МУНТАСЬ, МУН ТАСЬ!

Мунтась, овчарка сяма понпи, чужис-быдмис ыджыд керкалӧн пӧдвалын. Кор ичӧт на вӧлі, мамыс нёньӧдіс сійӧс. Но вочасӧн Мунтась аслас понпи вежӧрӧн гӧгӧрвоис, мый тайӧ олӧмас колӧ велӧдчыны овны ас кежысь да аслыд корсьны кынӧмпӧттӧ. Тайӧ лои сы бӧрын, кор мамыс сылӧн кытчӧкӧ воши. Мый дыра эз виччысь Мунтась мамсӧ, сійӧ сідзи бӧрсӧ эз и лок. И сэки понпи полӧмпырысь да нораа никсігтырйи петіс пемыд пӧдвалысь сэтчӧ, кӧні гораліс сылы тӧдтӧм на ыджыд олӧмыс.

Верстьӧджык понъяс эз вӧрзьӧдны ичӧтик понпиӧс, но и эз сибӧдлыны ас дінаныс. Век жӧ на вылысь Мунтась велаліс корсьны кынӧмпӧтсӧ ёг кисьталан бакъяс дорысь. Сэтчӧ йӧз мукӧд лӧп-ёгкӧд тшӧтш коявлісны и чӧскыд сёян колясъяс.

Тані Мунтась ӧтчыд паныдасис морткӧд, коді лоис сылӧн медводдза да медбӧръя кӧзяинӧн. Ёртъясыс шулывлісны сійӧс Гошаӧн, кӧть збыль нимыс вӧлі Ёгор. Гоша вӧлі пенсия вылын нин. Оліс ичӧтик патераын. Гӧтырыс кувліс. А челядьыс важӧн нин ас котыраӧсь да зэв гежӧда кежавлісны батьыс дорӧ. Та вӧсна, гашкӧ, Гоша гажтӧмысла кутіс юыштавны. Сэк жӧ ичӧтик пенсияыд эз тырмывлы тыр-бур олӧм вылӧ, кытысь нин вина доз вылӧ. Со и Гоша корсюрӧ уджавлывліс аслас тӧдсаяс ордын, а таысь кындзи чукӧртлывліс тыртӧм сулеяяс да сдайтлывліс. Сідзи мырдӧн-сорӧн и тырмӧдчывліс нянь-сов да вина доз вылӧ. Тӧдсаясыс, дерт, дивитыштлісны Гошаӧс ас костаныс курыдторсӧ видлалӧмысь, но век жӧ пыдди пуктылісны сійӧс. Сы вӧсна, мый Гоша вӧлі бур сьӧлӧма мортӧн да пыр волывліс отсӧг вылӧ, кор сійӧс корлывлісны мыйкӧ вӧчны.

Ӧти асывводзӧ Гоша ёг тыра бакъяс кытшлалігмоз аддзис ичӧтик понпиӧс. Гошалы вӧлі зэв деливӧ сьӧлӧм вылас, сы вӧсна мый сылы колана тӧварыс эз чукӧрмы. Кодкӧ удитӧма нин кытшовтны ёг тыра бакъяссӧ. Сэки Гоша дӧзмӧмпырысь горӧдіс сы вылӧ зэв меліа видзӧдысь понпи вылӧ:

— Мун тась, мун тась, вешйы ме дорысь! Менӧ и сідз мыйкӧ гудрӧдлӧ да нӧшта тэ тані гӧгралан!

Но понпи эз и мӧвпыштлы вешйыны. Кӧть Гоша дӧзмӧмпырысь горӧдіс, но эз нин сэтшӧм скӧр вӧв сылӧн гӧлӧсыс.

Сэки Гоша бара, небыдджыка нин, шуис понпилы:

— Мун тась, мун тась. Ог ме тэныд нинӧмӧн вермы отсавны. Ачым тшыг.

Но сэсся сюсьджыка видзӧдліс понпи вылӧ и быттьӧ мыйкӧ бергӧдчис сылӧн сьӧлӧмын. Кыскисны верстьӧ мортӧс ас дінас понпилӧн зэв мелі да корана синъясыс.

— Со ӧд кутшӧм наян, — бара негораа броткыштіс Гоша. — Оз и кӧсйы вешйыны ме дорысь. Быттьӧ ме сылы медбур другыс.

А понпи нӧшта нин меліа кутіс дзоргыны Гоша вылӧ бӧжсӧ легӧдігмоз да негораа никсыштлывліс.

Гоша бара броткыштіс ас кежсьыс:

— Кымынысь нин ме тэныд шулі, мися, мун тась, мун тась. А тэ он и кӧсйы вешйыны.

Сэки понпи зэв нин тӧдса «мун тась» кылӧм бӧрын весиг негораа увтыштіс да нӧшта ёнджыка кутіс легӧдны бӧжнас. Кытысь нӧ сылы вӧлі тӧдны, мый «мун тась» шуӧм бӧрын йӧзыс кодӧскӧ тшӧктӧны вешйыны ас дорсьыныс.

Но и Гошалы друг юрас кучкис: кымынысь нин сійӧ шуліс понпилы «мун тась», а мӧдыс тайӧ кывъяссӧ, тыдалӧ, мӧдарӧ гӧгӧрвоӧ, быттьӧ «мун тасьыс» сылӧн ним:

— Но и йӧй жӧ ме. Тэ жӧ уличвывса пон. Некодлы он ков. Быдӧн тэныд шуӧны «мун тась». Со и мӧрччисны тэныд тайӧ кывъяыс. Но мед инӧ найӧ и лоӧны тэнад нимӧн. Ӧнісянь ме ордын кутан овны. Ме ог вӧтлы тэнӧ. Тэ воин меным сьӧлӧм вылӧ.

И та бӧрын Гоша аслас выль ёрткӧд мӧдӧдчис гортас. Сэксянь морта-понма кутісны овны ӧтлаын. Ёртъясыс Гоша ордӧ пыравлігъясӧн серамӧдз волывлісны. Горӧдасны понпилы:

— Мун тась!

И сійӧ пыр жӧ матыстчӧ на дінӧ. Сэки найӧ нӧшта на гораджыка босьтчывлісны серавны.

Вочасӧн Мунтась быдмис да лоис зэв мича понйӧн. Гоша важ моз ветлывліс кодсюрӧлы отсасьны, а асывъяснас Мунтаськӧд кытшовтлывліс ёг тыра бакъяс. Гоша кӧ мунліс удж вылӧ, кольлывліс Мунтасьӧс видзны патерасӧ. Тӧдіс, мый мӧдыс некодӧс оз лэдз. Кодкӧ кӧ тӧдтӧм матыстчас ӧдзӧс дорӧ, пыр жӧ ярскӧба кутас увтны.

И зэв ӧд лада олісны. Вочасӧн Гоша весиг ӧтдортчыны кутіс юӧмсьыс. Сы вӧсна, мый Мунтась эз кут вермыны терпитны Гошалысь юысь ёртъяссӧ да ас вылас серамсӧ. Ӧд эз нин вӧв сійӧ сэтшӧм йӧй. Гоша гӧгӧрволіс тайӧс Мунтасьлӧн синъяс серти, кыдзи то скӧрмылісны, то жугыльмылісны найӧ. А кыкнанныслы бокӧвӧйястӧг зэв гажа овлывліс. Шыӧдчас кӧзяин аслас пон дінӧ:

— Ак тэ, Мунтасьӧй. Кыдзи нӧ эськӧ ме водзӧсӧ олі, эн кӧ тэ вӧв?..

Мунтась тайӧ кывъяс бӧрас меліа никӧстлывліс да нюлыштліс кӧзяинлысь чужӧмсӧ.

Но сэсся Гоша зэв чорыда висьмис да кутіс лоны пыр жугыльджыкӧн и жугыльджыкӧн. Эз нин некытчӧ петавлывлы гортсьыс. А ӧтчыд сійӧ шыӧдчис пон дінӧ синвасӧ чышкалігмоз да сійӧс малалігмоз:

— Дона Мунтасьӧй! Мыйла нӧ ме тэнӧ тадзи нимті? Мыйла эг мӧвпыштлы та йылысь? Тайӧ нимыс ӧд тэнӧ зэв ёна дойдавны кутас. Регыд ме ог нин ло. И тэныд ӧтнадлы ӧнія нимнад зэв сьӧкыд лоӧ овны.

Кӧзяинлысь бӧрдана шог синъяссӧ аддзӧм бӧрын Мунтасьлӧн аслас пондіс петны синваыс. Сійӧ зэв нораа кутіс никсыны. Аслас пон сьӧлӧмӧн Мунтась гӧгӧрвоис, мый кӧзяиныслы зэв лёк.

Регыд Гоша куліс да сійӧс дзебисны. А сы патераӧ овмӧдчисны выль йӧз, кодъяс пыр жӧ вӧтлісны Мунтасьӧс. Патераса выль кӧзяин шуис понлы:

— Мун тась, тэ меным он ков!

Тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын Мунтась матыстчис выль олысь дінӧ да легӧдыштіс бӧжнас. Но мӧдыс дӧзмис да йӧткыштіс сійӧс. Сэсся шензьӧмпырысь шуис:

— Но и йӧй пон, ме вӧтла сійӧс, а сійӧ ме дорӧ матыстчӧ.

Сэк жӧ Мунтасьӧс зэв ёна дойдісны патераса выль кӧзяинлӧн кывъясыс. Мыйла нӧ сійӧ медводз корис понйӧс ас дінас, а сэсся йӧткыштіс? Эз, эз на куж гӧгӧрвоны Мунтась, мый збыльысь лоӧ сылӧн нимыс да мый вӧсна сэтшӧм ёна шогсис кулӧм кӧзяиныс.

Тадзи сійӧ бара веськаліс ывла вылӧ. Медводдза лунъяссӧ коллявліс Гоша гу вылын. Негораа зэв дыр увтлывліс. Быттьӧ корис кулӧм кӧзяинсӧ чеччыны гусьыс.

Но сэсся тшыгъялӧм бӧрын мунліс корсьны аслыс нур ёг тыра бакъясысь. И збыльысь ӧні Мунтасьлы ёна кутіс сюравны аслас нимсьыс. Ӧтчыд пон матыстчис чериӧн вузасян палатка дінӧ. Сэні сулалысь скӧр тьӧт пыр жӧ дӧзмӧмпырысь горӧдіс:

— Мун тась, мун тась! Уна тэ кодьыд тані шӧйтӧ!

Но Мунтась ассьыс нимсӧ кылӧм бӧрын нимкодя уськӧдчис скӧр тьӧтлы морӧс вылас. Мӧдыс эз виччысь татшӧмторсӧ да веськыда пузис:

— Ак тэ кутшӧм наян вӧлӧмыд! Ме тэнӧ вӧтла, а тэ ме вылӧ уськӧдчин!

Сэсся дыр эз зевайт да кучкис понлы чужӧмас пу беддьӧн.

Мунтась эз виччысь татшӧмторсӧ да весиг шемӧсмис. А скӧр тьӧт мӧдысь нин ырыштчис пон вылӧ. Сэки Мунтась гораа никсігтырйи вешйис чериӧн вузасян палатка дорысь. Сылы вӧлі зэв забеднӧ. Пон сідзи и эз куж гӧгӧрвоны, мыйысь сылы кучкис скӧр тьӧтыс. Ӧд ачыс жӧ корис понйӧс ас дінас. И со мый сыкӧд вӧчис!

Тайӧ лунас Мунтасьӧс татшӧм ногӧн жӧ вӧтлісны нӧшта ӧти палатка дорысь. Сідзжӧ быттьӧ корисны ас дінас. А сэсся бара кучкисны мыйӧнкӧ. И Мунтасьлы нораа увтігмоз ковмис бӧрыньтчыны. Дерт, нурыд сюсь понлы сюри. Ёг тыра бакыд уна вӧлі.

Сэки сійӧ рытнас пон бара муніс аслас кӧзяинлӧн гу дорӧ да кутіс зэв нораа увтны, кӧсйис висьтавны, мый сылы ӧні зэв лёк, мый йӧзыс зэв скӧрӧсь вӧлӧмаӧсь. Оз радейтны сійӧс, бур понйӧс. Но кӧзяиныс чӧв оліс. Бура дыр омляліс Мунтась кӧзяинлӧн гу дорын, но некод сылы воча эз шыась. И шог синъясӧн сійӧ мӧдӧдчис бӧр.

Унаысь на та бӧрын йӧзыс дойдлісны Мунтасьӧс. Шуасны зэв гораа:

— Мун тась, мун тась!

А сэсся, кор Мунтась матыстчас на дінӧ, лёкысь уськӧдчасны сы вылӧ. Вочасӧн сійӧ кутіс повны аслас нимысь да «мун тась» кывъяс кылӧм бӧрын уськӧдчывліс котӧртны бокӧ. Тадзи Мунтась вочасӧн гӧгӧрвоис «мун тась» шуӧмлысь збыль донсӧ, вунӧдіс ассьыс нимсӧ да бара лои нимтӧм понйӧн.