МЕДВОДДЗА ШЫПАСЪЯС

Печӧра ю весьтын коймӧд лун нин бушуйтчис лэчыд тӧв. Веж гыяс ыджыд вынӧн усьласисны лыа кӧсаяс вылӧ, швачкисны изъя нырдъясӧ. Дугдывтӧг копрасисны кыркӧтш пӧлӧн сулалысь пасьтӧм пуяс, кодъяслӧн важӧн гылалісны коръяс. Ю бокӧ нюжӧдчӧм ичӧтик сикт весьтын ӧшалісны зумыштчӧм кымӧръяс. Важиник керка вевтъяс вылӧ найӧ то койыштласны кӧдзыд зэр войтъяс, то ки тырнас шыблалыштасны лым чиръяс.

Гажтӧм татшӧм каднас сиктын: олысьяс быттьӧ ставӧн дзебсьӧмаӧсь, оз кывны ни серамъяс, ни сёрнияс. Весиг понъяс чӧв олӧны, саймовтчӧмаӧсь коді кытчӧ, тыдалӧ, шоныд пасьныс и найӧс оз видз лэчыд тӧвсьыс.

И Яшалы абу гажа, майшасьӧ. Талун рытъя школаын сылы ковмас первойысь сетны урок. Гашкӧ, некод оз и кут велӧдчыны? А друг да бӧр ковмас эновтчыны? Со кутшӧм дышпырысь кывзісны олӧма нывбабаяс, уска-тошка дядьӧяс, кор ветлӧдліс керкаысь керкаӧ да корис локны найӧс велӧдчыны.

Кадыс мунӧ нарошнӧ надзӧн, стенын ӧшалысь важиник «ходик» точкӧдчӧ муртса кывмӧн, вот-вот сувтас дзикӧдз. Ичӧтик ӧшиньсянь Яшалы тыдалӧ кык судта пу керка. Луннас сэні велӧдчӧны челядь, а рытнас, талун первойысь, том учитель кутас виччысьны сэтчӧ и налысь бать-мамсӧ, дедъяссӧ да бабъяссӧ, гырысьджык чой-воксӧ, медым велӧдны найӧс гижны, лыддьысьны, тӧдмӧдны унаторйӧн.

Паськыд ота Печӧра вылын пыр на ызӧдчисны веж гы пластъяс, быттьӧ кӧсйисны петкӧдлыны ассьыныс вынсӧ. Сикт помын тыдалысь вӧр діыс заводитіс вошны пемыдас. Кӧть урок заводитчытӧдз вӧлі быдса кык час, но Яша эз нин вермы пукавны квартираас, пасьталіс вушйыштӧм пальтосӧ, босьтіс книгаяс да тетрадьяс тыра чемодан, мӧдӧдчис школаӧ.

Школаын некод эз вӧв, челядь да велӧдысьяс удитӧмаӧсь нин мунны. Яша пуктіс чемодансӧ пызан вылӧ, сэсся пуксис первойя парта сайӧ.

Ведраӧн клёнӧдчигтырйи классӧ пырис школаса уборщицалӧн нылыс. Ыджыд тушаа, вӧсньыдик, чужӧмсӧ розьӧдлӧма пистиа висьӧм. Сійӧ здоровайтчис выль учителькӧд да серамбанӧн шуыштіс:

— А меным позяс тшӧтш велӧдчыны?

— Мыйла нӧ оз, позяс, дерт. Талунсянь и кутам велӧдчыны.

— Ой, — радысла чилӧстіс сійӧ.

Надзӧн мунӧ кадыс. Яша то матыстчылас ӧшинь дорӧ, то выльысь пуксьылас ляпкыдик парта сайӧ. И юрас пыр на дӧзмӧдчӧны гажтӧм думъяс: «Оз ӧмӧй локны? Сиктын матӧ комын морт оз кужны ни гижны, ни лыддьысьны. Эмӧсь и унаӧн сэтшӧмъяс, кодъяс Ӧдя моз школаын велӧдчӧмаӧсь сӧмын тӧлысь-мӧд».

Кодакостікӧ Ӧдя удитӧма нин чышкасьны-мыськасьны, ветлӧма гортас вежсьыны. Сійӧ ӧні том мортлы кажитчис ёна шаньджык: мича выль сарапана, юрас уна рӧмӧн дзирдалысь чышъян.

— И сьылыштны позяс урокъяс бӧрад? — яндысигмоз юаліс нывка и синъяссӧ лэдзис увлань.

— Тэ радейтан сьывны?

— Коді нӧ сьывны оз радейт? Менам и песенник эм, сӧмын вот лыддьыныс ог куж.

— Велалан, Дуня.

Сизим час кежлӧ школаӧ чукӧрмисны морт кызь. Тані вӧліны олӧма нывбабаяс, и том ичмоньяс, мужичӧйяс и зонъяс. Локтысьяс маличаяссӧ, пальтояссӧ тэчисны скамья вылӧ, тшапа пуксялісны партаяс сайӧ. И, быттьӧ команда серти, ставӧн кутісны видзӧдны пызан дорын сулалысь том зон вылӧ.

— Мадаясӧй, мадаясӧй, ме чайті прамӧй учитель, а тайӧ... — Юрсӧ катлӧдліс чукырӧсь чужӧма олӧма тьӧт.

Яша кыліс вашкӧдчӧмсӧ да быдсӧн гӧрдӧдіс. Ок, кутшӧм сьӧкыд сылы заводитны первойя уроксӧ!

— Сэсся нӧ дыр кутан мучитны, мада-пиӧй, миян кодь пӧрысь бабъяссӧ? — шыасис сійӧ жӧ олӧма тьӧтӧыс. — Кутшӧм нӧ ми школьникъяс?

— Эн шогсьы, Ульяна, колӧкӧ, профессорӧдз велӧдасны.

Классын ызӧбтіс серам шы. Яша ӧдва вермис дугӧдны шмонитысьясӧс. Кор лӧнисны, учитель заводитіс сёрнитны, висьталіс, мыйла колӧ велӧдчыны. Сэсся быдӧнлы пуктіс ныр улас тетрадь да карандаш, а ачыс муніс дӧска дорӧ да гижис мелӧн первой шыпас «А».

— Ӧні вай быдӧн видлӧй гижны асьныд, — шыасис сійӧ велӧдчысьяс дінӧ.

— Ок-мок... Артмас ӧмӧй миян? — ышловзис кодкӧ мужичӧйяс пиысь. — Сьӧкыд тӧняяс кокньыдджык кыскавны.

Кӧть школаӧ воисны этшаӧн, но Яша эз нин майшась. Видзӧдӧ сійӧ, кыдзи старайтчӧны велӧдчысьяс, и окота кутыштлыны быдӧнӧс. Ӧдя пукалӧ медводдза радас, синъяссӧ оз вештыв учитель вылысь. Кодкӧ быттьӧ шӧпкӧдӧ пеляс: «Кутшӧм сюсь зонмыс. Зэв на том, а велӧдчӧма нин учительӧдз».

Мӧд урок помас Ульяна унмовсис. Кор орччӧн пукалысьыс тувкнитіс сылы бокас, нывбаба чеччыштіс ӧгыр вылысь моз.

— Мадаясӧй, лӧсьыд жӧ вӧт аддзылі.

Ӧдя скӧра вомаліс сійӧс: «Ачыд кӧ он велӧдчы, мукӧдъяслы эн мешайт. Учительсьыс кӧть мед яндысин».

Тадзи муніс медводдза велӧдчӧм ликбез школаын.

Мӧд луннас школаын вӧлі дзескыд. Кодсюрӧ нывбабаяс пиысь вайӧмаӧсь сьӧрсьыныс и челядьсӧ. И бара заводитчис велӧдчӧм. Олӧма йӧз, кодъяслы войдӧр эз удайтчыв ветлыны школаӧ, заводитісны тӧдмавны медводдза шыпасъяс, гижисны пӧсь петтӧдзныс.

Видзӧдлан кӧ на вылӧ бокисянь, жальыд и серамыд петас. Яша ӧні асьсӧ кутіс збойджыка нин. Ӧдя талун ӧтнас пукалӧ, вом вылас и видзӧдӧ учительлы. Зато олӧма Ульяна оз ӧшйы инас, полӧ и яндысьӧ, мед эськӧ учитель сійӧс дӧска дорӧ эз кор: серамвыв лэптасны. Букваясыс сылӧн чеччалӧны син водзас, гижигас карандашыс оз кывзысь. Сэн жӧ гортас мамыс висьӧ, сы йылысь ёнджыка думайтчысьӧ. Талун эз нин кӧсйы локны школаӧ, мед том йӧз велӧдчасны, но рытыс воис да кодкӧ быттьӧ вӧтліс сійӧс гортсьыс. Да и школаас кыдзкӧ аслысногӧн гажа: чукӧртчӧны унаӧн, серамъяс, шуткаяс, кыдзи праздник дырйи.

И бӧръя партаын пукалысь Аннаӧс мучитӧны сьӧкыд думъяс. Дас арӧсӧн на бать-мамыс нуисны сійӧс аскӧдныс тундраӧ, сідзи и эз аддзыв школа пытшкӧссӧ. А кутшӧм окота вӧлі велӧдчыны! Босьтас вӧлі киас книга, видлалас-видлалас картинаяссӧ, но мый гижӧма сэтчӧ — сьӧд вӧр. Мукӧд дырйиыс ӧбидаысла синваыс петас. И со сиктын восьтісны «ликбез». Кӧть сылы кызь вит арӧс нин, а велӧдчыны окота на, медым йӧз моз кужис лыддьысьны да гижны.

И Ӧдялӧн пессьӧ том сьӧлӧмыс. Сиктӧ учитель воӧм бӧрын быттьӧ свежӧй тӧв кутіс пӧльтны Печӧра вывсянь. Тӧлыс гусьӧникӧн вашкӧдӧ нывкалы пеляс: «Велӧдчы, велӧдчы, велӧдчы». Школаын кадыс лэбзьӧ котӧрӧн. Нывкалы весиг кажитчӧ, мый вот-вот учитель дӧзмас накӧд ноксьӧмысь и мунас сиктсьыс. Локтас Ӧдя школаысь гортас мудзӧм, тшыг, а оз узьсьы ни оз сёйсьы. Кыскас питшӧгсьыс тетрадь, войбыд гижас урокъяс вылын петкӧдлӧм шыпасъяс, решитас задачаяс. Эз кӧ эськӧ дӧзмыны мукӧдъяс, Ӧдя вой шӧрӧдз пукаліс школаын, лун и вой велӧдчис. И войпукӧмъяс йылысь вунӧдіс. Весиг гудӧклӧн мелі шыыс томиник нылӧс эз вермы кыскыны ас дінас.

Чеччӧ и водзӧ велӧдчӧм йылысь мӧвпалӧ.

* * *

Яша эз и тӧдлы, кыдзи пуксис тӧв. Нӧрыс вылын сулалысь посньыдик керкаяс кутісны кажитчыны ещӧ на ляпкыдджыкӧн. Кӧдзыдыс тшӧктіс дзебсьыны пасьяс да маличаяс пытшкӧ. Вежоннас витысь сійӧ важ моз ветліс школаӧ. Уджын да тӧждысьӧмын ӧдйӧ котӧртӧны лунъяс, вежонъяс. Да и быд сикас мукӧд пӧлӧс уджыс эм: то стенгазет колӧ лэдзны, то праздник кежлӧ лӧсьӧдны концерт.

Быттьӧ дзик неважӧн на и воис тӧдтӧм сиктӧ, а тані сылы ставыс нин ас йӧз, тӧдӧ гырысьӧс и посниӧс. Дерт, аслас велӧдчысьясыс сылы медся матыссаӧсь. Оз нин ӧні найӧ сы вылын воддза моз серавны. Кодсюрӧ весиг кутісны ыдждӧдлыны Яков Васильевичӧн. Лунысь-лун сійӧ вӧчис ыджыд да колана удж: велӧдіс йӧзӧс грамотаӧ, чужтіс книгаяс дінӧ радейтӧм.

Сэсся воис тулыс, аслас мичлунӧн, югыд войясӧн. Дыр зычитіс Печӧра юыс, уна лун чӧж вӧтліс-шыблаліс ас вывсьыс тӧвся паськӧмсӧ. Рытъясыс вӧліны лӧньӧсь, гажаӧсь. Вочасӧн крута шондӧдіс.

Вӧлі шойччан лун. Талун Яша прӧст. Пасьталіс важиник костюм, кокас сюйис сапӧг и мӧдӧдчис сикт помас, медым пальӧдыштны юрсӧ.

Вӧр ді пиын, коді нюжӧдчӧма ю пӧлӧн, уна гӧлӧсъясӧн сьылісны шоныд муысь локтӧм лэбачьяс.

Яша пуксис пушкыра коз улӧ да поліс торкны налысь аслыснога концертсӧ. И сэки неылын кыліс вӧсньыдик гӧлӧс. Зон чошкӧдіс пельяссӧ да кутіс кывзыны. Посньыдик пуяс сайын кодкӧ лыддис Иван Куратовлысь кывбурсӧ:

Коми кыв ме тӧда,

Ыджыд тор оз шу на,

Тӧда ме и сійӧс —

Оз и сӧр на уна.

Тайӧ кыв мен дона,

Небыд, мича гора.

Вунӧдас ен мыжӧс,

Кодыр сійӧн кора!

Тайӧ муса кылӧн

Чой-вок сёрнитӧны,

Тайӧ кылӧн меным

Ай-мам бур сиӧны!

Яша гусьӧникӧн матыстчис гӧлӧс шыӧ. И друг падмис быдӧн: чукля пожӧм дорын сулаліс Ӧдя, киас книга, чышъяныс лэччӧма векньыдик пельпом вылас, синъясыс ӧзйӧны, чужӧм дзибъясыс ломзьӧны. Ӧдя шенасис ичӧтик кинас да гораа лыддис водзӧ:

Тайӧ кывлысь мичсӧ

Сьӧлӧмӧн ме кылі,

И ме медводз сыӧн

Ньӧжйӧникӧн сьылі.

— Дуня! Оз тусь тэ!

— Ой! — горӧдіс ныв да повзьӧмысла уськӧдіс кисьыс книгасӧ.

— Молодеч, лӧсьыда лыддян! Ошка, сьӧлӧмсянь ошка.

Ӧдя яндысигтыр орччӧдчис учителькӧд. Мыйкӧ дыра кыкнанныс видзӧдісны ойдӧм Печӧра вылӧ, а лэбачьяс сьылісны и сьылісны, гажӧдісны том йӧзӧс.

— Регыд сэсся эновтан миянӧс, Яков Васильевич? — ышловзис нывка.

— Мый сэсся меным тані вӧчныс, Дуня? — серӧктыштіс зон. — Ті со ставныд нин кужад лыддьысьны и гижны, а менӧ виччысьӧны орчча сиктса олысьяс. И найӧс колӧ велӧдны.

— А шойччыныс кор кутан?

— Мӧдысь, кор сэтысь став олысьсӧ велӧда грамотаӧ.

Учитель дыр видзӧдіс посньыдик кымӧръяс вылӧ, кодъяс надзӧникӧн шлывгисны-мунісны пыдӧстӧм енэжӧд.

— Яков Васильевич, чайтан, менӧ збыльысь босьтасны рабфакад? — юаліс Ӧдя.

«Ок, кутшӧм мичаӧсь сылӧн синъясыс, ыджыдӧсь, меліӧсь, шоныдӧсь».

— Босьтасны, Дуня. Ме и Облоноӧ нин тэ йылысь гижи, и райком кӧсйис отсавны. Сӧмын бурджыка лӧсьӧдчы.

— Ме и сідзи лун и вой зуняся книгаяс вылын. Мамӧ, весиг, видӧ, дикман пӧ. Аттьӧ тэныд, ёна отсалан.

Ӧдялӧн банйыштӧм чужӧм кузяыс котӧртіс скупиник нюм да пыр жӧ воши вом кӧтш дорас. Колӧкӧ, сійӧ думайтіс, кыдзи первойысь мунас ыджыд карӧ да кутас велӧдчыны рабочӧй факультетын, ас кодьыс жӧ нывъяскӧд да зонъяскӧд. И тӧдӧмысь, сійӧ частӧ кутас казьтывны том учительӧс, коді локтіс Сыктывкарсянь ылі Печӧра сиктӧ, медым Ӧдя кодь велӧдчытӧм йӧзлысь восьтыны синъяссӧ.