СЕМЕН ВАСЬ СУЙӦР САЙЫН

Важӧн нин эг аддзысьлы Семен Васькӧд, весиг гаж бырис сылӧн шмонитана висьтъяссьыс. И вот неважӧн видзчысьтӧг паныдасим.

— О-о! Василий Семёнович! Сё петук! Кытысь нин усин, кӧні дзебсясин?

— А ме некӧн эг дзебсясь, — нюмдіс да картупель нырсӧ гыжйыштіс мортыд.

— Мыйла нӧ, сідзкӧ, сы дыра кежлӧ син водзысь вошлін?

— Суйӧр сайын вӧлі, другӧ. Дзикӧдз нин то дзорми, а Рытыввыв Европаын эг на вӧвлы, кувтӧдз окота жӧ видзӧдлыны, кутшӧм сэні олӧмыс да вылӧмыс. А медся ёна кӧсйыссис тӧдмавны, видласны али оз менӧ вербуйтны йӧз разведкаӧ. Водзвыв нин мӧвпалі, кыдзи ме сувта налӧн вербовщикъяс водзӧ, юрӧс вылӧ лэпта да гоньӧга вочавидза: «Русо туристо! Облико морале! Ферштейн?»

Сералыштім ӧтлаын шмоньбана мортыдкӧд.

— Но, сідзкӧ, мойдышт меным, мый аддзылін?

— Москвасянь мунім поездӧн Брестӧдз, сэсянь вуджим Польшаӧ. Первойя польскӧй карыс Тересполь. Гид водзвыв висьталіс, мед магазинъясын быть чолӧмасим, вузасьысьяслы тайӧ кажитчӧ. Ми пыр сідзи и вӧчлім. Магазиныс польскӧй кыв вылын лоӧ «склеп», тайӧ чуймӧдіс. Первойысь аддзи, мый туалетъясын сулалӧны презервативӧн вузасян автоматъяс.

— А тэ, кӧнкӧ, дзонь пачка ньӧбин?

— Э-эг, меным унаыд оз ков. Гоз-мӧд и тырмис.

Кузяла ӧти автобусӧн и ветлӧдлім. Варшаваті кытшлалыштім. Польшаса деревняясыс меным ёна кажитчисны, зэв сӧстӧмӧсь, мукӧд странаясас эзджык сьӧлӧм вылӧ воны. Карын светофоръяс шонді батарея вылын уджалӧны. И, видзӧдан да, туй бокъясас уна гектаръяс пасьта сэтшӧм батареяясыд сулалӧны, электроэнергия чӧжӧны.

Польша да Чехия костын границаыс условнӧй, сӧмын сулалӧ пас, мый ӧтарас Польша, а мӧдарас Чехия. Аддзылі корысьясӧс. Найӧ сулалӧны туй бокъясын пидзӧсъяс вылас лэдзчысьӧмӧн, а тушанас гӧрбыльтчӧмаӧсь муӧдзыс да мыджсьӧмаӧсь гырддза вылас, тадзи вӧрзьӧдчывтӧг пукалӧны нисьӧ куйлӧны. Чужӧмыс пыр мулань видзӧдӧ, оз и лэптывлыны, юр дорас картон кӧрӧбка, кытчӧ кодкӧ шыбитӧ, а унджыкыс оз, ыргӧн сьӧм. Эз кажитчы, кыдзи США-са том туристъяс — ныв да зон, матыстчылісны корысь дорӧ. Зонмыс первой чеччыштіс морт вомӧныс, сэсся бергӧдчис да петкӧдліс, быттьӧ чужйис, та дырйи кыкнанныс гажаа сералісны.

Прагаысь петігӧн туй бокас канаваын кузяла шыблалӧмаӧсь ёг. Воис знак, гижӧма: «Pozor». Сы бӧрын ёгыс эз нин вӧв. Збыль вылас тайӧ кывйыс вӧлӧма: «Внимание».

Прагасянь мунім Парижӧдз. Парижын узим кык вой. Гостиницаын дыр ковмис разбирайтчыны, абу лӧсьыда бронируйтӧмаӧсь оланінъяссӧ да, час кымын фойеас виччысим.

Гидыс водзвыв ӧлӧдіс, мый гостиницаын эмӧсь немечьяс да корис: «Ен могысьӧн, энӧ жӧ немечьяссӧ вывті ёна нӧйтӧй, найӧ тіянкӧд эз воюйтлыны». «Эн полӧй, — ме такӧдышті сійӧс, — ловнысӧ ог босьтӧй».

Ми быд рыт гаж вылад юыштавлім, но кутчысим, тӧдім мера, а тайӧ рытнас мыйлакӧ вывтіджык ышмим, унджык босьтсьӧма юанторсӧ. Кузь вой гажӧдчим, кӧнешнӧй делӧ, анекдотъяс висьтавлім, сьылім йӧзкостса сьыланкывъяс. Но, ачыд тӧдан миянлысь сямтӧ. Ме, пӧнятнӧй делӧ, серамтӧ петкӧдлі аслам шмоньясӧн, ёна гигзисны ёртъяс.

— Тӧда, тэ сы вылӧ мастак, — нюмъялігтырйи довкниті юрӧн ме.

— Но, вот, гажӧдчам ми, этш ог тӧдӧй. А орчча номерын немеч вӧлӧм миян зык-шум вӧсна унмовсьнысӧ некыдз оз вермы. Кутчысяс-кутчысяс мортыд, сэсся и миян ӧдзӧсӧ таркӧдчис. Ме, кӧнешнӧй делӧ, восьті да киӧс паськыда шевкниті, лок, мися, пыр, стопка юан, ӧтлаын пукыштам. А немечыд интеллигентнӧй морт вӧлӧма, рочӧн кужӧ, часі вылӧ петкӧдлӧ: «Нёль час асыв нин! Менам 10 часын симпозиум заводитчӧ, а ті мешайтанныд узьны». А ме кывйыдла зептад ог жӧ пыр, воча сылы: «А ті!? Кор ті июнь 22 лунӧ 4 час асылын миянӧс бомбитінныд, думайтанныд, энӧ мешайтӧй узьны?» Немеч сэтчӧ и тшӧкмуніс, вуджис ас кыв вылас: «Данке», — и ӧдйӧджык пышйис. Ме жӧ сылы бӧрсяньыс ёна на горзі: «Тэ менӧ аслад танкъясӧн ёнасӧ эн и повзьӧдлы! Миян танкъясыд тырмымӧн жӧ, и тіянлысь «Тигръястӧ» вель уна на сотім!»

Бӧрыннас тӧдмалі, мый «данке»-ыс немеч кыв вылын лоӧ «аттьӧ».

Париж кузя дыр новлӧдлісны. Аддзылі Александр III—лысь пос, сійӧс вӧчӧмаӧсь дзоньнас Россиялӧн сьӧм вылӧ. Тайӧ Парижын медся мича пос, ни ӧти пыкӧд сылӧн абу, сӧмын помъяснас мыджсьӧма берегъясас, а ӧтар помас кутшӧмкӧ чудак француз гырыся аэрозольнӧй краскаӧн пызйӧма куим букваа роч кыв, но абу «Мир». Видзӧдлім гостиница, кӧні овлісны Изадора Данкан (Айсидора Дункан) да Сергей Есенин, и поэт, кор пинясьліс любовницаыскӧд, скӧрысла шыблавліс ӧшинь пырыс улӧсъяс. Кайлі Монпарнас да Эйфелевӧй башняяс вылӧ, любуйтчышті Парижӧн.

Эйфелевӧй башнялысь, вӧлӧмкӧ, конструкциясӧ думыштӧмаӧсь кык студент. Эйфель донтӧминика ньӧбис налысь проектсӧ, пырӧдчис конкурсӧ да петіс вермысьӧн. Тадзи гӧль студентъяслӧн проектыс вичмӧдіс сылы ыджыд гонорар да нэмъяс кежлӧ слава.

Монпарнас башняысь лэччӧм бӧрын миянӧс зэв ӧдйӧ вӧтӧдіс негр и горзіс: «Европешук! Европешук!» Сёрӧнджык гӧгӧрвоим, мый сійӧ вӧзйӧ башнялысь сувениръяс и шуалӧ: «Евро за пять штук!» Миян группасалы сувениръяс вузавліс и мыш сайсянь дыр на горзіс: «Моска! Братан! Руска мафиа!»

Тшӧкыда сувтліс мытшӧд туалет кузя. Уличаяс вылын лӧсьӧдлӧма бесплатнӧй автоматическӧй туалетъяс. Матыстчан, инмӧдчыштан ӧдзӧсас, и сійӧ ачыс воссьӧ, прӧст кӧ. Но гид ӧлӧдліс миянӧс, мед бурджык сэтчӧ эгӧ пырӧй, верман йӧрмыны. Пытшкӧсас стенас эм инструкция, кыдзи пӧльзуйтчыны туалетнас, но гижӧма французскӧйӧн да Россияса туристыд ӧдвакӧ мыйкӧ сэтысь гӧгӧрвоас, а сэні ставсӧ колӧ вӧчны пунктъяс серти, мыйкӧ кӧ торкан, ӧдзӧсыс оз воссьы, кӧть тэ мый вӧч.

Ӧти роч пыралӧма туалетас думайтыштӧм могысь. Пуксьӧм пыдди Россияын моз сувтӧма унитаз вылад, сэки датчиклӧн фотоэлементыс воштӧма сылысь кокъяссӧ да сетӧма сигнал, мый туалетыс прӧст. Ӧдзӧс воссис да пырис мичаник француженка, коді ёна чуймис сы водзын воссьӧм серпас вылад. Ме ӧтчыд матыстчылі жӧ, весиг ӧдзӧссӧ восьтлі, но пыравны эг лысьт.

Шемӧсмӧдіс татшӧм лоӧмтор. Пырим ёрткӧд туалетӧ, а мынтысьны нинӧмӧн, миян картаяс, сьӧмным абу. Примитӧны жӧ сьӧмӧн. Кык вылӧ колӧ ӧти евро. А ёртӧс ёна топӧдӧма. Петім. Ме матыстчи Москваса кык нывбаба дорӧ, миян группаын жӧ вӧліны, да кори удждывны ӧти евро. Но найӧ пыр жӧ меланьӧ мышкӧн бергӧдчисны. Ковмис вешйыны. И сэки кылам, кыдзи кодкӧ миянлы горзӧ: «Э-эй!» Видзӧдлім, локтӧ детинка да петкӧдлӧ кинас туалет вылӧ: «Тіянлы колӧ сэтчӧ?» Ми гогйӧдлам юрӧн: «Да». И детинка сетӧ миянлы ӧти евро. Ми тапйӧдлам киясӧн зепъясӧ, петкӧдлам, мый нинӧм миян абу. А сійӧ ӧвтыштіс кинас, нинӧм пӧ оз ков, и котӧртіс водзӧ.

Первой луннас автобусӧн новлӧдлісны-новлӧдлісны, а сэсся кыдз заводитісны гӧгрӧдлыны, гӧгралам-гӧгралам, а водзӧ ни бӧрӧ огӧ воӧй. Вӧлӧмкӧ, шофёръясыс вошӧмаӧсь, кӧть и регистратор кузя новлӧдлісны. Но и сералыштім на вылын. А мӧд луннас полякъясыд тайӧ сералӧмсьыд водзӧс босьтісны. Автобуснас матыстчӧмаӧсь дзик мӧдлаӧ да Эйфелевӧй башня дорын сулӧдісны миянӧс час чӧж. Абуӧсь и абуӧсь. Гид унаысь звӧнитліс, найӧ вочавидзӧны, мый виччысьӧны сэні, кытчӧ сёрнитчылім. А вӧлӧмаӧсь дзик мӧдлаын, миянсянь километраджын ылнаын.

Парижын зэв уна котралысь йӧзыс. И ӧткӧн котралӧны, и чукӧрӧн. Велосипеднӧй дорожкаяс быдлаын. Елисейскӧй Полеяс вылысь, кӧні войдӧр вӧлӧмаӧсь картупель муяс, а ӧні кар, код юра негрӧс аддзылі, нёль кокӧн сулалӧ пу дорын да ыкйӧ-восӧ, прӧйдитім сы дорті да миян сьӧрысь сідзи на и коли. Зэв уна сьӧд йӧзыс, матӧ джынйыс. Машинаяс ставыс компактнӧйӧсь, джипъясыд зэв гежӧдӧсь, ӧти, буракӧ, син пыр и мунліс. Бензиныс миян серти вывті дона да ичӧтик экономичнӧй машинаясӧн журъялӧны.

Наполеонлысь дзебӧминсӧ аддзылі. Сійӧ куліс Святӧй Еленалӧн ді вылын, но кык во мысти шойсӧ гусьыс кыпӧдісны да вуджӧдісны Парижӧ. Мый интереснӧ, кык вонас шойыс ньӧти абу тшыксьӧма, та вӧсна сетісны сылы вежа (святӧй) ним. Куйлӧ ӧні сизим пӧвста гортйын.

Парижсянь мунім Берлинӧ. Сэні война бӧрад ставсӧ выльысь жӧ стрӧитісны да видзӧднысӧ, позьӧ шуны, нинӧм. Берлинскӧй Стенасӧ дзоньнас серпасалӧма. Рисуйтӧмаӧсь весиг, кыдзи Брежнев окасьӧ Эрих Хонекеркӧд. Рытыввыв Берлинті кытшлалім жӧ. Миянӧс ӧлӧдісны, мый немечьяслӧн гӧгӧр пӧрадок, куритчыны уличаяс вылын оз позь, штрапуйтӧны, но збыль вылас сідз жӧ йӧзыс ветлӧны да шпуткӧны, эг аддзыв, мед кодӧскӧ сувтӧдісны да накажитісны. И подаяс уличаяс вомӧн вуджӧны, кыті веськалӧ, пода вуджанінъяс оз корсьны, нарушайтӧны, коді кыдзи сӧмын вермӧ. Уналаысь аддзывлі и шыблалӧм лӧп-ёг.

Волім Рейхстаг дорӧ. Гӧгӧрыс сувтӧдӧма потшӧс и дежуритӧны полицейскӧйяс. Ме матыстчи на дорӧ да чистӧй немецкӧйӧн шыаси: «Хенде хох! Гитлер капут!» Та вылын менам тӧдӧмлунъясӧй помасисны да рочӧн юалі: «Позьӧ матыстчывны Рейхстаг дорас?» Найӧ довкйӧдлӧны юрнаныс: «Нихт! Цурюк!» Сідз эз и лэдзны. Бӧрыннас гид висьталіс: «Водзті потшӧсыс эз вӧв, ветлісны ставыс, коді кӧсйис. Но коркӧ ӧти турист, дерт, кӧнкӧ, швед, кайис Рейхстаг вылас да ӧшӧдіс гӧрд флаг. Сы бӧрын гӧгӧрыс потшисны да ӧні некодӧс оз сибӧдны».

Паныдавлім рочӧс, Германияын олӧ, пукалӧ туалетын да вузавлӧ пыралысьяслы билетъяс. Миян группаса нывбаба сыкӧд сёрниӧ пырӧдчис: «Мыйла тэ тані олан?» «А менам тані квартира, машина, дача». «И миян Россияын квартира, машина, дача». «А менам зарплата». «И миян зарплата». «А меным тані кажитчӧджык». «Но и пукав аслад туалетад!»

Германияын зэв уна электроэнергия пӧлучайтӧны шонді батареяяссянь да тӧлӧн бергӧдлан генераторъяссянь.

Нёль государствоын вӧлі, но некӧн сідз эз и видлыны менӧ вербуйтны, а жаль. Колӧ кӧ, кык пӧвста агентӧн верми лоны.

Россияӧ бӧр локтім да нарӧсьнӧ кутшӧмсюрӧ ресторанъясӧ пыралі, мед донъяссӧ видзӧдлыны. Миян сёян-юаныд ёна донтӧмджык Европаса сертиыд.

Дерт, мича местаяс аддзылі, но миян Коми Муысь мусаджык да гажаджыкыс абу.

— Ёна тай ветлӧдлӧмыд, унатор аддзылӧмыд, молодеч! — ышловзи ме.