ПЫЗАНВЫВСА ЛАМПА

И бара мукӧдысь бокын сулалысь ӧтка керкаын асывводзӧдз ломаліс пызанвывса лампа. Сылӧн кӧзяиныс пукаліс ӧшиньдорса пызан сайын да мыйкӧ тэрмасьӧмӧн гижис. Кӧзяинлӧн чужӧмыс то скӧрмыліс да быттьӧ биа ньӧвъяс петалісны сылӧн синъясысь, а сьӧлӧмыс кутліс скӧрысь тіпкыны, то нюммунліс да пондыліс мый вылӧ кӧ гусьӧн серавны, то шогӧ усьліс да ас тӧдлытӧг чужӧм кузяыс лэччылісны синва мольяс.

А пызанвывса лампа видзӧдіс кӧзяинлӧн чужӧм вылӧ да шензьыліс. Колӧ жӧ тадзи лоны, кутшӧм ёна вежласьӧ мортыд, кор сылӧн ручкаа киыс дугдывтӧг мыйкӧ гижӧ и гижӧ. И сӧмын асывводзланьыс нин кӧзяиныс шыбитіс ручкасӧ пызан вылас да ойбыртлігмоз шуліс:

— Талун кежлӧ тырмас.

А сэсся водліс крӧвать вылӧ. Но зэв на дыр эз вермы унмовсьны. Пыр пессис. Мыйкӧ гусьӧн шуаліс ас кежсьыс. Пызанвывса лампа бара дивуйтчӧмпырысь видзӧдлывліс кӧзяин вылас, мый нӧ сыкӧд тайӧ вӧчсьӧ.

А тӧдмасис лампаыс кӧзяиныскӧд неважӧн на, кор мӧдыс пырис лавкаӧ да пыр жӧ корис отсавны ньӧбны пызан вылас сылы медся коланаторсӧ. Сэки кӧзяиныс матыстчис мукӧдысь бокын сулалысь пызанвывса лампа дорӧ да шуис:

— Со тэ меным и колан.

Лавкаын вӧліны и мукӧд лампаяс. Ёна мичаджыкӧсь да синмӧ шыбитчанаджыкӧсь. Но мыйлакӧ кӧзяиныс бӧрйис буретш сійӧс, коді ёнасӧ нинӧмӧн эз торъяв. Да и лампаыслы кӧзяиныс воис сьӧлӧм вылас аслас сӧстӧм синъяснас, зумыд гӧлӧснас. Киас лампаӧн гортлань восьлалігӧн нин кӧзяиныс сёрнитіс лампакӧд, быттьӧ кутшӧмкӧ ловъя ловкӧд.

— Буретш тэ меным и пондан отсавны. Ме ёна мичаяс вылад ог видзӧд. А тэ кутан югзьӧдны менсьым пызан вылӧс да збыльмӧдан менсьым кӧсйӧмторйӧс, — шуаліс сэккості кӧзяиныс. — А кор помасяс менам гижан уджӧй да йӧзӧда ассьым гижӧдӧс, меным удайтчас лоны нималана мортӧн. Сэки и тэ йылысь ог вунӧд. Пыр кута новлӧдлыны аскӧд, кӧні кӧть ог кут овны.

Сэксянь колис уна-уна кад. Быд рыт лампалӧн кӧзяиныс пуксьыліс кабала листъясӧн тырӧм пызан сайӧ киас ручкаӧн да пыр жӧ босьтчыліс гижны. Эз пыр сылӧн ставыс артмывлы. Мукӧддырйи весиг шыбитліс либӧ чегліс ручкасӧ да дӧзмӧмпырысь пондыліс ветлӧдлыны джодж кузя. Та дырйи пыр мыйкӧ шӧпкӧдлывліс вомгорулас.

Сэки кӧзяин вӧснаыс пондыліс майшасьны и пызанвывса лампа. Тыдалӧ, оз жӧ пыр ставыс артмы гижан уджад. Оз во юрад медся колана мӧвпыс, кодӧс гижӧм бӧрын эськӧ вӧрзьыліс сьӧлӧмыд. Со тай нӧ сійӧ кутшӧма тэрмасьӧмсорӧн восьлалӧ джодж кузя, зільӧ корсьны ас кежысь буретш сьӧлӧмӧ йиджысь кывъяссӧ. И пызанвывса лампа сӧмын сиис кӧзяиныслы, мед ӧдйӧджык воисны сылӧн юрӧ кӧнкӧ дзебсясьысь мӧвпъясыс.

И медбӧрын лампалӧн збыльмылісны бурсиӧмъясыс. Кӧзяиныс друг долыда горӧдліс да тэрмасьӧмӧн пуксьыліс пызан сайӧ. Ручкаыс пыр жӧ пондыліс дзуртны сылӧн киясын. Чужӧмыс гӧрдӧдлывліс. Кымӧсыс пӧсявліс. А ачыс сійӧ мыйкӧ вомгорулас шӧпкӧдігмоз дугдывтӧг гижис и гижис.

Лампалы сэки вӧлі торйӧн нин нимкодь. Нимкодь сыысь, мый кӧзяиныслы удайтчӧ збыльмӧдны кӧсйӧмторъяссӧ. А ставыс сыын, мый сійӧ оз лэдзчысь мукӧд моз. Мукӧдыскӧд нӧ кыдзи овлӧ. Босьтчасны мыйкӧ вӧчны, но озджык артмы да эновтчасны. Босьтчасны и мӧдторйӧ, и коймӧдторйӧ, но бара жӧ нинӧм оз артмы да сэсся дузмунӧмӧн дзикӧдз лэдзчысясны. А ставыс сыын, мый оз тырмы налӧн асланыс вын-эбӧсыс, эскӧмыс, асланыс зільлуныс, вежӧрыс. Ӧтитор ӧд кӧсйыны мыйкӧ вӧчны. Кажитчӧ, мый ставыс кокниа артмас. Сӧмын босьтчы. И сэки нин юрад вирдалӧны гажа мӧвпъяс сы йылысь, мый со удайтчас збыльмӧдны кӧсйӧмторсӧ да сэки и олӧмыс паськыда восьтас ассьыс ӧдзӧсъяссӧ, нимӧдас сійӧс и матын, и ылын.

А босьтчӧм бӧрад пыр жӧ казялан, мый абу кокни збыльмӧдны кӧсйӧмтортӧ. Колӧ лун и вой уджавны, дугдывтӧг корсьысьны да сьӧкыдлунъяскӧд паныдасигӧн кутчысьны ловнад. Но оз быдӧнлы тырмы та вылӧ вын-эбӧсыс, зільлуныс. Со и усьӧны сэсся татшӧмъясыс ловнаныс да кутӧны завидьтыны мукӧдлы. Оз-ӧ та вӧсна паськав му вылас став омӧльыс.

Мӧвпалӧ та йылысь пызанвывса лампа аслас кӧзяиныс вылӧ видзӧдлывлігмоз да шуалӧ аслыс, мый пыр, тыдалӧ, сідзи и лоас. Некор оз удайтчы дзик быдӧнлы збыльмӧдны ассьыныс кӧсйӧмторъяснысӧ. Сӧмын кодсюрӧ воӧдчӧны дзик йылӧдзыс асланыс енби да зільлун тшӧт весьтӧ. А мукӧдыслы сідзи нин ковмас овны, кыдзи и овлісны. Эз кӧ налы удайтчы збыльмӧдны ассьыныс бур кӧсйӧмторъяссӧ, кодӧс таысь мыждыны. Со нӧ сылӧн кӧзяиныс юрсӧ оз лэптыв, пыр гижӧ и гижӧ. Сійӧ тӧдӧ аслас уджлысь, аслас зільӧмъяслысь донсӧ. И эскӧ, мый сылы ставыс мойвиас.

И тадзи уна вой лампа сетліс аслас кӧзяиныслы бисӧ. А сійӧ пыр гижис и гижис. Мукӧддырйи чеччывліс, ветлӧдлывліс джодж кузя. Сэсся друг югнитлывлісны сылӧн синъясыс, нюмдывліс чужӧмыс да тэрмасьӧмӧн пуксьывліс пызан сайӧ ӧдйӧджык юксьыны кабалакӧд гуся мӧвпъяснас, кодъяс сӧмын на воисны сылӧн юрӧ. Асывводзланьыс нин кӧзяиныс уськӧдчывліс крӧвать вылӧ. И бара жӧ дыр на эз унмовсьлы. Бергалісны юрас воӧм пыр выль и выль мӧвпъяс.

Сьӧкыд висьтавны, дыр-ӧ муніс кӧзяинлӧн да пызанвывса лампалӧн тайӧ ӧтувъя зіль уджыс. Кӧзяиныс весиг омӧльтчыштіс дугдывтӧг гижан уджысь, юрас пыр пуысь мӧвпъясысь. А пызанвывса лампа сӧмын майшасьӧмпырысь видзӧдлывліс сы вылӧ да зілис кыдзкӧ-мыйкӧ отсавны аслас бурсиӧмъясӧн.

И со ӧти водз асылӧ кӧзяиныс друг пуктіс ручкасӧ пызан вылӧ да долыдпырысь горӧдіс:

— Артмис! Артмис сійӧ, мый кӧсйи!

Лампа эз видзчысь кӧзяинсянь тайӧ долыд кывъяссӧ да весиг гораа ӧзйыліс.

А сылӧн кӧзяиныс сулаліс пызан весьтын да нимкодьпырысь мӧвпаліс аслас гижӧд вылӧ видзӧдігмоз, мый со лои эштӧдӧма вӧвлытӧм ыджыд удж, код вӧсна сійӧ висис олӧм чӧжыс, коді ваяс уна буртор йӧзлы да нимӧдас и сійӧс. Но мый дон ставыс тайӧ сувтіс. Ӧд кымынысь сійӧ кӧсйыліс нин эновтчыны аслас уджысь. Кымынысь юавліс ассьыс, кодлы нӧ тайӧ колӧ да казяласны-ӧ йӧзыс, кутшӧм бур сійӧ кӧсйис вӧчны налы. И ӧні тыртӧм на улича вылӧ видзӧдігмоз сійӧ бара мӧвпыштіс сы йылысь, мый эз весь ов ассьыс олӧмсӧ. Ӧні став йӧзыс на узьӧны шоныд вольпасьясын да вӧтасьӧны бур вӧтъяс. А коркӧ найӧ садьмасны да тӧдмаласны, кутшӧм ыджыдтор вӧчис быдӧнлы бур вылӧ ӧтка керкаын олысь. Да, гашкӧ, кутасны ошкыны сійӧс.

Но керкаса кӧзяинлы тайӧ вӧлі оз ков. Сійӧ гӧгӧрвоис нин ассьыс донсӧ. Гӧгӧрвоис, мый олӧмыс сы коддьӧмъясыслы сетсьӧ оз гажъялӧм могысь, а кутшӧмкӧ ыджыд, вывті ыджыд удж вӧчӧм вылӧ. И мый удайтчис вӧчны, сійӧ ӧні сӧмын аттьӧаліс асьсӧ да пызан вылын сулалысь лампаӧс, коді уна вой вӧлі сылы бур ёртӧн да сідзкӧ татшӧмӧн жӧ коляс и водзӧ кежлӧ.