ОЛІС-ВЫЛІС МАКСЯ ЁГОР
Макся Ёгор гыжйыштіс ножичӧн гогналӧм балябӧжсӧ, скӧрысь сьӧлыштіс буса туй вылӧ. Талун кежлӧ шань. Водзӧ сэсся воськов оз вӧч. Ёна-ӧ тшакӧн кынӧмыд пӧтас? Гашкӧ, весьшӧрӧ на лоӧ вӧрас кайлӧмыс. Куш киӧн ковмас бӧр довгыны. Нӧшта ном-лӧддзыс мыйта! Быттьӧ тшыг понъяс, дасьӧсь вильӧдны морттӧ.
Тадзи мӧвпалӧ Макся Ёгор мир туй бокын пукалігӧн. Швачкас горш номйӧс кос плешсьыс, синсьыс быдӧн би петалӧ — зэв нин сьӧлӧмсяньыс пыр вартӧ. Дітшкыны тадзи эськӧ и гӧтырыслы, медым вомсӧ эз калькйӧдлы. Бон-бус пиняліс асывсяньыс: куйлан пӧ конда моз, мыштӧ паччӧрын пӧжан. Абу яндзим бур йӧзсьыс! Кӧть пӧ тшакла довгыв. Рушкутӧ ковмас тувйӧ ӧшӧдны.
Джын туйсӧ и воис Макся Ёгор. Сэсся джӧмдіс. Тьпу, сё лешак! Мыйла нӧ ме талун ягас мӧді? Ёма-гӧтыр мыжа. Син восьттӧдз на карзыны кутіс, вежӧрӧс гуліс.
Пуксьы Ёгор, юртӧ пальӧд. Тӧд вылад уськӧд тӧрытъясӧ. А мый нӧ лоис сэки? Лэччи Эжва ю дорӧ, пыжа сувтіс, кодкӧ тӧдтӧм воӧма... Топыд тэчаса, юрсӧ быттьӧ тушаас сатшкӧмаӧсь — голяыс оз тыдав. Ӧти кывйӧн кӧ, вердаса морт. А, мамтӧ бӧрдӧдысь, кучкис жӧ пырысь юрад! Микул сиктысь сельпо пред кежӧма. Сійӧ и чуйдӧдіс Ёгорӧс. Тэнӧ пӧ, Егор батькович, ныриса мортӧн шуӧны. Быдтор сямман керны-вӧчны. Вай кодйы сельполы юкмӧс. Миян нянь пӧжалысьяс голя вылӧ сувтісны — васӧ лоӧ Эжвасянь катлыны.
Макся Ёгор читкыртліс синсӧ, лэптыштіс паськыд дӧмаса галифе гачсӧ.
— Позьӧ, шуам, видлыны, — ыджыд чина морт моз вочавидзис Ёгор. — Сӧмын тшак вотан кад тай...
— Сідз эськӧ да. Но, гашкӧ, мездан миянӧс? — кевмысяна видзӧдліс Ёгорлань пыжын пукалысь. И нора содтіс: — Ачыд тӧдан, кутшӧм кыръя миян Эжва дорыс. А сьӧмтӧ пыр и мынтам. Ӧдйӧ кӧ юкмӧсыс артмас, содтӧд чуктӧда...
— Час, сідзкӧ, ме чер-зыр лӧсьӧда. Буретш поводдяыс мича. Регыдӧн вола, — вашъялӧ Макся Ёгор да юрсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ гогйӧдліг руньгӧ Эжва пӧлӧн.
... Шондіыс абу на вылын. Дас версттӧ ӧдйӧ лӧсыштас кузь кокнас, сёрнитчас предыскӧд. Куим-ӧ-нёль лунӧн и швачӧбтас юкмӧссӧ. А сьӧмсӧ босьтӧм бӧрын мед кӧть понйӧн корсьӧны.
Туйӧ, Макся Ёгор! Тшактӧ ветымын арнад панявлін нин, майбыр. Кузь шайта делӧ виччысьӧ. Ок, ерӧмакань-кукань! Сӧмын мед енмыс эбӧс сетас. Да... мудерлун. Шулӧмаӧсь тай: мудерыдлы пӧ и ош йӧктӧ.
Шудыд Макся Ёгорлӧн вӧлӧма на — гортас некод эз тутвидз. Сюри кӧ куш кинад, Наста гӧтырыс эськӧ донавмӧныс чирсіс-пиняліс.
Чивгис Ёгор тыртӧм пестерсӧ кильчӧ пос улӧ, кватитіс чер, зыр, турун ваялан гез да тӧвзис ыбъяс вомӧн Микул сиктӧ.
Арся шонді рытлань вӧлі катовтӧ, кор сельпоса юралысьтӧ аддзис. Вель дыр варгисны потшӧс бокын. Сёрнитчисны и дон йылысь, и сёйӧм-юӧм кузя, и уна-ӧ содтас пред, зіля кӧ Ёгор кодъяс юкмӧссӧ.
Сэсся медалысьыс петкӧдліс, кыті эськӧ розьӧдны мусӧ, медым нянь пӧжалысьяслы кивыв вӧлі васӧ ваявны. Индіс тӧжд веськӧдлысь кос кер чукӧр: сруб вылас пӧ буретш лоӧ.
— Вай сӧмын муркӧд-уджав. Кор эштас, чукӧст менӧ дай, — мыччис гӧна кисӧ сельпоса пред.
Макся Ёгорлӧн вомыс шердын кодь, изӧ эмсӧ и абусӧ.
— Чукӧста, чукӧста. Ме татшӧм юкмӧстӧ, Педӧрӧвич, му пуксьӧмсяньыс кодъя. Ва визяс век стӧча веськала. Куим лун мысти выль ваӧн мӧданныд пӧжасьны.
— Куим лун мысти? — чепӧсйис шемӧсмӧм предлӧн.
— Макся Ёгор тадзи шуӧ, — зутшкис морӧсас юкмӧс кодйысь.
Ӧтнасӧн кольӧм бӧрын пестіс пев кызта чигарка да шпуткис-тшынасис. Ӧттшӧтш пиняліс-кесйӧдліс асьсӧ сельпоса юралысьӧс повзьӧдӧмысь. Коліс кӧть вежон шуны. Гашкӧ, мортыслӧн унмыс воши. Исасьны кутас, кватитас Ёгорӧс шошаӧдыс. Ок, Ёгор, кын юр! Но шуӧм бӧрад гырддзатӧ он нин йирышт...
Рытывбыд жӧдзис сельпо йӧрын. Галифе гача, киыс пыр зептын. Пелыс чужӧмыс мугов, тырмылӧма гожйыс. Синмыс — ручлӧн. Кор мыйкӧ висьталӧ, ыззьӧ, ӧвтӧ кыкнан кинас. Зэв эскӧдана артмӧ.
Нырыштіс Ёгор чигарка помсӧ да кокниа ышловзис: «Мый лоныс — ло, а сьӧмтӧ колӧ кокыштны». И катовтіс сиктлань. Узянін да кынӧмпӧт муніс корсьны.
Водз асывсянь тільсьӧ Макся Ёгор Микул сиктын. Сруб тшупӧ. Колскӧ черыс, югнитлӧ шонді водзын. Чагнас тшупсьысьыс тырӧма. Видзӧдлан бокисянь, да вийсьӧ-жугӧдчӧ мортыс, быттьӧ уджсьыс тшыгъялӧма. Но Ёгорлысь мӧд мӧвп йирӧ вежӧрсӧ. Кымын кер судта тшупны, медым предыд нинӧм эз казяв? Вит-ӧ-квайтыд тырмас-а. Ва ваялас, да буретш лоӧ. Макся Ёгорыд абу на йӧй. Збыль кӧ ӧд мырсьыны, сӧныд орӧ. Лымъявтӧдз лоӧ лукйысьны.
Рытланьыс Макся Ёгор муӧ нин писькӧдчыны мӧдіс. Кодйис сыв кымын, син водзас весиг пемдіс. Ок и сьӧкыд! Сё матьтӧ лэдзис-а. Кор нин голяӧдзыс лоӧ? Швачкас сэтчӧ срубтӧ, лӧсьӧдас-баситас гӧгӧр, пӧльыштас еретник моз... И позьӧ корлыны предтӧ. Милости просим, Педӧрӧвич. Лун и вой мырси, дӧрӧмӧс кӧть пыдзрав вӧлі, а Микул сиктсаяслы юкмӧсыд со дась.
Сьӧмтӧ — галип зептӧ, зыр-чер киняулӧ и водзӧ. Сикт кузяыс — юртӧ лэптӧмӧн, вӧлӧксӧ — гӧнечӧн.
Казяласны кӧ водзджык, овсьӧма, Ёгор. Жугйӧдз чирсасны. Предыслӧн со кабырыс кукань юр кодь.
Коймӧд лунас юкмӧс троньвидзис нин сельпо йӧрын. Пелькиник, вевта и быдӧн. Пос тшупӧд весиг вӧчӧма. Юкмӧс пыдӧссӧ Егор изйӧн вольсаліс, быд розь дӧмис. Ортсысяньыс прамӧй юкмӧс. Сӧмын ваыс чипанлы кокыштмӧн. Мый письтыштӧма — веркӧссаыс — и шань.
Сійӧ асылӧ Макся Ёгор чеччис водз. Пемыд на вӧлі. Кватитіс ведра гоз да Эжвалань. Ӧтчыд лэччыліс, мӧдысь, коймӧдысь... Сюв петмӧныс мудзис, но катӧдіс юкмӧсад гоз комынтӧ. Югыдӧн нин видзӧдліс юкмӧс пыдӧсас — рӧмпӧштанын моз чужӧмыс лӧсталіс.
Серамыс петіс Ёгорлӧн, том чань моз пызйыштіс йӧрысь — предӧс чуксавны.
Гӧгӧртіс мӧдыс юкмӧстӧ, вевтсӧ кинас малыштіс, юрсӧ сюйліс розяс.
— Джуджыд-ӧ нӧ лои? — юаліс нимкодьпырысь.
— Метра дасыд эм, — крапкис Макся Ёгор да кызӧктыштіс.
А предыд тшӧкмуніс, синсӧ быгльӧдлӧ, повзьӧма ли, абу кылӧма ли — он гӧгӧрво.
— Лыддям вай, ме пайысь, — веськодя шуӧ Ёгор да чӧла разьӧ турун ваялан гезсӧ.
Кыкнанныс копыртчисны юкмӧс розь весьтӧ. Макся Ёгор лэдзӧ гез помсӧ ваӧ. А гезйыд абу потш. Тюрӧ-вӧйӧ, быттьӧ йирӧ пырӧ. А мый юкмӧс пыдӧсас гартчӧ-чукӧрмӧ, вылысяньыд он казяв. Мӧд гез помыс Ёгор киын. Петкӧдлӧ предлы: со пӧ, Педӧрӧвич. Пыдӧсӧдзыс воис.
— М-да, джуджыд и артмӧма. Усян кӧ, пиши пропало.
— Счас, артыштам, — кыскӧ Ёгор ва гезсӧ юкмӧсысь. — Менамӧн кӧкъямыс сыв. Дас кык метра.
Пред вом тырнас нюмъялӧ, тапкӧдӧ Ёгорлы пельпомас:
— Сё пасибӧ, сё пасибӧ. Со кыдзи мездін. Ме ӧд ог жӧ пӧръясь. Мунам сьӧмыдла.
... Садьмис сельпоса пред керкаас йиркӧдчӧмысь. Кодкӧ лёкысь чужъяліс-кисьтіс кильчӧ ӧдзӧссӧ. Нӧшта здук, и дзирнас нетшыштасны либӧ куричнас нӧбаласны посводзӧдзыс.
— Коді нӧ камгӧ тадзисӧ?! — скӧрысь юаліс кӧзяин. Кык лун сайын на ӧдзӧссӧ мавтіс гӧгӧрбок.
— Тайӧ, Педӧрӧвич, ме, ме, — кыліс Пекар Ӧдьӧлӧн повзьӧм гӧлӧсыс. — Ваыд, ваыд выль юкмӧсад абу. Пӧръялӧма миянӧс галипа гачаыд.
«Ловъя вылысь гортйӧ тай сюйис», — кӧдздӧдліс предлӧн ки-кокыс.
Сельпо йӧрын, весьт джуджда юкмӧс дорын нин, сійӧ скӧрйывсьыс песовтіс потшӧс майӧг да уськӧдчис сиктлань.
— Кӧні Ёгорыс? Ме сылысь... матьлысь, юрсӧ нетшышта да сітанас сатшка, ки-коксӧ чегъяла...
Но Макся Ёгор быттьӧ му пырыс мунӧма.
А сійӧ шалсйис эз гортланьыс (туяласны ӧд сельпосаыд), а дзик мӧдарӧ, Паньӧ сиктӧ. Воис сэтчӧ да вӧзйысис узьны бӧръя керкаас. Рытнас, чай юигӧн, сёрни пансис кӧзяиныскӧд.
— Ола ме, майбыр, бура, сиктсаяс вежалӧны весиг, — резсьыны кутіс Ёгор. — Керка выль на, куим судта. Выліас больнича, уліас — нянь лавка, шӧрас ми гӧтыркӧд кургам.
Кӧзяиныдлӧн муртса чашка блюдйыс эз усь. Чуймӧмысла. Гӧтырыс зутшкис гырддзанас — со пӧ велӧдчы, кыдзи бур йӧзыс олӧны.
— Скӧттӧ видзам и, — водзӧ долис Макся Ёгор. — Кутшӧм нӧ йӧв-яйтӧгыд быдтысьӧм. Мӧс и кукань картаын. Таво быдсӧн кык чужліс. Ӧтисӧ вузалі нин. Мӧс вылӧ быдтыны корисны.
— Миян эськӧ дум эм жӧ мӧс лӧсьӧдны да, — сюйсис сёрниас кӧзяинлӧн вӧсни кока гӧтырыс. Сэсся вомсӧ вежыньтлӧмӧн намгис: — Куканьнас тай сьӧкыд. Некысь оз сюр...
Макся Ёгорлы тайӧ и колӧ.
— Ыджыд шог тай. Куканьтӧ, колӧ кӧ, ме вузала. Мӧскӧй со быд во вайсьӧ. Сюрукным миян зэв йӧла.
— Вузав и эм, бур морт, — чепӧсйис кӧзяйкаыс.
Макся Ёгор чӧв олыштіс, медым эсканаджык артмас, да чӧвтіс:
— Вузала бара. Вай и сёрнитчам.
— Корсь, Наста, сьӧмтӧ, — горӧдіс гӧтырыслы кӧзяин. — Куканьтӧ мыськыштаныд колӧ и.
Пызйисны-мыськалісны вузасьӧм-ньӧбасьӧмтӧ Макся Ёгор да Паньӧ сиктса олысь. Кукань сьӧмтӧ гырк пырыс лэдзисны.
— Кор нӧ волан куканьыдла? — гортас мӧдӧдчигӧн юаліс Макся Ёгор.
— Тайӧ вежонас. Здук пальӧдчышта да, — юрсӧ лэптыліс паччӧр сэрӧгас пӧкмелля пӧжысь кӧзяин.
Воис Ӧльӧк сиктӧ Ёгорлӧн выль тӧдсаыс, дзоргӧ-видзӧдӧ гӧгӧр. Куим судта керка корсьӧ. Сиктсӧ гӧгӧр кытшовтіс — абу сы ыджда керкаыс. Юаліс воча локтысь пӧчлысь, кӧні нӧ пӧ Макся Ёгорыс олӧ.
— Тонӧ борд пӧла керкасӧ аддзан? Кильчӧыс тай вежыня. Сэтысь и корсь, — велӧдіс пӧчӧ.
«Но и Макся Ёгор, — льӧбсӧ ӧшӧдіс кукань ньӧбысь. — ЬІзгӧ-ошйысьӧ, купеч моз пӧ ола, керкаӧй куим судта...»
— Ог жӧ пӧръясь! — уськӧдчис дузъялысь тӧдсалань Макся Ёгор. — Видзӧдлы ачыд. Керкаӧй нӧрыс шӧрас. Вылынджык со больнича зымвидзӧ-сулалӧ. Уліас — нянь лавка кыпӧдісны. Абу ӧмӧй куим судта?!
Вӧлӧк вуджысь ӧвтыштіс кинас да шняпкысис лабичӧ. И кутшӧм сюра мегӧ тӧдмӧдіс сійӧ тайӧ йӧй Макся Ёгорыскӧд!
— Мӧс-куканьыд нӧ ставыс лючки! — пычнитіс ас пытшсьыс весьӧпӧрӧм ньӧбасьысь, ӧдйӧджык нин мед мездысьны Ёгорысь.
— Мӧскыс паччӧрын швачвидзӧ, а куканьыс со, — индіс арлыда нин, вердаса ныв вылас Макся Ёгор. — Гашкӧ, кыкнаннысӧ и лэччӧдан?
Воысьтӧ пӧсьӧ шыбитіс. Кывйыс оз сюр мортыслӧн. Мыктыштіс мыйкӧ вомгорулас, кватитіс картузсӧ да бӧрӧн-бӧрӧн — ӧдзӧслань. Восьтіс, сэсся кыдз тай лыйыштас керкасьыс, сӧмын кильчӧ пос дзуртыштіс. Быттьӧ ош вомысь мыні. Гашкӧ, ас сиктӧдзыс котӧртіс да. Коді ӧні висьталас.
— Наста! — горӧдіс Макся Ёгор паччӧрас куйлысь гӧтырыслы. — Ме Ӧлей Васьясӧ лэччыла. Пач тэчны корліс...
