ПЕТРӦ МИШӦ — БИ ВИДЗЫСЬ
Тӧдлытӧг кытчӧкӧ вошис войся зумыш пемыдыс. Ывлаын вочасӧн югдыны кутіс. И со нин ылі вӧртас сайсянь шонді мыччысис. Водз чеччысь кӧзяйкаяс пачьяс кутісны ломзьӧдны. Но Вадор Грездын ставӧн тӧдӧны, мый Петрӧ Мишӧлӧн Варук гӧтырыс тайӧ кадас узьӧ на, а сы пыдди пачсӧ ломзьӧдӧ верӧсыс. Оз сет сійӧ тайӧс вӧчны некодлы. Мед бура ломзяліс пачыс, мед весиг тшынтор эз пет жырйӧ. Со и ломзьӧдӧ пачсӧ тэрмасьтӧг. Важ пыддиыс выль керка лэптӧм бӧрын Варукныс вӧлі дольӧ, нинӧм пӧ нин миянлы ыджыд пачсьыс, йӧз моз жӧ пӧ плита неыджыд пач тэчам дай тырмас. Но Петрӧ Мишӧыд асныра на вӧлӧма. Югнитліс сьӧд синнас гӧтыр вылас, шуис сійӧс кӧч юрӧн да гораа крапнитіс, паччӧра пач пӧ вӧчам и ставыс. Да нӧшта на дивитыштіс Варуксӧ, кӧні пӧ нӧ пӧрысьладорыд лысьӧмтӧ кутан шонтыны, паччӧрыд пӧ ӧд комын куим висьӧмысь бурдӧдӧ. Нинӧм эз сяммы гӧтырыс вочавидзны верӧсыслӧн кывъяс вылӧ. Тӧдіс, мый сійӧ ас ногыс вӧчас. Сідзи неыджыд паччӧра пач и сувтӧдісны олан керкаас, коді кыкнан жырсӧ кутіс шонтыны.
И со ӧні Петрӧ Мишӧ ньӧжйӧник чеччис гӧтыр дорсьыс, дӧрӧмасис-гачасис, видзӧдліс ывла вылӧ да кутіс ноксьыны пачводз дорын. Пессӧ вӧлі рытсяньыс нин тэчӧма да ӧні юшкасӧ восьтӧм бӧрын ковмис сӧмын неыджыд сюмӧдтор сюйыштны. Сійӧ чискӧмсорӧн ӧзйис, гартовтчис да кутіс нювны кос пес плакаяссӧ. А Петрӧ Мишӧ здук кежлӧ пуксис пачводз дорас да видзӧдіс, кыдзи вочасӧн ломзялӧ биыс. И быдысь сійӧс шензьӧдліс тайӧ чуймӧдана серпасыс. Быттьӧ нинӧм абусьыс чужис нэриник би кывйыс да зэв полӧмпырысь кутіс чискыны. А сэсся тӧкӧтьӧӧн паськаліс да кутчысис пескӧ. И со нин пач пытшкын жургӧмӧн-жургӧ да печласьӧ биыс. А тшыныс ӧдйӧ кайӧ трубаӧдыс. И нимкодь аслыс биыслы, мый удайтчис ловзьӧдны пачсӧ да бара сетны шоныдсӧ керкаыслы. Коркӧ сэсся шоналас и паччӧрыс, кытчӧ радейтӧ кайлывлыны шонтысьны ывлаын кузь лунтыр ноксьӧм бӧрын кӧзяиныс, торйӧн нин кӧдзыд дырйи. Да и челядьыс радейтӧны жӧ паччӧрнысӧ. Кыр йывсянь тӧвнас исласьӧм бӧрын пырасны керкаӧ, пӧрччаласны йизьӧм паськӧмнысӧ да водаласны паччӧр вылӧ.
А Петрӧ Мишӧ пачводз дорын пукалігмоз мӧвпалӧ нин, кыдзи эськӧ олісны йӧзыс, эз кӧ вӧв биыс. Со пӧ ёна важӧн пещераясын дзебсясигӧн на вӧлӧма весиг бипур видзысь. Пока ӧтияс ветласны вӧравны, чери кыйны, вотчыны, мӧдъяс видзӧны бинысӧ, мед сійӧ эз кус. Сэки ӧд важся олысьясыд эз на пыр сяммыны ӧзтывны бисӧ да ёна полісны сылӧн кусӧмысь. Весиг ен пыдди вӧлі тайӧ биыс, коді сетліс налы шоныдсӧ, отсаліс овмыны-рӧдмыны тайӧ му вылас.
Да и ӧні ачыс Петрӧ Мишӧ сідз жӧ ен пыдди пуктӧ бисӧ. Тыдалӧ, важ йӧзсянь вуджӧма сылы тайӧ эскӧмыс. А мӧд ногыс, кыдзи нӧ сытӧг бергӧдчыны и гортын, и вӧр-ваті ветлӧдлігӧн. Вӧралігад да чери кыйигад тшӧкыда лоӧ бипуртӧ пестывлыны и косьтысьӧм да шонтысьӧм, и чайтӧ пузьӧдӧм могысь.
Сэки биыд Петрӧ Мишӧыдлы медбур ёртӧн овлывлӧ. Вочасӧн пемдӧ да пуксьӧ сьӧд вой. Гӧгӧр ставыс узьӧ. А сійӧ узьны водтӧдз пукалӧ трачкакылысь бипур дорын да мыйкӧ мӧвпалӧ ас кежысь. А биыс ӧзйӧ ӧгыръясӧн печласигмоз да быттьӧ кӧсйӧ шуны: эн пӧ пов, мортӧй, мекӧд пӧ орччӧн тэкӧд нинӧм оз ло. Збыльысь, войнад зверъясыд оз лысьтны матыстчыны бипур дорад. А сійӧ кадысь-кадӧ сӧмын пукталӧ бипур вылӧ водзвыв дасьтӧм кос кражъяс да ваймыны нин заводитӧм бипурыс друг выль вынӧн ыпнитӧ-ӧзйӧ, заводитӧ бара гораа трачкӧдчыны, а би кывъяс зільӧны кыпӧдчыны пыр вылӧджык. Весиг лоӧ вешйыштны гажмӧм бипур дорысь. И сыкӧд орччӧн пукалысьлы кокньыдджык лов вылас ворсӧдчысь бипур вылӧ видзӧдігӧн. Узьӧны орччӧн сулалысь козъяс да пожӧмъяс. Чӧла пӧртмасьӧны ылі-ылі енэжын югыд кодзувъяс. Войся чӧв-лӧньсӧ сӧмын корсюрӧ торклӧ кӧнкӧ лыс лапъяс пӧвстын узьысь вӧрса лэбачлӧн унзіль гӧлӧсыс. И бара быттьӧ ставыс кулӧма. Кажитчӧ сэки, мый свет вылас сэсся ни ӧти ловъя лов абу тайӧ бипурсьыс да сыкӧд орччӧн пукалысь Петрӧ Мишӧысь ӧтдор. Нӧшта мусаджык сэки бипурыс, коді мортлы тайӧ кадас лоӧ медбур ёртӧн. Эз кӧ вӧв на сійӧ, кыдзи эськӧ ковмис коллявны кузь ыркыд войсӧ, коді эськӧ шонтіс вӧралысьӧс кузь туй вылын.
Дерт, гажаджык овлывлӧ бипур дорад вадорын вуграсигӧн. Векджык тэ сэні абу ӧтнад. Вой улад вуграсьысь ёртъяс би дорад чукӧртчӧны. Сэсся и вадор пӧлӧн мукӧд бипур корсюрӧ ӧзйылӧ. Тӧдӧ Петрӧ Мишӧ, кодъяс пукалӧны тайӧ бипуръяс дорас. Быд чери кыйысьлӧн ӧд векджык аслас радейтана берег. А сылӧн бипур дорын со лажгыньтчӧмаӧсь нин матысса ёртъясыс да асывводзсӧ виччысигмоз мый йылысь кӧ негораа варовитӧны ас костаныс. Медсясӧ, дерт, казьтылӧны вадорын вуграсигӧн вӧвлӧмторъяс йылысь. Бипурыс уна рӧма би кывъясӧн ворсӧдчигмоз, би киньясӧн печласигмоз тшӧтш кывзӧ тайӧ сёрнисӧ. Кажитчывліс сэки Петрӧ Мишӧлы ёртъяс вылас видзӧдігӧн, мый со тадзи жӧ уна нэм сайын сылӧн важся пӧль-пӧчыс пукалісны бипур дорын да би кывъяслӧн ворсӧдчӧм вылӧ видзӧдігмоз гусьӧн аттьӧалісны бисӧ, мый сетӧ налы шоныдсӧ да югыдсӧ. Сідзкӧ, сійӧ и лоӧ налӧн ыджыд Енмӧн, кодӧс колӧ пыдди пуктыны да видзны. Асьныс найӧ коркӧ оз нин лоны тайӧ свет вылас, а биыс век коляс да век кутас шонтыны мортӧс. И весиг шензьывліс сэки ас кежысь Петрӧ Мишӧ, мый сетӧма тайӧ биыслы. Код тӧдас, кыдзи сійӧ медводдзаысь чужис. Код тӧдас, кузь-ӧ лоӧ сылӧн нэмыс. Но, тыдалӧ, тайӧ свет вылас сійӧ некор оз кувлы.
Югдігӧн нин Петрӧ Мишӧ пӧся аттьӧавліс бипурсӧ шоныд сетӧмысь, бура шойччӧдӧмӧысь, кузь войсӧ ӧтлаын кыпыд колльӧдӧмысь, кусӧдлывліс сійӧс да мӧдӧдчывліс гортланьыс. Кымын вой удайтчывліс коллявны бипур дорын Петрӧ Мишӧлы и быд пӧрйӧ сійӧ со тадзи аттьӧавліс бисӧ. Сы йылысь ӧні олӧма нин мортлӧн кольӧмаӧсь медся бур казьтылӧмъяс. Да и водзӧ кымынысь на удайтчывлас ӧзтывны бипурсӧ, кодтӧг мортлы сьӧкыд бергӧдчыны гортсянь ылын. Кыдзи нӧ та бӧрын верман вунӧдны сійӧс.
Пачводз дорын пукалігӧн Петрӧ Мишӧлы юрас воӧ и мукӧд казьтылӧм, кор биыд вайлывліс йӧзлы и уна омӧльтор. Ӧнӧдз на паметьын челядьдырся ӧти серпас. Вӧлі март тӧлысся рыт. Томиник на Мишӧ буретш горт дорас вӧлі мыйкӧ нокӧ. Друг аддзис, кыдзи грезд помас вылӧ-вылӧ кутісны кыпӧдчыны би сюръяяс. Вӧлӧмкӧ, кутчысьӧма биыд пӧрысь Ӧдӧттялӧн керкаӧ. Кӧзяйкаыд петас мӧс лысьтыны. Но содъя пуӧд карта вылас лэччигӧн вильдас да уськӧдас кисьыс ӧзйысь пӧнарсӧ. И пыр жӧ сэтысь чеччыштас би кывйыд да кутчысяс карта пельӧсас тэчӧм идзасӧ. Повзьӧм кӧзяйкаыд оз слӧймы кусӧдны бисӧ. Йӧзыд эськӧ и казялісны ускӧттьӧтӧ, но сёр нин. Ярмӧм биыд пыр ёнджыка паськаліс. Ӧдва слӧймисны петкӧдны повзьӧм мӧссӧ, коді сідзи и зілис бӧр пырны биас. Кусӧдчан машинаыс орчча сиктысь эз жӧ удит воны. А ведраяснад ӧдвакӧ венан вельмӧм битӧ. А сійӧ нӧшта на ышмис. Би сюръяыс енэжӧдз качӧдчыліс, ловъя лов кодь вӧлі. Быттьӧ кутшӧмкӧ лёк гундыр йӧктігмоз сераліс-ваксис йӧз водзын. А найӧ полӧмпырысь видзӧдісны йӧктысь би вылас да гусьӧн кевмисны ас кежсьыныс, мед сійӧ видзас водзӧ вылӧ быдӧнӧс тайӧ неминучасьыс. Ачыс кӧзяйкаыс сӧмын шогпырысь чышкаліс синвасӧ.
Со тадзи тӧкӧтьӧӧн быдся овмӧс ньылыштіс биыд. Тшын йылӧ кайис уна воӧн чӧжӧм эмбур. Дерт, Ӧдӧттятӧ йӧзыд эз эновтны. Коді мыйӧн вермис, отсаліс. Но сійӧ кувтӧдзыс повзьӧмпырысь казьтыліс тайӧ ыджыд ускӧттьӧсӧ.
Оз вунӧд Петрӧ Мишӧ и сійӧ сёр кос гожӧмся ускӧттьӧсӧ, кор биыс кык вежон чӧж ыджыдаліс мӧдлапӧлын. Тыдалӧ, вотчысьяс куритчӧм бӧрын шыбитӧмаӧсь чигарка помнысӧ кос нитш вылӧ. А биыдлы уна оз и ков. Тшынасьысь на чигарка помсьыд и ӧзйӧма кос яла нитшкыд. Биыд паськалӧма, ӧдвывсьыс веськӧдчӧма орчча кос нюрӧ да кутчысьӧма трундаӧ. Уна лун сэки енэжӧдзыс кайис сьӧд тшын. А войнас ылӧдз-ылӧдз тыдалісны гӧрд би сюръяяс. Кажитчис, быттьӧ муыс нин сэті воссьӧма да буретш адсяньыс кайӧ вывлань биыс. Шуштӧм быдӧн вӧлі Петрӧ Мишӧлы ыджыдалысь гӧрд би вылас видзӧдігӧн. Мыйта ускӧттьӧ сэки вайис тайӧ гӧрд петукыс мӧдлапӧвса вӧр-ваыслы, кытчӧдз кузь зэръяс эз кусӧдны сійӧс. И ставыс ӧд артмис мортлӧн идӧртӧмлун вӧсна. Асьным олам вӧрын, коді вердӧ миянӧс, но ньӧти ог тӧждысьӧй сы вӧсна. А мыйкӧ нӧ коляс тадзи веськодя олігад аскиа войтырыслы? Ӧд вӧр-ваыс абу помтӧм.
Ёна шог вӧлі та йылысь мӧвпалігӧн Петрӧ Мишӧлы. Кымынысь сійӧ вӧрті ветлігъясӧн ас сиктса дінӧ жӧ шыӧдчывліс, мед пӧжар оз вӧчны. А найӧ сералігмоз пыр и шуасны: тэныд пӧ унджык колӧ али мый. Сэк жӧ син водзад и шыбитасны чигарка помнысӧ, кӧть бӧрд сэки татшӧмъяс вылас видзӧдігӧн. Налы ӧдвакӧ нин мыйкӧ юрас волӧ, но мед кӧть томджыкъяс мӧвпыштласны та йылысь. Биыд ӧд би и эм. Пыр и накажитас, он кӧ куж сійӧс дӧзьӧритны. И та бӧрын ёна шогӧдлывлӧ Петра Мишӧӧс, мыйла нӧ мортыс оз велав лоны му вылас бур кӧзяинӧн.
Со тадзи тшӧкыда мӧвпавлывлӧ асывводзьяснас пачводз дорын пукалігӧн Петра Мишӧ. Сэсся пачыслӧн неуна ваймыштӧм бӧрын сюйӧ шонтыны ыджыд чугунӧн ва. Лунтыр кежлӧ сійӧ пыр колӧ овмӧсад. Та бӧрын нин садьмӧдӧ Варуксӧ. Кад шыд пуны. А сэсся пач ваймӧм бӧрас Варукыс чышкас лыскӧн пач подсӧ да сюяс пачас ыджыд кӧрт лист вылын пӧжавны кӧвдумъяс, кодъясӧн сэтшӧма радейтӧны чӧсмасьны Петрӧ Мишӧ челядьыскӧд. Нуръясьыштӧм бӧрын кӧзяин мунӧ удж вылас. Челядьыс мӧдӧдчӧны школаӧ. Ӧтнас Варук кольччӧ кӧзяйкаавны ыджыд пач дорын. А нокыс сылӧн помтӧм уна. Гортсаяслы сёян-юан пуӧмысь ӧтдор колӧ и карта вылын руксысь-баксысьяслы нуртор пуыштны. И быдӧнлы вичмӧ ыджыд пачсянь шоныдыс.
Рытланьыс гортас воӧм бӧрын Петрӧ Мишӧ кайлывлӧ паччӧр вылӧ мышсӧ веськӧдыштны. Недыр весиг ойбыртлӧ. И вӧтасьӧ сэки пачын ломзялысь бисӧ. Быттьӧ ловъя морт сёрнитӧ сійӧ:
— Ме жӧ ӧд шонта тіянӧс, — шуалӧ биыс керкаса кӧзяинлы.-Менӧ кӧ кутанныд бура видзны, и тіян олӧмад ставыс бур лоӧ. Ме ӧд пыр тіянлы бур вайлывлі, сӧмын идӧртӧма олысьяс полӧны меысь.
А Петрӧ Мишӧ воча аттьӧалӧ бисӧ. Сэсся сійӧ друг садьмӧ, лэччӧ паччӧрысь да дыр на ноксьӧ горт гӧгӧрыс. Бур кӧзяиныдлӧн ӧд уджыс век юрвывтырыс, кӧсъян кӧ зумыда кутны овмӧстӧ да челядьыдлы тӧлка-лада олӧм лӧсьӧдны. А аски асывводзнас сылы бара ковмас водз чеччыны да пачсӧ ломзьӧдны. Тайӧ здукъясас Петрӧ Мишӧлы медся донаӧсь овлывлӧны.
