КӦКЪЯМЫС ЁС

Арся шоныд рыт. Лӧнь, сӧмын ю дорсянь гежӧдика ылькнитлӧ небыдик тӧвру, выныс муртса и тырмыштӧ гажаа трачкӧдчысь бипурлысь веськыда вывлань кайысь тшынсӧ коръяскӧ мулань кусыньтлыны. Кузя нин зэрлытӧм вӧсна прамӧя ямӧм Печора юыс надзӧникӧн шуньгӧ, шытӧг нуӧ васӧ горувлань, мед туй мозыс сӧльнитчыны ёльяскӧд да посньыдик юяскӧд и медбӧрын усьны помтӧм-дортӧм Войвыв саридзӧ. Югыд шондіыс вот-вот сайӧдас вӧртас сайӧ нюмбана гӧгрӧс чужӧмсӧ. Со талун вылӧ бӧръяысь койыштіс зарни киньяссӧ и кусіс. Но дыр на мӧдлапӧлын, нэмӧвӧйся коз туганъяс весьтын, пӧртмасис гӧрдӧдз донӧдӧм кӧрт рӧма рытъя кыаыс. Медбӧрын и сійӧ кӧдзаліс да сыліс.

Войыс тэрмасьӧмӧн поньталіс сьӧд шебрас улӧ мусӧ и вӧрсӧ. Но со тайӧ шебрас вылас тыдовтчис ичӧтик розь, быттьӧ воз бобув лёльӧ йирӧма эшкынсӧ. Сы бӧрын мӧд, коймӧд, нёльӧд. А сэсся и ставнас пож кодь лои эшкыныс. Да тайӧ жӧ ылі енэж йирас ӧзйисны да дзирдалӧны кодзувъяс посньыдика жуглӧм стеклӧ торъяс моз.

Ок и лӧсьыд тайӧ каднас ю дорад коллявны пемыд войтӧ! Бипур дорын пукалысьяслӧн юр весьтын мый йылысь кӧ гусьӧник вашкӧдчӧ пашкыр кыдз. Ю дорсянь надзӧникӧн кутіс кыптыны кӧдзыд ру, сійӧ вочасӧн сукмис да паськаліс, а бӧрти и дзикӧдз сайӧдіс маті пуяссӧ — таӧдз кӧть мыйкӧ да тӧдчыштіс, а ӧні и сап пемыд лои.

Евлог кымынысь нин думсьыс аттьӧаліс тесьтсӧ — Тере Ваньӧс, коді нуӧдіс войколӧн чери кыйны. А мый эськӧ и вӧчис гортас? Бара дувгӧдчӧмӧн, синъяс доймытӧдз дзоргыны кельыдлӧз куд вылас, кӧні мунӧны помасьлытӧм мустӧм сериалъяс?

Первойя чӧвтлӧмнас на налӧн тывйӧ вӧлі крукасьӧма прамӧй ыджыд сьӧмга. Татшӧм черисӧ Печора вылын олысьяс шуӧны ёсӧн.

Тере Вань сьӧмгасӧ сайӧдыштіс, а посни черисӧ керис да кыдзкӧ ас ногыс, быдсяма нурсӧ содталӧмӧн, пуис юква. Ок и чӧскыд юква артмис! Евлог черитӧ ёнасӧ ичӧтсяньыс эз радейтлы, но тесьтыслысь юквасӧ видліс и эз вермы кутчысьны: сёйис да сёйис, сёйис да сёйис! И быттьӧ важӧн нин пӧтӧма, а пыр на сьӧлӧмыслы колӧ!

— Эн пов, некод тай оз мырддьы. Шойччышт да, местаыс прӧстмыштас да, бара панялан, — нюмъялӧ Тере Вань, кор казялӧ зятьыслысь тадзи горшасьӧмсӧ. Сійӧ вольсыштӧма му вылас брезент плащсӧ, водӧма бок вылас, пестӧма куритчан да дышиника пӧлялӧ табак тшынсӧ вӧсньыдика дзизгысь номъяслань. Вӧляникысь йӧктысь би кывъяс югдӧдӧны прамӧя нин чукырӧссьӧм чужӧмсӧ, шапка увсьыс мыччысьӧм дзор юрсисӧ. Ён морт вӧлӧма Евлоглӧн тесьтыс, да и ӧні, сизимдас тыртігӧн, абу на омӧльяс лыдын.

Чери кыйны мӧдӧдчигӧн Евлог дӧжналіс, ог-ӧ пӧ сюрӧй ювывса инспекторъяслы, но тесьтыс та вылӧ сӧмын нюмдіс: «Огӧ сюрӧй. Талун найӧ ставныс Печора горув лэччисны. Ме тӧда». И збыль, некод эз дӧсадит.

— Важӧн нин татшӧм чӧскыдторъястӧ эг видлы, да некыдз ог вермы торйӧдчыны, — Евлог мыжа морт моз пуктіс паньсӧ бокӧ, пӧрччис куснялӧм гӧленьяса резина сапӧгъяссӧ да тесьтыс моз жӧ водіс, нюжӧдіс мудзӧм кокъяссӧ бипурлань.

Татшӧм войнад, кор окотасьыд да кынӧм зэлавмӧныд шняпуритін сӧмын на кыйӧм чериысь пуӧм юква да юин гоз-мӧд кружка сэтӧр кор сора юмов сук тшай, кӧсйыссьӧ чӧв олыштны, вунӧдлыны быд лунъя майшасьӧмъястӧ, мӧвпалыштны вӧр-ваыслӧн мичлун да мортлӧн сям йылысь. Майбыр, некод матігӧгӧрын оз кыв ни оз вуджрась.

Видзӧдӧ тесьтыс вылӧ Евлог да ас кежсьыс мӧвпалӧ, кутшӧм сійӧ серамбана морт. Сетлӧма тай Енмыс сэтшӧм сямсӧ. Кӧть кодӧс вермас ылӧдлыны да теш вылӧ лэптыны. Вот, шуам, дзик прӧстӧ мунӧ туй кузя. Водзвылас кӧ нывбаба восьлалӧ, матыстчас шытӧг бӧрсяньыс, гӧрбыльтчас да увтыштас пон моз, а кинас тшапнитас аньыдлысь коксӧ. Мӧдыд повзьӧмвывсьыд нетшкӧ коксӧ, чайтӧ, збыль пон курччис... Бергӧдчас, а мыш саяс Тере Вань вашъялӧ. Тӧдӧны йӧзыс ышмыны радейтӧмсӧ, да оз и скӧравны сэсся.

Коркӧ дежуритан будка дорас джуджыд траншея кодйӧмаӧсь. А тӧвнад турӧб дырйи сійӧс ставнас лымйӧн шылькнитӧма. Тере Вань петас асывнас ывлаӧ, бедь йылӧ пысалас колоши да и вӧчалас траншея вывтіыс кок туйяс. Сійӧс вежысь мортыс и пурскысяс кык метра пыднаӧ нюдз лым пиад. Тере Вань петас да ветлӧдлӧ гу дортіыс, гораа, быттьӧ аслыс, шуалӧ: — «Мыйкӧ тай нӧ талун некод менӧ вежнысӧ оз лок?»

А вежысьыс гусяньыс сёӧн матькӧ: — «Тӧді кӧ, эг и лок!»

Но мукӧд шуткаыс сылӧн вӧлі зэв на и бытшласяна. Ӧтчыд удж вылас вайӧмаӧсь стекловата: еджыд, мича, дзик медицинскӧй вата кодь. Тере Вань и пыртӧма сійӧс кантора туалетас да пуктӧма бумага местаас. Ачыс пукалӧ кантораас жӧ да видзӧдӧ, мый лоас. Ставӧн мыйкӧ щӧтайтчӧны. Ӧти сэсся туалетӧ петалас, мӧд петалас. И заводитчас... Мӧда-мӧд вежмӧныс сідзи и котравны кутасны, некодлӧн оз пукавсьы.

Мӧд луннас став тӧрытъя котралысьясыс вувзьысясны Тере Вань вылӧ: «Тайӧ тэ миян вылын тешитчин!» — «Ме, зонмӧ, нинӧм ог тӧд. Мыйысь ставныд ме вылӧ усьласянныд?»

— Пырам керкаас, то ыркавны кутіс, — торкис чӧв-лӧньсӧ Тере Вань. — Он и тӧдлы, кынман.

— Пырам и эм, — эз бӧрыньтчы Евлог. — Мыйкӧ вугыр босьтны мӧдіс.

Керкасьыс пачсӧ луннас на ломтыштлісны, да пӧдӧм дукыс петӧма, сынӧдыс сӧстӧммӧма. Вольсыштісны пӧв нар вылӧ пупайкаяснысӧ да недыр мысти сэтшӧм чӧскыда унмовсисны, весиг нинӧм эз вӧтавны. Тере Вань сійӧ, пӧрысь мортыд, мӧд асывсӧ водз садьмис, велалӧма шондіыскӧд тшӧтш чеччыны да. Мыйӧн воас кадыс, сэсся кӧть кыдзи оз зіль нӧшта неуна узьыштны, оз нин вермы, быть лоӧ кыпӧдчыны. Дзуртысь нар вылын тесьтыслӧн вӧрӧшитчӧмысь садьмис и Евлог, да мыйӧн аддзис ичӧтик ӧшиньӧд пырысь ывла югыдсӧ, пыр жӧ чепӧсйис.

— Но-о, югдӧма нин тай? А ме стынита, нинӧм ог пӧтурайт.

— Мед, узьыштін кӧ, — нюмдіс сылы воча Тере Вань. — Томдырйиыд тай, майбыр, узьсьӧ. А ми воклӧн вот войся унмыд мыйлакӧ кытчӧкӧ вошӧма. Оз узьсьы дай пом! Кӧть сэсся мый каран. Войбыд бергалі ӧтар-мӧдар бок вылӧ. Став нарсӧ нирті, то быдсӧн югъявны кутіс.

Евлог петіс ывлаӧ, котӧрӧн лэччыліс увлань нуӧдысь векньыдик туй кузя ю дорӧ, шполькнитіс чужӧмсӧ да кисӧ кӧдзыд ванас, гумовтіс чайникӧ.

Шондіыс сӧмын на быйкнитӧма пуяс сайысь, мелі югӧръясыс кӧдзыдӧсь на, дзик оз шонтыны. Та вӧсна руыс разавны оз и думайт, пыр на со увтасінъяссӧ поньталӧма, нинӧм оз тыдав. Но асывлысь воӧмсӧ он дзеб посни лэбачьяссьыд, со тай — гажаа сильзьӧны орчча бадьяс пӧвстын.

Евлог котӧрӧн бӧр кайис керка дорас, пуксис тесьтыскӧд орччӧн. Мӧдыс ломзьӧдӧма нин бипур да ӧшӧдӧма шонтыны тӧрытъя юквасӧ.

— Ок, лӧсьыд! — ышловзис Евлог. — И мыйла йӧзыс кытӧнкӧ лёк дука гырысь каръясын олӧны? Колӧ эськӧ овмӧдчыны со татшӧм гажаинас, кыпӧдны аслыд керка, лӧсьӧдны скӧт, кыйсьыны. Красуйтчы сӧмын!

— Мыйла, шуан, татшӧминас оз овмӧдчыны? Дышла! Дзик дышла. Мед тані красуйтчыны, ковмас сэки лун-лун мырсьыны. Ни тэныд выкоднӧй, ни тэныд ӧтпуск. И шоныд море берегъястӧ вӧтӧн весиг он аддзыв, — лыддьӧдліс тесьтыс. — А ӧні йӧзыд велалӧмаӧсь кокниа овны, удж вылас мед лунтыр пызан сайын шняпвидзны, а рытнас диван вылын, телевизор водзын нюжмасьны. Ньӧрйӧн он вӧтлы ывла вылад, ог нин шу кытчӧкӧ ылӧджык.

— Сійӧтӧ, дерт, сідз, — быть лои ньылыдавны Евлоглы. — Кытчӧ сэсся воштысян, олӧмыс ӧд пыр водзӧ мунӧ. Мыйта институт уджалӧ, мед олӧмсӧ кокньӧдны. Прогресстӧ он сувтӧд.

Шоналіс ломзьысь бипур весьтӧ ӧшӧдлӧм тӧрытъя юква, жваркнитіс-пузис чайник. Надзӧникӧн варовитігтыр зятя-тесьта нуръясьыштісны.

— Но вот, руыс разалыштіс, ӧні позяс и тывнымӧс видлыны, да ӧдвакӧ мыйкӧ крукасис, абу чери шедан поводдя да, — нюжӧдыштіс Тере Вань.

— Мыйла абу? — чуймискодь Евлог да видзӧдліс гӧгӧрбок. — Сэтшӧм мича шондіа асыв, лӧнь.

— Вот абу, и ставыс, — кыдзкӧ тешкодя орӧдіс Евлогӧс тесьтыс. — Ме пытшкӧсӧн кыла. Олыштан ме дыра да, колӧкӧ, тшӧтш кутан кывны.

Налысь сёрнисӧ торкис ӧдйӧ матыстчысь мотор шы. Регыд ю чукыль сайысь мыччысис пыж.

— «Вихрӧн» кодкӧ жбуткӧ, абу-ӧ Семен Ӧлеш? — плешланьыс кисӧ матыстлӧмӧн тӧдчӧдіс Тере Вань. — Сійӧ! Абу дышӧдчӧма да водз чеччӧма, став черисӧ, буракӧ, кӧсйӧ гумыштны. А вот коді мӧдыс, ог и тӧд.

Пыжын пукалісны кык мужичӧй. Олӧмаджыкыс, пупайка вылас пасьталӧм брезент плаща да тӧвся шапкааыс, Семен Ӧлеш и вӧлӧма... Сійӧ веськӧдліс пыжнас. Томджыкыс, Евлог арлыда кымын, пукаліс водзас да сюся видзӧдаліс гӧгӧрбок. Евлогӧс да Тере Ваньӧс аддзӧм бӧрын Семен Ӧлеш лӧньӧдыштіс моторсӧ, бергӧдіс пыж нырсӧ налань да матыстӧдіс, моторсӧ кусӧдӧмӧн нин небыда зураліс сёя берегсӧ.

— Оланныд-выланныд, зятя-тесьта! — збодера шыасис сійӧ пыжсьыс чеччигмоз. — Позьӧ тіян дорӧ сибӧдчывлыны?

— Мый нӧ оз позьсӧ? Сибӧдчӧй! Миян таті абу ньӧбӧма, — вочавидзис Тере Вань. — Чери кыйны мӧдінныд?

— Кӧсъям тай вот видлыны, зять воис гӧсьтитны да, — томджыкыс вылӧ кинас индігмоз водзӧ сёрнитіс Ӧлеш. — Гашкӧ, кӧть юква вылӧ сюрыштас...

— Вермас и шедыштны. Гортад пукаліг нинӧм оз сюр.

Чолӧмасисны-киасисны.

— Ті нӧ важӧн танӧсь? — водзӧ нуӧдіс Семен Ӧлеш.

— Да тӧрытсянь нин кургам.

— И мыйкӧ крукасис эз?

— Ӧти ёс, — веськодямоз ӧвтыштіс кинас Тере Вань.

— Ноко, петкӧдлы.

— Ветлам, видзӧдлам, кӧсъян кӧ, — Тере Вань нуӧдіс выль воысьясӧс бадьяс дорӧ, кӧні гуранторйӧ вӧлі сайӧдӧма кыйдӧссӧ.

— О-о! Кутшӧм мича-а! — быдсӧн горӧдсис Ӧлешлӧн пызан пӧв кузя ловтӧ аддзӧм бӧрын. — Ті онӧ кутӧй шуасьны, ми кӧ вӧйтасьлам тіянсянь неылӧ?

— Вӧйтасьӧй, юыс ӧд ставлӧн. Ми регыд мунам жӧ-а, — кинас гортлань ӧвтыштіс Тере Вань.

Семен Ӧлеш да зятьыс катлісны кӧлуйсӧ керка дорӧ да лэччисны вӧйтасьны нин. А Тере Вань да Евлог мӧдӧдчисны видлавны вӧйтлӧм тывсӧ.

— Зэв ӧд тайӧ Семен Ӧлешыс горш, быдтор мед сылӧн йӧзысь-мортысь унджык вӧлі. Ме кор кыйсянінысь локны кута, веранда вылас петас да бинокльӧн видзӧдӧ. А ме тайӧс тӧда да сэтшӧм сьӧкыда быттьӧ нопйӧс кыска, ӧдва кокъясӧс вештала... Коркӧ капканъяс видлалі. Ӧти кӧч крукасьлӧма да и сійӧ орӧдчӧма, кок пӧлыс сӧмын капканас кольӧма. Ме сэки ньыв лыс нопйӧ сӧвті, а ноп вомас мыччӧді кӧч коктӧ. Семен Ӧлеш казявтӧг эз ов: Тере Вань пӧ ноп тыр кӧч бара вайис, висьталӧма.

Тэрмасьтӧг тывнысӧ видлалісны, вӧляникысь кайисны керкаланьыс. Семен Ӧлеш паныд нин петӧ.

— Но, мыйкӧ крукасьӧма абу?

— Ӧти ёс, зонмӧ, эм, — лабутнӧя кызӧктыштіс Тере Вань.

— Ноко, видзӧдлам, — бара инас оз ӧшйы Ӧлеш.

— Да мый сійӧс видзӧдан, ёс — ёс и эм. То, колӧкӧ, — веськодя разис брезентӧ гартыштӧм черисӧ Тере Вань.

— Да-а, бара сыв кузя, — акнитіс быдсӧн Ӧлешыд.

Пуксисны би дорӧ, чай юыштісны.

— Колян тӧвнас вель уна байдӧг кыйлі турипув вылӧ, — чигаркасӧ ӧзтігмоз чӧвтіс Тере Вань.

— Кыдзи турипув вылӧ? — ырсмуніс, муртса кружкасӧ эз пӧрӧд Семен Ӧлеш.

— А сідзи. Босьта гортысь литра мында турипув, пӧсь тшай тыра бутылка да и муна вӧрӧ. Сюя пӧсь бутылкатӧ лым пиад — артмас мича гу. А пыдӧсас турипувсӧ шыбитышта. Байдӧгъясыд турипувсӧ судзӧдӧм могысь пырӧны увлань юрӧн гуад, а петнысӧ оз вермыны. Мӧдысь кытшовтіг сӧмын нопйӧ чукӧрта.

— Ха-ха-ха! — серӧктісны бипур дорын пукалысьяс.

— А мукӧддырйиыс дыш кытшлавнысӧ, да турипувсӧ лым вылас койышта, ачым бадь сайӧ дзебся. Байдӧгыд локтас, кокыштас турипувсӧ, а ягӧдыс ӧд шома. Синсӧ куняс, юрсӧ вывлань гоньгӧдас... Ме сы коста киӧс нюжӧда, голяӧдыс тшапнита — и нопйӧ! Нопйӧс тырттӧдз ог и лэччы гортӧ.

Бара серамыд кывзысьяслӧн! Сёрни да басни, эз и тӧдлыны — час кольӧма.

— Лок видлам, зятьӧ, эз-ӧ и миянлы мыйкӧ крукась, — Ӧлешлы эз терпитсьы кыпӧдлыны ассьыныс тывсӧ.

Евлог да Тере Вань на бӧрын лэччисны жӧ.

Семен Ӧлеш зятя-тесьталы нинӧм абу шедӧма, не кӧ лыддьыны посни черисӧ. Ӧлеш скӧрйывсьыс найӧс швачйӧдлӧмӧн, кылӧ, бӧр ваас лэдзаліс. А Евлогъяс бара на со ёс кашкӧны-кыскӧны берегӧ.

Семен Ӧлешлӧн вежыс петӧ, оз нин тӧд, мый вӧчны да мыйла сылы оз шед, а Тере Ваньяслы сідзи и крукасьӧ, сідзи и пырӧ. Кыскис Ӧлеш ассьыс тывсӧ да горулӧджык вӧйтасис. Матыстчис сэсся на дорӧ:

— Тэнад нӧ, Тере Вань, кузь-ӧ тывйыд?

— Дас вит метра, — быттьӧ нинӧм оз гӧгӧрво, сэтшӧм лабутнӧя вочавидзӧ мӧдыс.

— Менам тай нӧ кызь метра, а нинӧм оз шед. А кутшӧм синма нӧ тывйыд?

— Тэнадлӧн кодь жӧ, ачыд ӧд аддзылін.

— Но, лешакӧ! Менам тай нӧ тэысь бурджык и выльджык, Японияын вӧчӧмаӧсь, а тӧлкыс абу! Ті нӧ дыр на кутанныд кыйсьыны?

— Сё, бӧръяысь лэптам и мунам.

— Ме, сідзкӧ, тіян местаӧ вӧйтасьла, гашкӧ, мыйкӧ кӧть сюрыштас...

— Ме пайысь... Миянлы тай лоыштіс-а.

Евлог да Тере Вань тэрмасьтӧг сӧвтісны ассьыныс кӧлуй-мӧлуйсӧ пыжаныс, сӧлісны и мӧдісны горув. А Семен Ӧлеш зятьыскӧд зіля вӧйтасисны прӧстмӧминас.

Но тайӧ шмоньсьыс Тере Ваньлы рытнас сюраліс...

Гӧтырыс локтіс магазинысь да пырӧмӧн тшӧтш нянь чӧвпан тыра сетканас швачкӧбтіс верӧсыслы юрас. Сеткаас, колӧ шуны, кык чӧвпан вӧлі, а быд чӧвпан килоӧн-джынйӧна.

— Ноко, висьтав, кодӧс тэ сьӧмганас вердан?

Мӧдыслӧн быдсӧн нырсьыс зырымыс войтыштіс, некыдз ӧд эз куж виччысьны татшӧмторсӧ.

— Некодӧс ог... — чуймӧмӧн видзӧдліс гӧтыр вылас Тере Вань. — Тэ нӧ мый лоин?

— Магазинын Семен Ӧлеш ставлы кывмӧн висьталіс, кӧкъямыс ёс пӧ Тере Ваньлы шедіс, ачым пӧ аддзылі! Мися, ӧтикӧс тай гортӧ вайис-а…