МЕДБӦРЪЯ СИАСЬӦМ
Ывлаын муртса на кутіс тӧдчыны лӧзъюгыд, а Митрей чеччис нин, биасис да нӧшта ӧтчыд видлаліс тӧрытсянь нин лӧсьӧдӧм нопсӧ, мед эськӧ нинӧм эз вун. Ставыс вӧлі ас местаас, нопсӧ тэчӧма лӧсьыда, небыдторъясыс мышладорас, жугаланторъяссӧ ставсӧ тӧбӧма рузумъясӧн. Пелысь чуман лӧсьӧдӧма жӧ, вугъяс кӧрталӧма шӧрт чукӧр да си. Морӧс зептас пуктӧма да уськӧдӧмысь кӧв йылӧ пысалӧма компас, кодӧс фронт вылысь на вайліс. Гӧтырыс чеччис жӧ нин, ӧдйӧ шонтыштіс тӧрытъя шыд, кисьтіс кружкаӧ кринчаысь йӧв, вайис пызан вылӧ ас пӧжалӧм гӧгрӧс нянь, шӧраліс да пуксис верӧсыслы паныд. Сійӧ чӧв олігтыр видзӧдіс, кыдзи Митрей ньӧжйӧникӧн пӧсь шыд вылӧ пӧлялігтырйи пань улас няньтор пуктӧмӧн сёйис. Кадыс кӧть вӧлі водз да сёйнысӧ эз на ков, но век жӧ мырдӧнсорӧн кураліс тасьтіысь шыдсӧ, юис йӧв, чышкыштіс дзормыштӧм усъяссӧ да чеччис пызан сайысь.
— Сідзкӧ, куим лун мысти локтан?
— Сыысь водзтӧ, дерт, ог слӧймы. Бара на ӧд, кӧнкӧ, ёна пӧрӧдіс да ордымасьнытӧ уна ковмас.
— Пӧрӧдіс, дерт, тӧлыс то шоныд вӧлі, лымйыд уна усис, прамӧя пуястӧ личкис да чегъяліс.
Митрей заводитіс пасьтасьны. Пуксьӧмӧн бура нямӧдасис, а нямӧдасьнытӧ сійӧ мастер, акань кодь кокыс артмӧ. Лунтыр ветлӧдлас подӧн, и оз весиг разьсьы, кыдзи асывнас кӧмавліс, сідзи рытнас и пӧрччас. Сапӧгсӧ рытсяньыс на пыртліс керкаӧ, мед вӧлі шоныд да кос кӧмалігас. Пасьталіс пупайка, юрас пуктіс вӧр лэдзысьяслысь шапка, кодӧс зятьыс коркӧ козьнавліс. Шапкаыс кӧть видзӧднысӧ абу ёна мича, кутшӧмкӧ еджыд визьяса, а вӧрад ветлынытӧ буретш, бӧрыс мыш вылӧдзыс лэччӧ да зэрысь и лымйысь видзӧ сьылітӧ. Пупайка вылас Митрей тасмаасис, тасма костас сюйис чер. Зептас эз вунӧд пуктыны кепысь. Том дырйиыс эськӧ некор эз кепысясьлы да, пӧрысьладорыд тай кынмыны кутісны и киясыс, и кокъясыс. Ӧні кӧть резина сапӧгтӧ вӧчны велӧдчисны да кокыд оз кӧтась, тайӧ абу пышина кӧтіыд, кодӧн кук йӧрӧд мунігӧн на кокыд брӧд ва лоас. Ӧтнасӧн сиасигӧн Митрей пищаль некор эз босьтлы, сӧмын сьӧктӧд. Да овлӧ, мый лэч дорас вунӧдан, сэк бергӧдчывны ковмас. Ладнӧ, он на кӧ ылӧ удит мунны, а дырджык кӧ он кватитчы? Ӧтарӧ-мӧдарӧ лэч туй кузяыд котралӧм и лоӧ сэки.
Порогдорса лабич вылын недыр пукалыштӧм бӧрын — мед удайтчас — верӧсыс чеччис.
— Но, Господи благӧслӧви Кристос, — шуыштіс Митрей да мӧдӧдчис. Гӧтырыс бӧрвывсяньыс пернапасаліс верӧссӧ, а ачыс пӧдӧнчаӧн петіс картаӧ. Кӧзяйкаыдлӧн ӧд уджыд оз помасьлы.
Вӧралысь долыда восьлаліс гӧра горув, петіс дзиръяӧд, вуджис надзӧникӧн сяльгысь ичӧтик шор да мӧдӧдчис вӧрлань, коді ӧні ру пырыс эз весиг тыдав. Видзьяс вылӧ воигӧн коркӧ зымвидзліс су потшӧс, коді кытшаліс ставнас сиктсӧ, но ӧні потшӧсыслӧн местаыс весиг абу кольӧма. Важ йӧз абу дышӧдчылӧмаӧсь, гӧгӧр кутлӧмаӧсь пӧрадок. Кадысь кадӧ то ӧти пӧль, то мӧд вӧлі пос вӧчӧны потшӧс вомӧныс вуджны, мед йӧзыслы лӧсьыд лоӧ ветлыны турун пуктігад. Митрейлы сюрліс жӧ потшсян уджыд. Ассьыс йӧрсӧ кындзи шор сайысь на да су потшӧстӧ нӧшта, ставыс сё да куим праслӧ вӧлі сизим судтаыс. Оз, небось, некыті лег. Майӧг нӧйтан нӧштӧ вӧчліс да сикт кодьыс новлӧдлісны сійӧс коланінад.
Водзӧ восьлалӧ Митрей нильӧг трӧпа кузя да казьтылӧ ассьыс олӧмсӧ, коді быттьӧ эз на и ылӧ коль, но он тай бергӧд, небось, воястӧ. Вуджис неыджыд Вежа ю, прӧйдитіс бӧръя видз да пырис вӧрӧ. Тасянь и заводитчӧны сылӧн угоддьӧясыс. Водзті вель уна лэч туй вӧдитліс, но ӧні сэсся ковмис чинтыны. Кокъясыс ыръянитӧны, эз кутны новлӧдлыны, да и сьӧлаыс быри. Вӧрыс ёна вежсис весиг Митрейлӧн син водзын. Водзті вӧр керкаӧдзыс кузяла ставыс посньыдик том рас быдмис, вотӧсыд — коктӧ пуктыны некытчӧ. И пӧткаыд вӧлі ӧвад мында. А ӧні вӧрыс пӧрысьмис, вывті ёна пӧрны кутіс, вотӧсыс и пӧткаыс бырис. Кузяла сӧмын керасьны колӧ, мунан туй ордымавны, а то и прӧйдитнытӧ он вермы. Мукӧд вонас Митрей тулыснас на содтӧд кайлас вӧлі ордымасьны, а таво эз вермы — висис.
Вӧр керкаӧдз верст дас вит кымын лоӧ восьлавны. Но со воисны медводдза лэчьяс. Митрей босьтчис сиасьны. Тайӧ зэв маньливӧй удж, быд лэч дорӧ лоӧ сувтлыны, лӧсьӧдыштны, сисӧ октыны, кутны сійӧс лысторъясӧн, мед оз торксьы, ӧтар-мӧдар помас ӧшӧдны пелысь розъяс. Бур ещӧ, мый таво пелысьыс воис. Мукӧд воас лоӧ лежнӧгӧн дурны да гӧрд дӧраысь вурлыны мольяс. Сёръя лэчтӧ, дерт, сиавны кокниджык, оз ков копрасьны, да и нэмыс сылӧн кузь, оз кӧ веськыда вылас пуыд пӧр, кызь воӧдз мукӧдыс олӧ, а то и дырджык. Но сэтчӧ и сьӧлаыд омӧльджыка шедӧ. Муа лэчтӧ вӧчнысӧ сьӧкыдджык, некымын воӧн сійӧ сісьмӧ, и колӧ быд лэч дорӧ пидзӧсчанясьлыны: весавны кыкнан боксӧ, мед пӧткаыдлы любӧ вӧлі матыстчыны сэтчӧ, пуртікасьыштны дась вӧчӧм пуртасас. Муа лэчьястӧ тшӧкыда лоӧ вӧчавны кодзувкоткаръяс дорӧ, ӧд и сьӧлаыд, и тарыд радейтӧны гудйысьны сэні, кокавны кодзувкотъяссӧ да налысь колькъяссӧ. Сӧмын тай кодзувкоткаръястӧ и ошкыд оз ордйӧд, оз кӧ тулыснас, арнас быть нин пузувтас ставнас, бара кыйсьысьлы выль лэч лоӧ вӧчны. Да и асьныс на кодзувкотъясыс ёна тыртӧны лэчьяссӧ. Но абу сӧмын та вӧсна муа лэчкыд мустӧм. Ёна сёйӧны татшӧм лэчсьыд кыйдӧстӧ. Ӧд му вылад куйлысь пӧткатӧ быдӧнлы кокни «кыйны». Коді сӧмын оз гусясь коми кыйсьысьыдлысь: и шырыд, и кеняыд, и сьӧдбӧжыд, весиг зіяс сёйӧны. Сьӧдбӧжыд кӧ кыскас, гӧнторъяс кузяыс позьӧ на туявны, а туланыдлысь этша мырддян, сійӧ вылӧ лэптӧмӧн сьӧлатӧ нуӧ, гӧныс оз коляв. Та вӧсна Митрей лунйӧдӧ лэч туйсӧ сӧмын кык лун, арбыд дугдывтӧг кыйӧ.
Кыйсьынытӧ Митрейлы абу дыш, ичӧтдырсяньыс нин тайӧ пырӧма сылӧн вирас. Но лишнӧйтӧ сійӧ эз кыйлыв, эз вывтіась мукӧд моз, оліс аскиа лунӧн тшӧтш, ӧд мӧд во бара на арыд воас, бара ыджыд шыӧн вӧрӧ кыскыны мӧдас. Пӧткаыд оз ӧткодя овлы. Ӧти воӧ артмас уна, мӧд воӧ вермас дзикӧдз бырлыны, лёк кӧ тулысыс лоӧ, зэра да кӧдзыд. Да и вешйылӧ пӧткаыс тшӧкыда, кор сёяныс оз ло, мунӧ мӧдлаӧ, кӧні кыдз пу гар бура артмӧма. Водзті овлісны Митрейлӧн лэч туй вылын и дозмӧръяс, кодъясӧс кыйӧм бӧрын сьӧлӧмыд весиг чеччӧ. Но чӧскыдлуннас сьӧлакӧд панъясьны некод оз вермы. Абу ӧд прӧстӧ тайӧ пӧткасӧ важысянь на шулӧмаӧсь царьяслӧн сёянӧн. Да, ставыс тай вежсис, мӧвпалӧ Митрей ассьыс уджсӧ водзӧ нокигтыр. Ачыс пӧрысьмис, мисьтӧммис, чукырӧссис, сідз жӧ и став вӧльнӧй светыс. Зэв ёна вежсисны йӧзыс. Ӧта-мӧд выланыс лёкӧсь, вежавидзтӧмӧсь лоины. Сӧмын сійӧ и кыйӧдӧны, мед пакӧститны. Вежон сайын на паныдасьліс Семен Иванкӧд да мортыд ёна бӧрдӧмӧн элясис. Сылӧн вӧр керкаыс сулалӧ мӧд вожын да буретш сэтысь вӧрсӧ лэдзӧмаӧсь, гӧгӧрыс степ воссьӧма. Да ладнӧ, нуисны кӧ мичаа, а ставсӧ ӧд чирсӧмаӧсь посни чагйӧдз, а сэсся бульдозерӧн ныръялӧмаӧсь. Керка дорас матыстчигӧн тӧкӧтьӧ кокъяссӧ абу чегъялӧма. Стенас кодкӧ ыджыда пасйӧма: «Епов — браконьер». Пытшкас пырӧма да кӧть бӧрӧн пет. Став дозмуксӧ жулльӧмаӧсь, пач костас кудзавлӧмаӧсь, нар вылас сіталӧмаӧсь. Керка вевт вылас кайлӧмӧн сюмӧдсӧ, мыйӧн бура вевттьылӧма Иван, косявлӧмаӧсь буретш нар весьттіыс. Нарӧсьнӧ черӧн керавлӧмаӧсь. Тадзи ӧмӧй позьӧ? А кутшӧм нӧ сійӧ браконьер? Уна вояс чӧж миян пӧльяс кыйсьылісны тадзтӧ, быдӧнлӧн аслас лэч туй, быдӧнлы тырмыліс и некор эз бырлы кыянторыс. Сідзкӧ, делӧыс мӧдторйын.
Тайӧ кадӧ енэжыс, коді важӧн нин куньтырасис, дзикӧдз мисьтӧммис. Шонді дзебсис руд кымӧръяс сайӧ, вӧрас пыр жӧ пемдіс. Первой ньӧжйӧник, а сэсся пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кутісны воавны зэр тусьяс. Коді веськавліс арся кадӧ зэригӧн вӧрӧ, бура гӧгӧрвоӧ, мый сійӧ сэтшӧмыс. Митрей видзӧдлывліс енэжӧ, но кузь пуяс костӧд нинӧм эз тыдав. Зэрыс пыр ӧтарӧ ӧддзис. Вӧралысь кежис пашкыр коз улӧ, кӧсйис виччысьыштлыны, колӧкӧ, лӧньыштас. Ӧти сайын шойччигмоз позис и нуръясьыштны. Вель дыр пукаліс, но зэрны эз дугды. Сэсся и пашкыр козлӧн лапъясыс дугдісны кутны зэрсӧ. Водзӧ сиасьӧм йылысь нинӧм вӧлі и мӧвпавны. Фашистскӧй снайперӧн дойдлӧм шуйга киыс важӧн нин кынмис, да и дзоньвидза киыслӧн чуньясыс эз кывзысьны. Митрей сиасьтӧг мӧдӧдчис вӧр керкалань. Регыд мысти вылас эз коль весиг ӧти кос сунис. «Мед сӧмын керкаӧс эз сотны», — бергаліс юрас мӧвп. Час кык кымын мунӧм бӧрын матыстчис керка дорӧ. «Но, слабог, сулалӧ на тай», — быдсӧн нюмыс петіс аслас.
— Но, керка, лэдзлы жӧ шойччыштны, — кыдзи и век, шыасис Митрей.
Пӧрччис нопсӧ, пупайкасӧ, пуксис пач вом дорас. Пачас сылӧн водзвыв сюялӧма пес, да и лабич улас на лӧсьӧдыштӧма лӧдсавнысӧ. Пыр жӧ кывзысьтӧм ва кияснас чуткис пачӧ би. Сьӧд вӧр керкаад пачыс трубатӧм да тшыныс петӧ керка пытшкас. Кӧдзыд вывсьыд джоджӧдзыс став керкасӧ тыртіс. Ковмис петавны ывлаӧ, сулыштны лэбув улын. Кӧтасьлӧм бӧрад тірӧм босьтіс, сідзи и дзӧрӧдӧ став тушасӧ. Но вочасӧн керка пытш шоналыштіс, тшыныс увсьыс кайис да гӧвкъяліс нин сӧмын выліас, ӧдзӧс кӧсяк весьтын. Ӧні позис бӧр пырны керкаӧ. Митрей ветліс керкадорса ключӧ вала, пуктіс пузьӧдны тшай. Орччӧн ӧшӧдіс шыд ва.
Пач ваймис. Кор коли сӧмын посни ӧгырыс, Митрей тупкаліс юрйыв ӧшиньсӧ да ӧдзӧссӧ. Пӧрччис вывсьыс ва паськӧмсӧ да ӧшліс косьтыны. Сёйыштіс ӧдйӧ пусяна пӧсь шыд да юис пакулаӧн заваритӧм сук тшай. Вӧлисти пытшкӧсыс шоныштіс. Ӧні сё майбыр нюжӧдчыны нар вылад.
Кутшӧм лӧсьыд шоныдысла онялысь керкаын тадзи куйлӧмӧн кывзыны пуяслысь шувгӧмсӧ, мӧвпыштлыны олӧм йывсьыс. Йӧз кытчӧкӧ курортъясӧ ветлӧны шойччыны, а коми мортыдлы медбур санаторийӧн век вӧлі и кольӧ аслас вӧр-ваыс, кыйсян лэч туйыс да ляпкыдик шоныд вӧр керкаыс.
... Войнас кыптіс ыджыд тӧв да чашйис-нӧбӧдіс кытчӧкӧ зэрӧн сьӧласьысь пемыд кымӧръяссӧ. Мыччысисны кодзувъяс. Аски кӧсйӧ пуксьыны мича поводдя.
Мӧд луннас Митрей помаліс сиавны тӧрытъя лэч туйсӧ, кӧсйис на эськӧ мӧдӧс заводитны, но эбӧсыс эз тырмы, ӧвтыштіс кинас да мӧдӧдчис гортас. Тайӧ арнас сэсся мукӧд лэч туйсӧ эз и сиав. Сылы да Пеклалы чӧсмасьыштны шедыштіс на сьӧлаыс, а унаыс налы оз и ков. А мӧд вонас леспромхоз гымӧдіс-лэдзис вӧрсӧ сылӧн лэч туй вылысь да кайлыны эз нин шогмыв. Мед кӧть и вӧліны на мичасьыс-мича баба гожӧмъяс, кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс гудыр сӧстӧмлуна аръяс, пармаас важ моз эз кыскы. И сӧмын енэжшӧрса туйӧд лэбысь кельӧбъяслӧн горыс чужтыліс пӧрысь морт сьӧлӧмын венны позьтӧм кӧсйӧм. Кыпӧдчыны эськӧ дзодзӧг-юсь мозыс вылӧ-вылӧ да нӧшта ӧтчыд видзӧдлыны-муртавны став вуджӧм ордымсӧ!
