РАЗВЕДКАЫН

Семён Семёнович, сельпоса бухгалтер, уджъяссӧ помалӧм бӧрын мӧдӧдчис гортас. Кор матыстчис луд вылӧ, кӧні пукыштіс ӧнтай Светакӧд да Толякӧд, бара дум вылас уси сьӧкыд фронтӧвӧй туйясыс, вӧрӧгкӧд вир кисьтан косьясыс, кӧдзыд му вылын узьлӧмъясыс. Кӧть война помасьӧмсянь кадыс муніс вель уна, немтор тай абу вунӧма.

Фронтӧвӧй ёртъясыслӧн, дерт, уналӧн вуні нимыс да овыс, но найӧ пыр на син водзас. Думыштас код йылысь кӧ, да пыр на быттьӧ сэтшӧмӧсь, кутшӧмӧн тӧдліс найӧс сэки, сьӧкыд воясас.

Ачыс Семён Семёнович вель ёна нин пӧрысьмис. Юрсӧ ягса еджыд яла кодьӧн вевттис кадыс, чужӧмсӧ, кӧні война кадӧ ӧти чукыр эз вӧв, ӧні он ӧткодяв том кадыдкӧд. И кокъясыс оз нин важся моз тэрыба ветлыны, шойччӧг корӧны.

Семён Семёнович бара пуксис челядьӧн вӧчӧм скамья вылӧ, кӧсйис видзӧдыштны, кутшӧм зіля котралӧны луд вылын нывкаяс да зонкаяс.

Эз на удит юрсьыс пӧрччыны шляпасӧ, кыдзи казяліс сійӧс Толя. Сійӧ мыйкӧ, кылӧ, висьталіс ворсысьяслы, и ставӧн мӧдісны видзӧдны сельпоса бухгалтер вылӧ. А недыр мысти сійӧс кытшалісны нин челядь.

— Семён дядь, аски ӧд шойччан лун. Пукышт миянкӧд, — шыасис Толя.

— Пукси да быть нин лоӧ шойччыштны. Гортӧдз ылын жӧ на-а. Важ ранаясӧй мыйкӧ куражитчӧны. Зэр водзын, тыдалӧ.

Учительничалӧн нылыс Света сувтіс Семён Семёновичлы паныдӧн да меліа шыасис:

— Семён Семёнович... Сӧмын ті энӧ дӧзмӧй. Ми зэв ёна корам... Висьталӧй ещӧ мыйкӧ асланыд воюйтӧм йылысь. Комиссар йывсьыд, — сэсся бергӧдчыліс челядьлань да содтіс: — Найӧ ӧд эз на кывлыны.

— Ми сӧмын висьталім, мый тіянсянь кывлім, — мӧдіс корны и Толя.

— Висьталӧй, висьталӧй!.. — ӧтпырйӧ моз горӧдісны и мукӧдъяс.

— Мӧд морт йылысь, колӧкӧ, висьтала. Не сійӧ кӧ, колӧкӧ, ме тіянкӧд ӧні эг и пукав, важӧн кыз му улын куйлі.

Челядь пуксялісны коді кытчӧ: ӧтияс скамья вылӧ, мӧдъяс веськыда луд вылӧ. Ставӧн чӧв усины.

Семён Семёнович зырыштіс ранитчӧм коксӧ, шоныда видзӧдліс кытчӧкӧ водзлань, сэсся вӧлисти лэдзис гӧлӧссӧ:

— Москва дорысь фашистъясӧс вӧтлӧм бӧрын ми мездім уна кар да сикт. Збойджыка кутім воюйтны, вынъясным соді. Регыд менӧ вуджӧдісны разведывательнӧй взводӧ. Чорыд косьяс бӧрын кымынкӧ лун шойччим. Ӧружйӧяснымӧс весалім, паськӧмъясӧс дзоньталім, письмӧяс гижим гортӧ, бритчим, мыссим. Долыд быдсӧн лои. Быттьӧ абу и войнаыс. Тадзи олім лун дас.

Разведчикъяс пӧвстын кӧть ме вӧлі выль морт, колӧ на ачымӧс петкӧдлыны, мый вылӧ шогма. Но некод эз кедзовт менӧ, быдӧн лыддисны асланыс ёрт пыдди.

Землянкаса нар вылын мекӧд орччӧн узьліс ар нелямына, неыджыд тушаа, бледіник чужӧма немеч Ганс Брик. Разведчикъяс взводӧ сійӧс ыстӧмаӧсь меысь вежонӧн водзджык.

Ганс вӧлі этша сёрнитысь, юасьӧмъяс вылӧ вочавидзліс неокотапырысь. Ас йывсьыс немтор эз висьтавлы, быттьӧ первой лун на фронт вылас. Война заводитчытӧдз овлӧма Ленинградын.

Эз радейтны менам выль ёртъяс немечӧс. Син саяс кыдзи сӧмын эз нимтыны да видны. Кӧдзыда видзӧді сы вылӧ и ме, быттьӧ Ганс вӧлі мыжа сотӧм сиктъясысь да каръясысь, сӧветскӧй йӧзӧс виалӧмысь. Куйла орччӧн, а сылы кыв ни джын ог шу, букышӧн видзӧда.

— Колӧкӧ, шпион сійӧ вӧлі? — юаліс кодкӧ важ фронтовиклысь.

— Либӧ фашист, — содтіс Толя.

— Эн тэрмасьӧй. Ставсӧ висьтала, кыдз вӧлі, — Семён Семёнович чеччыліс, веськӧдыштіс коссӧ и бара пуксис места вылас. — Но вот, кывзӧй водзӧ. Рытъявылыс нин Гансӧс корисны батальонса командир дорӧ.

Ми пыр жӧ мӧдім вензьыны ас костын: мыйла сійӧс корисны, оз-ӧ нин бӧр кӧсйыны ыстыны кытчӧкӧ мӧдлаӧ миян взводысь?

Но, вӧлӧмкӧ, Гансӧс мӧдӧдӧны разведкаӧ немечьяс тылӧ, и сыкӧд тшӧтш буретш мӧдӧдісны менӧ. Ок и скӧралі, ок и виді думӧн чӧв олысь Гансӧс!

Ёртъяс сералӧны ме вылын. «Ӧні пӧ, Семён, аслад кокъясӧн фрицъяс дорад мунан. Прӧщайтчин эськӧ мед миянкӧд. Приказ эм приказ. Он ӧд шу, ог пӧ мун».

Воддза линияӧдз миянӧс колльӧдісны сапёръяс. Найӧ и чуткасян проволокаяс пыр петан туй лӧсьӧдӧмаӧсь. Кыссям лым пиӧд. Ганс водзын, ме бӧрсяньыс. Ог сёрнитӧй. Кыкнаным еджыд халатаӧсь, киын автоматъяс, бокын кинжалъяс ӧшалӧны.

Гашкӧ, быдса час писькӧдчим вӧрӧгъяс тылӧ. Ывлаас кӧдзыд, а меным жар, чужӧмысь пӧсь киссьӧ. Ачым думайта: кытчӧ, мися, тэ, немеч, менӧ нуӧдан? Синмӧс сы вылысь ог лэдзлы. Быд пу, коді паныдасьліс миянлы, повзьӧдліс менӧ. Виас, мися, Гансыд, а ачыс немечьяс дорас кольччас.

— Ме кӧ эськӧ эг лысьт разведкаад мунны, — нора шыасис Света.

— Тэ кӧ эськӧ. Тэ кодьяссӧ сэтчӧ оз и босьтны, — дӧзмӧдыштіс нывкаӧс сыкӧд орччӧн пукалысь зонка.

Семён Семёнович мыйлакӧ малыштіс Светаӧс юрӧдыс, ӧвтыштіс ас дінсьыс номъясӧс да сёрнисӧ нуӧдіс водзӧ:

— Друг кыліс ӧдзӧс дзуртыштӧм шы. Ме зэвті сылань синъясӧс и аддзи ичӧтик мыльк. Сэсся кыліс и тӧдтӧм сёрни. Мыльк водзвылӧ петісны кык немеч да мӧдісны кывзысьны, мыйкӧ, кылӧ, ас ногныс сёрнитӧны. Ми куйлам пу сайын, места вылысь ог вӧрзьӧй. Ӧти немечыс ракета сынӧдас лэдзис. Вель дыр кежлӧ югдыліс гӧгӧр. Мӧдыс сяркнитіс автоматысь код тӧдас кытчӧ и бара лои лӧнь. Недыр сулалыштӧм бӧрын кыкнан мортыс бӧр пырисны, кытысь петалісны. Кӧдзыдыс, тыдалӧ, вӧтліс. Тадзи найӧ му пытшкӧ дзебӧм асланыс позйысь петалісны некымынысь. Ми куйлам да видзӧдам на бӧрся.

Ганс матыстчис ме дінӧ и пондіс шӧпкӧдны рочӧн. Тайӧ пӧ землянка. Нёльӧн и эмӧсь сэні, буракӧ. Матыстчам надзӧникӧн. Кор петасны, бырӧдам кыкнан салдатсӧ, а сэсся уськӧдчам землянкаас. Сӧмын ставсӧ колӧ вӧчны шы ни тӧв, мед оз лэптыны тревога.

Ми кынӧмъяс вылын кыссим стрӧйба пельӧсӧдзыс. Ӧти кианым автомат, мӧдас — кинжал. Виччысям. Дасьӧсь быд здук вӧрса каньяс моз чеччыштны да бырӧдны вӧрӧгӧс.

Виччысьны ковмис регыд. Бара дзуртыштіс ӧдзӧс, и миянлань пондісны матыстчыны кык салдат. Ми лӧсьӧдчим и ӧтпырйӧ уськӧдчим. Салдат, код вылӧ уськӧдчис Ганс, горӧднысӧ весиг эз удит, пӧрис лым пытшкас, быттьӧ косаӧн сійӧс керыштісны. И мӧдыскӧд ме ӧдйӧ справитчи.

Гурйыв восьтім землянка ӧдзӧс.

— Хендэ хох! — горӧдіс Ганс.

Тайӧ лои сэтшӧм виччысьтӧмӧн, мый нар вылын пукалысь салдат пыр жӧ лэптіс кисӧ. Мӧдыс удитіс лыйны, но некоднаннымлы эз веськав. Ми асьсӧ мӧдар югыдӧ мӧдӧдім, фашистсӧ.

Пленнӧйлысь кӧрталім кисӧ да коксӧ, вомас сюйим кляп, мед оз вермы горзыны, сэсся петкӧдім ывлаӧ, водтӧдім землянкаысь аддзӧм эшкын вылӧ, сьӧрысь босьтім нёль автомат и бӧр мӧдӧдчим локтан туйӧд. Кашкам да кыскам пленнӧйӧс.

Немечьяс, тыдалӧ, кылӧмаӧсь шумсӧ, пондісны лэдзавны ракетаяс, дугдывтӧг лыйлісны сьӧдас.

Асланым первой линияӧдз воим лючки-ладнӧ и пленнӧйӧс ловйӧн вайим.

Топыда сывъяліс миянӧс командир. Вежон мысти кыкнаннымлы «За отвагу» медаль сетісны.

Тайӧ лоӧмтор бӧрас Ганс Брик йылысь некод нин лёк кыв эз шулы. Разведчикъяслы сійӧ лои вок кодь матыса.

Меным яндзим вӧлі, мый эг эскы мортыслы первой кадас, а ӧд сійӧ партийнӧй вӧлӧма. Ӧні на ог вермы таысь прӧститны ачымӧс.