восьлавны тэрыбджыка. Воам вӧр керкаӧ: ломтам пач, топыда ужнайтам, гоз-мӧдысь юам чай, и бара важсьыс ёнӧсь.

Чеччан асывнас, видзӧдлан ывлаӧ — сьӧлӧмыд выльысь корӧ ӧдйӧджык петны кузь туйӧ.

Миян дедъяслӧн, батьяслӧн, кодъяс войдӧр вердчывлісны прӧмыс помысь, вӧлі некодӧн гижтӧм закон: сетін кыв — пӧрт олӧмӧ. Ог помнит сэтшӧмтор, мед эськӧ тайӧ законсӧ торкис коркӧ менам другӧй.

Кольӧм во арнас другкӧд лӧсьӧдчим кайны Турлань, кӧні миян эм вӧр керка. Шуим, мый ме кая субӧтаӧ асывнас, а Василий локтас сэтчӧ удж помасьӧм бӧрын. Туйыс и вӧрыс кыкнаннымлы тӧдса, эг этшаысь ветлывлӧй сэтчӧ. Пӧтка сэні уна, позьӧ и сьӧлаясӧс лыйлыны и таръяс да дозмӧръяс бӧрся вӧтлысьны. Ӧти кывйӧн кӧ, шойччан лун коллялам гажаа.

Субӧтаӧ ме чеччи водз. Оз ӧд узьсьы, кор мӧдӧдчан вӧрӧ. А водз чеччӧмысь кайӧта некор оз босьт: унджык пӧткаӧс аддзылан, ылӧджык удитан восьлавны дженьыдик арся лунӧ.

Муртса на удиті пырны вӧрӧ, сявкнитіс кӧдзыд зэр. Сідзкӧ, немтор талун и сёрнитны вӧралӧм йылысь. Кыпыдлун быттьӧ эз и вӧв. Кӧть бӧр бергӧдчы гортад. «Гашкӧ, кобас, арнад ӧд дасысь вежсьылӧ поводдяыд, то бӧрдӧ, то сералӧ». Сулышті сук вожъяса коз улын — и восьлалі водзӧ.

Скӧр айка моз скӧрмӧма поводдяыс, оз и кӧсйы бурасьны. Букыш ывлаын быттьӧ ставыс кулӧма, он кыв ни борд шы, ни лэбачьяслысь сьылӧмсӧ.

Вель дыр ковмис косьтысьны вӧр керкаын. Эг и тӧдлы, кыдзи пемдіс. Ӧтнамлы, тыдалӧ, ковмас коллявны войсӧ. Татшӧм лёк поводдяӧн, дерт, Василий гортсьыс оз пет. Ӧтчыд кӧть, а торкас сетӧм кывсӧ.

А думӧн век жӧ виччыси сійӧс. Кӧть и эг ёна эскы, а виччыси.

Кор дзикӧдз нин пемдіс, некымынысь петалі ывлаӧ, гӧлӧс быртӧдз горзі, чуксалі другӧс, мися, пемдіс мортыд, ылавны вермас.

«Пӧръяліс, эз лок, зэрысь повзис, а ачыс ещӧ кӧсйысьӧ, — шуаси друг вылӧ. — Тадзи ӧмӧй вӧралысьяс вӧчлӧны?» Колӧкӧ, дыш лои другӧйлы петны шоныд керкаысь. Пукалӧ, кӧнкӧ, ӧні гортас да сералӧ ме вылын. А, гашкӧ, и гӧтырыс эз лэдз.

Прамӧй узьӧм кӧть и эз вӧв, но чеччи водз. Асылыс лӧнь да мича. Тэрмасьӧмӧн юышті чай, ӧшӧді пельпом вылӧ пищаль, мӧдӧдчи вӧравны. И бара дум вылӧ уси другӧй. Буретш тайӧ местасьыс некымын во сайын Василийкӧд аддзылім санӧс. Звер пируйтіс ошъясӧн джагӧдӧм вӧв туша вылын да миянӧс аддзӧм бӧрын неокотапырысь тімликтіс-пышйис вӧрӧ.

— А-у-у! — виччысьтӧг кыліс горӧдӧм. Гӧлӧс сертиыс ме пыр жӧ тӧді другӧс.

— Вася-а-а! Чӧрт пызь, татчӧ лок!

Пукси мыр вылӧ да куті виччысьны. Регыд и мыччысис другӧй. Паськӧмыс кӧтасьӧма, сапӧгыс няйт. Лолаліс сійӧ сьӧкыда: мудзӧма. Чужӧмыс быдсӧн пемдӧма, синъясыс жугыльӧсь.

— Проклятӧй зэр. Вужля бердын ковмис узьны. Кок тыр ва. Пемді, туйсӧ вошті.

И дыр висьталіс, кыдзи сійӧ тӧрыт писькӧдчӧма вӧр керкалань. Синъяссӧ куньлытӧг, войбыд, плащӧн вевттьысьӧмӧн, куткырвидзӧма вужля бокын, вӧр керкасянь нёль километра сайын. Мем жаль лои другӧй. Тӧда, кутшӧм сьӧкыд коллявны кузь арся войтӧ сап пемыд вӧрын, кор дугдывтӧг зэрӧ да кӧдзыд.

— Ме чайті, тэ он лок.

— А кӧсйыси да... — вочавидзис Вася.

Поводдя бара лёкмис; дзик ӧти сьӧлаӧс и удайтчис лыйны тайӧ луннас сылы. А мудзыс сюри пӧттӧдзыс.

Ставсӧ кӧ лыддьыны, кык луннас комын километра восьлалім вӧрса лёк туйясӧд.

Кӧть и таӧдз ме бура нин тӧді Василийӧс, но ӧні быттьӧ тӧдмалі сійӧс выльысь, ещӧ пыдысяньджык.