МЫЙ ЙЫЛЫСЬ ВАШКӦДЧӦНЫ КЫДЗЬЯС

Векджык овлывлӧ тадзи арся пемыд войясӧ, кор кытыськӧ петӧ чизыр вой тӧв да заводитӧ вӧтлыны лунвывлань лэбысь турияс бӧрся пемыдруд кымӧръясӧс. Сэки воймӧм стенъяса, пемыд ӧшиньяса, пӧлыньтчыны заводитӧм ыджыд керка бердын сулалысь пашкыр кыдзьяс заводитӧны шенасьны асланыс росйыссьӧм нин вожъяснас да мый йылысь кӧ помтӧг вашкӧдчӧны ас костаныс. То ли норасьӧны сы вылӧ, мый веж паськӧмтӧгыс дзикӧдз гегдыны кутісны чизыр вой тӧв улын, то ли казьтылӧны ассьыныс воддза олӧмнысӧ, кӧні бурыс и омӧльыс вӧлі. Кӧть эськӧ нэм помӧдзыс налы ёна на ылын, но и казьтыланторйыс эз жӧ нин этша чукӧрмы. И вӧлі кӧ кодкӧ, коді эськӧ кужис гӧгӧрвоны тайӧ арлыда нин кыдзьясыслысь вашкӧдчӧмсӧ, унатор эськӧ тӧдмаліс эновтӧм да та вӧсна пыр шогӧ усьӧм керка йылысь, сэтчӧс олысьяс йылысь.

Со нӧ, со нӧ, бара пӧльыштіс чизыр вой тӧв, и бара гораа заводитісны вашкӧдчыны кыдз пуяс. Абу кокни кывзыны налысь вашкӧдчӧмсӧ. Висьталӧны найӧ кутшӧмкӧ ыджыд воштӧмтор йылысь, мыйысь весиг кырлӧдлыны кутӧ сьӧлӧмтӧ.

— А помнитан тайӧ керкаса кӧзяинсӧ, Ӧсьӧӧс, — шыасьӧ ӧти кыддзыс мӧдыс дінӧ. — Сиктсаяс син саяс зіль Ӧсьӧӧн сійӧс вӧлі шуӧны. Сы вӧсна, мый муош кодь зіль вӧлі да аслас зільлун вӧснаыс и пропадитіс. Сюрис кӧ сылы вороп сійӧ кадас, эськӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдіс. Быдторйӧ босьтчыліс. Быдтор сяммыліс вӧчны. Сӧмын на вӧлі воӧма гражданскӧй война вылысь. Гажтӧмтчӧма уджсьыс да тӧкӧтьӧӧн и лэптіс тайӧ коромина кодь керкасӧ. А сэсся регыд мысти вайӧдіс сэтчӧ орчча сиктысь ас кодьысь жӧ зіль да зэв мича, гӧгрӧс чужӧма Дарьяӧс. И кутісны выль короминаын шуда гозъя овны бур вылӧ надеяясӧн. Томдырйиыд ӧд ставныс шудаӧсь и ставӧн мыйкӧ буртор да ыджыдтор вылӧ надейтчӧны.

А ми сэки тэкӧд, дона кыдз пу ёртӧй, эгӧ на тані вӧлӧй. Ичӧтикӧсь да нэриникӧсь, быдмим Изьвашор бокын, паськыд коз улын. Сэтысь и аддзис миянӧс зіль Ӧсьӧыд. Тіян пӧ тані олӧмыд оз жӧ артмы-а. Козйыд пӧ оз сет енэжӧдзыс кыпӧдчыны, сайӧдны пӧ кутас шондісьыс. Сэсся сійӧ водз тулысын перйис миянӧс, вайис горт дорас да садитіс керка рытыв бокас, кӧні быдмис нин зэв мичаник ниа пу, кодӧс водзджык нин зіль кӧзяиныд удитӧма вайны сійӧ жӧ Изьвашор боксьыс. Ен пуясӧн вӧлі шуӧ зіль Ӧсьӧ миянӧс да тайӧ ниа пусӧ. Сійӧн пӧ и садиті ме тіянӧс, ен пуясӧс, аслам горт дорӧ, мед пӧ меным шуда олӧм ваянныд.

— А помнитан, — бара шыӧдчӧ ӧти кыддзыс мӧд дінас, — збыльысь ӧд шуда и вӧлі олӧмыс медводдза воясас тайӧ коромина кодь керкаас. Кӧзяиныс ыджыд семья вылӧ арталӧмӧн лэптіс сійӧс. Чайтіс, мый быдса арава ныв-пи налӧн чужас да быдмас. И збыльысь, воысь-во Дарья кутіс чужтыны то нылӧс, то пиӧс. Асьныс гозъя лун и вой муркӧдчӧны-уджалӧны. Выль видз-му вӧчӧны. Некымын мӧска-вӧла видзӧны. Сьӧд вой улас сӧмын гортаныс пыралӧны. Ӧтнас Енмыс тӧдӧ, кор и челядьыс налӧн артмывлӧ вӧлі. А со тай видзӧдан да, коркӧ кості и кок выланыс нин удитӧмаӧсь сувтны, коркӧ кості и сёрнитны нин велӧдчӧмаӧсь, коркӧ костӧ школаӧ нин кутӧмаӧсь ветлӧдлыны да лыддьысьны-гижны сяммӧны.

Кутшӧм гажа вӧлі гожӧмъяснас зіль Ӧсьӧлӧн керка гӧгӧрын. Зіль Ӧсьӧ да Дарья дугдывтӧг мыйкӧ нокӧны-вӧчӧны шонді петӧмсяньыс шонді лэччытӧдзыс. Водз тулыснас тыла муяс вылӧ ид да рудзӧг кӧдзисны. Горт дораныс картупель, галанка, капуста да лук пуктісны. И быдтор налӧн бура быдмӧ. Ӧні со турун ытшкыны босьтчисны. Верстьӧджык челядь бать-мамыслы нин отсасьӧны. А шӧркодьджыкъясыс ичӧтъяссӧ горт дораныс дӧзьӧритӧны бать-мамнысӧ кӧч гӧснечӧн виччысигмоз. Лунтыръясӧн керка гӧгӧрын юргӧны челядь гӧлӧсъяс. Ворсігмозныс жӧ найӧ зіль бать-мамныс моз уджӧ велӧдчӧны. То ичӧтик ведраясӧн рыт кежлас пывсянӧ ва ваялӧны, то капуста да галанка градъяс киськалӧны, то керкасянь неылын быдмысь ичӧтик козъя вӧрӧ чӧдлачла мӧдӧдчӧмаӧсь, мед бать-мамнысӧ рытнас чӧдлача йӧлӧн вердны. А миян вожъяс вылын дугдывтӧг жбыркъялӧны ябыръяс. Зіль Ӧсьӧыд радейтӧ вӧлі звер-пӧткатӧ да скворечникъяс мастеритіс-лӧсьӧдіс, а сэсся ӧшӧдіс керка бердас кузь зібъяс вылӧ. Гожӧмбыд сэсся ябыръяс зіль Ӧсьӧлӧн челядь моз жӧ ноксьӧны асланыс быдтасъясыскӧд, шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз. А мудзасны, пуксьыласны миян вожъяс вылӧ да сэтшӧм мичаа горӧдасны сьывны, мый он кӧсйы да кывзан. Быттьӧ райса сьыланног юргӧ. И тадзи лун-лун.

Сёр рытын нин коркӧ воасны гортаныс зіль Ӧсьӧ да Дарья. Аддзӧны, мый гортгӧгӧрса посни уджсӧ челядь ставсӧ бергӧдӧмаӧсь. Скӧт важӧн нин гидын. Коркӧ кості и туруныдла удитӧмаӧсь ветлыны да сёӧдавны. Коли сӧмын сюрукъясӧс лысьтыны. Гӧгӧр дзим-дзурк. Ичӧтджыкъяс сідзи и абу вермӧмаӧсь бать-мамнысӧ виччысьны да лунтыръя ноксьӧм бӧрад водалӧмаӧсь, коді кытчӧ слӧймӧма. Дарья меліа нюмъялӧмӧн видзӧдӧ аслас дона быдтасъяс вылӧ да шебралігмозыс быдӧнӧс окалӧ да пернапасалӧ.

А сэсся идрасьыштӧм да ужнайтыштӧм бӧрын гозъя петалӧны на кильчӧ вылас пукыштны. Шондіыс важӧн енэжтас сайӧ дзебсьӧма. Челядь ставӧн узьӧны. А зіль Ӧсьӧ да Дарья унзіль гӧлӧса лэбачьяслӧн горӧдӧмъяс шы улӧ дыр на пукалӧны кильчӧ выланыс. Кыкнанныслӧн киясныс удж вӧснаыс потласьӧма. Шондіыс сьӧдӧдз сотӧма чужӧмбанъяссӧ. А найӧ, шуда чужӧмаӧсь, мыйкӧ негораа висьтавлӧны ӧта-мӧдныслы. Шудаӧсь сы вӧсна, мый асланыс зільӧм-пессьӧмӧн со кутшӧм овмӧс удайтчис кыпӧдны. Скӧтыс гид тырыс. И няньыс, и йӧв-яйыс ыджыд семьялы тырмымӧн. И челядь на кодь жӧ зільӧсь быдмӧны. Ӧні нин со кутшӧма бать-мамныслы отсасьӧны.

Кӧть эськӧ кодсюрӧ сиктын зіль Ӧсьӧ семьялы зэв ёна завидьтӧ да кулак рӧдӧн нин нимтӧ. Сідзи веськыда и шуӧ син саяс: кытчӧ пӧ власьтыс видзӧдӧ, кад пӧ нин кулакавны тайӧ семьясӧ. Но зіль Ӧсьӧ пыдди оз пукты татшӧм сёрниястӧ. Ачыс сійӧ бур сьӧлӧма, некодлы оз завидьты ни некодлы лёктор оз кӧсйы. А мӧдарӧ кӧ ӧд, ставсӧ сылӧн ас вын-эбӧсӧн, ас тӧжд-нокӧн шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз да нӧшта югыд войяснас вӧчӧма. Эн завидьты, эн дышӧдчы дай артмас. И зіль Ӧсьӧ весиг гусьӧникӧн бурсиӧ аслыс, мед жӧ эськӧ эсійӧ ен пуясыс — веж кыдзьясыс да ниаыс — и водзӧ отсаласны збыльмыны сылӧн бур надеяяслы. Колӧ ӧд на и челядьӧс быдтыны-велӧдны да йӧзӧ петкӧдны, мед бур, зіль да тӧлка войтырӧн лоасны мӧдысь кежлӧ бать-мамлӧн мыджӧдъясыс.

— А помнитан-ӧ тэ сійӧ тувсовъя войсӧ, — друг бара шеныштчис аслас росйыссьӧм вожъяснас ӧти кыдз пуыс мӧдыс дорӧ шыӧдчигӧн, — кор миян улын сулалісны колльӧдчигмоз ныла-зонма. Тайӧ вӧлі зіль Ӧсьӧлӧн медыджыд пиыс, Павелыс. Сійӧ вайӧдліс гортас тӧдмӧдны бать-мамыскӧд ассьыс невестасӧ, мича Аглаяӧс. Зіль Ӧсьӧ да Дарья нимкодьысла весиг эз тӧдны, кытчӧ, кутшӧм пельӧсӧ пуксьӧдны жӧника-невестаӧс. Со кыдзкӧ быттьӧ аслыныслы тӧдлытӧг и быдмис налӧн медыджыдыс. Ачыс нин семья кӧсйӧ лӧсьӧдны. А сэсся сы бӧрся зіль Ӧсьӧлӧн и мукӧд быдтасыс мӧдӧдчас. И водзӧ туас-паськалас Ӧсьӧ рӧдыс. Таысь ыджыдджык шудыс зіль Ӧсьӧлы да Дарьялы вермас ӧмӧй лоны. Сідзкӧ, абу весьшӧрӧ налӧн быдтысьӧмыс, зільӧм-пессьӧмыс вӧлӧма.

Дыркодь сэки сёрнитісны зіль Ӧсьӧ да Дарья Павелкӧд да Аглаякӧд. Ӧсьӧ шуис пиыслы локтан гожӧмӧ нин орччӧн керка кыпӧдны. А пока на ордын вой керкаас олыштасны свадьбуйтӧм бӧрас. И со ӧні Павел да Аглая кӧсйӧны торйӧдчыны мӧд лунӧдзыс, но некыдзи оз вермыны торъявны ӧта-мӧдсьыныс, кӧть эськӧ шонді нин регыд петас. Сулалӧны миян улын да дугдывтӧг шӧпкӧдӧны ӧта-мӧдныслы мелісьыс-мелі кывъяс:

— Ме тэнӧ олӧмсьыс на ёнджыка радейта. Со кӧсъя торйӧдчыны рытӧдзыс и ог вермы. Кокъясӧй оз нуны...

— Ме тэнӧ сідзжӧ, менам медся донаӧй да медся мусаӧй!

— Сэсся ӧд ми некор нин, дзик некор огӧ торйӧдчылӧй ӧта-мӧдкӧд, пыр лоам ӧтлаын.

— Сӧмын мӧдар югыдса олӧмыс торйӧдас миянӧс ёрта-ёртысь...

Шонді нин со кутіс мыччысьны ичӧтик коз пуа вӧр сайсянь, а Павел да Аглая пыр на сулалісны миян улын. Эз жӧ узьсьы и зіль Ӧсьӧлы да Дарьялы. Найӧ гусьӧникӧн видзӧдлывлісны ӧшинь пыр ныла-зонма вылӧ да сиисны налы быд бурсӧ водзӧ олӧмын миян дінӧ шыӧдчӧмӧн:

— Дона ниа пуӧй дай дона кыдзьясӧй, мед жӧ шуда лоӧ миян челядьлӧн олӧмыс, мед жӧ этшаджык шог-тӧжд тӧдласны найӧ, мед жӧ туысь ва моз водзӧ паськалас Ӧсьӧлӧн рӧдыс...

И друг ярмӧм вой тӧв улын мый вынсьыныс бара заводитӧны шенасьны асланыс вожъяснаныс кыдз пуяс, быттьӧ дӧзмисны либӧ скӧрмисны мый вылӧ кӧ, а, гашкӧ, оз нин сюрны налы кывъясыс:

— А помнитан-ӧ тэ сійӧ войсӧ?..

— Помнита-помнита, кыдзи нӧ ог помнит!.. Да вермас ӧмӧй татшӧмторйыс вунны!..

— Эгӧй, эгӧй вермӧй отсавны зіль Ӧсьӧлы ми, ен пуяс. И таысь зэв шог миянлы. Весьшӧрӧ абу видзчысьӧма ыджыд короминаса кӧзяиныд сиктса ӧткымын войтырлӧн завидьлунысь. Помтӧг чукӧрмӧма тайӧ завидьлуныс налӧн сьӧд сьӧлӧмъясын да друг ылькнитӧма ортсӧ. Медбӧрын кыліс власьтыд завидьтысь войтырлысь зіль Ӧсьӧ йылысь шуасьӧмъяссӧ. Кыліс и шуис мыйкӧ вӧчны. Сідзи эз и удайтчы лӧсьӧдны Павеллы да Аглаялы семьясӧ.

— Помнитан-ӧ та йылысь?..

— Помнита, помнита, кыдзи ӧти арся пемыд войӧ тотшкӧдчисны зіль Ӧсьӧ кильчӧӧ погона йӧз.

— Тані олӧ Ӧсип Павловичыс? — юаліс зэв стрӧга керкаӧ пырӧм бӧрын медыджыдыс на пиысь.

— Тані, тані... А мый нӧ лоис? — повзьӧм гӧлӧсӧн пыр жӧ шыасис зіль Ӧсьӧ.

— Со тіянлысь семьянытӧ арестуйтӧм вылӧ ордер, — бара стрӧга вочавидзис погона войтыр вылын медыджыдыс. — Ті — кулакъяс, сідзкӧ, уджалысь йӧзлӧн врагъяс. Пасьтасьны да чукӧртчыны сета некымын здук. Аскӧдыд босьтӧй сӧмын медся коланасӧ.

А сэсся шешмуніс:

— Сэтчӧ, кытчӧ ті веськаланныд, ставыс эм.

Лигышмуніс тайӧс кылӧм бӧрын зіль Ӧсьӧлӧн Дарья гӧтырыс да уськӧдчис верӧсыслӧн морӧс вылас. Бӧрдны заводитісны садьмӧм да весьӧпӧрӧм челядьыс. Сӧмын зіль Ӧсьӧлӧн Павел пиыс сулаліс бокынджык да зумыша видзӧдіс бокӧвӧйяс вылӧ. Шы эз сетлы. Сійӧ зілис аслас зон юр вежӧрӧн гӧгӧрвоны, мыйысь суис найӧс татшӧм ыджыд загрекиыс. Ӧд сылӧн батьыс, зіль Ӧсьӧыс, ачыс воюйтіс выль власьт вӧснаыс да отсаліс кыпӧдчыны сылы. Эз ӧмӧй выль власьтыс сет крестьяналы мусӧ, мед найӧ сьӧлӧм бурмытӧдз уджалісны сы вылын, лелькуйтісны сійӧс. Эз кодӧскӧ медалӧмӧн, а асланыс вынъясӧн. И со тӧкӧтьӧӧн медся зіль да уджач войтырыс став йӧзлӧн врагъясӧн лоисны. Мыйла нӧ тадзи артмис? Мыйысь найӧ мыжаӧсь, мый ас вынӧн судзсяна олӧм лӧсьӧдісны? Ставсӧ тайӧс зілис гӧгӧрвоны Павел, но воча кывйыс сылы эз и шед.

Та мында синва, та мында шоглун тайӧ керкаыс эз на аддзыв. Ӧд тӧрыт на быттьӧ вӧлі ставыс лючки да ладнӧ олӧмас. Зіль Ӧсьӧ некод вылӧ надейтчытӧг, некодлысь отсӧг кортӧг уджаліс ас вылас, аслас семья вылӧ. Ставсӧ, мый сылӧн вӧлі, аслас гӧрбӧн нажӧвитіс. И со сійӧс, выль власьт лӧсьӧдысьяс пиысь ӧтиӧс, ӧні шуӧны кулакӧн да уджалысь йӧзлӧн врагӧн. А сійӧ ачыс абу уджалысь али мый? Али кодлӧнкӧ сьылі вылын пукалӧ да кодӧскӧ дугдывтӧг лысьтӧ? Да кыдзи нӧ татшӧм кывъяссӧ сылы позьӧ шуны? Кӧсйӧ нин вӧлі Зіль Ӧсьӧ тшӧттьысьны заводитны погона начальникыскӧд. Но кор видзӧдліс сылӧн кӧдзыдсьыс-кӧдзыд былялӧм синъясӧ, гӧгӧрвоис, мый став сёрниыс лоас весьшӧрӧ, мый сӧмын аслыс да аслас матыссаяслы лёкджык вӧчас. А найӧ нӧ, сылӧн быдтасъясыс, мыйысь мыжаӧсь? Ӧд олӧм кӧрсӧ на прамӧя оз тӧдны. Нинӧм на эз удитны аддзывны. Гректӧм ловъяс. Мед инӧ сійӧс арестуйтӧны, сэтшӧма кӧ нин кӧсйӧны, но найӧс нӧ мыйысь? И Павел пиыс моз жӧ эз сюр сылы та вылӧ воча кывйыс. А эсійӧ, погона начальникыс, ӧдвакӧ мыйкӧ висьталас? Сідз жӧ ӧд нин со таӧдз налӧн сиктысь ӧткымын семьяӧс нуӧдісны. И ӧнӧдз насянь некутшӧм юӧр на эз волы. Олісны-олісны свет вылас да кытчӧкӧ тӧкӧтьӧӧн вошисны-пакталісны, быттьӧ некутшӧм ковтӧмторъяс. Бур тӧдсаясыс эськӧ висьтавлісны жӧ зіль Ӧсьӧлы, мый кодсюрӧ активистъяс лыдысь, кытчӧ мыйлакӧ медся дыш лытьвейясыс веськалӧмаӧсь, и сы вылӧ нин кеслӧны пиньсӧ да сійӧс тшӧтш вермасны крукавны. Но зіль Ӧсьӧ пыр на надейтчис, мый тайӧ сьӧд кымӧрыс сыысь бокиті прӧйдитас. Ӧд нэм чӧж оліс да йӧзлы лёк эз вӧчлы. Мыйысь нӧ, кутшӧм мыжысь сійӧс крукавны вермасны? А со тай быдторйыс вермас лоны олӧмад.

— Помнитан зіль Ӧсьӧлысь бӧръя кывъяссӧ?..

— Кыдзи нӧ ог помнит, кор миян дінӧ сійӧ шыӧдчис!

Сэки зіль Ӧсьӧ код юра морт моз петіс керкаысь. Став олӧмыс сылӧн вӧлі тайӧ керкаас, сыкӧд орччӧн восьлалысь гӧтырас да сы бӧрын мунысь челядяс. И со кутшӧмкӧ ӧти здукӧн дзик ставыслы воис пом. Код вылӧ нӧ ӧні сэсся надейтчынысӧ, кодсянь виччысьны отсӧгсӧ? Медбӧрын сійӧ юрсӧ лэптӧм бӧрын аддзис миянӧс, кыдз пуясӧс да ниаӧс, да шыӧдчис миян дінӧ вомгорулас шуалӧмӧн:

— Дона ниаӧй, дона кыдз пуясӧй! Ме ӧд тіянӧс ен пуясӧн лыддя! Тіян вылӧ тшӧтш вӧлі менам надеяӧй, мый отсаланныд меным да менам семьялы бура вуджны олӧмсӧ. Но эз тай ло сідзи. Он кӧ нин меным вермӧй отсавны, кӧть менсьым челядьӧс спаситӧй-мездӧй!

— Кылім ӧд, кылім ми дона кӧзяинлысь ас кежысь кевмӧмсӧ. Но сідзи некыдзи и эгӧ вермӧй отсавны сылы. И таысь ӧнӧдз шог миянлы. Талунӧдз шогпырысь казьтылам татчӧс бур да зіль кӧзяинӧс. Сэксянь сэсся и тыртӧм лои зіль Ӧсьӧлӧн коромина кодь керкаыс.

Со тай нӧ шогсьӧмысла жӧ и кулі миянкӧд орччӧн сулалысь ниа пуыс. Эз ло горт олысьыс, и пулы воис пом. А кутшӧм мича сійӧ вӧлі аръяснас, кор сылӧн небыдик емъясыс заводитлісны пӧртмасьны зарни рӧмӧн. Кымӧра лунӧ видзӧдлан зарниӧн ӧзйысь ниа вылӧ да кажитчӧ быттьӧ шонділӧн югӧръясыс пӧртмасьӧны сы вылын. А тулыснас кутшӧм акань кодь вӧлі ниаыс, кор кузь тӧв бӧрын выльысь вӧччывліс веж паськӧмӧн. И со эз ло сійӧ миянкӧд. Сідзи и косьмис да коркӧ сійӧс пӧрӧдіс ыджыд тӧвныр. Пуясыд тай оз жӧ вермыны овны асланыс кӧзяинъястӧг...

И бара шенасьӧны кыдз пуяс да водзӧ висьталӧны мый йылысь кӧ.

— А помнитан сійӧ тувсовъя гажа лунсӧ, кор зіль Ӧсьӧлӧн керка йӧрӧ пырис кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй да матыстчис миян дінӧ?

— Кыдзи нӧ ог помнит! Вӧлі, вӧлі сійӧ тувсовъя луныс, кор миян дінӧ матыстчис тӧдтӧм мужичӧй. Новлӧм нин костюма. Чукырӧсь чужӧма. Дзор юрсиа. Неуна чотыштіс ӧти кок вылас. Дзик пырсӧ ми эгӧ тӧдӧй сійӧс. Но кор сійӧ кутліс миянӧс синвасӧ чышкалігмоз, пыр жӧ гӧгӧрвоим, мый тайӧ кӧзяинлӧн медыджыд пиыс, Павелыс. Но кутшӧма пӧрысьмӧма! А ми ӧд медбӧръяысь аддзылім сійӧс том да збодер зонмӧн. Ӧні миян водзын вӧлі арлыда морт, кодӧс, став сертиыс тӧдчис, ёнакодь удитӧма пеславны олӧмыс. Ӧнӧдз огӧ вунӧдӧй сылысь миянкӧд сьӧлӧмсянь сёрнисӧ:

— Биа пӧсь чолӧм, менам дона кыдзьясӧй! Со кутшӧм ёна удитӧмныд быдмыны, пока ме эг вӧв тані. Муртса кымӧръясас онӧ люкасьӧй. Сӧмын тай ниаыд абу нин тіянкӧд орччӧн. Батьным ӧд тіянӧс ен пуясӧн лыддьывліс. Шулывліс, мый ті став омӧльсьыс сылысь керкасӧ видзанныд. А со тай эз ло сы ногӧн. Ті абу жӧ тай, вӧлӧмкӧ, сэтшӧм вынаӧсь. Но мый сэсся вӧчан.

— Бать-мам важӧн нин абуӧсь. Сідзи лагерас и сгинитісны. Чой-вок детдомъясын быдмӧмаӧсь да ӧні код тӧдас кытысь найӧс кужан корсьнысӧ. Ачымӧс ӧд тшӧтш пукӧдісны. Верстьӧ нин вӧлі да сы вӧсна, буракӧ. А сэсся кузь вӧйна прӧйдиті. Сэксянь и чота. А муса Аглаякӧд сідзи эз и удайтчы паныдасьлыны. Вошті, вошті сійӧс нэм кежлӧ. Кӧть ӧнӧдз на радейтӧмӧй эз прӧйдит. Кӧть мӧд гӧтыркӧд олі, но пыр сійӧ вӧлі менам сьӧлӧмын да юр вежӧрын. А ӧні помассис ставыс. Пенсия вылын. Гӧтырӧй кулі. Челядь асланыс котыраӧсь. Дӧзми на дорын. Сы вӧсна, буракӧ, мый пыр ёнджыка бать позйӧ, тіян дінӧ, дона кыдз пуясӧй, кутіс кыскыны. Вӧтася и аддза, кыдзи ті шенасянныд асланыд пашкыр вожъяснаныд, а тіян весьтын дугдывтӧг ябыръяс лэбалӧны да сьылӧны. Со и сьӧлышті став вылас да локті татчӧ. Примитанныд кӧ бӧр, кута батьлысь позсӧ выльмӧдны. Кулігас ӧд сійӧ шулӧма, медым ми, сылӧн челядьыс, эгӧ эновтӧй тайӧ гортсӧ.

Збыльысь, кыдзи нӧ вунӧдны верман зіль Ӧсьӧ пилысь, Павеллысь, тайӧ сьӧлӧмсянь петысь кывъяссӧ. Нимкодь вӧлі кывзыны ен пуяслы татшӧм сёрнисӧ. Нимкодь сыысь, мый со бара ловзьыны кутіс Ӧсьӧлӧн керкаыс Павеллӧн зільӧмъясӧн. Батьыс моз жӧ лун и вой Павел ноксис керка гӧгӧрын. И вочасӧн быттьӧ нюмъявны кутіс дыр овтӧм мысти важ короминаыс. Надейтчисны на кыдз пуяс, мый Павеллы удайтчас аддзыны ассьыс бокын быдмӧм чой-воксӧ да корлыны найӧс бать керкаас, мед эськӧ ӧтлаын казьтыштны налы олӧмсӧ сетысьясӧс. Сэки, гашкӧ, кодкӧ мӧвпыштліс чорыдджыка да кольччис эськӧ ас сиктас, кӧні век овліс зіль Ӧсьӧ рӧдыс. А ачыс Павел медъёна надейтчис, мый оз кӧ нин чой-вок письыс некод, то кӧть нин сылӧн аслас быдтасъясысь кодкӧ локтіс эськӧ сы дінӧ. Со ӧд кутшӧм тані вӧр-ваыс, му-виддзыс. Зіль киясӧн быдторсӧ позьӧ быдтыны. Быдторйыс чужӧ. Уджав да уджав сӧмын. Но эз тай ло сы ног. Кӧть эськӧ мыйта вын пуктіс Павел бать керкасӧ выльмӧдӧм могысь.

И нӧшта нораджыка заводитӧны шенасьны кыдзьяс.

— А помнитан зіль Ӧсьӧлӧн керка дінӧ эсійӧ машинаыслысь волӧмсӧ?

— Кыдзи нӧ сы йылысь верман вунӧдны! Ӧд сы бӧрын регыд мысти и помасис миян выль кӧзяинлӧн олӧмыс.

Кыдзкӧ ӧтчыд Павел гижис письмӧ аслас ӧти пилы, код вылӧ медыджыд надея кутіс. Мед эськӧ волас видлыны сійӧс. И вежон-мӧд мысти зіль Ӧсьӧлӧн выльмӧдӧм керка дінӧ сувтіс дзирдалысь да югъялысь машина. Веж кыдзьяс татшӧмторсӧ эз на аддзывны да ёна чуймӧмӧн видзӧдісны сы вылӧ. Кытысь вӧлі налы тӧдны, мый татшӧм машинаяссӧ вайӧны татчӧ ылі муясысь да оз на быдӧн найӧс вермы и судзӧдны. Сэки и кывлісны кыдз пуяс бать да пи костын бӧръя сёрнисӧ. Павел пиыскӧд пасйыштӧмаӧсь нин вӧлі зіль Ӧсьӧ керкаын тайӧ аддзысьлӧмсӧ да ӧні пальӧдчимоз петісны ывлаӧ, матыстчисны кыдзьяс дінӧ.

— Кывзы, пиук, гашкӧ, век жӧ мӧвпыштлан да локтан татчӧ, ме дорӧ семьянад. Сьӧмыд, небось, тырмас нин. Да и тані тэнад востерлунӧн унатор позьӧ вӧчны.

Пиыс сӧмын нюмъёвтіс батьыс вылӧ видзӧдігӧн:

— Бара коркӧя моз важсӧ заводитін дольны? Веськыда шуа, оз кыскы менӧ татчӧ и ставыс. Ме ӧд век жӧ карын быдмылӧм морт.

Сэсся ланьтыштліс недыр кежлӧ да содтіс:

— Дерт, кута корсюрӧ волывлыны тэнӧ видлыны. Век жӧ карса олӧмтӧ мукӧддырйи колӧ вежлывлыны вӧр-ва вылӧ.

— Но ӧд тэнад ставыс нин эм, мый колӧ. Сэсся и пӧльыд шулывліс, мед ми, сылӧн быдтасъяс, эгӧ эновтӧй тайӧ керкасӧ.

— Но, муса бать, ме ӧд тані гажтӧмысла кула. Ме ӧд дзик мӧд олӧмӧн ола. А сиктса олӧмтӧ кыпӧдысьясыд аддзысясны и метӧг.

— Мӧвпыштлы,мӧвпыштлы бурджыка, — век на надейтчӧмпырысь шуис медбӧрын Павел пиланьыс бергӧдчӧмӧн.

— Ог, ог. Гӧгӧрво и тэ менӧ. Кута волывлыны. Но татчӧ овмӧдчыны сьӧлӧмӧй оз лэпты.

Сідзи и помасис тайӧ сёрниыс, код бӧрын Павел регыд мысти заводитіс нёрпавны да эновтчыны кутіс ставсьыс. Сылӧн корана письмӧяс вылӧ ичӧтджык чой-вок пиысь некод жӧ эз шыасьлы. Гашкӧ, овъяснысӧ вежлалісны да адресъясыс тшӧтш вежсисны. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый налӧн паметьын медся шуштӧм казьтылӧмӧн коли сійӧ сьӧд пемыд войыс, кор зіль Ӧсьӧлысь семьясӧ нэм кежлӧ нуӧдісны татысь. Гашкӧ и, эз нин сэтшӧм ёна кыскы найӧс татчӧ дыр мысти. Ӧд уна вонад унатор жӧ удитіс вунны. Сэтчӧ жӧ, кор сгинитісны кӧнкӧ бать-мамыс, сӧмын сьӧкыд да шог казьтылӧмъяс лоасны. Весиг со пиыс, код вылӧ сэтшӧм ыджыд надея кутіс Павел, эз кӧсйы локны татчӧ. А кодлы нӧ, сідзкӧ, колӧ сылӧн киясӧн бӧр выльмӧдӧм-лӧсьӧдӧм батьлӧн позйыс? Сылы ӧтнаслы али мый? Со ӧд кутшӧма надейтчыліс батьыс, мый дзоридзавны кутас тайӧ керкаас олӧмыс уна дас во чӧж, да водзӧ сэсся паськалас да ёнмас сиктас зіль Ӧсьӧлӧн рӧдыс. Но эз и ло сы ногӧн. Кужисны ӧд власьт дорӧ сибалӧм немортъясыд став олӧм сямсӧ торкны сиктса медбур войтыр пиысь ӧтилысь. Весиг и ен пуясыд эз отсавны.

И тайӧ мӧвпъяссьыс нӧшта нин омӧльджык лои Павеллы. А регыд мысти сійӧ дугдіс нин петавлыны ывлаӧ. Ӧти арся лунӧ сиктсаяс дзебисны Павелӧс, зіль Ӧсьӧлысь писӧ, асланыс шойна вылӧ. Аслас зіль Ӧсьӧлӧн да Дарьялӧн лыясыс код тӧдас кӧні сісьмӧны. Челядьыс став страна пасьта разалісны.

И бара ӧтнаныс колисны сулавны пашкыр кыдз пуяс зіль Ӧсьӧ йӧрын овтӧм керкакӧд орччӧн да шогпырысь казьтывлыны коркӧя гажа олӧмсӧ. Тадзи, тыдалӧ, ӧтнаныслы и ковмас налы коллявны нэмнысӧ.