ПӦРЫСЬ ВАРУК ДА ИЧӦТ МИШУК
— Но вай вод нин, вод, менам зарниӧй, — шуис медбӧрын Варук баб Мишук внукыслы. — Аски бать-мамыд воасны да миянлы накӧд бӧр карӧ ковмас мунны. Бара меным лоӧ эновтны локтан гожӧмӧдз ассьым чужан позйӧс.
— А локтан во бара на татчӧ волам? — юаліс Мишук бабыслысь.
— Волам на волам, — вочавидзис Варук баб. — Мед сӧмын Енмыс сетас дзоньвидзалун.
А сэсся синвасӧ чышкалігмоз Варук баб малалӧ юрӧдыс унмовсьысь Мишукӧс. Лунтыр ӧд ризъяліс-котраліс да, дерт, мудзис. Со и ӧдйӧ личкис унмыс детинкаӧс. Узьӧ да вӧтасьӧ, кыдзи бабыскӧд чукӧртӧны бурдӧдчан турунъяс. Бабыс висьтавлӧ, кутшӧм висьӧмысь бурдӧдӧ сійӧ либӧ мӧд турун. Сэсся гортӧ локтӧм бӧрын вотӧны град вылысь гортса оз да сёйӧны сійӧс йӧв сорӧн. А со нин Мишук бабыскӧд жар шондіа лунӧ лэччӧны ва дорӧ. Мишук котралӧ лыа берегдорса ляпкыдик ваын, вӧтлысьӧ арпиян бӧрся. Бабыс видзӧдӧ внукыслӧн гажа ворсӧм вылӧ да мый йылысь кӧ ас кежысь чӧла мӧвпалӧ. Но друг рытыввывсянь кыпӧдчӧ сьӧд кымӧр. И баба-внука тэрмасьӧмӧн восьлалӧны гортаныс, мед удитӧдчыны гыма зэрысь. Тадзи войбыд Мишук вӧтасьӧ Куръядор грездын гожӧмбыдса гажа олӧм йылысь вӧтъяс.
Но Варук баблы тайӧ пӧрйӧ дыр оз узьсьы. Сійӧ казьтылӧ ассьыс кузь олӧмсӧ. Син водзас сувтӧны уна дас восайся серпасъяс, кодъясысь топавлӧ сьӧлӧмыд. А банбок кузяыс ньӧжйӧник лэччӧны кортӧм синва войтъяс. Тайӧ грездас ӧд сійӧ коркӧ чужис да быдмис бур бать-мам дорын. Найӧ синнысӧ эз вештывлыны асланыс медводдза кага вылысь. Сэтшӧм сійӧ вӧлі муса да дона. Сэсся сы бӧрын чужисны и мукӧдъяс. Гажаа оліс Варук аслас чой-вокыскӧд бать-мам борд улын. Гожӧмъяснас ставӧн котралісны вадорӧ купайтчыны да гожйӧдчыны. Ветлывлісны вӧрӧ вотчыны. Тӧвъяснас йизьытӧдз исласьлісны джуджыд кыр йывсянь. Сэсся вочасӧн ворсігмоз ковмис босьтчыны и уджӧ. Ыджыд семьяад нокыд век юр выв тыр.
Варук казьтылӧ кольӧм вояссӧ да кажитчӧ сылы, быттьӧ ӧти здукӧн ставыс прӧйдитӧма. Коркӧ кості дояркаӧн уджалігӧн нин петіс верӧс сайӧ, ас грездса Ӧнтип зон сайӧ. Сійӧ трактористаліс. Лун и вой мырсис. Тадзи гозъялӧн аслыныслы тӧдлытӧг и челядьыс быдмисны. Бать-мам пыр удж вылынӧсь. А челядь ас кежысь олӧны. Эз тай некод тшыксьы-а. Школа помалісны да водзӧ велӧдчисны. Бур йӧзӧн лоисны. А Ӧнтипыс трактористнад уджалігӧн кынмаліс. Сэсся висьмис да кадысь водз муніс мӧдар югыдӧ. Ӧні со куйлӧ Куръядор грездсайса шойна вылын. Варук дыр кодь на уджаліс, кытчӧдз совхозыс налӧн эз киссьы. Пыр зілис отсавны карын олысь ныв-пиыслы. Но найӧ важӧн нин сулалісны ас кок выланыс да жаляддза видзӧдісны мамыслӧн пессьӧмъяс вылӧ. Медбӧрын Ӧксинь шӧркодь нылыс эз вермы терпитны.
— Тырмас нин асьтӧ пазӧдны, — шуис ӧтчыд сійӧ карысь Куръядорӧ волігӧн. — Кодлы нӧ чӧжан. Кулан да сідзжӧ ставыс кольӧ. Колӧ коркӧ и шойччыштны. Вай лэччам карӧ. Кутан миянлысь Мишукӧс лелькуйтны. Ичӧт на да детсадйӧ эгӧ убӧлитӧй сетны.
— Код вылӧ нӧ ме ассьым гортӧс коля, — пыр жӧ воча сувтіс Варук. — Тані ӧд менам став олӧмӧй. Тані менам донаяслӧн гуясыс. А карад кула гажтӧмысла.
Дыр на тадзи сёрнитісны ас костаныс мама-ныла. Но век жӧ кузя-визяӧн Ӧксиньлы удайтчис кыскыны ас дінас мамсӧ. И со витӧд тӧв нин Варук олӧ ныв ордас. Гозъя уджалӧны ыджыд заводын. Варук новлӧдлӧ Мишукӧс детсадйӧ. А мукӧддырйи Мишукыс нёрпалыштас да гортас бабыскӧд кольччӧ.
Ёна и лӧсялӧны ас костаныс баб да внук. Мишукыд карса олӧмтӧ баб сертиыс бурджыка тӧдӧ, пыр мыйкӧ висьталӧ сылы да гӧгӧрвоӧдӧ сійӧс. А бабыс сы пыдди мича мойдъяс мойдӧ Мишуклы. Он кӧсйы да кывзан. Сэсся Мишук унмовсьӧ да лоӧ Иван Саревичӧн. Повтӧг тышкасьӧ лёк Гундыркӧд да Ёма-бабакӧд. Рытнас бать-мамыс воасны гортаныс да юасьӧ налысь, кӧні нӧ Гундырыс да Ёма-бабаыс олӧны. А найӧ сӧмын нюмъялӧны пинысӧ кывзігӧн.
Таво тулыснас, кор Варуклӧн став мӧвпъясыс вӧлі нин йитчӧмаӧсь ас грездыскӧд, сэтшӧма гажтӧмтчис чужанінсьыс, Ӧксиньыс кутыштліс мамсӧ мышсяньыс да небыда шуис:
— Таво, гашкӧ, он нин кайлы Куръядорад. Ӧд абу кокни татшӧм арлыднад ӧтнадлы сэні пессьыны. Да и Мишуклы колӧ школаӧ мунігкежлӧ лӧсьӧдчыны. Мед тані ёртъясыскӧд котралыштас.
— Чӧв,чӧв, мый нӧ тэ тайӧс шуин, — пыр жӧ дузмуніс Варук. — Кытчӧдз верма кута на ветлывлыны ас грездӧ. Сійӧ меным долыдлунсӧ и сетӧ. Ог кӧ волы сэтчӧ, пыр и кула.
Ӧксинь рама видзӧдліс мамыслӧн чукырӧссьӧм чужӧм вылас, мелі синъяс вылас, гӧрбыльтчыштӧм нин мыгӧр вылас да нинӧм эз шу. Весьшӧрӧ пӧрысь морттӧ такӧдны. Мед инӧ ветлӧ на, кылӧ кӧ асьсӧ дзоньвидзаӧн. А сэсся чӧв олыштіс да содтіс:
— Сӧмын ӧтнадтӧ ог нин лэдз. Мед и Мишук тшӧтш ветлас. А ми, гозъя, шойччан лунъясӧ ас машинаӧн кутам тіян дорӧ волывлыны.
Со тадзи Варук баб бара на веськаліс чужан грездас. Медвойдӧр воӧм бӧрас внукыскӧд кежалісны шойна вылӧ. Варук баб Ӧнтип гу дорӧ сувтлігӧн висьталіс Мишуклы, кутшӧм бур да уджач мортӧн вӧлӧма сылӧн дедыс. Шуис, мед и Мишук татшӧмӧн жӧ вӧлі. А сэсся Варук ас кежысь нин вомгорулас мыйкӧ лыддьӧдлӧмӧн казьтыштліс ассьыс бать-мамсӧ. Сы бӧрын баб да внук мӧдӧдчисны грездса дзик ӧти улича кузя.
Коркӧ грездыс ыджыдкодь вӧлӧма. Быд керкаын юргӧмаӧсь челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Найӧ ветлӧдлӧмаӧсь асланыс школаӧ. Верстьӧяс уджалӧмаӧсь совхозын да орчча леспромхозын. Но талун коркӧя ыджыд грездас вӧлі чӧв-лӧнь. Жугыля сулалісны брӧвъялӧм ӧшиньяса пӧрысьмӧм керкаяс да быттьӧ норасисны асланыс ӧтка олӧм вылӧ. Сӧмын кӧнсюрӧ негораа чусаліс на олӧмыс. Дышиника увтыштлісны воча паныдасьлысь пӧрысьмӧм понъяс да Варук баб корсюрӧ чолӧмасьліс аслас тшӧтшъяяскӧд.
— Бабукӧй, кытчӧ нӧ вошисны тайӧ керкаяссьыс олысьясыс? — пыр жӧ юаліс Мишук.
— А вошисны тай, — вочавидзис Варук баб. — Быть ӧд воштӧдчы. Уджыд эз ло да быдӧн кыськӧ бокысь аслыс шуда олӧм зільӧ корсьны. Медводз томджыкъяс пышйисны. Татчӧ ме кодь пӧрысьяс сӧмын и колисны. Гожӧмнад гажа на овлӧ Куръядорад, а тӧвнас дзикӧдз олӧмыс кусӧма.
Мишук чӧла кывзіс Варук бабӧс да весиг шензис, кыдзи нӧ позьӧ эновтны та ыджда короминаяссӧ да мунны кытчӧкӧ бокӧ. Ӧд со гӧгӧр кутшӧм гажа. Тані эськӧ и овны. Но ӧдвакӧ бабыс вермис вочавидзны та вылӧ внукыслы.
Сэккості тыдовтчис и Варук баблӧн сідзжӧ важмӧм нин, но кыпыд на керкаыс. Сійӧ ӧд гожӧмъяснас волывлігӧн пыр зілис суседъясыслӧн отсӧгӧн ӧтилаті да мӧдлаті дзоньталыштны Ӧнтиплӧн на кыпӧдлӧм короминасӧ. Со и ӧні ас гортас пырӧм бӧрын Варук тӧкӧтьӧӧн и пелькӧдіс керка пытшкӧссӧ, а сэсся ломтіс плитаа пач да пузьӧдіс тшай. Быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн керкаӧ кутісны тотшкӧдчӧмӧн пыравны Варук баб кодь жӧ арлыда аньяс. Кывлӧмаӧсь нин карысь воӧм гӧстя йылысь. Быдӧн на пиысь гораа чолӧмасигмоз да синвасӧ чышкалігмоз кутчысьліс Варук бабкӧд.
— Збыльысь, дона гӧстя воӧма. А ми чайтім, мися, он нин волы чужанінад. Но кыскӧ на тай, вӧлӧмкӧ, татчӧ сьӧлӧмыд, — шуалісны найӧ.
— Чӧв, ланьтӧй. Кыдзи нӧ оз кыскы, — пыр жӧ вочавидзис Варук баб. — Тані ӧд менам став олӧмӧй кольӧма. А карад сідзи эг и велав.
А сэсся Варук баблӧн суседкаясыс ньӧжйӧник пуксялісны пызан сайӧ да тшай чурскигмоз гораа ӧта-мӧдсӧ вежмӧн кутісны висьтасьны асланыс олӧм-вылӧм йылысь. Варук баб гӧститӧдіс томдырся пӧдругаяссӧ карысь вайӧм чӧскыд калбасӧн, кампетӧн. Корсюрӧ и ачыс сюйсьыліс варов сёрниӧ.
Мишук сӧмын вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзіс олӧма аньясӧс. Збыльысь тай гажа вӧлӧма водзті Куръядорад олӧмыс. Йӧзыс зіля уджавлӧмаӧсь, чери кыйӧмаӧсь, вӧралӧмаӧсь, радейтлӧмаӧсь и гажӧдчыштны. Варук баблӧн керка стенын ӧшалісны Куръядорса коркӧя олысьяслӧн фотокарточкаясыс. Найӧ сюся видзӧдісны Мишук вылӧ да быттьӧ кӧсйисны шуны детинкалы, мед оз дивит грездса вӧвлӧм олысьясӧс. Найӧ олісны сідзи, кыдзи тшӧктыліс Енмыс да кыдзи асьныс кужисны. А Куръядорын кусны заводитӧм олӧмысь найӧ асьнысӧ оз кывны мыжаӧн.
Гажа вӧлі Куръядорын Мишуклӧн олӧмыс. Да и Варук бабыс эз сетлы гажтӧмтчыны. То град йӧрын ноксьыштасны. То вӧрӧ ветласны вотчыны. То Варук баблӧн пӧдругаяс ордӧ кежаласны гӧститны. Гожӧмбыднад Мишук гожъяліс, крепаммис. Мам-батьыс корсюрӧ волігъясӧн весиг эз тӧдны пинысӧ, сэтшӧма удитӧма верстяммыны.
И со воис сійӧ гажа асылыс, кор бӧр колӧ мӧдӧдчыны карӧ. Но эз вӧв гажа Варук баблӧн сьӧлӧм вылын. Бара лоӧ торйӧдчыны ас чужанінкӧд. Коді тӧдас, удайтчас оз на волыны татчӧ. Мишук быттьӧ кыліс Варук баблысь шог мӧвпъяссӧ. Чӧла матыстчис бабыс дінӧ да малыштіс сылысь сарӧгӧсь кияссӧ.
— Эн майшась, бабукӧй, — шуис сійӧ пӧрысь морт вылӧ сӧстӧм синъясӧн видзӧдігмоз. — Куръядорыд збыльысь гажа вӧлӧма. Локтан гожӧм ми бара на волам татчӧ.
Бабыс сӧмын кутыштліс Мишукӧс. Сэтшӧм нимкодь лоис сылӧн сьӧлӧм вылын внукыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас.
