ПАШКЫР БӦЖ

І

Пашкыр Бӧж омӧля помнитіс ассьыс мамсӧ. Вӧтын моз вӧлі став воддза олӧмыс, кор сійӧ аслас чой-воккӧд куйліс уна судта ыджыд керкалӧн пӧдвалын важ дӧрашой вылын, нораа нявзіс тшыгъялӧм бӧрас, а мамыслысь чӧскыд йӧвсӧ нёнялыштӧм бӧрын ӧдйӧ пӧткӧдчыліс да сылӧн шоныд кынӧм бердӧ жмитчӧмӧн зэв чӧскыда да дыр узис. Помнитӧ нӧшта, кыдзи нюліс сійӧс да сылысь чой-воксӧ мамыс, мыськавліс найӧс, мед сӧстӧмӧн да дзоньвидзаӧн быдмисны. Но тайӧ эз волы сьӧлӧм вылас да сійӧ бара жӧ бӧрдӧмсорӧн нявзіс. Кажитчӧ вӧлі, мый сійӧс дойдны кӧсйӧны. Кӧть и воссисны нин Пашкыр Бӧжлӧн синъясыс, но сійӧ эз зіль уйны кытчӧкӧ бокӧ, а дугдывтӧг жмитчис чой-вок дінас, кыдзи и найӧ сы дінӧ. Вывті ичӧт на вӧлі Пашкыр Бӧж да поліс пемыд пӧдваллӧн мукӧд пельӧсъясысь. Код тӧдас, мый сійӧс сэні виччысьӧ. Мамыс ӧд эз вӧв пыр орччӧн. Корсюрӧ ветлывліс нуртор корсьыштны, кытысь мый сюрӧ.

Но ӧтчыд сійӧ муніс да сідзи бӧрсӧ эз и во. Быдтасъяс дорас локтігӧн нин эз удит видзчысьны скӧр понъяслӧн пиньясысь. А сэк кості Пашкыр Бӧж да сылӧн чой-вокыс зэв ёна тшыгъялісны. Найӧ дугдывтӧг нявзісны. Корисны ассьыныс мелі мамнысӧ. Но сійӧ некӧн эз вӧв. Тадзи вочасӧн эбӧстӧммӧм бӧрын Пашкыр Бӧжлӧн чой-вокыс дзикӧдз ланьтісны. Ӧні налы нинӧм нин оз вӧлі ков. Но Пашкыр Бӧж вӧлӧма вынаджык да эз ӧвсьы, дугдывтӧг гораа да зэв нора нявзіс. Гашкӧ нӧ кодкӧ кылас да локтас сійӧс вердыштны.

II

Буретш тайӧ кадас и воссис пемыд пӧдваллӧн ӧдзӧсыс.

Гӧгӧр лоис зэв югыд. Татшӧм югыдсӧ Пашкыр Бӧж некор на эз аддзыв. Та вӧсна зэв ёна повзис да нӧшта нораа мӧдіс нявзыны. Сэк кості пемыд пӧдвалӧ лэччан сод вылын тыдовтчисны кык кокаяс. Тайӧ вӧліны Мам да Ныв. Найӧ кӧсйисны босьтыштны ылі пельӧсысь ассьыныс картупельнысӧ. Ныв пыр и кыліс Пашкыр Бӧжлысь бӧрдӧмсорӧн нявзӧмсӧ да кватитіс киӧдыс мамсӧ:

— Мам, видзӧд-видзӧд! Со эстӧні каньпи бӧрдӧ!

Збыльысь Пашкыр Бӧж бӧрдіс, норасис, мый некод оз кыв ни оз гӧгӧрво сылысь шогсӧ, мый дзикӧдз эновтісны сійӧс. Мама-ныла матыстчисны Пашкыр Бӧж дінӧ.

— Абу тай ӧтнас вӧлӧма, — шуис сэк кості Мамыс.— Со мукӧдыс дзикӧдз нин ланьтӧмаӧсь.

— Мам, босьтам каньписӧ гортӧ, — корана синъясӧн шыӧдчис Ныв Мам дінас.— Сійӧ ӧд мукӧд чой-вокыс моз жӧ кулӧ тані. Со кыдзи бӧрдӧ. А кутшӧм мичаник! Кутшӧм пашкыр сылӧн ичӧтик бӧжыс!

Ныв надеяӧн бара видзӧдліс мам вылас да сэк кості сылӧн чужӧм кузяыс кутісны гӧгыльтчыны синва мольяс.

— Мый сэсся вӧчан?— неуна чӧв олыштӧм бӧрын шуис Мам.— Дерт, босьтам. Татчӧ огӧ кольӧй. Сідзжӧ мукӧд мозыс кулас. Мед миян семьяын нӧшта ӧти олысь лоӧ. И тэныд сыкӧд гажаджык быдмынытӧ.

— Аттьӧ, мамук!— радпырысь шуис Ныв, кутыштліс да окыштіс нимкодьысла мамсӧ, зэв ӧдйӧ босьтіс Пашкыр Бӧжӧс моздорас да кутіс сійӧс малавны.

Пашкыр Бӧж пыр жӧ ланьтіс да мӧдіс тувкӧдны вазьӧм нырнас Нывлы морӧсас. Дерт жӧ, сійӧ корсис аслас мамыслысь нёньяссӧ, но эз аддзы да бара нораа мӧдіс нявзыны.

— Мамук, сійӧ сёйны, тыдалӧ, корӧ. Тшыгъялӧма. Со кыдзи тувкӧдӧ менӧ нырнас, — бара шыӧдчис Ныв Мам дінас.

— Пырам вай гортӧ, — вочавидзис Мам.— Вердам сійӧс чӧскыд йӧлӧн. А этайӧяссӧ ковмас гуавны. Абу шудаӧсь найӧ вӧлӧмаӧсь...

III

Тадзи Пашкыр Бӧж веськаліс аслас выль оланінӧ, ыджыд да югыд жырйӧ. Сідзи и кутісны нимтыны сійӧс Мам да Ныв пашкыр бӧж вӧснаыс. Первойсӧ мама-ныла велӧдісны лакны Пашкыр Бӧжӧс ичӧт тасьтіысь йӧв. Эз пыр сійӧ велав сёйны выль ногӧн. Медводдзаысьсӧ пырис лапаяснас тасьтіӧ. Сэсся муртса эз виньды йӧвнас, сэтшӧм азыма кутіс лакны. Ӧд мый дыра тшыгйӧн ковмис овны. А мама-ныла меліа видзӧдісны Пашкыр Бӧж вылӧ да сералісны. Пӧткӧдчыштӧм бӧрын Пашкыр Бӧж пыр водіс жырлӧн шоныд пельӧсӧ, ичӧтик шебрастор вылӧ. Сэні сійӧ и кутіс узьлыны. И некод эз торклы сылысь чӧскыд унсӧ. Асывнас мама-ныла мунлывлісны гортысь. Ӧтиыс— удж вылӧ, мӧдыс— школаӧ. А Пашкыр Бӧж йӧв сёйыштӧм бӧрын водлывліс аслас шебрастор вылас да узьлывліс, кытчӧдз эз волыны гортсаяс.

Лунысь-лун Пашкыр Бӧж быдмис да лоис зэв мича каньӧн.

Ныв радейтлывліс кутны сійӧс морӧс бердас да меліа малавны. А Пашкыр Бӧж тайӧ кадас зэв гораа кургис да быттьӧкӧ аттьӧаліс ассьыс том кӧзяйкасӧ. Сійӧ тӧдмасис нин ыджыд, югыд да зэв гажа жырлӧн пельӧсъясӧн да радейтліс котравны ӧти пельӧссянь мӧдӧ. Торйӧн нин гажа вӧлі сылы, кор мама-ныла водлісны крӧватьӧ, а сійӧ чеччаліс на костын. Ныв петкӧдлас шебрас увсянь Пашкыр Бӧжлы чуньсӧ, а мӧдыс пырысьтӧм-пыр уськӧдчас сы вылӧ да зільӧ курччавны. Быттьӧ кутшӧмкӧ тӧдтӧм пемӧсӧс кыйӧ. Мама-ныла зэв гораа сералӧны. А Пашкыр Бӧжлы сідзжӧ нимкодь. Кӧть рытывбыд вермас тадзи ворсны. Либӧ жӧ Ныв кӧрталас сунис помӧ кизь да котралӧ жыр кузя. А Пашкыр Бӧж зэв яра зільӧ кутны кизьсӧ. Сійӧ и узьлывліс мама-ныла коласын. Зілисны эськӧ велӧдны торйӧн узьлыны. Пӧдлавлісны пыді узьлан жырсӧ. Но Пашкыр Бӧж нораа заводитліс нявзыны. Быттьӧ бӧрдіс да норасис, мый бара эновтны зільӧны, мый ӧтдортчӧны сыысь. Лапаяснас парсаліс ӧдзӧссӧ да зілис восьтны.

— Мый вӧчан сыкӧд, — шуис ӧтчыд дӧзмӧмпырысь Мам, — мед нин узьлӧ миянкӧд орччӧн.

Сійӧ кадсяньыс Пашкыр Бӧж и кутіс войсӧ коллявны мама-ныла коласын.

IV

Но ывлаӧ Пашкыр Бӧжӧс эз лэдзлывлыны. Ӧтчыд да мӧдысь эськӧ зільӧ жӧ вӧлі петны ыджыд жырлӧн ӧдзӧс сайӧ. Но мама-ныла стрӧга ӧлӧдлісны сійӧс да вочасӧн Пашкыр Бӧжлы веськодь лои ӧдзӧссайса олӧмыс. Сійӧ весиг эз куж гӧгӧрволыны, мый кӧнкӧ эм гажа ывла, мый сэні гуляйтӧны верстьӧ каньяс асланыс каньпиянкӧд, мый эмӧсь понъяс, кодъясысь колӧ видзчысьны, мый эмӧсь кык кока войтыр, кодъяс овлывлӧны бурӧсь и лёкӧсь. Став мирыс, став олӧмыс сылӧн вӧлі йитчӧма тайӧ ыджыд, гажа да югыд жырйыскӧд. Дерт, корсюрӧ сійӧ петавлывліс жӧ балкон вылӧ да вылісянь радейтліс видзӧдны йӧз вылӧ, каня-понма вылӧ, керкабердса пуяс пӧвстын дзользьысь лэбачьяс вылӧ. Но ставыс тайӧ сылы кажитчыліс вуджӧр кодьӧн. Быттьӧ эм и быттьӧ абу. Кык кокаяс пиысь тӧдіс сӧмын Мамӧс да Нылӧс.

Та вӧсна Пашкыр Бӧж эз радейт, кор звӧнитлісны ӧдзӧсӧ да мама-ныла дінӧ волывлісны тӧдтӧм йӧз. Сэки сійӧ скӧрысь мурзывліс да чушнитлывліс нырнас локтысьяс вылӧ. Дась вӧлі весиг сарпыштны найӧс сыысь, мый торкисны сылысь чӧв олӧмсӧ. Локтысьяс шензьывлісны, кутшӧм пашкыр тайӧ каньыслӧн бӧжыс да кӧсйылісны малыштны Пашкыр Бӧжӧс. Но Пашкыр Бӧж сэки петкӧдлывліс ассьыс гыжъяссӧ, а локтӧм войтыр пыр жӧ полӧмпырысь вештывлісны кияснысӧ.

— Но и кань, — шензьывлісны найӧ.— Абу мукӧд кодь.

— Ӧтнас олӧ. Некытчӧ огӧ лэдзлывлӧй. Со и оз радейт бокӧвӧйястӧ, — правдайтчигмоз шулывлісны мама-ныла.

А Пашкыр Бӧж гӧгӧрволіс, мый сы йылысь сёрнитӧны да дӧзмӧмпырысь вешйывліс ылі пельӧсӧ. Быттьӧ кӧсйис шуны, энӧ пӧ дивитӧй, мый ме татшӧм. Онӧ пӧ воӧй ті меным сьӧлӧм вылӧ.

Дерт, эз жӧ дзик быдӧнӧс ӧтдорт тадзи Пашкыр Бӧж. Волывлісны мукӧддырйи Нывлӧн школаса пӧдругаясыс. И Пашкыр Бӧж сетлывліс сэки асьсӧ малыштны да босьтны пидзӧс вылас. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый Нывлӧн пӧдругаясыс и менам бур тӧдсаяс да ме ньӧти ог зіль ӧтдортны найӧс.

V

Но сійӧ, мый лоис мама-нылалӧн Суседкӧд, ӧні на быттьӧ жырйын олысьяслӧн син водзас.

— Ме выль шкап ньӧба, — шуис ӧтчыд Мамыс Нывлы.— Кӧлуйтӧ со некытчӧ жӧ нин пуктавнытӧ-а. Ковмас Суседтӧ корлыны отсавны пыртны.

Мам сёрнитчис орччӧн олысь жырйын Суседкӧд, и сійӧ пыр жӧ шуис отсыштны. Шкапыд ӧд эз вӧв ӧтторъя. Разьӧма да гартӧма унакодь тубрасӧ. Нывбабалы пыртлыны найӧс абу вын серти. Пашкыр Бӧж быттьӧкӧ тӧдіс, мый бара бокӧвӧй пырас сылӧн жырйӧ да мурзігтырйи матыстчис ывлаӧ петысь ӧдзӧс дорӧ. Мыйӧн сӧмын ӧдзӧсыс воссис да тыдовтчис морӧс бердас ыджыд тубраса ышкиг-пушкигтырйи вина да табак дука Сусед, Пашкыр Бӧж чушнитіс нырнас, звирк чеччыштіс Суседлӧн пельпом вылӧ да кутіс парсавны сылысь чужӧмсӧ. Суседыд повзьӧмпырысь лэдзис тубрассӧ джоджӧ да ойӧстіс:

— Ой, коді нӧ менӧ тадзисӧ!..

Мама-ныла шай-паймунӧмӧн видзӧдісны Пашкыр Бӧж вылӧ, мый сійӧ вӧчӧ бокӧвӧй морткӧд. Сэсся Мам ӧдйӧ кватитіс Пашкыр Бӧжӧс да йӧртіс узьлан жырйӧ.

— Мыйӧ нӧ ті каньтӧ велӧдӧмныдӧсь, — дӧзмӧмпырысь шуис сэки Суседныс.

А мам гӧрдӧдіс быдӧн. Сэтшӧм вӧлі сылы яндзим Сусед водзас, код дорӧ тшӧкыда ковмывліс шыасьлыны, и быттьӧ правдайтчӧмпырысь сӧмын нурбыльтіс:

— Оз ӧд аддзывлы сійӧ йӧзсӧ. Ывлаӧ огӧ лэдзлывлӧй. Со и ӧтдортӧ быдӧнӧс.

Суседыс сӧмын шензьӧмпырысь довкйӧдлыштіс юрнас да нинӧм эз шу. Но мамлы быть ковмис сылысь прӧща корны. Ӧд шыасьлынытӧ бара на коркӧ ковмас.

А Пашкыр Бӧж гӧгӧрвоис, мый вывтіджыкасис сійӧ талун, да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн пукаліс ылі пельӧсын.

— Мый нӧ тэ вӧчин, Пашкыр Бӧжӧй, — дивитыштӧмпырысь шыӧдчис сы дорӧ Мам.— Ӧд тайӧ миян Суседным. Тэ сійӧс тӧдан нин. Пыравлывлӧ сулея вылӧ удждысьлывлыны. Гӧгӧрвоа, мый оз во тэныд сьӧлӧм вылад вина да табак дукыд. Но миян вӧсна кӧть вермин жӧ терпитыштлынытӧ.

Но Пашкыр Бӧж весиг эз видзӧдлыв Мам вылӧ, а нӧшта на улӧджык юрсӧ лэдзис.

— Со ӧд, гӧгӧрвоӧ ассьыс мыжсӧ, — шуис Мам Нывлы.— Водзӧ, гашкӧ, сэсся тадзи оз жӧ кут вӧчны.

VI

И бара коли сэсянь кутшӧмкӧ кадколаст. Пашкыр Бӧж лоис зэв мича энь каньӧн. Синмыс югйыштлывлӧ. Гӧныс лӧсталӧ. Бӧжыс нӧшта нин пашкырджык лоис. Асывнас мама-нылаӧс порог дорӧдзыс колльӧдӧ да шог синъясӧн видзӧдӧ на вылӧ. Кӧсйӧ шуны, мый бара сійӧс ӧтнасӧн лунтыр кежлӧ кольӧны. А рытланьыс ӧдзӧс сайысь дзик быд кок шы пельяссӧ чошкӧдӧмӧн кывзӧ, терпитны позьтӧма виччысьӧ мама-нылаӧс да бара жӧ порог дорас найӧс паныдалӧ, ниртчӧ кокъясаныс. Сідзи и кӧсйӧ шуны: «Ме тіянысь зэв ёна гажтӧмтчи». А сэсся матыстчылас то Мам дорӧ, то Ныв дорӧ. Быдӧн дорӧ меліасьӧ, кургӧ нимкодьысла.

Но ӧтчыд Пашкыр Бӧж эз кут сёйны. Исыштіс сӧмын чӧскыд чери бӧж да вешйис бокӧ. Сэсся друг меліа видзӧдліс мама-ныла вылӧ да кутіс нораа нявзыны да ниртчыны диван бердӧ.

— Мый нӧ Пашкыр Бӧжыдкӧд лоис?— юаліс Ныв Мамыслысь.— Мыйла сійӧ оз сёй, а сӧмын зэв нораа нявзӧ?

— Кадыс сылы воис, со и нявзӧ. Ӧтнас ӧд ӧнӧдз со оліс. А ӧні сылы колӧ, дерт, коді эськӧ радейтіс миянлысь Пашкыр Бӧжнымӧс.

— Мамук, коймӧд судтаад суседъясыдлӧн эм жӧ каньыс, — шыӧдчис Ныв.— Тӧдмӧдам сійӧс Пашкыр Бӧжыдкӧд. Мед сэсся другасьӧны.

— Сідзи эськӧ, нылукӧй. Но ӧд коді каньпиянтӧ кутас быдтыны? А шыблавны ми тэа-меа найӧс ог вермӧй. Эм сӧмын ӧти туй. Колана лекарствоӧн юктӧдны Пашкыр Бӧжнымӧс.

— Кывзы, мамук. Пашкыр Бӧжным, сідзкӧ, некор оз ло мамӧн?— юаліс ичӧт ныв.— А кутшӧм ёна радейтіс эськӧ сійӧ ассьыс ныв-писӧ.

— Сідз тай артмӧ, нылукӧй, — зумыша вочавидзис Мам.— Абу быдӧнлы индӧма лоны мамӧн.

Пашкыр Бӧж эз кывлы мама-нылалысь тайӧ сёрнисӧ. Сійӧ буретш чӧскыда узис да вӧтасис бур вӧт. Быттьӧ звӧнитӧ кодкӧ сылы. Быттьӧ сійӧ восьтӧ ӧдзӧссӧ. А ӧдзӧс сайсянь пырӧ зэв тӧдтӧм, но кодӧс сійӧ виччысис сэтшӧм ёна тайӧ лунъясас. И кыкнанныслӧн синъясыс тырӧсь радейтчӧмӧн. Найӧ исалӧны ӧта-мӧднысӧ. Тӧдмасьӧны. А сэсся заводитӧны ворсӧдчыны ёрта-ёртныскӧд. И сэтшӧма найӧ колӧны ӧта-мӧдыслы, сэтшӧм матыссаӧсь лоисны, мый Пашкыр Бӧж эз вермы терпитнысӧ да нимкодьысла нявӧстіс быдӧн унзіль йывсьыс. Быттьӧ медся шуда здукъяс сылӧн вӧліны тайӧ кадас, мый вӧсна и олӧ став ловъя лолыс.

— Со ӧд кутшӧм чӧскыд вӧт вӧталіс миян Пашкыр Бӧжным, — шуис Мам Нывлы.

VII

Мам ньӧбис колана лекарство да юктӧдіс сійӧн Пашкыр Бӧжӧс. Эз эськӧ вӧв окота ньылыштны Пашкыр Бӧжлы тайӧ лекарствосӧ. Но ӧд Мам вӧлі ёнджык сыысь. И бара сійӧ кадсяньыс раммыштіс Пашкыр Бӧж. Эз нин кут сэтшӧм нора нявзыны да ниртчыны диван бердӧ. Сӧмын тай зумышджык лоис. Мукӧддырйи мыйкӧ ас кежысь мӧвпалігтырйи гӧгӧрвотӧма видзӧдлывліс мама-ныла вылӧ, быттьӧ кӧсйис юавны, мый нӧ пӧ ті мекӧд вӧчинныд, кутшӧм лекарствоӧн юктӧдінныд, мый меным дзик ставыс веськодь лоис. Ныв гӧгӧрволіс Пашкыр Бӧжлысь мӧвпъяссӧ да жалитӧмпырысь видзӧдлывліс сы вылӧ. И нинӧм он вӧч. Мамлы воча ӧд он мун. Кыдзи сійӧ шуис, сідзи и лоӧ вӧчӧма. Сӧмын жаль вӧлі сылы, мый Пашкыр Бӧж, сэтшӧм мича да авъя кань, сідзи и оз ло некор мамӧн. И мыжаӧсь таысь буретш найӧ кыкӧн, мама-ныла. Но мыйла нӧ тадзи вӧчсьӧ олӧмас? Мыйла нӧ Пашкыр Бӧжлӧн татшӧм шудтӧм судьбаыс? Быттьӧкӧ сылӧн и ставыс эм. И сёян-юаныд тырмымӧн. И шоныд гортын олӧ. И шойччӧ да узьӧ мыйта кӧсйӧ, и некод сійӧс оз дойдав. Но ӧд абу сӧмын та вылӧ чужсьылӧма. Овлӧны ӧд сэтшӧм шуда здукъяс, код вӧсна абу жаль сетны став тайӧ олӧмсӧ, дӧвӧль олӧмсӧ...

И нӧшта коркӧ Пашкыр Бӧжлы воис тайӧ зэв колана да виччысяна здукыс. И бара Мам юктӧдіс сійӧс лекарствоӧн. И бара Пашкыр Бӧжлы лоис дзик ставыс веськодь. И эз нин ӧтчыдысь да мӧдысь тадзи вӧв. Пыр зумышджыкӧн кутіс лоны Пашкыр Бӧж. Эз нин сэтшӧма лӧстав сылӧн гӧныс. Эз сэтшӧм гажа синъясӧн сійӧ видзӧдлывлы мама-ныла вылӧ. Сӧмын пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка водлывліс аслас шебрастор вылас да зілис вӧтавны сійӧ коркӧя вӧтсӧ, кӧні паныдасьліс коркӧя тӧдтӧмыскӧд, коді и вӧлі сылӧн олӧмӧн, сылӧн шудӧн. Со тадзи ӧні и олӧ Пашкыр Бӧж. Корсюрӧ петавлывлӧ балкон вылӧ. Веськодьпырысь видзӧдӧ улын ветлысь кык кока войтыр вылӧ, котралысь каня-понма вылӧ. Либӧ мыйкӧ ас кежысь мӧвпалӧ. А унджык кадсӧ узьӧ да вӧтасьӧ ассьыс коркӧя медшуда вӧтсӧ, коді и лоис сылы став олӧмӧн.