ЛОВ КЫПӦДЫСЬӦЙ, ВЕРДЫСЬ-УДЫСЬӦЙ
I
Мыйла менӧ ичӧтдырсянь кутіс кыскыны Эжва дорӧ, ӧні сьӧкыд висьтавны. Тыдалӧ, кыскис турунвижа-лӧза сялькъялысь шоныд ваыс, коді лун и вой визувтіс рытыввывлань кытчӧкӧ зэв ылӧ-ылӧ, зарни рӧма пӧсь лыаыс, код вылын, лӧзӧдтӧдз купайтчӧм бӧрын, радейтлім куйлыны, ылі мӧдлапӧлын шувгысь вӧрыс, код сайсянь друг кыпӧдчывлісны тӧдлытӧг сьӧд юра кымӧръяс да вӧтлывлісны миянӧс гортӧ, и, дерт жӧ, застругаясын шонтысьысь да пыр сёйны корсьысьысь гырысь и посни чериыс, коді сэки лыдтӧм-тшӧттӧм на вӧлі. Лунтыръясӧн купайтчам, ворсам-котралам, вугралам мыкъясӧс. Миян сідз-тадз вӧчӧм вугыр шатинъяс вылад да дугдывтӧг горзіг-чеччалігад гырысь чериыд, дерт, оз вӧлі сюр. Но и сійӧн, мый сюрлывліс, ми вӧлім дӧвӧленӧсь. Катлывлім гортӧ юква вылӧ. Кор унджык сюрлывліс, ошкывлісны миянӧс. Но, дерт жӧ, стрӧжитісны сыысь, мый быд лун вошласям вадорын. А вӧям кӧ нӧ? Ӧд не ми кодь, пытш кодь, детинаясӧс ньылыштлывліс тайӧ, первой видзӧдлассяньыс быттьӧ мелі Эжваыс. Кыскывліс сійӧ аслас вапытшса сарствоӧ и верстьӧ мужичӧйясӧс да нывбабаясӧс, кодъяс би пыр и ва пыр нин мунісны да кужисны быдторйысь видзчысьны. Но он на тай босьт. Торйӧн нин йиджтысис паметьӧ батьлӧн висьтыс сиктса ӧти мужичӧй йылысь, коді зэв бура кужӧ, вӧлӧмкӧ, вартчыны. Сёр тулысын нин кыкӧн вӧлӧм локтӧны гортаныс чери кыянінысь. Налы паныдасяс зэв кузь куръя, кодӧс колӧ кытшовтны. Бура вартчысьыд ыстас ёртсӧ кытшолӧн. Ме нӧ чужйыштча вомӧныс, шуас сӧмын дженьыдика воча кыв пыдди. Оз видзӧд сы вылӧ, мый ваыс кӧдзыдкодь на вӧлӧма. Мӧдыд куръятӧ кытшовтӧм бӧрын дыр виччысьӧма ёртсӧ, но сідзи ӧтнаслы и лоӧма гортас кайны. Тыдалӧ, эз артышт вартчыны кужысьыд ассьыс вынъяссӧ. Кӧдзыд ваад сувтіс сылӧн вирыс. Со ӧнӧдз на пӧ кӧнкӧ чужъясьӧ, помавлывліс ассьыс висьтсӧ батьным.
Батьлӧн стрӧжитана кывъяслысь донсӧ верстьӧӧн нин гӧгӧрвои ачым, кор ӧтчыд Эжва вомӧн вартчигӧн, мӧдар берегӧ воигас нин, друг кынмис ӧти кокӧй да эз кут кывзысьны. Бур, мый эг повзьы. Гатшӧн уйӧмӧн нин воӧдчи мӧдаp берегас. А бӧрсӧ пуръя пароход ковмис виччысьны. Пурйыд ӧд ёна векньӧдӧ Эжваыдлысь отсӧ. Сы вылын и шойччыштны позьӧ.
Но сэки, челядь дырйиыд, миянлы некутшӧма эз мӧрччывны гырысьяслӧн шуасьӧмъясыс. Ёна ӧмӧй на ми кужим мӧвпыштлыны сы йылысь, мый миянкӧд вермас лоны. Недыр мысти нин бара тӧвзьылім кыр горув вадорлань. Сӧмын тӧлыс пельясаным шутьляліс. Дерт, вадорад лунтыр довъялӧм бӧрын мудзлывлім жӧ. Кынӧмыд сюмалӧ. Юрыд, гожся яр шондіыс сотӧма да, висьӧ. Бӧрсӧ ӧдва нин довгам веретяяс коласӧд. Няклялам шомкор да бобӧнянь. Мӧвпалам сы йылысь, мед сӧмын ӧдйӧджык гортӧ воӧдчыны да кӧдзыд йӧв кружка юыштны. Ӧдва нин кыр паныдсӧ каям. Но мӧд луннас бара нин кыскӧ сэтчӧ, кытчӧ тэныд эз вӧв тшӧктӧма мунны. И тадзи вӧлі сэтчӧдз, кытчӧдз эгӧ нӧшта быдмыштӧй, а сэсся менӧ да ёртъясӧс: и Шурикӧс, и Кольӧӧс, и Ваньӧӧс, и Мишӧӧс, и Валерӧс — доддялісны видз вылӧ. Июль тӧлысь воас, да видз выв миянӧс виччысьӧ. И тадзи школаӧдз. Вадорын весьшӧрӧ шӧйтӧм да тӧв чужъялӧм йывсьыд ковмис вунӧдны.
Но буретш тайӧ воясас ме велӧдчи вуграсьны. Во-мӧд-коймӧд сайын на кӧ сӧмын кадысь кадӧ босьтлывлі киӧ вугыр шатинтӧ, кор дӧзмывлі купайтчӧмысь, ӧні нин окота вӧлі кыйны гырысь да мича чери. Збыльысь, чери кыйӧмыс ӧти кадӧ меным лоис висьӧм кодьӧн. Кӧть лунтыръясӧн вӧлі пукала вадор берегас. Век надейтчан мыйкӧ ыджыдджыктор вылӧ. Но ӧд кор сюрӧ, а кор и оз. Чериыд ассьыс на сёйӧ. А виччысьӧмыс кутшӧм. Кӧсъян нин мӧдӧдчыны бӧр гортад. Но век на быттьӧ мыйкӧ кутӧ тэнӧ. И торйӧн нин забеднӧ овлывлӧ, кор лунтыр пукалан да нинӧм оз сюр. Воддза моз кӧ ӧд сӧмын ворсігмоз лэччин вадорас, сэки нинӧм. Но ӧд мый дыра дасьтысьӧма. Тулыснас на кайлі вӧрӧ да вунді пуртӧн ньӧв кодь веськыд кыдз пу шатин. Косьті сійӧс пес сарай вылын. Судзӧді мича, пырыс тыдалана кӧв да вугыръяс. Пробкаысь вӧчи мича таб. Чача кодь менам вугыр шатиныд артмис. Аслым сьӧлӧм вылӧ воис. Сійӧн, мӧвпала да, сюрас нин чериыд. Но сылы, тыдалӧ, тайӧ этша на. Мыйкӧ мӧдтор на колӧ.
Дерт, сэки ме эг на куж мӧвпыштлыны, мый чери кыйӧмыд быдса наука. И не ме кодь зырымбедьяс тайӧ наукасӧ босьтчӧмаӧсь йирны да сійӧс водзӧ лэптӧны. Ӧд чери вылад быдтор тӧдчӧ: и шонді, и тӧв, и поводдялӧн вежсьӧм, и волӧн кад, и уна мукӧдтор. И эмӧсь, вӧлӧмкӧ, сэтшӧм войтыр, кодъяс ставсӧ тайӧс тӧдӧны да кужӧны ылӧдлыны асныралысь чериӧс.
Но ачымӧс правдайтӧм могысь жӧ шуи эськӧ, мый буретш сійӧ пӧрасяньыс миянлы чери кыян кадыс вичмыліс этша нин. Сӧмын удж помасьӧм бӧрын рытланьыс вӧлі котӧртлан вадорӧ ас вӧчӧм шатинӧн да нидзув дозйӧн. А сэтчӧдз ӧд нёль километр. Но сэки дыр-ӧ нӧ удитан вуграсьны. Гашкӧ, час куим-ӧ-нёль. А сэсся вой суас, кор чериыс сідз жӧ узьмӧдчылӧ. Сӧмын сап пемыдын нин воан гортад да, везитіс кӧ, ректан сумкасьыд ыджыд бекарӧ ёкышъясӧс, ляпаясӧс, сынпиянӧс. Гортсаясыд сэки дӧвӧленӧсь.
— Бара на Енмыс сетыштӧма черитӧ, — шуыштас мам да любӧпырысь кутас видлавны кыйдӧссӧ. А кор сӧмын каньлы пумӧн катан, пыр и дивитыштасны менӧ: дугды пӧ нин келавны весьшӧрӧсӧ.
Дерт, зэра лунъясӧ, кор быдлаын гожӧмнад сиктса уджыс сувтӧма, вӧлі жӧ кадыс вуграсьнысӧ. Но кор вылісянь и улісянь кӧтӧдӧ, кутшӧм нин вуграсьӧм. Вадор берегыс кӧ, кытчӧ вӧйталін угоддьӧястӧ (зэригад векджык подольникъяс войталан, киад шатинӧн сулавнытӧ он вермы), вӧр дорсянь матын, вӧчан коз да пожӧм лыс лапъясысь шалаш сямаӧс да биасян орччӧн, мед подольникъяс кыпӧдлӧм да бӧр вӧйталӧм бӧрын косьтысьыштны. А мукӧддырйи и пашкыр коз увсянь неылӧ биасян. И аслысногӧн кыпыд сэки овлывлӧ лов вылад, Гӧгӧр зэрӧ. Уль руа. А пашкыр коз улын кос. Неылын бипурсянь ымралӧ шоныдӧн. Пескыд берегдорса лыа вылад мыйта колӧ. Вылісяньыс кӧть и кӧтасьыштӧма. Но ӧд мый дыра косьмис. Пуктан татшӧм вӧсньыдик кражтӧ ыпъялысь бипур вылад да сӧмын трачкакывны-ломзьыны сійӧ кутас. Неылын ва пыдӧсын подольникъяс асьныс кыйӧны черисӧ. Гӧгӧр чӧв-лӧнь, кодӧс торкӧ сӧмын зэр войтъяслӧн бадь коръясӧ таркӧдчӧмыс. Чериыд талун оз ворсӧдчы. Кытчӧкӧ дзебсьӧма пыдӧ. Оз тыдавны и каляяс да ракаяс, кодъяс шондіа лунӧ дугдывтӧг лэбалӧны юр весьтті да ӧта-мӧд костаныс, овлывлӧ, весиг тышӧдз волӧны чери шой вӧсна. А тэ бипур дорын пукалігӧн, кӧть и оз сет поводдяыс талун надеясӧ, век жӧ эскан, мый Петыр-Павелыд оз вунӧд тэнӧ, зэра лунӧ вадорын коллялысьӧс, да жаляддза номсӧдлас кутшӧмкӧ кыйдӧсӧн. И овлӧ ӧд вӧлі мукӧддырйи, Ен сыкӧд, поводнӧя сюрлывліс и зэра поводдя дырйиыс.
Ӧтчыд со татшӧм жӧ зэра лунӧ чӧвталі подольникъяс куим чери кыйысьлӧн ді вывсянь (тадзи миян серамсорӧн нимтісны Ивадора-Данямитьдора коласын ӧти ыджыд лыа ді) да весиг эг ёнасӧ надейтчы мый вылӧ кӧ. Тадзи жӧ ӧзті бипур да баддьысь вӧчи лабаз, юр сюянін. Муртса буситыштіс. Пӧльтіс рытыв-лун тӧв. И мый ті чайтанныд? Подольникъяс быдысь лэптылігӧн берег вылӧ шыбитлі куим-нёль мича ляпа. Сьӧлӧм вылын пыр жӧ лоис долыд. Со и зэра поводдя тэныд.
Сёр войӧдз жӧ сэки олі берег вылын. А мый, сюрӧ юква и черинянь вылӧ да! Пӧшти сумка тыр сюри ляпаыс. Гортын ёна нин вӧлӧм майшасьӧны, дыр эг лок да. Чайтӧмаӧсь, мыйкӧ лои пӧ нин мекӧд. Но кор бать аддзис кыйдӧсӧс, сӧмын мургыштіс: оз жӧ пӧ ков эськӧ вӧлі сы дырасӧ овны да, ми пӧ ӧд тэнӧ вӧлі кӧсъям лэччыны нин корсьны. А ачыс, видзӧда да, зэв нимкодь чериыдлы. Ачыс ӧд чери кыйысь рӧдысь жӧ вӧлі. Кӧть и удж вӧснаыс эз зэв тшӧкыда удайтчывлы вадорыскӧд аддзысьлыны. И век жӧ зэра лунъясад тшӧкыдджыкасӧ сӧмын каньлы пумӧн вадорсьыд катлывлі.
Но мыйысь медся ёна радейта чери кыйысьяслысь котырсӧ, мый сэтчӧ ӧтувтчӧмаӧсь зэв ыджыд надеяа йӧз.
Весиг медся омӧль поводдя дырйи век нин кутшӧмкӧ бур вылӧ надейтчӧны, мый талун налы, нинӧм вылӧ видзӧдтӧг, быть нин Енмыс мыйкӧ сетыштас. Буретш тайӧ эскӧмыс, гашкӧ, налы отсалӧ кокниджыка венны уна лыда бушковъяссӧ да зумыдджыка кутчысьны олӧмас. Кымын чери кыйысьӧс эг тӧдлы, кызвыныс лабутнӧй оласнога войтыр. Дерт, радейтӧны жӧ ошйысьыштнытӧ. Но ӧд быд вӧралысь да чери кыйысь аслыссикас поэт. Кыдзи нӧ позьӧ сытӧг. Кӧть и эз нин вӧв, шуам, сы ыджда чериыс. Но ӧд тэ буретш сэтшӧмӧс и кӧсйин кыйны. И таӧ пыр эскӧдан ассьыд ёртъястӧ. Да весиг ачыд нин эскан. Но найӧ сӧмын нюмъялӧны тэнӧ кывзігӧн. Нинӧм. Кывзӧны кӧ, позьӧ нин висьтавны. Накӧд ӧд сідзжӧ эз ӧтчыдысь вӧвлы татшӧмторйыд. А мӧдысьджык, гашкӧ, и збыльысь сы ыджда сюрӧ, мый йылысь весиг сьӧкыд мӧвпыштлыны.
Но, дерт, челядь дырйиыд прамӧй угоддьӧтӧгыд, черилысь оласногсӧ да Эжвасӧ бура тӧдтӧгыд сьӧкыд вӧлі гырысьтӧ да унатӧ кыйны. Ачым ме сійӧ гожӧмъясас тшӧкыдджыкасӧ вуграсьлі Нюрполойын, Данямитьвадйын, Ёгоркуръяын, кытчӧ ыджыд ванас вӧлі пырӧ да кольччӧ чериыс, а сідзжӧ радейтана Помӧминын. Тадзи нимтісны Ивадорын асныра Эжвалысь выль туйсӧ, кодӧс сійӧ кӧсйис писькӧдны да кодӧс тӧвнас помисны миян сиктысь медалӧм мужичӧйяс, мед юыс эз аснырав да бӧр бергӧдчис важинас. Дерт, ютӧ помны сьӧкыд. Да и гораа лоӧ шуӧма. Йи вылас вайисны кыӧм бадь. Сы вылӧ сӧвтісны изъяс да вӧйтісны йи улӧ. Тадзи меным висьталісны верстьӧяс. Ачым, дерт, эг вӧв сэні да ог тӧд, кыдзи ставыс тайӧ вӧчсьӧ. Тадзисӧ помисны некымынлаті. И со некымын воӧн тайӧ помӧминъяс отсӧгнас ваыс тыртіс лыаӧн Эжвалысь выль туйсӧ. Но ставыс тайӧ лоис вочасӧн. А ми радейтім вуграсьны буретш тайӧ помӧминъяс дорас. Сэні артмисны джуджыд йиръяс, кӧні сулаліс чериыс. Пумӧныд век нин вӧлі сюрӧ. Тшӧкыда и мичакодь ёкышъяс да сынъяс лэптывлім. Мукӧддырйи овлывліс и сідзи, мый вугырӧ кӧласьлывліс ыджыдкодь лов, коді эз весиг мыччӧдлы юрсӧ. Ми сэки, дерт, огӧ на вӧлі кужӧй жайӧдны черитӧ, вӧдитыштны сійӧс, мед мудзас да ачыс локтас берегас. Тшӧкыдджыка мый вынысь тракнитлывлім, быттьӧ яя мык либӧ гурина вугыр помад. Чериыд сэки нетшыштчывліс да вугырнас и кӧвнас мунліс бӧр аслас йирас. А миян вугыр да кӧв запасыд эз на вӧв, да шогпырысь ковмывліс бӧр кайны гортӧ. Но тайӧ сӧмын ярмӧдліс миянӧс да нӧшта нин ыззьӧдліс кыйны Аред моз зэв пӧрысьӧдз олӧм, нитшсялӧм нин мышка зэв ыджыд черисӧ, коді эськӧ и верстьӧяслы вӧлі лэптымӧн. Мукӧддырйи и удайтчывліс кыпӧдны Эжваысь вель ыджыд чери. И кутшӧм нимкодь сэки вӧлі миянлы. Дыр сэсся казьтывлім та йылысь.
Некор ог вунӧд, кыдзи ӧтчыд шондіа лунӧ лэччи Помӧминӧ. Сиктын буретш кутшӧмкӧ праздник вӧлі да эз уджавны. Бӧрйи аслам чайтӧм серти чериа места, матӧджык сэсянь, кӧні ваыс бергаліс. Самалі вугырӧс нидзулӧн да тэрмасьтӧг чӧвті буретш вабергачас. Менам табйыд ньӧжйӧник вӧйи ваас. Первойсӧ чайті, мый вабергачыс кыскис. Тракйыны куті. Но оз лок. Мыйкӧ вугыр кӧв помын сьӧкыдкодь кылӧ. Тыдалӧ, ваувса нюдз баддьӧ вугырыс крукасьӧма. Сэки верстьӧджык, вежӧраджык нин вӧлі да эг кут лёкысь тракйыны шатинсӧ. Ньӧжйӧник зіли кыскыны береглань, гашкӧ мынас вугырыс. Видзӧда да, мыйкӧ сьӧкыдкодь кутіс локны. Шатин помӧй весиг нюкыльтчис. Но сідзи оз и эскыссьы, мый чери. Чайта: тайӧ бадь вожыс чеги да сійӧ локтӧ вугырыскӧд тшӧтш. И друг вугыр йылад берег дорын нин менам мӧдіс мыйкӧ тракйысьны. Сэки вӧлисти сьӧлӧмӧй шоныда ылькмуніс. Киясӧй весиг кутісны тіравны. Пола сӧмын ӧтиторйысь: мед жӧ эз мын. Ньӧжйӧник кыска тӧдтӧм лолӧс береглань. Сійӧ эськӧ тракйысьӧ жӧ, но, тыдалӧ, вом дорыс доймӧ да ньӧжйӧник локтӧ береглань. Медбӧрын удайтчис жӧ кыпӧдны сійӧс берегӧ. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, гӧрба, сьӧд мышка зэв ыджыд ёкыш. Меным та ыджда ёкышыс сэтчӧдз эз на сюрлы. Сьӧлӧм вылын сэтшӧм нимкодь, мый чиктыла быдсӧн. А гӧрба ёкышыд лёкысь чеччалӧ да зільӧ бӧр веськӧдчыны валань. Но вугырыс оз сет сылы невӧляысь мездысьнысӧ. Ньылыштӧма сійӧс нёкчимӧдзыс. Тіралысь киясӧн ӧдва и верми кыскыны вугырсӧ чери вомысь. Ачым мӧвпала сы йылысь, мый та ыджда гӧрба ёкышыд, тыдалӧ, оз ӧтнас ветлы. Быдса стая вермас лоны тайӧ йирас. Тэрмасьӧмӧн самалі вугырӧс выль, госа нидзулӧн да бара чӧвті самсӧ вабергачас. Эз и ков дыр виччысьны. Мӧдысь дыр пессьӧм бӧрын сэтшӧм жӧ ёкышӧс лэпті. А сэсся нӧшта и нӧшта. Сизим-кӧкъямыс лов сэки сюри и ставыс ӧд ӧткодь гырысьӧсь. Сэсся дугдіс жӧ сёйнысӧ. Тыдалӧ, стаяыс вешйис бокӧ, либӧ чукӧрсӧ ставнас лэпталі, гырысьсӧ, а посниджыкъясыд гырысьяс дорад оз стадитчыны, оз кӧсйыны лоны налы самӧн. Но и сыысь, мый шедіс, ме шемӧсмылі, кыдзкӧ аслым эз эскыссьы, мый татшӧм ловъясӧс удайтчис кыйны. Гортын мам веситіс кыйдӧсӧс безменӧн. Кило вит-ӧ-квайт, буракӧ, вӧлі. Ӧні ог нин стӧча помнит. Тайӧ вуграсьӧмыс меным нэм кежлӧ вежӧрӧ колис.
Вочасӧн миян радейтана Помӧминным кутіс тырны лыаӧн, а сэсся и шор кодьӧн лоис. Гӧгӧрыс пашкыр бадь ӧдӧбтчис. И быри, ямис челядьдырся зэв бур вуграсянінным. Но ӧд Эжваыс паськыд на. Берегыс помтӧм кузь. Аддзим выль вуграсянінъяс, кӧні чериыс сулаліс да сідзжӧ горша босьтіс. Сэсся вочасӧн и гырысьджык чери вылӧ нин кутім лӧсьӧдны самъяс. Кымынысь гортӧ катлі юква вылӧ сиръясӧс да ёкышъясӧс, сынъясӧс и ляпаясӧс, мукӧд чериӧс, ӧні сьӧкыд весиг лыддьӧдлыны. Быдысь, кор казьтыла челядьдырся вуграсьӧмъясӧс, окота лолӧ, медым эськӧ нӧшта ӧтчыдысь волісны сійӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана здукъясыс.
II
Челядь дырйиыд сиктад пӧшти быд зонка босьтлывліс киас вугыр шатин. Видзӧдан да, со ӧти, со мӧд бара нин мӧдӧдчӧмаӧсь дженьыдик шатинӧн да консерв банкаысь вӧчӧм нидзув дозйӧн вадорлань. Весиг некутшӧм сумка тор абу. Сюрӧм черитӧ сэки вӧлі лыаысь вӧчӧм ваа гуторйӧ шыблалам, а гортӧ кайигӧн либӧ зептӧ сюялам, либӧ бадь ньӧр вылӧ нёкчимӧдыс пысавлам. Оз ӧд вӧлі пуд-мӧд сюр. Пумӧн кӧ лои и ладнӧ. Верстьӧяс вадорад лэччигӧн паныдасясны да серамсорӧн шуасны, эн жӧ пӧ кӧть став черисӧ кый, кольышт миянлы тшӧтш. А тэ сӧмын нюмъёвтан налы воча.
Но верстяммӧм бӧрын унаӧн кӧдзӧдчисны чери кыйӧмсьыд. Веськодь кутіс лоны татшӧмъясыдлы вадорыд. Сӧмын корсюрӧ вӧлі казьтыштлӧны челядьдырся вуграсьӧмъястӧ. Менам гырысьджык вокъяс сідзи эз и велавлыны вадор дінад. Володя, ичӧтджык вокӧй, коді ӧні абу нин ловъя, эз жӧ унаысь лэччывлы вуграсьнытӧ. А ӧтчыд сылы век жӧ вӧлі шедӧма нидзув вылӧ ыджыдкодь стерлядь. Сійӧс весиг вугырсьыс абу мынтӧдӧма. Меным пӧ тырмас, шуӧма, да пыр и кайӧма гортӧ. Сэсянь сійӧ эз нин лэччывлы вуграсьнытӧ. Либӧ нӧ менам суседъяс Миша да Валерий, кодъяскӧд ӧтлаын быдмим. Челядь дырйи Мишаӧс тшӧкыдакодь позьӧ вӧлі аддзывлыны вадорысь. Ёнджыкасӧ подольникасис. Мастер мортыд весиг пыж вӧчліс. Чайта нин вӧлі, мися, бур чери кыйысьӧн лоӧ. Но верстяммӧм бӧрас кӧдзӧдчис жӧ вадорсьыд. А Валерийыс мӧдарӧ. Челядь дырйи ме эг тшӧкыда аддзывлы сійӧс шатиннас. Но бӧрас лоис яр чери кыйысьӧн. Ӧні олӧ совхозлӧн шӧр усадьбаын. Тӧв и гожӧм кыйсьӧ Палькуръяын. И шатинӧн, и гымгаӧн, и кулӧмӧн. Тӧвнас, коркӧ висьтасис да, ёнджыка пӧ куті радейтны черисӧ кыйны. А мый? Ваыс орчча. Удж помассьӧм бӧрас, оз кӧ гортас нинӧм торк, век нин позьӧ час-мӧд-коймӧд кежлад лэччывны. Весиг Миша вокыслысь семьясӧ чериӧн номсӧдлывлӧ.
И Валерий кодьыс миян сиктын абу жӧ этшаӧнӧсь. Со кӧть босьтны мӧд сусед Матвей Ваньлысь пиянсӧ. И Сашӧыс, и Валерийыс прӧстджык кадӧ век нин Эжва дорлань зільӧны веськӧдчыны. Либӧ нӧ Мальков Генялӧн Лёшӧ да Мишӧ пияныс. Ачыс Геняыс радейтӧ жӧ вуграсьны. Но пияныс, пӧжалуй, панйисны сійӧс. А Мишӧӧс весиг чери батьӧн нимтісны, сэтшӧм востер вуграсьысьӧн лоис. Ог нин нинӧм шу Петрӧ Ваньлӧн нёльнан пи йылысь. И Коля, мекӧд тшӧтшъя, и Иван, и Витя, и Васька зэв ёна ёртасьӧны вадоркӧд. Ва ямӧм бӧрас лэччӧдӧны Эжва лыа вылӧ тьӧскысь вӧчӧм важиник будка, кӧні водзтіджык совхозса вӧр лэдзысьяс шойччывлісны. Заптӧны пес. А сійӧ вадорад тырыс. Асланыс пыжъяс. Отпускавны зільӧны гожӧмнас жӧ. Сӧмын разнӧй тӧлысьясӧ. Аслыспӧлӧс чери кыян стан налӧн. Век нин то ӧти, то мӧд сэні эм. Тӧда: Петрӧ Вань пиян кӧ вадорӧ ассьыныс стансӧ лӧсьӧдісны, сідзкӧ чериыд босьтӧ нин.
Дерт, оз став верстьӧыс миян сиктысь ошкы чери кыйӧмтӧ. Ӧткымынӧн шуӧны, кад коллялӧм пӧ тайӧ. Сӧмын пӧ немуджтӧмъяслы вадорыд муса. Но накӧд ме ог кӧсйы вензьыны. Весьшӧрӧ. А окота висьталыштны на йылысь, кодъяс эз гӧгӧрволыны ассьыныс олӧмнысӧ Эжва дорын лун-вой коллявтӧг.
Некор оз вун ӧти серпас. Ме ичӧт на. Видзӧда ӧшинь пыр вадорсянь кайысь мужичӧй вылӧ. Сійӧ мышкыртчӧма. Ас вылас кыскӧ зэв ыджыд чериӧс, кодлӧн бӧжыс муӧдыс кыссьӧ.
— Со Сюзь Петяыд бара нин сиртӧ кыйӧма, — шуӧ бать.
Тайӧ збыльысь вӧлі миянкӧд паныда керкаын олысь
Сюзь Петя. Мыйла сійӧс тадзи нимтісны, ог тӧд. Но збыльысь ёсь синма вӧлі. Гашкӧ, сійӧн. Ме помнитігӧн сійӧ ёна олӧма нин вӧлі. Шӧркодь тушаа. Косіник чужӧма. Гежӧда бритчывлӧм вӧснаыс кузь тшӧтя. Олісны Марья гӧтырыскӧд кыкӧн. Ӧльӧксан пиыс помавліс институт да уджаліс сійӧ кадӧ Лунвыв Уралса карын. Гортас волывліс зэв гежӧда. Эз кыскы сійӧс, тыдалӧ, чужан муыс. А бать кулӧм бӧрас сэсся эз нин петкӧдчывлы. Пыран вӧлі Сюзь Петя ордад да пыр жӧ гӧгӧрвоан, мый тані чери кыйысь олӧ. И джаджйын, и пачбокса лабич вылын, и пызан вылын кыснанъяс, вугыръяс, свинеч торъяс. Ачыс пукалӧ пызан дорас, югыдінын, да бара нин чери кыян кутшӧмкӧ угоддьӧ мастеритӧ. Абу уна сёрниа. Но зэв ярскӧба висьтасьӧ. А вомас кӧ веськалӧ курыдторйыд, заводитас морӧсас кучкавны да шуавны:
— Ачым Торлопов, некодысь ог пов!
Збыльысь, эз вӧв полысь рӧдысь. Веськыда вӧлі шуас синмад, мый мӧвпалӧ. Ми коддьӧмъяс дінас сійӧ шыӧдчывліс сӧмын ӧти могӧн-корӧмӧн: корсялӧй пӧ со этайӧ банка тырыс нидзув, а ме пӧ тіянлы сы пыдди кино выланыд сьӧмтор сетышта. Миянлы и нимкодь таысь. Сэки ӧд сьӧмнад бать-мамным сьӧкыда на олісны. Котӧрӧн вӧлі уськӧдчам важ лӧп-ёг чукӧръяс гудйыны да эжа вылын куйлысь тьӧс-плакаяс бергӧдлыны.
Пӧжалуй, вадорысь ме Сюзь Петятӧ аддзывлі тшӧкыдджыка гортас серти. Эз радейт, медым кодкӧ мешайтіс сылы вуграсигӧн. Ми коддьӧмъясыд ӧд кыдзи сэки вӧлі черитӧ кыям. Сюрас кӧ кодлыкӧ ыджыдджык лов, ставӧн уськӧдчасны сы дінӧ. Креставласны ӧтилаӧ шатинъяссӧ, дзугласны вугыр кӧвъяссӧ. Огӧ вӧлі сы мында кыйӧй, мыйта повзьӧдлам черисӧ. Мукӧддырйи, завидь ли мый ли лоӧ шудаджык чери кыйысьлы да, нарошнӧ вӧлі тадзисӧ вӧчам. А Сюзь Петяыдлы видлы тадзи вӧчны. Ӧтчыд ме сысянь неылын вуграси. Меным оз сюр, а сійӧ сӧмын лэпталӧ черисӧ ӧти бӧрся мӧдӧс. Ме куті гусьӧникӧн матыстчыны сылань. А сійӧ казяліс менсьым мудеритӧмтӧ да пыр и вӧтліс, мун пӧ ылынджык вугрась, Эжва берегыс пӧ зэв кузь. Быть лои вешйыны.
Сідз жӧ радейтліс вадортӧ сылӧн ичӧтджык вокыс, Дзӧля Петя, кодӧс сыкӧд пиньӧ воысьяс син саяс нимтылісны син пӧла корольӧн. Дзӧля Петялӧн и збыльысь ӧти синмыс эз вӧв. Пуктывліс сы пыдди син гуранас стеклӧ син, кодӧс больничасьыс бурдӧдчигас сетӧмаӧсь. Но тайӧ эз мешайт сылы лоны сюсьӧн, синмаӧн, кыдзи и мукӧд войтырлы. Ӧтчыд ми батькӧд вуджим вуграсьны Кылӧгвадйӧ пыжсянь. Миянкӧд орччӧн пыжсянь жӧ кыйсис Дзӧля Петя. Луныс вӧлі зэв тӧла, да прамӧйджык чериыс эз босьт. Сюрис сӧмын йӧрш, коді радейтӧ татшӧм поводдя, да посньыдик ёкыш. Но и тайӧ пӧраас Дзӧля Петя сяммис миянысь кык-куим пӧв унджык лэптавны. Видзӧдам, да сылысь бара нин дӧбӧдӧ. А миян табъяс сӧмын лёкысь дзӧрӧны гыа ва вылын. Дзӧля Петя видзӧдӧ миян кыйсьӧм вылӧ да сӧмын серӧктыштлӧ. Ми сэсся вешйим сы дорысь ылӧджык. Но и мӧдлаын эз сюр. А сійӧ сэки сумка тырыс кыйис. Дерт, эз еджыд чери, а йӧрш-ёкыш жӧ. Но шедтӧм кадад и сійӧ юква вылад шогмас.
Но Дзӧля Петяыд, кӧть и кыйис черисӧ, эз вӧв ёна ошйысьысь рӧдысь. Бӧръя вояссӧ сійӧ оліс Ольвыв грездын, коді ӧні абу нин, учитель Масловлӧн керкаын. Но Паль весьтад чериыд оз ёнасӧ сулав да сійӧ вӧлі аслас веткиӧн катлывлӧ Ервасьарайӧдз. Километр нёль лоӧ ва паныд сынны. Дерт, пипу веткиыд зэв тювкӧс да он сэтшӧма мудз. Но ӧд кадыс туяс уна жӧ мунас. И лоӧ войколӧн вуграсьны. Ӧтчыд ме лэччи асывводз вадорӧ да буретш подольникъяс вӧлі вӧйтала, а Дзӧля Петя Арайсянь веткиӧн лэччӧ. Юалі, мися, уна-ӧ кыйин. А кутшӧм нин пӧ ми вокысь чери кыйысьяс. Муртса пӧ жаритыштны сюрис. Сэк жӧ видзӧдлі пыж нырас, да сэні прамӧй кодь ёдіяс пласьтвидзисны. Бур семьялы, гашкӧ, вежон сёйны. Сійӧ сэки сувтліс, куритчыштіс. Весиг, помнита да, велӧдыштіс на менӧ, кыдзи лыа берег вылын вуграсьны. А ме сюся кывзі чери кыйысьӧс. Сы бӧрын ме сэсся сійӧс эг нин аддзывлы.
Но, пӧжалуй, ми коддьӧмыслӧн медся бур казьтылӧмъяс колисны Ӧсьӧ Васьӧ Ёгор йылысь. Керкаыс сылӧн сикт лунвыв помас, кыр йылын. Ӧшиньяссяньыс бура тыдалісны вадорса видзьяс, найӧс тшӧтшкӧртысь веретяяс да на коласын Эжвалӧн лӧзалысь отыс. Тайӧ керкаас быд морт вӧлі бур гӧсьтӧн. Пыран ывласянь, да тэнӧ паныдалас лӧз тшын, кӧть чер ӧшӧд. Куритіс и ачыс Ёгор дядь, и Марья гӧтырыс, кодӧс та вӧсна дугдывтӧг кызӧдіс. Ачыс Ёгор дядьыс серамбана чужӧма, векньыдик сюсь синъяса, неыджыд тошка. Радейтліс ми кодь посни челядьӧс дэльӧдыштны. Но ми сы вылӧ некор эгӧ дӧзмылӧй. Тӧдам вӧлі, мый бурпырысь сералӧ миян вылын. А ачыс миянтӧг овны оз вермы. Челядьыс гозъялӧн эз вӧвны да та вӧсна, гашкӧ, и любӧ вӧлі налы, кор пыравлім тайӧ керкаас. Унаысь вӧвлі: дӧзмам клубын дізьвидзны да сэки кодкӧ и казьтыштас Ёгор дядь йылысь.
«А мый, зонъяс, важӧн нин ӧд Ёгор дядьӧс эгӧ пыралӧй видлыны. Лэччылам сы ордӧ...»
И со нин ми пӧрччысям Ёгор дядьлӧн керкаын. Сылы нимкодь. Пуксям лабичас да Ёгор дядьлысь мыйкӧ тешкодьторъяс йылысь висьталӧмъяссӧ кывзам. Ветлӧм-мунӧм йывсьыс, сиктсаяслӧн олӧмысь.
Ёгор дядь тӧвбыд вӧлі кыӧ кулӧмъяс. А йи кылалӧм бӧрын сійӧс гортсьыс гежӧда вӧлі и аддзывлан. Пыр вадорын. Черитӧ уна катлывліс. И эз аслыс сӧмын сёйӧм вылӧ. Праздникъяс водзвылын сиктсаяс пиысь унаӧн шыӧдчывлісны сы дінӧ чери могӧн. И сійӧ пыр вичмӧдыштліс кыйдӧссӧ. Ме помнитан кадӧ сійӧ сьӧкыд удж эз нин вермы вӧчны да вӧлі гожӧмнас вуджӧдчысьӧн. Асыв да рыт вӧчас ассьыс уджсӧ. А сэсся прӧст кадӧ вуграсьӧ. Помнита, кыдзи сійӧ ӧтчыд лун шӧр лунӧ нянь сам вылӧ лэпталіс Эжваысь пӧшти сумка тыр гырысь сын. Нинӧм шуны, кужӧ вӧлі вуграсьнысӧ. А кор кулі, том йӧз жӧ сійӧс медсясӧ и мӧдӧдісны.
Ӧні на быттьӧ син водзынӧсь Дунька Володь да Изъюров Геня. Найӧ ёна ладмылісны ӧта-мӧдныскӧд да пырджык вӧліны ӧтлаынӧсь. И удж вылын, а уджавлісны конюкъясӧн, и вина юигӧн. Мый ёна дзебнысӧ, радейтлісны жӧ курыдторсӧ. Дунька Володь ас сиктса. А Геня Эжва катыдысь. Та вӧсна, буракӧ, овнас и ыдждӧдлісны. Дунька Володьыслӧн, мам сертиыс нимсӧ сетлӧмаӧсь, омӧлик керкаыс миян сиктса зонъясыдлы клуб кодьӧн жӧ вӧлі. То картіасьӧны сэні, то ӧта-мӧдлы мыйкӧ висьтавлӧны. Кор бӧръя классъясын велӧдчигӧн нин тшынасьны велалі, Дунька Володьыдлысь тшӧкыда вӧлі «Звезда» зэв чорыд папирос ньӧблывла. Лавкасьыд ӧд ог лысьт. Мам-батьыдлы пыр и удтасны. А сылӧн паччӧр вылас папирос пачкатӧ, гашкӧ, пӧтӧлӧкӧдзыс тэчӧма. На, шуас, курит, тшыкӧд здоровьетӧ, сералӧ. Сідзи сэки со, гырысьяс вылӧ видзӧдӧмӧн, дуригмоз, и заводиті куритчыны. И сӧмын уна во мысти нин ковмис дугӧдчыны сыысь. Мый бурыс вӧлі тайӧ куритчӧмсьыс, ӧнӧдз ог куж висьтавны.
Кык друглы райыс воссьыліс гожӧмнас. Вуджӧдчасны мӧдлапӧлӧ, а сэсся найӧс он нин аддзывлы гортсьыныс. Пыр мӧдлапӧвса чомйын олӧны. Колӧ ӧд вӧвъястӧ дӧзьӧритны. Дерт, и прӧст кадыд сэки налы сюрлӧ. Пырджык вуграсьӧны либӧ кулӧмъясӧн чери кыйӧны. А миян мӧдлапӧлын гырысь и посни тыыс уна: и Кылӧгвад, и Дзӧлявад, и Кузьты, и Выль Омлӧд, и Наплӧв, и Васьты. Быдлаын кутшӧмкӧ чери эм. Пӧрысь йӧз висьталӧм серти, Дзӧлявадйысь коркӧ аддзылӧмаӧсь ветки пыж кузьта сир. Водз асылын пӧ сійӧ кыпӧдчылӧма ва вылас. Мышкыс сьӧд, быттьӧ нитшсялӧма нин. Сійӧ гожӧмнас сэсся ни ӧти веткиа абу лысьтлӧма Дзӧлявадйӧ петавны: курччас кӧ кыснан якӧртӧ — войтас.
Помнита, ӧти тешкодьтор артмис тайӧ кык другыскӧд. Найӧ ӧд, кыдзи казьтыштлі нин, гожӧмнад гортаныс гежӧда волывлісны. Дунька Володьыдлы Матрен гӧтырыс сёян-юансӧ станӧдзыс ваяліс, а нуыштас вӧлі бӧрсӧ чери. А юыштны кӧ ковмас, Пычим посёлокыс орччӧн. Кыйӧм черитӧ вузаласны, да дозйыд сэні нин. Володя сэтчӧ ачыс котӧртлас. Но ӧд вуграсьнытӧ нидзув колӧ. А сійӧ ойдлан видз вылад абу. Со и сёрнитчим ӧтчыд, мый ме налы да аслым нидзув корсяла да ӧтлаын войколӧн вуграсям. Шуӧма — вӧчӧма. Банка тыр нидзув корсялі. Но уна-ӧ на сэки детинкаыдлӧн тӧлкыс вӧлі. Пукті нидзув банкатӧ буретш чом лунвыв бокас, шонді водзас. Ачым висьталі конюкъяслы: «Нидзувтӧ вайи, рытнас пӧттӧдз вуграсям». Налы зэв нимкодь. Рытнас вӧвъяс лэдзалӧм бӧрын Дунька Володьыд шуӧ меным:
— Ноко, петкӧдлы нидзувтӧ. Тырмас оз миянлы-а?
Ме босьті чом дорсьыд нидзув банкатӧ да шемӧсми.
Визув нидзувъяс пыдди банкаысь аддзи кутшӧмкӧ рок сямаӧс. Жаринад став нидзулыс «пусьӧма».
— Эк тэ, чери кыйысь, — дивитӧмпырысь довкйӧдлыштіс юрнас Володя, — колӧ ӧд вӧлі ыджыдджык дозмукӧ да вуджӧр сайӧ пуктыны.
А Изъюров Геня нинӧм эз шу. Сӧмын дӧзмӧмпырысь сьӧлыштіс бокӧ. Сідзи сэки эз и удайтчы черисӧ кыйыштны.
Колӧ пасйыны, Изъюров Геня и кывбуръяс гижавліс. Вӧлі сылӧн сэтшӧм талант. Сӧмын тай эз водзӧсӧ велӧдчы. А куимнан пиыс сылӧн сідз жӧ бать мозыс вӧр-ва радейтӧны. Век нин накӧд вадорад позьӧ паныдасьны.
Мойвиис вадорын паныдасьлыны и Пальысь Лука Ӧньӧ Степӧкӧд, кодӧс Паль бердса сикт-грездын олысьыс тӧдіс зэв бур чери кыйысьӧн. Сійӧс позьӧ нин вӧлі нимтыны та кузя чери варышӧн. Некодлы оз шед, а сійӧ век чериа. А сідзсӧ и абу синмӧ шыбитчана морт. Паныдасьлывлім сыкӧд бипуръяс дорын. Чери кыйысьясыд тай ылысянь вӧлӧм кылӧны да тӧдӧны ӧта-мӧднысӧ. Матыстчас вӧлі бипур дорӧ. Ӧзтас чигарка. А сэсся би дорас пукалігмоз ньӧжйӧник висьталӧ, кытысь да уна-ӧ кыйліс черисӧ. Ачыс быттьӧ шензьӧ ас вылас. Оз пӧ вермы лоны, медым пӧ меным век шедіс. А ме кывза сійӧс да думайта, мый ачыс чериыд вугыр йылад оз жӧ кӧлась, он кӧ сяммы сійӧс ылӧдлынысӧ, он кӧ бура тӧд сылысь оласногсӧ. А Степан, тыдалӧ, аслас вит чуньӧс моз жӧ тӧдіс васаыдлысь олӧмсӧ. Сійӧн и шедіс сылы.
Коркӧ бать висьтавліс: ӧтлаын пӧ пуксим Степанкӧд вуграсьны. Сылы пӧ шедӧ, а меным оз. Вежсим пӧ местанас. И бара пӧ сійӧ кыйӧ. А менӧ пӧ быттьӧ ёрӧма. Мый татчӧ шуан? Сямыд чери кыйигад петкӧдчӧ сэки, кужан-ӧ местасӧ бӧрйыны, тӧдан-ӧ, мыйӧн чериыс тайӧ либӧ мӧд здукӧ номсасьӧ-пӧткӧдчӧ.
Тайӧ войтыр пӧвстас, томджыкъяс пиысь, колӧ быть казьтыштны Паш Вась Кольӧс да Сандрӧ Кольӧс. Паш Вась Колькӧд унаысь ӧтлаӧ веськавлім вуграсьны. Ӧтчыд ми сыкӧд Арайын паныдасим. Сійӧ буретш вӧлі лэччӧ мотора пыжӧн Пычимлань да кежис ме дорӧ куритчыштны. Чеччис берегас. Мыйкӧ дыр видзӧдіс ва вылас да шуис:
— Эк тэ, детина, он сэні вугрась, кӧні колӧ.
А сэсся матыстчис мелань:
— Ноко, вайлы меным шатинтӧ.
Сійӧ неуна берег кузяыс лэччыштіс увлань. Сэтчӧ, кӧні визулыс берегас люкасьӧм бӧрас веськӧдчис шӧрланьыс. Сэсся самаліс ыджыд нидзув да шыбитіс самсӧ ва шӧрланьыс. А колӧ висьтавны, мый сэки ме кыйся нин вӧлі табтӧг. Ӧти шатинас кык вугыр да сьӧкыд груз. Чериыдлысь сёйӧмсӧ пыр и казялан, кор шатин йылыд кутас тіравны, а сэсся и куснясьны. Сэки черисӧ и лэпты. Тайӧ пӧрйӧ эз жӧ дыр ковмы виччысьны. Здук мысти берег вылын кутіс нин чеччавны мичаник сын. А сэсся мӧд, коймӧд.
— Со тані и вугрась, — шуис мунігмозыс Паш Вась Коль.
Сэк, кор менам аслам пыжӧй эз на вӧв, сы дорӧ тшӧкыда ковмывліс шыӧдчывны. Сійӧ некор эз ӧткажитлы. Сӧмын пӧ местаас бӧр пукты.
Сандрӧ Коль гортас эз ёна тшӧкыда волывлы. Уджаліс геодезистӧн. Пыр командировкаын. Кытшлаліс кузяла и вомӧнӧн республикасӧ ставнас. Но гортас воӧм бӧрын пыр жӧ тэрмасьлывліс вадорӧ. Бӧръя кадас сійӧ ёна нин висис. Тӧдчис коми пармаын келалӧмыс, бипур дорын да палаткаын узьлӧмыс. И куліс сійӧ вадорын жӧ. Ёна нин висис сьӧлӧмнас. Но век жӧ окотаыс сійӧс кыскӧма вадорӧ. Лэччыла пӧ кулӧмъяс вӧйтавны, шуас Тоня гӧтырыслы. И буретш кулӧм вӧйталігас усьӧ пыжсяньыс ваӧ. А тувсов ваыд ӧд абу шоныд. Аддзисны сӧмын некымын лун мысти. Быттьӧ шуӧма вӧлі сылы, вӧр-ва радейтысь мортлы, тадзи кувнысӧ.
Дерт, миян сиктысь и уна мукӧд мужичӧй вадортӧ эз ӧтдортлыны. И Дзӧля Васьӧ Митрейлӧн, и Укол Васьлӧн, и Мишӧ Петялӧн вӧліны асланыс ветки пыжъяс, кулӧмъяс. Тулыс-арнас и найӧ лэччывлісны вадорӧ. Но тайӧ войтырсӧ оз нин позь вӧлі воддзаяс мозыс шуны вадор олӧмӧн олысьясӧн. Кӧть и корсюрӧ вӧлі лэччывлӧны черисӧ кыйны, но олісны мӧдджык тӧжд-майшасьӧмъясӧн нин, а медсясӧ, дерт, сиктса овмӧс вӧсна пессисны-вийсисны.
ІІІ
Ивадорысь чери кыйны радейтысьяслы эз мойви сы боксянь, мый Эжваыс быттьӧ нарошнӧ пышйӧма на дорысь. Гаждор гӧрасянь сійӧ крута бергӧдчӧ лунвывлань. Сэсся бӧр веськӧдчӧ рытыввывлань, некымын километр мысти кежӧ рытыв-войлань да люкасьӧ нин Сотчӧмвыв гӧраӧ. Ю чукыльыслӧн артмӧ аслыссикас мегыр. Ивадорсалы, данямитьдорсалы да пальсалы колӧ поводнӧя Эжва дорӧдзыс восьлавны. А гаждорсалы да сотчӧмвывсалы майбыр. Дзик кыр горулас юыс. Кӧсъян рытын либӧ асывводзын вуграсьыштны, сӧмын лыда воськов Эжваӧдзыс. Оз ков сэні войсӧ коллявны. Оз кӧ сёй, бӧр кайин кыр вочасӧ и гортад нин. А Ивадорсалы, ылын юыд да, быть войколӧн вуграсьнытӧ лэччывлы. Сэсся и ас лыа берегыс, земснаряднас юсӧ гудралісны да, дзикӧдз ляпкаліс. Колӧ мӧдлапӧлӧ вуджны. А абу кӧ пыжыд, век лоӧ кодлыськӧ юасьны. Ивадорын быд прамӧйджык чери кыйысь ачыс аслыс вӧчліс пыжсӧ. Водзджыксӧ, помнита да, пипуысь сійӧс вӧчлывлісны. Кокньыдӧс, ваті мед шлывгис-муніс. Пыж вӧчӧмыд ӧд быдса наука. Колана пипуыд оз на быдлаысь да регыдӧн и сюр. Корсяс сійӧс пыж вӧчысь, ваяс гортас, кырссяс да дась косьмытӧдзыс заводитас кодйыны, потас вӧчӧмӧн паськӧдны сывтыръя пусӧ. Кисьтас потасас ва. Сійӧ вочасӧн небзьӧдӧ пусӧ да паськӧдӧ потассӧ. А мед бӧр эз топав, пӧв торъясӧн пыклӧ поткӧдӧмсӧ. Тайӧ уджыс абу ӧти лунъя. Дыр колӧ пипусьыд пыжтӧ вӧчны. Оз на быдӧнлӧн и артмы. Сэсся ӧд пипусӧ пытшкӧссяньыс да ортсысяньыс лӧсйигӧн колӧ, мед ӧткызта вӧлі пыж пыдӧсыс да бокыс. Но и нимкодьпырысь видзӧдан, кор пыжыс дась нин. Кӧзяиныс сиралас сійӧс. И со нин ичӧтик пыжсӧ, кытчӧ кык-куим мортлы позьӧ пуксьыны, лэччӧдӧ телегаа вӧлӧн вадорӧ. Мичаник, кокньыдик пыж артмӧ сяма йӧзлӧн. Татшӧм пыжсӧ веткиӧн шуӧны. Зэв тювкӧс сійӧ овлывлӧ. Ӧтчыд и сыныштан, а зэв ылӧ водзӧ воан. Сӧмын, дерт, дзибрӧс жӧ. Велавтӧм мортӧс, пуксян да, регыд на и купайтчӧдас татшӧм пыжыс. Но велалан да ставыс веськодь. Быттьӧ сідзи и колӧ. Весиг гыалысь Эжва вомӧн сэки повтӧг вуджан татшӧм веткинад.
Мича веткияс вӧчлывлісны Укол Вась, Дзӧля Васьӧ Митрей. Миян гортын асланым пыж вӧчысьыд эз вӧв, да батькӧд векджык босьтлім водзвыв юасьӧмӧн Проньӧ дядьлысь. Кыскывлам вӧлі татшӧм веткисӧ ӧти тысянь мӧдӧ, ӧд быд тылӧн аслас оласног. Ӧтиын оз сёй, а мӧдын буретш тайӧ кадас босьтӧ. Сідзкӧ, колӧ и сэтысь видлыны. Дерт, чери кыйысьясыдлӧн да вӧралысьясыдлӧн важысяньыс асланыс ӧбича: эн вӧрзьӧд юасьтӧг йӧзлысь кыйсян угоддьӧсӧ. Таӧ миянӧс ичӧтсянь верстьӧяс велӧдлісны. Но ӧтчыд ме век жӧ торки тайӧ ӧбичасӧ. Вуджи ӧти водз асылӧ мӧдлапӧвса Кылӧгвадйӧ. Сійӧ ыджыдкодь. Но берегсяньыс он сибав. Зэв кадъя да туруна. Буретш сэки, ыджыд ва дырйи на, тайӧ тыас вӧлі пыртӧмаӧсь баркас пыж. Ми тайӧ пыжнас ты шӧрас вӧлі петавлам. Но сэки, мый дыра эг корсь ыджыд пыжсӧ, сідзи эг и аддзы. Оз на ӧд пыр сійӧ син улад усь кузь эжӧр пӧвстсьыс. Друг аддзи, мый ты асывбокас берегдорса кыдз пуӧ кодкӧ домалӧма ветки. Сэки и чужис мӧвп босьтлыны тайӧ веткисӧ. Кӧть эськӧ абу жӧ лӧсьыд да. Но ачымӧс такӧді сійӧн, мый оз жӧ ӧд нинӧм ло пыжыс, вуграсьышта да бӧр места вылас пукта. Татшӧм мӧвпъясӧн рази домӧдсӧ да петі ва вылӧ, тӧдса колясӧ домаси. Чериыс ёна вӧлі сёйӧ да весиг эг казяв, кыдзи ты берег дорас, кытысь босьті пыжсӧ, петіс кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй. Сійӧ дӧзмӧмпырысь горӧдіс меным:
— Эй, коді сэні. Ноко, вай пыжсӧ.
Ме ёна и повзи. Рази домӧдсӧ да мӧдӧдчи береглань.
— Мыйла нӧ юасьтӧг вӧрзьӧдін йӧзлысь добрасӧ. Эз жӧ ӧд та вылӧ тэнӧ бать-мамыд велӧдлыны? А?
А мый ме верми сылы воча кыв пыдди шуны. Мыжа ӧд... Аттьӧ кӧть, мый эз нӧйт гусясьӧмысь... Бӧрынджык гӧгӧрвои: тайӧ ӧд гусясьӧм жӧ.
Тӧдтӧм дядьӧлӧн дивитӧмсьыс мен кӧть вӧлі му пырыс мун. Сійӧ аддзис жӧ менсьым яндысьӧмтӧ да, тыдалӧ, небзис сьӧлӧмыс. Сӧмын нӧшта ӧтчыд казьтыштіс, мый абу лӧсьыд юасьтӧг йӧз эмбурӧ кутчысьны.
Дерт, сідз, но ӧд и юасьнысӧ некодлысь вӧлі. А баркас пыжыс сэсянь неылын и вӧлӧма. Ёна и пинялі бӧрас ачымӧс.
Дерт, ас пыжтӧгыд чери кыйысьыдлы веськыд мат. Век колӧ кодкӧдкӧ сёрнитчыны либӧ вуджны ва вомӧныд код тӧдас мыйӧн. Ӧтчыд со тадзи жӧ лэччи вадорӧ вуграсьны. Кымӧракодь луныс вӧлі, да турун пуктысьяс тайӧ луннас эз вуджны. Паныдаси ас сиктысь Петрӧ Вань Витякӧд да Изъюров Генякӧд. Найӧ вӧвъяс видзӧдлыны лэччӧмаӧсь. Куимнаннымлы колӧ вуджны. Но ыджыд пыжсӧ кодкӧ нуӧма. Аддзим веткишой. Пыдӧсыс кытсюрӧ розя вӧлі. Дӧмыштім, кыдзи сяммим, розьяссӧ да шуим вуджны сійӧн. Изъюров Геня сыніс, а ми Витякӧд ветки пыдӧсӧ чукӧрмӧм васӧ вочасӧн коялім. Но Эжва шӧрас воӧм бӧрын нин казялім, мый ваыс содӧ ӧдйӧджык сы серти, мыйта ми удитам коявны. Генялы ми горзам:
— Сын вай ӧдйӧджык:
А сійӧ миянлы воча:
— Тэрыбджыка васӧ асьныд коялӧй.
Миян веткишойыд глиссер моз кутіс вундыны ватӧ. Генялӧн киас пелысыс сӧмын пӧртмасьӧ. Синъясыс ӧзйӧны повзьӧмысла. А ми лов петмӧн коялам васӧ. Мӧдар берегӧдзыс неуна эгӧ воӧй, веткиыд дзикӧдз вӧйны кутіс. Но берегыс орччӧн нин да ми, кӧть и кӧтасьыштім, удитім чеччыштны лыа вылӧ. Веткишойыд сійӧ жӧ здукас вӧйи ва пыдӧсӧ да визулыс сійӧс ва горув нуис. Миян полӧмыд быттьӧ эз и вӧв. Видзӧдам ӧта-мӧдлӧн ва паськӧм вылӧ да вак-вакӧн сералам. А бӧрынджык мӧвпышті, да серавнысӧ нинӧм вылӧ вӧлі. Ва шӧрасджык кӧ вӧйи веткиыд, миянӧс ва паськӧмнад Эжваыс вермис и ньылыштны, кӧть эськӧ куимнанным бура кужим вартчыны. Сэки нӧшта ӧтчыдысь гӧгӧрвои, мый, збыльысь, оз позь Эжваыдкӧд шмонитны. Быдторйын колӧ этш тӧдны.
И век жӧ кык ветки пыж ме ньӧблі, кор верстьӧ нин вӧлі, аслам суседъяслысь. Кӧть и эз дыр ме киын найӧ вӧвны, но ассьыныс юр доннысӧ вештісны. Кор аслад пыжыд эм, ва вылад тэ ачыд кӧзяин. Сёрнитчан сиктса зонкаяскӧд да кор абу ачыд сэні, найӧ видзӧны тэнсьыд пыжтӧ. Но ӧд найӧ абу жӧ век вадорынӧсь. Сэсся и чери кыйысьясыдлысь важ ӧбичаяссӧ тшӧкыдджыка кутісны торкавлыны. Сідзи кыкнан пыжыс аръявылыс кытчӧкӧ и вошисны. Гашкӧ, катерӧн Кардорӧ лэччӧдісны да винаӧн юисны? А кытысь корсян? Эжваыд со кыдзи нюжӧдчӧма.
Ӧні миян татшӧм пипу веткиястӧ оз нин вӧчны. Унджык чери кыйысьыслӧн мотора кӧрт пыж. Кӧть От гӧраӧдз лэччыласны вуграсьнытӧ.
Но меным мыйлакӧ век жӧ ас берегъясӧй медся мусаӧсь. Кымынысь со карын олігӧн корлывлісны вуграсьны кытчӧкӧ мукӧдлаӧ. А менӧ векджык кыскывліс асланым мӧдлапӧлӧ. Тані ӧд ставыс тӧдса да муса. Кӧть эськӧ вочасӧн вежсьӧны жӧ берегъясыс. Эжваыд ӧд оз век ӧтилаті радейт визувтнысӧ. Зэв асныраӧн овлывлӧ. Мукӧддырйи, видзӧдан да, бара нин выльлаті заводитӧма туй писькӧдны. Но век жӧ ставыс тайӧ вочасӧн лоӧ. И кольӧм восянь вежсьӧмъясыс пыр жӧ син улад шыбитчӧны.
Ивадор мӧдлапӧлын быд чери кыйысьлӧн аслас радейтана места. Со сэні, кӧні Кузьты заводитчӧ, Матвей Вань пиян ассьыныс подольникъяс вӧйталӧмаӧсь. Неуна катчӧсджык — Малань Ваньлӧн Сашка зятьыс вуграсьӧ. Сыысь вывланьынджык — Мальков вокъяс, Петрӧ Вань пиян. Ме нӧшта на наысь вылынджык. Менсьым вадорын пукалӧмтӧ найӧ пыр и казялӧны. Вадорад, торйӧн нин кор чериыд оз сёй и кадыд некыдз оз коль, дугдывтӧг песта чигарка. Чигарка помъясыс ӧти-бӧрся мӧд ньӧжйӧник кывтӧны дзик берег пӧлӧныс. Тайӧс аддзӧм бӧрын увланьынджык вуграсьысьяс пыр и шмонитыштасны:
«Но, талун Сивер Илля Ваньыд лэччӧма вуграсьнытӧ. Бара став черисӧ миянлысь кыяс...»
Но на пиысь унджыкыс вадорын ёна востерджыкӧсь да налы ме дорысь шудыс тшӧкыдджыка нюмъявлӧ. Мукӧддырйи кылан, кыдзи кодкӧ жайӧдӧ вугыр йылӧ сюрӧм ыджыд чериӧс. Но ёна кывзысьны некор. Чери сёйигад и меным ставыс овлӧ веськодьӧн. Быттьӧ нинӧм ог аддзы. Видзӧда сӧмын тіралысь шатин йыв вылӧ, кыдзи сійӧс вочасӧн заводитӧ нюкльӧдлыны сын либӧ ёді. Сэки нимкодь лолӧ сьӧлӧм вылын. Шудаӧн овла, кор васа олысьсӧ верма кыпӧдны берег вылӧ, мед чӧсмӧдлыштны гортсаясӧс... Но мукӧддырйи сылӧн сӧмын мышкыс тыдовтчылӧ. Сэки чорыда матькышта ас кежысь. Кӧть шатинӧс шӧри чега дӧзмӧмла. Но здук мысти бара нин тіралысь киясӧн самала вугыр йылӧ выль нидзув. Эскӧда ачымӧс, мый тайӧ пӧрйӧ сюрас нин. И сюрлывліс ӧд. Эз этшаысь.
Торйӧн нин мусаӧсь меным Эжва дорын войяс. Сьӧкыд висьтавны та йылысь налы, кодъяс эз пукавлыны вой шӧр войын бипур дорын, эз вердлыны асланыс вирӧн ном-гебсӧ, эз панявлыны чӧскыд юква, эз кывзывлыны олӧма чери кыйысьяссянь вӧвлӧмтор и вӧвлытӧмтор йылысь висьтъяс, эз чолӧмавлыны водз садьмысь лэбачьяскӧд тшӧтш ылі вӧртас сайысь мыччысьысь шондісӧ.
Со ӧти татшӧм вой... Дыр нин виччыси мича шондіа поводдя, кор кутас пӧльтны небыдик рытыв-лун тӧв да позяс надейтчыны бур кыйдӧс вылӧ.
Сійӧ субӧтаас буретш ставыс тайӧ и лӧсяліс. Асывнас ветлі нидзув корсявны Ервасьдорса шор гуранӧ. Пуи анькытш. Мам эськӧ шуӧ жӧ вӧлі, пывсянсьыд пӧ удзӧдам. Но меным сэки ставыс вӧлі веськодь. Сӧвті мыш нопйӧ колана угоддьӧ, пукті нуръясянтор. Нӧшта ӧтчыдысь видзӧдлі, эг-ӧ мыйкӧ вунӧд. Сэсся ноп ортсыас кӧрталі важ фуфайка. Август заводитчигад эськӧ и жар на луннас, но войясыс ыркыдӧсь нин. И со нин ме восьлала вадорлань. Сьӧлӧм вылын долыд. Ыджыд надея сы вылӧ, мый тайӧ пӧрйӧ вӧвлытӧм ыджыд лов сюрас.
Мӧдлапӧлӧ вуджӧм бӧрын веськӧдчи аслам радейтана местаӧ, Кылӧг ю вом дорысь неуна вылӧджык. Визулыс тані вартӧ берегас да сэсся кежӧ ва шӧрланьыс. Вӧчышті неыджыд колястор. Койышті анькытш да вӧйталі шатинъяс. Дерт, чериыд оз пыр заводит сёйнысӧ. Сійӧ сідзжӧ пеля. Вешйис берег дорсьыс, кор ме чери кыян местасӧ лӧсьӧді. Но ӧні лӧнь лои. Пукси кер пом вылӧ да шатин ном вылас видзӧдігмоз ӧзті папирос. Кадыс абу на ёна сёр. Рытъявылыс дыр на позяс вуграсьны. Ёнджыкасӧ век жӧ надейтча асыв вылӧ, кор шонді петтӧдзыс берег дорӧ гырысь ёдіяс матыстчывлӧны.
Эг удит помӧдз куритны папиростӧ. Кодкӧ шатинӧс тракйыны кутіс. Тайӧ вӧлӧма весьт кузя ляпа. Нинӧм. Заводитчӧмыс эм. Мед сӧмын некод оз мешайт. Но чери кыйысьясыд оз радейтны дӧзмӧдчыны ӧта-мӧдныслы. Бара кодкӧ тракйӧ шатин помӧс. Тайӧ пӧрйӧ ёнджыка нин. Лолӧй быдӧн тасасьліс. Ыджыдкодь ляпа кӧласьӧма. И нимкодь меным таысь, мый кыйдӧстӧг талун ог коль. Рӧмдытӧдзыс некымын мича лов на удайтчис лэптыны.
Кор шондіыс вылынкодь на вӧлі, майбыр пукавны берег дорад. Ваыс небыдика сялькӧдчӧ лыа берегас. Весьт судта ваас арпиян мыйкӧ корсьысьӧны аслыныс нур вылӧ. Ылынджык мыкъяс да кельчияс ва веркӧссӧ серӧдӧны кытшъясӧн. Ворсӧ, сёйӧ чериыс. Мукӧддырйи найӧ друг зэв ӧдйӧ уськӧдчӧны разі-пели. Ваыс быттьӧ пузьылӧ. Тыдалӧ, сир да ёкыш на бӧрся вӧтлысьӧны. А сынӧдыс кутшӧм чӧскыд кӧра! Видзӧда помтӧг шлывгысь Эжвалӧн от вылӧ, ас берегса паськыд лыа берег вылӧ, ылі веретяяс вылӧ, и кыдзкӧ кокни быдсӧн лов вылын.
«Тырмас нин весьшӧрӧ дугдывтӧг педзны, — шуа аслым, — нимкодясьышта кӧть ас гӧгӧрса некор куслытӧм мичлуннас. Оз ӧд нин сэтшӧм тшӧкыда удайтчывлы волыны татчӧ. Гашкӧ, олӧмын тайӧ медся шуда здукыс и эм».
Но мыйӧн шондіыс пуксьыны кутіс, кытыськӧ друг помтӧм ном-геб воис. Сідзи и сакасьӧны вылысад. Ковмис бипур ӧзтыны водзджык нин заптӧм пескысь. Кайысь тшын пӧвстас дзеба чужӧмӧс. Но дыр сулавны тадзтӧ он вермы. И век жӧ вочасӧн кыдзкӧ велалан тайӧ дугдывтӧг дзизгысьяс дорас да он нин сэтшӧма повны кут наысь.
Пыр ёнджыка рӧмдӧ. Ланьтӧ вадоркайяслӧн дзользьӧм шыыс. Кузь лун лэбалӧм да сьылӧм бӧрад найӧ мудзисны да ӧні дзебсисны берег пӧлӧн сулалысь пашкыр бадь кустъяс пӧвстӧ. Сэні и узьӧны асъя кыаӧдз. Лӧнис и юыс. Оз нин лунъя моз сяльӧдчы небыдик гынас. Сӧмын тай корсюрӧ ыджыд ёді чеччыштлас васьыс да пласьтнитчас ва веркӧсас либӧ ньӧв моз качлас вылӧ стерлядь да сідз жӧ ӧдйӧ тшукас нырнас ваӧ. И гӧгӧр чӧв-лӧнь. Корсюрӧ кылан, кыдзи узьысь сиктса мир туй кузя ыджыд ӧдӧн тӧвзьӧ автомашина. Енэжын пыр вочасӧн югыдджыка заводитӧны пӧртмасьны кодзувъяс. Кажитчӧ мукӧддырйи, мый тэ тайӧ мирас дзик ӧтнад.
Но абу тай сідз вӧлӧма. Со меысь ёна вылынджык кодлӧнкӧ бипур ӧзйӧ. Улынджык сідзжӧ, кылӧ, кодкӧ пыжӧн ноксьӧ. Ва вылад ӧд шыясыд зэв ылысянь кылӧны.
Часлы жӧ, шуа аслым, кайла вывланьыс, коді нӧ сэні талун ме моз жӧ войсӧ коллялӧ. Ньӧжйӧник кыпӧдча крут кыркӧтш йылӧ да вадор пӧлӧн муртса-муртса тӧдчысь ордым кузя мӧдӧдча ылын тыдалысь билань. Чери кыйысьясӧн талялӧм ордымыс то лэччылас кутшӧмкӧ сёнӧ, то вывлань кайлас. Сійӧ и видзӧд кок улад, мед он усь. Ӧтчыд дай мӧдысь збыльысь конйыштчылі ордым вомӧныс водӧм сук турунас.
Со медбӧрын кылӧны нин бипур дорын гӧлӧсъяс. Тайӧ ас сиктсаяс, Матвей Витя да Петя Вань. Витяыс мекӧд тшӧтшъя кымын. А Петя Ваньыс олӧма нин. Латшкӧсіник тушаа. Ньӧжмыд вӧраса. Зэв лабутнӧй сёрниа. Ме сыкӧд некымын тулыс ӧтлаын уджалі трактористлы отсасьысьӧн да ёна пыдди пукта тайӧ мортсӧ. Бур сьӧлӧма. Некор оз горӧд. Велӧдас лючки-бура, кыдзи мый вӧчны. Быттьӧ и абу ёна тэрыб. Но суткиясӧн вермас трактор руль сайын пукавны. Муош кодь зіль. Но сэсся мукӧддырйи мудзас жӧ да шуас ме дорӧ шыӧдчӧмӧн:
— Вай, тьӧзӧ, эновтлам ставсӧ да лэччылам вуграсьны. Гаж быри вадорсьыс. Сэсся ӧд ӧтчыдысьӧн став уджтӧ он бергӧд.
Меным дыр тшӧктыны оз ков. Час мысти кымын нин кыкӧн лэччам вадорӧ. Дерт, бура дасьтысьтӧгыд эз быдысь миянӧс номсӧдлывлы. Но кӧть шойччывлім войковнас тракторлӧн лун и вой дугдывтӧг жургӧм шыысь, ныртӧ да горштӧ гильӧдысь бусысь, нимкодясьлім вадорса мичлуннас да горша апавлім сӧстӧм сынӧдсӧ.
Ӧні ме киася накӧд. Найӧ биасьӧмаӧсь дзик кыркӧтш улас, кӧні тувсов ваыс кодйӧма неыджыд пещера сяма. Зэв лӧсьыд узьланін артмӧма. Налы тайӧ пӧрйӧ сюрӧма жӧ нин, но ме моз жӧ ёнджыкасӧ водз асыв вылас надейтчӧны. Сэсся ӧд дырсӧ налы некор пукавны. Луннас удж вылӧ колӧ. Висьтасям ёрта-ёртнымлы асланым олӧм йылысь. Ӧд ог нин сэтшӧм тшӧкыда аддзысьлывлӧй. Ме дзайгышті Петя Ваньлысь некымын папирос, аслам помасис тӧдлытӧг, да ньӧжйӧник мӧдӧдча бӧр. Асъя кыаӧдз абу нин сэтшӧм ылын.
Мый кӧть шу, а вадорад гежӧда ӧткӧннад овлан. Гашкӧ нин сӧмын сэтшӧм поводдя дырйи, кор бур кӧзяин гортсьыс понсӧ оз лэдз. Но сэки и тэныд вадорас нинӧм вӧчнысӧ. А ӧні со эг на удит аслам бипур дорӧ вонысӧ, ылі чукыль сайсянь мӧдлапӧв берегас сатшкысисны прожектор бияс. Тайӧ ньӧжйӧник лэччӧ пуръя теплоход. Войнас векджык капитаныс руль саяс. Прожектор отсӧгӧн видзӧдалӧ берегъяссӧ, мед, Ен могысьӧн, оз жӧ сатшкы пурсӧ берегӧ. Зӧвсьӧртӧ либӧ Котласӧ лэччӧдӧ зарни вӧрсӧ. Ӧні теплоходыс да пурйыс рама кывтӧны дзик Эжва шӧртіыс.
Но видзчысь татшӧм теплоходсьыс, кор сійӧ бӧр кутас кайны тыртӧг. Туйыд налӧн кузь. Гажтӧм, тыдалӧ, овлывлӧ. Со и радейтӧны шмонитыштны чери кыйысьяс вылад рулевӧйясыд. Мукӧддырйи ӧдвывсьыныс дзик берег дортіыс мунасны. А мӧдлапӧв берег дорыд джуджыд. Оз повны сибдӧмысь. Сэки, гашкӧ, кык метр судта гыяс узьысь чери кыйысьыдлысь став угоддьӧсӧ мыськыштасны, оз кӧ удит идравны. Сӧмын матькыштны да кулак кабырнад грӧзитыштны кольӧ. А теплоход вылын сералӧны. Ме тайӧс важысянь нин тӧда да водзвыв дасьтыся асъя войын муртса тыдалысь кайысь теплоход вылӧ видзӧдігӧн. Ылӧджык идрала берег дорысь став шылльӧ-мылльӧсӧ.
Но со кыдзкӧ тӧдлытӧг вочасӧн ставыс ловзьӧ. Гӧгӧр пыр югыдджык. Пыр тшӧкыдджыка кылӧны унзіль лэбачьяслӧн гӧлӧсъясыс. Найӧ чолӧмалӧны выль асывсӧ. Шонді мыччысьӧм водзвылын друг кытысянькӧ тӧвру петыштӧ да вӧтлӧ асъя русӧ бокӧ. Со и воис чери кыйысьяслӧн медся дона кадыс, код йылысь сэсся колясны помтӧм казьтылӧмъяс.
Кымын вой со тадзи коллявлі Эжва дорын. И быдӧн на пиысь вӧлі аслыснога. Быд татшӧм вой бӧрын мыйкӧ восьтывлі аслым пыр выльӧс и выльӧс. И кыдзкӧ быттьӧ озырджыкӧн лолі тайӧ вӧр-ва олӧмнас. И пыр топыдджыкӧсь артмывлісны сыкӧд йитӧдъясыс. Ӧні эськӧ миян весьтын коркӧя сӧстӧм Эжваыд ёна няйт нин лоис. И чериыд нин абу сы мында. Но ме эска, мый оз жӧ лэдз мортыд дзикӧдз урӧстны ассьыным вӧр-ванымӧс. Мыйкӧ ӧд колӧ жӧ кольны водзӧ олысьяслы. Мӧд ногӧн, кутшӧм казьтылӧмъяс ми колям ас йывсьыным.
Збыльысь, мыйла нӧ ичӧтдырсянь сэтшӧма кыскӧ менӧ ас дінас Эжва дорыс? Кор аддза зарни лыа, юлысь помтӧг визувтысь лӧза-турунвижа отсӧ, мӧдлапӧвлысь крут кыркӧтшсӧ, сэні лӧзалысь веретясӧ, пыр жӧ вӧрзьылӧ сьӧлӧмӧй. Уна майшасьӧмысь бурдӧдӧ тайӧ вунӧдлытӧм серпасыс, выль вын-эбӧс сетӧ, мортъяммыны отсалӧ. И нэм кежлӧ тайӧ менам. Быдысь арланьыс нин Эжва доркӧд прӧщайтчигмоз сиа аслым, мед жӧ уна-уна гожӧм на лоӧ тадзи. Но ӧд кыдзи Ен шуас. Быд тулыс матыстчигӧн выльысь видлала ассьым чери кыян угоддьӧ, мӧвпала сы йылысь, кыдзи нин выльысьсӧ паныдалас менӧ Эжва дорыс.
