КЫТШЪЯС

Стадион весьтын сулалысь зэв ыджыд керкалӧн медвылыс судтаын и овмӧдчис Серафим Иванович, котралӧм кузя вӧвлӧм чемпион, мед кадысь кадӧ видзӧдлывлыны ӧшиньӧ, кыдзи кытш бӧрся кытш венӧ стадионлӧн гӧгрӧс котралан туйӧд сылӧн Валентин пиыс, батьлӧн водзӧ вылӧ став надеяыс. Тайӧ ӧні сылы медбур бурдӧдчантор. Ачыс важӧн нин оз котрав. Кӧть эськӧ, кор некод абу стадион вылас, видлывлӧ на кокъясыслысь вынсӧ да сэки гӧгӧрвоӧ, мый унджык томыслы и ӧні на оз сетчы. Мый нин шуны аскӧд тшӧтшъяяс йылысь, кодъяс рушку вӧснаыс гачаныс ӧдва тӧрӧны. Но вермасны ӧмӧй гӧгӧрвоны сійӧ жӧ ӧнія томъясыс вӧвлӧм чемпионӧс? А Серафим Иванович бура тӧдӧ тайӧ нимыслысь донсӧ. Сійӧ коркӧ нимавліс чемпионӧн да чемпионӧн и муніс стадион вылысь. А ӧні мед пиыс нин водзӧ нимӧдас, вермас кӧ, сылысь овсӧ.

Тшӧкыда, кор Валентин лӧсьӧдчӧ петны стадион вылӧ, Серафим Иванович шыӧдчывлӧ пи дінас сы вылӧ ыджыд надеяӧн видзӧдлывлігмоз:

— Но мый, дыр на коли виччысьнысӧ?

Мӧдыс тӧдӧ нин батьыслысь юалӧмсӧ да пыр жӧ вочавидзӧ:

— Эн пов, бать. Регыд нин, регыд воас сійӧ кадыс. Ог кӧсйы тэрмӧдлыны ачымӧс, мед водзвыв ог сотчы. Но кыла ас пытшкысь, мый верма ыджыдтор.

Серафим та бӧрын ланьтӧ, чӧла колльӧдӧ писӧ синъяснас ӧдзӧс дорӧдз да сувтӧ ӧшинь водзӧ. И бара сылӧн син водзын заводитӧны веравны помтӧм кытшъяс, кодъясӧс лои венӧма тайӧ стадион вылас. Збыльысь, помтӧмӧсь найӧ. Мыйта кӧть эн котӧрт, оз помасьлыны кытшъясыс. Кыдзи кӧть он зіль, он вермы орӧдны найӧс. Сэтшӧма кыскӧны ас дінаныс. Тайӧ кытшъясыс быттьӧ ачыс олӧмыс, кодлӧн помыс абу. Да и оз кӧсйы котӧртысьыс помӧдзыс воӧдчыны. Воан кӧ сэтчӧдз, ставыс помасяс. И олӧмыс тшӧтш эштас. А котӧртӧ сійӧ сы вӧсна, мый том, мый сылӧн помтӧм вын-эбӧс, мый окота лоны медтэрыбӧн аскӧд тшӧтшъяяс пӧвстас да босьтны чемпионлысь ним. Сет сылы бордъяс тайӧ кадас и сійӧ лэбзяс кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ.

Котӧртігас сійӧ оз кыв аслас сьӧлӧмыслысь тіпкӧмсӧ, ассьыс лов шысӧ. Сы вӧсна мый и сьӧлӧмыс, и тыясыс томӧсь, дзоньвидзаӧсь, уджалӧны зэв стӧч часі моз да вӧтлӧны сылысь кокъяссӧ пыр водзӧ и водзӧ. И сійӧ аслас сьӧлӧмыслысь кывзысьӧмӧн нӧшта ӧдйӧджык котӧртӧ финишлань. Важӧн нин ордйӧдіс уна пӧв сыкӧд котӧртысьясӧс да ӧні зільӧ ордйыны кадсӧ. И кадыс весиг пондӧ кывзысьны сылысь да босьтчӧ мунны ньӧжйӧджык, а стадион вылын кытшъясыс пӧртмасьӧны син водзын пыр ӧдйӧджык и ӧдйӧджык. Кымын кытш нин лои венӧма. Со тайӧ, тыдалӧ, медбӧръя. Но сійӧ дась котӧртны водзӧ. А тренеръяс да тӧдсаяс кияснысӧ вылӧ лэптӧмӧн чолӧмалӧны сійӧс чемпион нимӧн. Пӧртмасьӧны фотоаппаратъяслӧн югӧръясыс. Медбӧрын сійӧс кутлӧ ачыс карса юралысьыс. Серафимлы юрас вӧлисти воӧ, мый сійӧ чемпион, нималана морт. И ставыс тайӧ со эсійӧ кытшъяс саяс, кодъяс йылысь сійӧ мӧвпаліс лун и вой, кыдзи вӧчны, медым найӧ ӧдйӧджык бергалісны-пӧртмасисны сылӧн синъяс водзын. Тадзи эськӧ уна-уна во на котравны.

... Збыльысь, вӧлі тайӧ важӧн нин. Серафим Иванович вӧлі том, чайтіс, мый ӧдвакӧ коркӧ пӧрысьмылас. Ӧд сы мында на сылӧн вын-эбӧсыс. Но веськыда кӧ шуны, и нинӧмла жӧ норасьны олӧм вылас. Эз ӧти во чемпионлысь нимсӧ шедӧдӧм бӧрын Серафим Иванович котрав. Дыркодь кутіс тайӧ нимсӧ. Тӧдісны сійӧс эз сӧмын тані, но и мукӧд муясын, кытчӧ удайтчывліс ветлыны ордйысьны да кӧні зэв пыдди пуктӧмӧн сёрнитлывлісны сыкӧд. Весиг корлывлісны нэм кежлӧ кольччыны. Но сылы ӧд ас чужан муыс вӧлі донаджык и медальясысь, и чемпионлӧн нимысь, и ыджыд сьӧмысь ӧтдор.

Сэк жӧ эм тайӧ олӧмас кутшӧмкӧ тшупӧд, коді аслыд тӧдлытӧг казьтыштӧ ас йывсьыс. Шуӧ зэв чӧла, но зумыда: тырмас пӧ нин, дона мортӧй, ӧвсьыштлы неуна. Сідзжӧ лоис и Серафим Ивановичкӧд. Кыдзкӧ ӧтчыд друг гӧгӧрвоис, мый водзӧ сэсся сьӧкыд нин кутны чемпионлысь нимсӧ. Лои тайӧ сэки, кор ӧти чемпионат вылын сійӧс кутісны ордйыны. Но Серафим Иванович, кӧть и сьӧкыда, зэвтіс став вынъяссӧ да век жӧ эз сетчы. Сэки сійӧ медбӧрын кыліс и ассьыс сьӧлӧмсӧ, и ассьыс лов шысӧ. Воис Серафим Ивановичлӧн юрӧдз, мый и сьӧлӧмыс вочасӧн кутіс мудзны, мый регыд мысти сійӧс кутасны ордйыны мукӧдъяс, томджыкъяс. А сійӧ кольӧ кытчӧкӧ бокӧ. И сэтшӧм шог вӧлі тайӧ мӧвпъяссьыс. Сэтшӧм завидь вӧлі сійӧ жӧ томъясыслы, мый со кутіс помасьны сылӧн кадыс и сы пыдди регыд кутасны нимавны мукӧдъяс. Тайӧс Серафим Иванович важӧн жӧ нин эськӧ гӧгӧрволіс тренеръяслӧн видзӧдласъяс серти, но кыдзкӧ эз на эскыв да эз пыдди пуктыв. И со, тыдалӧ, воис пом.

Сэки сійӧ шуис пыр жӧ петны тайӧ кытшсьыс чемпионлысь нимсӧ воштытӧг, мед этшаджык дойдны асьсӧ. Мед сэсся мукӧдъяс котраласны, сійӧ сетас налы туйсӧ. Сідзи и вӧчис.

Ак кутшӧм ёна сэки бергалісны сылӧн юрын быдсяма мӧвпъясыс! Мыйла эськӧ мортыс абу помтӧм вына? Мыйла сылы коркӧ век жӧ лоӧ кежны, вешйыны бокӧ? Кӧть эськӧ сійӧ вӧлі тайӧ кадас вежӧраджык нин да такӧдіс асьсӧ сійӧн, мый буретш тайӧ вежласьӧмъясас и олӧмыслӧн выныс.

Сідзи нин му вылас артмӧма. Эм асыв, но сэсся локтӧ рыт да вой. И бара воӧ асыв. Эм тулыс, но эм ар да тӧв. Сы бӧрти выльысь воӧ тулыс. И тадзи помтӧг бергӧдчӧ олӧмыс.

Сідзи жӧ ӧд и йӧзыслӧн. Колӧ сӧмын гӧгӧрвоны тайӧс. Со мый вӧсна, кӧть и неокотапырысь, но кыдзкӧ весиг аслыс тӧдлытӧг Серафим Иванович век жӧ дасьтысис стадион вылысь мунігкежлӧ. И вочасӧн артмис сідз, мый буретш Валентин пиыс, кодӧс Серафим Иванович босьтлывліс аскӧдыс, сетчис тайӧ жӧ кытшъясыслы. Тренеръяс пыр жӧ казялісны, мый детинкаысь мыйкӧ артмас, да синъяснысӧ вештывтӧг видзӧдісны, кыдзи коркӧ Серафим Иванович бӧрся, сылӧн котралӧм бӧрся. И батьлы ӧні вӧлі нимкодь, мый весь эз вош сылӧн аслас котралӧмыс. Ӧні сійӧ тшӧкыда секундомерӧн сулавлывліс пиыслӧн котралігӧн да дыр сэсся сёрнитлывліс сыкӧд. Гӧгӧрвоис, мый сы моз жӧ эм тайӧ том мортыслӧн выныс и кӧсйӧмыс. И ставыс кӧ удайтчас, сыысь вылӧджык на вермас чеччыштны пиыс. Сідзкӧ, сылы, Серафим Ивановичлы, овны на водзӧ, ӧні пи вылас надеяӧн нин.

А сэки, кор гӧгӧрвоис, мый сійӧс регыд кутасны ордйыны да та вӧсна кад воис эновтчыны котралӧмысь, сьӧлӧмас быттьӧ зэв ыджыд изйӧн Серафим Иванович локтіс гортас да кыскис зепсьыс коньяк доз. Но юанторйыс эз пыр горшас. Да и эз вӧв сійӧ велалӧма курыдтор дінас.

Уна во чӧж аслыссикас стрӧг режим серти олӧмыс тшӧктывліс ӧтдортчыны татшӧмторъяссьыс. И ӧні со Серафим Иванович пукаліс пызан сайын, а орччӧн сідзи вӧрзьӧдлытӧг и сулаліс юантор тыра румкаыс.

Сылысь сэки шог мӧвпъяссӧ торкисны Валентинлӧн кок шыясыс. Валентин тӧдӧ нин вӧлі батьыслысь бӧръя кадся майшасьӧмъяссӧ да пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис. Сійӧ повтӧг матыстчис батьыс дінас да малыштіс сійӧс юрӧдыс:

— Кывзы, бать, ме гӧгӧрвоа тэнӧ. Но оз ков сэтшӧма шогсьыны. Тэ абу ӧтнад. Ми кыкӧнӧсь. И ме косӧда налы, кодъяс кӧсйӧны мырддьыны тэнсьыд нимтӧ.

Серафим сэки весиг юрсӧ кыпӧдліс. Оз-ӧ нин серав пиыс сы вылын. Но кор аддзис зонкалысь майшасяна синъяссӧ да гӧгӧрвоис, мый оз нин челядь ногӧн сёрнит сылӧн тайӧ лунъясас тӧкӧтьӧӧн верстяммӧм пиыс, пыр жӧ личаліс сьӧлӧм вылас.

Нинӧм эз шу сэки Серафим Иванович Валентинлы. Сӧмын топыда кутліс сійӧс. А сэсся сы бӧрын бать да пи пӧшти кузь войбыд сёрнитісны ас костаныс. Сэки нӧшта бурджыка нин аддзис Серафим Иванович, мый шогӧ усьны водз на. Эм сылӧн мыджӧдыс. Сӧмын мӧдджык, выльджык могъяс колӧ пуктыны ас водзад да бара заводитны овны тыр вынйӧрӧн. Сэксянь Серафим Иванович эз нин мӧвпыштлывлы кутшӧмкӧ омӧльтор йылысь. Олӧм олӧм и эм. Быдӧнлӧн аслас кад. Важ моз сійӧ волывліс стадион вылӧ. Но ӧні ёнджыкасӧ пиыс бӧрся нин видзӧдігмоз. Важ моз кутіс аддзысьлывлыны тӧдса спортсменъяскӧд, тренеръяскӧд, сёрнитны-варовитны накӧд. И некутшӧм завидьлун эз чужлы сылӧн сьӧлӧмын тайӧ здукъясас. Таысь сійӧ аттьӧаліс писӧ, коді кужис чужтыны батьлӧн сьӧлӧмын олӧм вылас выль надея.

И окота вӧлі ӧні батьыслы ыджыд керкалӧн медся вылі судтасянь стадион вылӧ видзӧдігӧн, мед пиыслӧн кытшъясыс вӧліны сы серти нӧшта нин тэрыбджыкӧсь. Мый эз удайтчы Серафим Ивановичлы, удайтчас Валентинлы. Сэтшӧм нин кытшъяслӧн выныс, мый кыскӧны найӧ ас дінас. Мед инӧ. Кӧть и абу нин воддза моз тэрыб батьлӧн восьласыс, но аслас сюсьлунӧн, аслас вежӧрӧн сійӧ кутас отсавны венны пиыслы тайӧ кытшъяссӧ да важ моз кывны асьсӧ томӧн. Збыльысь кӧ, пиас ӧд ӧні и сылӧн став олӧмыс. А налӧн, кытшъясыслӧн, збыльысь помыс оз тыдав, и абу сійӧ. Сэтшӧмӧсь нин тайӧ кытшъясыс.