МАТВЕЙ ГУА МЫЛЬК

Ичӧтдырсяньыс Матвей вӧлі зэв аслыссикас мортӧн. Быттьӧ эз йӧз пӧвстын ов. А оліс сӧмын аслыс тӧдса гуся олӧмӧн. Вӧлі раминик. Пырджык чӧв ланьтӧма. Но медся ёна Матвей радейтліс мӧвпавны ас кежысь. Тӧвся рытъясӧ каяс паччӧрӧ. Дзебсяс медся пемыд пельӧсас. И мӧвпалӧ-думайтӧ мыйкӧ ас кежысь и вӧвлӧмторъяс, и вӧвлытӧмторъяс йылысь.

Торйӧн нин тайӧ мӧвпъясыс сылӧн юрын кутлісны бергавны мойдъяс лыддигӧн. Матвейлӧн сэки синъясыс ӧзйылісны. Сійӧ нинӧм эз кыв. Кӧть пель водзас горӧд. Кинас сӧмын ӧвтыштчас. Эн пӧ мешайтӧй меным. Некор. Сэсся книгасӧ помалас да кутас жалитны, мый сэтшӧм ӧдйӧ сійӧ эштіс. А окота на эськӧ и водзӧ лыддьыны. Сы бӧрын каяс паччӧрӧ да бара аслас мӧвпъяс кежысь кольӧ. Быттьӧ сійӧ ачыс нин Иван Дурак пыдди лоис Иван Саревичӧн. Быттьӧкӧ оз нин Сивка Бурка вылын гӧнеч ветлӧдлы, а зэв ӧдйӧ шлывгысь машинаӧн либӧ самолётӧн веськӧдлӧ. И кытчӧ кӧть оз кӧсйы, сэтчӧ и веськалӧ.

Со нин сійӧ помтӧм-дортӧм саридз вомӧн самолётӧн лэбис да веськаліс морт сёйысь йӧз пӧвстӧ, кодъясысь колӧ мездыны зэв мича Василисаӧс. Кыськӧ друг Матвейлы киас веськаліс биӧн лыйсян пистолет. И морт сёйысьяс пыр жӧ повзисны Матвейлӧн лыйсьӧмысь да код тӧдас кытчӧ пышйисны-дзебсялісны. А Матвей аддзис Василисаӧс, кодӧс вӧлі кӧрталӧмаӧсь ён гезъясӧн кыз пу бердӧ да ёсь кинжалӧн вундаліс гезъяссӧ. Василиса сэк кості шемӧсмӧм синъясӧн видзӧдіс-видзӧдіс Матвей вылӧ да быттьӧкӧ и шуӧ:

— Кутшӧм тэ смел вӧлӧмыд. Весиг со этійӧ морт сёйысьяссьыс эн повзьы.

А Матвей сылы воча:

— Мунан ме сайӧ верӧс сайӧ?

— Дерт жӧ, — вашкӧдӧ меліа мича ныв.

И со нин Матвей да Василиса венчайтчӧны. Водзӧ олӧны шудасьыс-шудаа. И уна челядь налӧн чужӧ.

А со веськалӧма неминучаӧ ыджыд караб. Вӧйӧ нин пӧшти. Караб гӧгӧрыс горш акулаяс сідзи и бергалӧны. И йӧзыс оз лысьтны пуксьыны пыжъясӧ. И бара Матвей ваувса пыжӧн нин мездӧ йӧзӧс. И найӧ став сьӧлӧмсянь аттьӧалӧны смел зонмӧс.

Но нӧшта нин Матвей радейтіс лыддьыны му пытшкын озырлун дзебасъяс йылысь. Сэки сылӧн веськыда югъялісны синъясыс. А та бӧрын бара кайліс паччӧр пельӧсӧ да мӧвпаліс, кыдзи сійӧ аддзас унасьыс-уна озырлун да овмӧдчас бурсьыс-бура. Йӧзлы завидьтыны сӧмын кольӧ сылӧн олӧм вылӧ видзӧдігӧн. Мыйӧн нӧ налӧн сикт гӧгӧрас омӧльджык муыс? Ӧд тані коркӧ уна во сайын овлісны жӧ озыръясыд. Да налӧн, дерт жӧ, гуся дзебасъяс колисны. Збыльысь, сэки унаӧн му пытшкӧ дзеблӧмаӧсь ассьыныс озырлунсӧ. Мӧдысь кежлӧ. А сэсся вунӧдӧмаӧсь та йылысь. Либӧ асьныс тӧдлытӧг кулӧмаӧсь да сідзи и кольӧмаӧсь куйлыны пыді муӧ дзебӧмторсӧ. А сійӧ со корсяс да аддзас. И кутшӧма кутасны завидьтыны сылы!

Кӧть ӧні Матвейӧс та вӧсна йӧй нисьӧ прӧсужӧн шулывлӧны. А сэки мӧдарӧ сёрнинысӧ бергӧдасны: абу пӧ на миян Матвейыд сэтшӧм йӧй, кыдзи чайтлім. Вӧлӧма пӧ на сылӧн кодзулыс югыдсьыс-югыд. А ми пӧ асьным, тыдалӧ, йӧйӧсь вӧлім, мый тадзи мӧвпалім сы йылысь. А Матвей быттьӧ кывзӧ налысь ас йывсьыс сёрнияссӧ да сӧмын гусьӧн нюмъялӧ. Со и сійӧс кутісны пыдди пуктыны. И сійӧ мортӧн лоис.

Код тӧдас, корсянь Матвейлы юрас воисны му пытшкӧ дзебӧм озырлунъяс йылысь мӧвпъясыс. Гашкӧ, сэксянь на, кор пӧрысь пӧльыс збыльысь висьтавліс сылы кутшӧмкӧ важ йӧз йылысь, кодъяс быттьӧ овлӧмаӧсь сиктбердса ягас. Сэсся быттьӧкӧ асьныс асьнысӧ гуалӧмаӧсь му пытшкас. Сэксянь со и кольӧмаӧсь ягас мылькъясыс. Тайӧ пӧ важся йӧзлӧн гуясыс, шулывліс зэв пӧрысь нин пӧльыс.

Зэв унаысь кывліс Матвей пӧльыслысь тайӧ мойдсӧ. Но та вылӧ видзӧдтӧг пыр корліс пӧльсӧ выльысь сы йылысь мойдыштны. Кӧть эськӧ нинӧм нин выльыс мойдас эз вӧв. Пӧльыс пыр ӧтиторсӧ дольліс. И Матвейлы вӧлі тӧдса нин дзик быд кыв. Но тайӧ мойдыс вӧлі Матвейлы медся мыла сьыланкывйӧн. Кӧть дасысь, кӧть сёысь кывзас сійӧс.

А сэсся каяс паччӧр пельӧсӧ да бара мӧвпалӧ ас кежсьыс, кыдзи черӧн да зырйӧн мӧдӧдчӧ войнас сиктбердса ягӧ, мед некод оз тӧдлы да оз аддзыв, кодйыны важ йӧзлысь гуяссӧ. И кыдзи сійӧ дыр кодйысьӧм бӧрын аддзӧ кутшӧмкӧ гуысь зарниысь да эзысьысь вӧчӧмторъяс, а накӧд орччӧн и дона изъяс. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка пессисны Матвейлӧн кольмӧм юрын тайӧ мӧвпъясыс.

Коркӧ-некоркӧ сійӧ верстяммыны нин кутіс. Но важ казьтылӧмъясыс эз вошны сылӧн юрысь. Мӧдарӧ, овнысӧ эз сетны. Вӧчӧ, шуам, Матвей кутшӧмкӧ удж, но сэсся воас сылы юрас дзебӧм озырлунъяс йылысь мӧвпыс, и сійӧ друг сувтӧ да нинӧм нин ас гӧгӧрсьыс оз аддзы. Сэки кодсюрӧ и кутасны шуасьны: бара пӧ нин Матвейыд блажитӧ.

А Матвейлӧн син водзас сідзи и пӧртмасьӧны яръюгыд рӧмъяса мупытшса озырлунъясыс, сідзи и кыскӧны сійӧс ас дінаныс. Сідзи и корӧны: лок пӧ нин да ӧдйӧджык босьт миянӧс. Матвейлӧн чужӧм пасьталаыс тайӧ кадас нюм петӧма. Видзӧдӧ ас водзас кытчӧкӧ зэв ылӧ. Но некодӧс оз аддзы, ни оз казяв. Сылӧн син водзын сӧмын дзирдалӧны уна рӧмӧн дона изъяс.

Эз ӧтчыд тайӧ мӧвпъяс бӧрас Матвей мӧдӧдчыв сиктбердса ягас и лунын, и войын. Кытшлаліс яла нитшкӧн вевттьысьӧм ляпкыдик мылькъяс гӧгӧр да ас кежсьыс мӧвпаліс: «Менам, менам тайӧ мылькъясыс. Некод оз лысьт найӧс вӧрзьӧдны». Аддзыліс кӧ Матвей тайӧ кадас кодӧскӧ мылькъяс гӧгӧрысь, скӧрысь видзӧдлывліс сы вылӧ. И сиктсаяс повны кутісны паныдасьны Матвейкӧд мылькъяс дорас, кытчӧ найӧ волывлісны ёнджыкасӧ гожӧм помланьыс дона гоб да пув вотыштны. Вочасӧн сэсся эновтчисны мылькъясысь. Мед пӧ нин йӧй нисьӧ прӧсуж Матвейыс ӧтнас сэні блажитӧ. А то пӧ веськалан сы шӧрӧ да скӧр йывсьыс мыйкӧ и лёктор на вермас вӧчны тэкӧд.

И со ӧтчыд Матвей смелмӧдчис.

— Кад нин, кад, — шуис аслыс да пемдандорыс выльысь мӧдӧдчис сиктбердса ягӧ, тӧдса мылькъяс дорӧ. Тайӧ пӧрйӧ эз нин тыртӧм киясӧн. Тасма костас вӧлі чер. Ӧти киас электрическӧй пӧнар. Мӧдас — зыр. Дыр, зэв дыр кодйысис Матвей мыльк гӧгӧрын. Унакодь гӧрд лыа лэптіс. Но лыасьыс кындзи муас нинӧм эз вӧв. И сӧмын югдандорыс нин мудзӧмсорӧн, ньылӧмсӧ чышкалігмоз сійӧ мӧдӧдчис гортас. «Нинӧм, — такӧдіс гортлань восьлалігӧн асьсӧ, — озырлуныд ӧд некор кокниа киад оз сетчы. Ёна на ковмас сы бӧрся вӧтлысьны».

А гортсаясыс вӧлі велалӧмаӧсь нин Матвейлӧн блажитӧм дінӧ да ёнасӧ эз юасьны, кӧні сійӧ вой-вой вошласьӧ. Сӧмын тай коркӧ сиктын кывсис жӧ, мый Матвейыд пӧ кодйысьны заводитӧма аслас мылькъяс гӧгӧрын. Унаӧн шешъялісны тайӧс кывлӧм бӧрын. Мый нӧ пӧ сэсся йӧй нисьӧ прӧсужыдлысь босьтан?

А Матвей вой бӧрся вой ветлӧдліс сиктбердса ягӧ, тӧдса мылькъяс дорӧ, электрическӧй пӧнарӧн, черӧн да зырйӧн. Бура уна удитіс лэптыны лыасӧ. Писькӧдчис пыр пыдӧджык. Паськӧдчис пыр ёнджыка. Но весьшӧрӧ. Сэк жӧ Матвей эз вошты надеясӧ. Сӧмын нӧшта нин скӧрджык лоис. Гортын недыр кежлӧ нёровтчылігъясӧн пыр вӧтасьліс сыысь дзебсясьысь му пытшкӧ дзебӧм озырлунъяссӧ. А найӧ быттьӧкӧ сералісны сы вылын да серамсорӧн жӧ корисны Матвейӧс ас бӧрсяыс. Пыр пӧ пыдӧджык. Сідз-тадз пӧ ми огӧ на сюрӧдчӧй. Матвей сэки пондыліс йирны пиньяссӧ да сэсся пыр и садьмыліс. Вӧйисны сылӧн син гуранъясыс. Чужӧм вылас весиг омӧльтчис. И пыр юрас бергаліс ӧти и сійӧ жӧ тор. «Часлы, коркӧ сюран жӧ тэ меным», — мӧвпаліс сэки сійӧ скӧрпырысь.

Ӧти войӧ Матвей бара мӧдӧдчис мунны. Мамыс эськӧ шуис жӧ сылы тайӧ пӧрйӧ, кытчӧ пӧ мӧдӧдчан, лунтыр пӧ пӧжис да войнас пӧ зэрны-гымавны кутас, со пӧ кымӧртчӧ нин. Но Матвей быттьӧ эз кывлы мамыслысь кывъяссӧ. Бара босьтіс пӧнар, чер да зыр, сэсся мӧдӧдчис тӧдса туй кузя. И бара кутіс асьсӧ жалиттӧг кодйыны лыасӧ. Дыр, зэв дыр кодйис тайӧ пӧрйӧ. Мудзтӧдзыс. Но весиг здук эз шойччышт. Брӧд ва ньылӧдіс. Сэк жӧ пыр шуаліс аслыс, мый оз весьшӧрӧ кодйы, мый озырлуныс тані век жӧ эм.

И друг кытчӧкӧ зятмуні зырйыс. Матвейлӧн дрӧгмуніс сьӧлӧмыс да лёкысь кутіс чеччыны. Нӧшта ӧтчыд дай мӧдысь кодйыштіс зырнас. Сэсся вештыштіс кок увсьыс кинас лыасӧ. Збыльысь, мыйкӧ гырнич модаа вӧлі гу пыдӧсас. Матвей сэки тэрмасьӧмӧн нин кутіс кодйыны. И ки улас сылы сюри ыджыдкодь гырнич. Вевта и быдсӧн.

Тайӧ кадас кутіс кисьтны ведраысь моз да лёкысь гымавны-чардавны. А Матвей быттьӧкӧ эз кыв зэрыслысь да гымыслысь ыджыдалӧмсӧ. Сійӧ восьтіс гырничсӧ да сы син водзӧ электрическӧй пӧнарлӧн би югӧръяс улын пыр жӧ веськалісны зарниысь да эзысьысь вӧчӧм мичмӧдчанторъяс, а наысь кындзи дона изъяс, буретш сэтшӧмъяс, кутшӧмъясӧс Матвей аддзыліс аслас вӧтъясын. Зонлӧн муртса сьӧлӧмыс эз чеччышт морӧс кудсьыс нимкодьысла. Сійӧ ӧні некутшӧма эз кыв ас гӧгӧрыс бушколыслысь ыджыдалӧмсӧ. Сӧмын йӧктіс-чеччаліс места вылас да горзіс:

— Ме озырми, ме озырми!

Сійӧ йӧктіс-чеччаліс, а юрас бергалісны мӧвпъяс, кыдзи тайӧ озырлун вылас сійӧ стрӧитас аслыс двореч, ньӧбас медся ӧдйӧ ветлысь да медся дона машинаяс, кутас ветлыны шойччыны лунвыв саридз дорӧ медся мича ныв вылас гӧтрасьӧм бӧрын. Оз нин кут сэсся мырсьыны-уджавны. Жальӧсь сэки сылы лоины матыссаясыс, кодъяс и олӧмсӧ оз аддзывны сьӧкыд удж вӧснаыс. Асывсяньыс рытӧдз мырсьӧны. А мыйкӧ нӧ босьтӧны оз сы пыдди бурсӧ? Сӧмын курыд ньылӧм да асьнысӧ муртса пӧткӧдыштны сьӧм. Тайӧ ӧмӧй олӧм? А сійӧ оз ло на кодьӧн. Мӧд ног, дзик мӧд ног кутас овны. Мед, колӧкӧ, велӧдчасны сылысь. Сійӧ ӧні петкӧдлас на мукӧдъяслы асьсӧ.

Но тайӧ кадас Матвейлӧн юр весьтын дугдывтӧг кутіс ӧтторъя югъявны. И тайӧ югъялӧм-чардалӧм улас сы водзӧ друг сувтіс зэв кузь тушаа, коскӧдзыс тошка, пыді пукалысь сьӧд да стрӧг синма, киас беддя кутшӧмкӧ пӧль. «Ачыс вӧрсаыс нин, тыдалӧ, тайӧ», — повзьӧмпырысь мӧвпыштіс сэки Матвей. А мӧдыс пель чунӧдана гӧлӧсӧн, весиг гымсьыс на гораджыка, скӧрпырысь кутіс лыддьӧдлыны Матвейлы:

— Кыдзи тэ лысьтін вӧрзьӧдны менам гуся дзебасысь тайӧ озырлунъяссӧ? Коді тэныд тшӧктіс тайӧс вӧчны? Ӧд эз тэныд вылӧ кольны озырлунсӧ татчӧ дзебысьясыс. А меным, нэмъяс кежлӧ видзӧм вылӧ. Уна вын да эбӧс воштісны коркӧя олысьяс тайӧ озырлунъяссӧ чукӧртігӧн. Уна пӧсь киссис налӧн. Да шуисны медбӧрын, мед пӧ веськаласны найӧ миян бӧрын олысьяслы налӧн олӧмын зэв сьӧкыд здукъясӧ. Мед пӧ ӧтвылысь сэсся видзасны озырлунъяссӧ омӧльсӧ венӧм могысь. Тайӧ сьӧкыд здукъясыс эз на воны. А тэ со ӧтнад кӧсъян босьтны найӧс да сӧмын аслыд.

Повзис сэки Матвей садь быртӧдзыс тайӧ кывъяссьыс:

— Эн ви, эн ви менӧ, вӧрса батьӧй! Лэдз ловйӧн гортӧ! Сэсся ог нин кут вӧрӧдны тэнсьыд дзебастӧ.

— Оз, оз ло тэ ног, — бара зэв скӧрпырысь шуис коскӧдз тошка пӧль. — Ӧні тэ меным кӧсйысян ӧтитор. А век жӧ ас ногыд вӧчан. Тӧда ӧд ме тэнӧ. И оласногыд тэнад, лэдза кӧ, оз нин вежсьы. Бурджык босьта ме тэнӧ ас дінӧ. Мед век лоан сэсся син улын.

Повзис нӧшта ёнджыка Матвей да оз тӧд весиг, мый и шуны. А коскӧдз тошка пӧль кватитіс сэк кості Матвейӧс сыӧн сюрӧм гырничкӧд тшӧтш да здукӧн воши сук вӧр пӧвстӧ...

...Коркӧ-некоркӧ гыма-чарда зэрыд помасьны кутіс. Югдандор нин вӧлі. Восьтіс сэки синъяссӧ Матвей. И ачыс оз тӧд, вӧтын али вемӧсын ставыс тайӧ сыкӧд вӧлі. Сӧмын лэптыштліс жувгысь юрсӧ, видзӧдліс гӧгӧрбок, аддзӧ, мый куйлӧ сыӧн кодйӧм джуджыд гу бокас. Орччӧн пӧнар, чер да зыр. А озырлун тыра гырничыс, кодӧс корсьӧм вылӧ сы мында кад, сы мында вын да эбӧс вӧлі воштӧма, некӧн эз тыдав.

И бара войся петкӧдчӧмыс сувтіс Матвейлӧн син водзӧ. И эз тӧд ӧні сійӧ, мыйлы эскыны. Сюри кӧ нӧ сылы зарни да дона из тыра гырничыс, кытчӧ сійӧ вермис вошны. Али нӧ збыльысь воліс вӧрсаыс да нуис аскӧдыс озырлунсӧ? Грӧзитчис быттьӧ и Матвейӧс аскӧдыс босьтны. Но медбӧрын жаль жӧ, тыдалӧ, лои мортыд да бӧр лэдзис сійӧс. Али нӧ нинӧм дзик эз вӧв, а сӧмын гымалӧм-чардалӧм вӧснаыс ставыс тайӧ петкӧдчис сылӧн кольмӧм нин юр вежӧрын?

И вӧлисти повзис сэки Матвей аслас олӧм вӧснаыс. А збыльысь кӧ нӧ вӧрсаыс нуис сійӧс кытчӧкӧ аскӧдыс да бӧрсӧ эз лэдз? Либӧ нӧ тайӧ сылы сӧмын каститчис? Но ӧд юр садьсӧ воштӧм бӧрын вермис пӧдны зэр ванас. А гортас, кӧнкӧ, мамыс да чой-вокыс шогсьӧны нин йӧй нисьӧ прӧсуж Матвей вӧсна. Жалитӧны жӧ ӧд сійӧс. Да абу сійӧ йӧй нисьӧ прӧсуж. Мукӧд кодь жӧ. Сӧмын, гашкӧ, ёнджыка мӧвпавны радейтӧ ас кежсьыс быдсяматор йывсьыс. Ен сыкӧд став тайӧ озырлуннас и быдсӧн. Мед, колӧкӧ, сэсся мукӧдъяс корсясны. А Матвейлы тырмас. Сылы аслас олӧмыс ӧні донаджык. Сідзжӧ мукӧдъяс моз кутас овны да мырсьыны. Да некор нин сэсся дась вылас оз кут ыштыны. А то ӧд муртса загреки сыкӧд эз ло.

Мамыс Матвейлӧн казяліс жӧ, мый пиыс тайӧ пӧрйӧ зэв дыр эз лок гортас. Шыӧдчис суседъяс дінӧ. Налы дыр эз и ковмы корсьны Матвейӧс. Аддзисны аслас кодйӧм гуяс дорас. Пукалӧ да мыйкӧ чӧла мӧвпалӧ ас кежысь. Аддзис йӧзӧс, видліс чеччыны, но бӧр уси. Сэтшӧма ва муыс куйлігас кыскӧма сылысь вынсӧ. Вӧчисны сэсся мыйкӧ нӧсила сямаӧс да сы вылын и вайисны зонмӧс гортӧдзыс. Сы бӧрын Матвей вежон кымын на эз сайкав. Ёнджыкасӧ чӧв оліс да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн мый йылысь кӧ мӧвпаліс. Медбӧрын тай сэсся ловзьыны жӧ кутіс-а.

Коркӧ дыр мысти нин сиктса мужичӧйяс кутісны юасьны Матвейлысь, мый сыкӧд сэтшӧм-татшӧмыс вӧлі сиктбердса ягас. Матвей эськӧ ӧвтыштчыліс жӧ кияснас, но медбӧрын век жӧ висьталіс гыма-чарда вояс лоӧмторсӧ. А кывзысьяс эз тӧдны, эскыны али абу сылы. Сэтшӧм нин дивӧ кодьӧн налы вӧлі висьтыс. Кодкӧ шуліс, бара пӧ нин блажитӧ Матвейыд. А кодкӧ, торйӧн нин олӧмаяс пиысь, дольыштліс, омӧльясыс пӧ сійӧс ылӧдлісны озырлунсӧ корсигӧн.

Сэксянь код тӧдас нин мыйта кадыс колис. Сиктбердса ягын Матвейӧн кодйӧм гуясыс важӧн нин вальдісны да тырны кутісны. А асьсӧ ягсӧ сэксянь Матвей гуа мылькйӧн и нимтісны. Важ моз йӧзыс ӧні волывлӧны сэтчӧ тшакла да пувла. Но некодлы нин та бӧрын юрас эз волы кодйысьны да корсьны татысь кутшӧмкӧ озырлун. Сӧмын тай корсюрӧ казьтывлӧны на Матвейлӧн коркӧя блажитӧм йылысь: тешкодь мортӧн пӧ вӧлі да тешкодя пӧ оліс. А ачыс Матвейыс пыр на ловъя. Но оз нин блажит. Мукӧд моз олӧ.