КЫДЗИ ӦД НИМТАСНЫ

Овліс Ивадор сиктын Сюзь Петя, чери кыйны радейтысь морт. Дерт, син саяс тадзисӧ нимтылісны. Сідзи шуасны вӧлі: праздник пӧ матысмӧ да колӧ пӧ Сюзь Петялысь черисӧ черинянь вылӧ корыштны. Эз ӧд сійӧс пинялӧм либӧ дэльӧдӧм могысь тадзисӧ шуны. Ӧдвакӧ кодкӧ сиктын мӧвпыштліс, мыйла тадзи сійӧс нимтӧмаӧсь. А ме чайта да, сылӧн ылӧ аддзысь, сюсь син вӧснаыс Сюзь Петянас шулӧмаӧсь. Сійӧ и збыльысь ылысянь вӧлі аддзӧ аслас синъяснас. Мукӧдыс сӧмын на казяласны кысянькӧ ылысянь локтысь мортӧс, а сійӧ нин висьталас, коді, кыдзиджык пасьтасьӧма да мый киас нуӧ.

Сылысь ичӧтджык воксӧ, мед кыдзкӧ торйӧдны найӧс, Дзӧля Петяӧн шулісны. Сідзжӧ чери кыйны радейтліс. Помнита на, мый сійӧ аслас град йӧрас табак быдтыліс. Арланьыс вӧлі пыран керкаас да ныртӧ быдӧн кӧрӧ паччӧрас косьмысь табакыс.

Матігӧгӧрса сикт-грездын бура тӧдлісны ас кадӧ и Гаждорысь Рака Ваньӧс. Ӧнӧдз на серамсорӧн казьтылӧны, кыдзи сійӧ пӧръялӧма тайӧ жӧ сиктысь Микол Гришкаӧс. Помечӧн уджалыштӧм бӧрын пырасны кӧзяин ордас пажнайтны. Кӧзяйкаыс ваяс пызан вылас порсь яя шыд тыра тасьті. Муртса удитӧма пачсьыс кыскыны. Но шыдыс гос вӧснаыс оз руав. Рака Ваньыд кыв помнас видлас пызан вылӧ вайӧмтортӧ да Микол Гришка вылӧ син бӧжнас кыйкнитлӧмӧн нурбыльтас дӧзмӧмпырыськодь:

— Ме тайӧ шыдтӧ ог сёй. Тайӧ пачас абу вӧлӧма.

Тшыгъялӧм Гришаыд пань тырнас ырснитас, но оз вермы кутны вомас пӧсь шыдтӧ. Сэки и серӧктас Рака Ваньыд. Со пӧ ме тэнӧ пастукӧс и пӧрйӧдлі. Ме пӧ ӧд война кадӧ пулемётчикӧн вӧлі, а тэ пӧ пастукалін.

Мыйла тайӧ мортсӧ Рака Ваньӧн нимтылӧмаӧсь, бӧрынджык гӧгӧрвои жӧ нин. Ыкша. Шмонитны радейтысь. Рака кодь жӧ гора вома. Сійӧс неуна кывзыштӧм бӧрын пыр и вӧлі серӧктан. Колис ас йывсьыс сиктын бур паметь.

Сійӧ жӧ Гаждорас гежӧд мужичӧй нимтӧм. Тэ вылӧ видзӧдласны да сэсся друг швачкасны-шуасны. Сідзи быттьӧ и колӧ. И со нин выль нимыс сэсся нэм кежлӧ кӧласяс тэныд.

Но ӧд и мукӧд сиктад абу жӧ ныжджыкӧсь. Миян Ивадор сиктын тракторист Сашка Доронинӧс син саяс шмонитігмоз тшӧкыдджыка Турӧбӧн шуӧны. Лоӧ пӧ Турӧб дінӧ шыасьлыны, оз-ӧ турун катны отсав видз вылысь. Мӧдыс некор оз ӧткажит. А шуӧны тадзисӧ, дерт, сы вӧсна, мый яр сьӧлӧма. Турӧб кодь жӧ ӧзйысь да тэрыб.

Либӧ жӧ лесничӧй Ӧльӧксан Роговӧс Ошкӧн ыдждӧдлісны. Муысь тэчӧм морт кодь вӧлі. Латшкӧсіник тушаа. Паськыд пельпомъяса. Ош моз дзик тапикасьӧ мунігас. Да и тайӧ вӧрса пемӧс мозыс жӧ мурзӧ сёрнитігас, быттьӧ збыльысь ош висьтасьӧ. Вӧр-ватӧ ёна радейтліс. Арлань мӧдас катовтны да ме пыр сылысь юася вӧлі, кӧніджык, мися, тшакыс да вотӧсыс таво эм. И сійӧ век зэв стӧча висьталас.

Збыльысь, пыдісяньджык кӧ мӧвпыштлыны, кыдзи ми нимӧдам-ыдждӧдлам ӧта-мӧдӧс, унатор лоӧ гӧгӧрвоана миян олӧмысь, унатор йылысь нимъясыд висьталасны. Мыйлакӧ ӧти и сійӧ жӧ нима йӧзӧс ми разнӧй ногӧн ыдждӧдлам. Медсясӧ, дерт, сы серти, кыдзи мортсӧ семьяас велалӧмаӧсь шуны. Торйӧн кӧ, Александр нимаӧс шуӧны и Шурикӧн, и Ӧльӧксанӧн, и Сашаӧн, и Ӧльӧӧн. Либӧ нӧ Михаил овлӧ Мишӧн, Мишаӧн, Мишӧӧн, Микайлӧӧн. Алексей нимаӧс ыдждӧдлӧны Ӧльӧксейӧн, Ӧльӧшӧн, Лёшкаӧн. Тадзи жӧ позьӧ уна мукӧд ним йылысь шуны. Кор бур ногӧн шыасям морт дінас, векджык ыдждӧдлам сійӧс тыр нимӧн. А мустӧм кӧ мортыс, зілям, син саяс, дерт, мӧдарӧ бергӧдны сылысь нимсӧ да нӧшта кыдзкӧ понйыштны либӧ нерыштны. Ичӧт дырйи ас коддьӧмъяс, ме вылӧ лӧгасьӧм бӧрын, нерлісны менӧ тадзи:

Иван-Дзиван,

Пон дзиван,

Майӧг йылӧ

ва катлысь,

Ош кольк йылӧ

биасьлысь.

Ме налы воча вӧлі сӧмын кывйӧс петкӧдла. Мый сэсся татчӧ шуан.

Но тшӧкыда роч христианскӧй нимъястӧ ми сідзи бергӧдам ас ногӧн, мый сэсся роч мортыд оз нин гӧгӧрво тайӧ нимсӧ да чайтӧ сійӧс ва комиӧн. Тадзи артмӧ сэк, кор шуам Николайӧс Миколӧн, Акулинаӧс Ӧкульӧн, Прокофийӧс Прокӧӧн, Вахрамейӧс Вакрӧӧн да с.в. Уна роч ним ас ногӧн вежам. Дерт, тадзисӧ вӧчам ас коланлун серти. Миянлы кокниджык шуны. Да и коми нимъясыд век нин артмӧны рочьяссьыд дженьыдджыкӧсь.

Овлывлӧ и сідзи, мый семьяын ичӧтдырсяньыс заводитӧны сёрнитны нывкакӧд либӧ зонкакӧд дзӧбыльтӧмӧн да шуӧны сійӧс челядь, а оз верстьӧ нимӧн. Со сэсся пӧрысьӧ-нэмӧдз татшӧмъяссӧ ыдждӧдлӧны син саяс челядь нимнас: оз Василейӧн, а Васькаӧн, оз Дуняӧн, а Дунькаӧн, оз Митрейӧн, а Митькаӧн, оз Ӧльӧксанӧн, а Шурикӧн. Быттьӧ эськӧ и мортыс зэв нин пыдди пуктана да пӧчитайтана, но сылӧн челядьдырся нимыс клеитчӧма тэнад юр вежӧрад да тӧкӧтьӧӧн он вермы сійӧс вежны.

Сэсся и быд кадлы асланыс нимъяс лӧсялӧны. Кӧсъям-ӧ, огӧ-ӧ ми тайӧс, но вежсьӧны жӧ тай и нимъясыд. Важ пыдди локтӧны выльяс, кодъяс йитчӧмаӧсь кадыскӧд, йӧзлӧн олӧмын лоӧмторъяскӧд, нималана войтыркӧд. Менам батьлысь батьсӧ шулӧмаӧсь Северьянӧн, комиӧн кӧ, Сиверӧн. Ӧдвакӧ нин кодкӧ ӧні сетас татшӧм ним аслас быдтасыслы. Вошны кутісны кытчӧкӧ либӧ вошисны нин Матрёнаяс, Анисьяяс, Марфаяс, Евтропийяс, Евпраксияяс, Агафьяяс, Митрофанъяс. Ӧні пыр тшӧкыдджыка кывлан Юрийяс, Романъяс, Никитаяс, Наташаяс, Светланаяс йылысь. Дерт, уна важ мича ним кольӧ и ӧні, но вежсьӧмъясыс синмад шыбитчӧны жӧ.

Тшӧкыда, кор карсаяс менсьым юасьӧны Пальысь петлӧм сійӧ либӧ мӧд морт йылысь, ме ог вермы нинӧм стӧча вочавидзны налы. Найӧ тшӧкыда ыстысьӧны сы вылӧ, мый менам овӧй юалӧм мортыскӧд ӧткодь. Ме Белых и сійӧ Белых. Но ӧд Пальын Белыхъясыд некымын сё морт. Видлы на пӧвстысь кодӧскӧ ов сертиыс корсьны. Тшӧкыдджыка ме воча юала, кыдзи, мися, сійӧ мортсӧ сиктса ногӧн ыдждӧдлӧны. Сэки нин кокниджык корсьнытӧ. Миян ӧд Комиад морттӧ збыльысь ыдждӧдлӧны дедсяньыс да прадедсяньыс заводитӧмӧн на. Ӧти и сійӧ жӧ кадӧ Пальса шӧр школаын велӧдчис ӧти классас куим-ӧ-нёль Иван Белых. Челядьтӧ ӧд вичнад оз шуны. Учительяс, мед кыдзкӧ торйӧдны найӧс, вӧлі пасъялӧны журналас: Иван I, Иван II, Иван ІІІ. Дзик быттьӧ саръясӧс моз жӧ ыдждӧдлісны. Эскӧй кӧть энӧ сэсся. Да ӧд и миян ичӧтик Ивадор сиктад Иван Белыхыс некымын. И тӧдан найӧс он ов сертиыс, а батьыслӧн да дедыслӧн нимъяс сертиыс. Торйӧн кӧ, ме Сивер Илля Иван, а меысь кындзи Мишӧ Петя Иван, Петрӧ Вань Иван, вӧлі Дзӧля Васьӧ Митька Иван. Мукӧддырйи и ёна кузя на лыддьӧдлӧны пӧль-пӧчьясыдлысь нимъястӧ, кодсянь ми петім. Шуам, менам медыджыд вок велӧдчыліс ӧти классын Габӧ Егор Саша Ванякӧд. Ӧні тайӧ Ваняыс кӧнкӧ войвылын инженерӧн уджалӧ. А меысь неуна бӧрынджык велӧдчисны сылӧн ичӧтджык чойясыс. Либӧ нӧ менам мам тыр нимнас лоӧ Васька Петрӧ Пашӧ Ӧсьӧ Настӧ. И татшӧм нимтӧ помтӧг жӧ позьӧ лыддьӧдлыны.

Но оз быдӧнӧс тадзи шуны. Миян сиктысь Онтӧ Ӧньӧ Васьӧ пӧгибнитіс Ленинград дорйигӧн. Сылӧн Ольга гӧтырыслӧн колис куим челядь: Витя, Миша да Миля. Сійӧ ӧтнасӧн нин найӧс быдтіс. Шӧркостыс, Мишаыс, коркӧ петкӧдліс миянлы батьыслысь фронт вывсяньыс письмӧяссӧ: нӧйта пӧ вӧрӧгӧс лун и вой, вӧлі гижӧма сэтчӧ, энӧ пӧ маитчӧй, воа пӧ бӧр гортӧ. Но эз удайтчы сылы бӧр гортас бергӧдчыны. Дзебӧма сійӧс, оз кӧ ылӧдлы менам паметьӧй, тайӧ жӧ областьса Поляна грездын. Миля чойныс вӧйліс купайтчигӧн. А Витяӧс да Мишаӧс сиктсаяс велалісны вочасӧн шуны эз бать, а мам ним сертиыс. Сідзи и нимтӧны Ольга Витяӧн да Ольга Мишаӧн. Гашкӧ, сы вӧсна, мый Ольга мамныс вӧлі зэв уджач да зэв пыдди пуктана морт миян сиктын. А медсясӧ сы вӧсна, мый мамыс ӧтнас найӧс кок йылас сувтӧдіс. Збыльысь, кор семьяас батьыс абу, мам ним сертиыс и шуӧны быдтасъяссӧ.

Но мукӧддырйи и места ним сертиыс ыдждӧдлӧны мортсӧ. Дзӧля Ивадорын олысь Клавдия бабӧс вӧлі шуӧны Шорсай Клашӧӧн. Клавдия баблӧн керкаыс и збыльысь шорсайса джуджыд кыр йылын сулалӧ, Ивадор сиктысь бокын. Местаыс торйӧн нин гажа. Гӧгӧр зэв ылӧдз тыдалӧ. Ӧні Клавдия баблӧн быдтасъясыс сэні олӧны.

Но бӧръя некымын дас вонас миян сиктӧ эз этша выль йӧз во. И Эжва катчӧсысь, и Пальса Пожӧг вожысь, и Россиялӧн ӧткымын пельӧсысь. Овмӧдчисны миян сиктӧ, семьяяс лӧсьӧдісны. Ӧні найӧ ас йӧзӧн нин важӧн лоисны. Но локтӧм йӧзтӧ пыр и тӧдан сы серти, мый ыдждӧдлӧны найӧс овъяснас. Тайӧ Изъюровъяс, Коданёвъяс, Доронинъяс, Роговъяс, Гаждорысь Марьинскӧйяс. Миян сиктын ёнджыкасӧ овлісны да олӧны Белыхъяс, Сидоровъяс, Размысловъяс, Потолицынъяс, Поповъяс, Тарабукинъяс, Осиповъяс. Но овъяснас найӧс локтӧм йӧзысь ӧтдор гежӧда коді ыдждӧдлӧ.

Ивадор сиктса войтыр кольӧмаӧсь ассьыныс нимъяснысӧ и торъя местаяслы, кодъясӧс ӧнія олысьяс пиысь вунӧдны нин кутісны. Со кӧть ӧткымынӧс на пиысь лыддьӧдла: Яков мельнича, Ӧсипанъяг, Вакрӧшор, Спирӧ йӧр, Степан му. Быд татшӧм места ним саяс мортлӧн уна вося пӧсь петмӧн удж. Кокни ӧмӧй сьӧд вӧр шӧрын выль му вӧчны да нянь быдтыны сэні. Либӧ нӧ мында вын да эбӧс колӧ выль видз вӧчӧм могысь. Но абу усьлӧмаӧсь шогӧ менам сиктсаяс. Олӧмаӧсь векджык бур вылас надеяӧн. Ускӧттьӧ кӧ сулӧма, ӧтвылысь венлӧмаӧсь. Абу сӧмын уджӧн овлӧмаӧсь. Кужлӧмаӧсь и гажӧдчыштны, и шмонитыштны. Вӧлӧмаӧсь сюсь видзӧдласаӧсь да ёсь кывъяӧсь. И налӧн олан сямыс, шмоньыс, ӧбичаыс кольӧма тшӧтш налӧн нимъясын.