КУИМ КОКА ЗВЕР

Асъя войнас нин гудыртчис енэжыс. Тӧрыт на пӧльтіс небыдик лун тӧв. Сёр ар вылӧ видзӧдтӧг вӧлі гожся кодь шоныд. Кытчӧкӧ дыша руньгисны лӧзоват кымӧръяс. А войнас ставыс вежсис. Тӧкӧтьӧӧн ланьтіс раминик лунвыв тӧлыс, быттьӧ мыйыськӧ повзис. Сэсся друг войвывсянь ӧтчыд дай мӧдысь шур-шар воліс чизыр ёсь тӧв. Эз на вӧв сэтшӧм смел. Видлаліс на ассьыс вынсӧ. Вочасӧн тӧлыс пыр ёсьмис да веляммис, кутіс мый вынсьыс пӧльтны, кусньӧдлыны керка бердъясын быдмысь пелысь да льӧм пуяс, шутьлявны пач трубаясын. Сійӧ аскӧдыс вайис пемыдруд кымӧръяс, кодъяс муртса эз ӧшӧдчыны керка вевтъяс весьтӧдз да дугдывтӧг кутісны коявны мусӧ посньыдик кӧдзыд лым чиръясӧн. Торйӧн нин шуштӧм лои та бӧрын парма шӧрӧ вошӧм пемыд ӧшиньяса керкаяса ичӧтик сиктын.

Пӧрысь Микайлӧлы вой-мӧд нин таӧдз эз узьсьы. Юкаліс коскыс, дугдывтӧг кыскис кокъяссӧ. Сӧмын недыр кежлӧ ойбыртлывліс. Пессис-бергаліс восьса синъясӧн вольпасьын. Казьтывліс коркӧясӧ и неважӧнсясӧ. Гӧгӧрвоис, мый бергӧдчӧ поводдяыс. Медбӧрын тӧв век жӧ венӧ гожӧмсӧ. Та вӧсна и висьӧ гӧгӧр. Водзтіджык кӧ, сійӧ сӧмын нимкодясис талы. Волысаліс эськӧ пельпом вомӧныс ружйӧсӧ да аслас повтӧм Парма нима лайка понкӧд мӧдӧдчис вӧрӧ. А ӧні оз нин вермы. Кокъясыс висьмисны. Эбӧстӧммыны кутіс.

Сэсся водзтіджык кӧ и збыльысь нимкодясис на кузь тӧвъяслы, ӧні дӧзмыны кутіс на вылӧ. Вывті нин пемыдӧсь, кӧдзыдӧсь да кузьӧсь тӧвся тӧлысьясыс. Терпитны позьтӧма виччысьліс тулыссӧ. И сэки яръюгыд шонділӧн югӧръяс улын бара кыптывліс ловнас, бара окота вӧлі водзӧ овны. Да и гожӧмнас налӧн эновтӧм сиктыс выльысь коркӧя моз ловзьывліс, юравліс гажа гӧлӧсъясӧн. Асланыс пӧрысь бать-мам дорӧ, кодъяс сӧмын и колисны овны тайӧ эновтӧм нин сиктас, волывлісны кузь отпускъясӧ пияныс, нывъясыс быдтасъясныскӧд. Сэки збыльысь томмывліс сиктыс. Сӧмын тай воймӧм стенъяса пӧлыньтчыштӧм зэв ыджыд важ керкаясыс век жӧ казьтылісны сы йылысь, мый абу нин ылын сиктыслӧн нэм помыс. Куласны тані олысь медбӧръя пӧль-пӧчьяс да дзикӧдз бырас сиктыс. И збыльысь, кор арланьыс бӧр мӧдӧдчывлісны гырысь каръясӧ да посёлокъясӧ тані шойччысьяс, дзикӧдз куслывліс важ керкаясын олӧмыс. Сӧмын пач трубаясысь петысь тшын серти позис гӧгӧрвоны, мый сиктас кодкӧ ловъя на эм.

Сідзжӧ и пӧрысь Микайлӧӧс важӧн нин корӧ ас дорас карын олысь нылыс. Но оз тай сьӧлӧмыс сет торйӧдчыны чужаніныскӧд. Шуис сылы мунігас, мый кыдзкӧ-мыйкӧ тӧвъяс на, а сэсся водзӧ видзӧдлас.

И быттьӧ тайӧс тӧдӧмӧн, мый эз ло пӧрысьмӧм нин сиктсӧ дорйысьыс да видзысьыс, арсяньыс кутісны гӧгравны сы гӧгӧр руд рӧзбойникъяс. Кӧть эськӧ нинӧмӧн налы вӧлі тані ёнасӧ номсасьны. Пӧрысь войтыр пиысь этша коді видзис скӧттӧ. Да и найӧс важӧн нин вӧлі йӧрталӧма картаясӧ. Ёнджыкасӧ кӧинъяс куталісны йӧй кычи понъясӧс, кодъясӧс тулыснас да гожӧмнас вайӧдлывлісны аскӧдныс карсаяс, а сэсся кузь гожӧм чӧжӧн быдмыштӧм кычиясыд эз кутны ковны да эновтлывлісны найӧс пӧрысь бать-мам ордас. Эз нин ӧти йӧй кычиӧс джагӧдны бӧръя кадас кӧинъяс, но налӧн лыдыс быттьӧ эз и чинлы. Сы мында пон чукӧрмывліс татчӧ гожӧмнас.

Зэв наянӧсь вӧліны вӧрса зверъясыд. Асъя пемыд войнас шӧйтісны веськыда сиктса улича кузя. Но медся наян вӧлі ӧти. Куим кока кӧинӧн шуисны сійӧс сиктсаяс пиысь ӧткымынӧн, кодъяс аддзылӧмаӧсь нин тайӧ ыджыд руд зверсӧ. Сійӧ и вӧлі, пӧжалуй, кӧинъяс вылас медыджыднас да вайӧдлывліс руд рӧзбойникъясӧс ас бӧрсяыс сиктас, кодлысь быттьӧ зілис босьтны кутшӧмкӧ водзӧс. Ёнджыкасӧ куим кока кӧин кытшлавлывліс Микайлӧлӧн керка дорті. Но пӧрысь вӧралысь, понйыс тыра вӧлі да, йӧртлывліс сійӧс керкаас. Кӧинлӧн матігӧгӧрын кытшлалӧм йылысь Микайлӧ тӧдмавліс сӧмын Пармалӧн лёкысь эргӧм серти. И векджык тайӧ вӧлі асъя войяснас.

Тӧдіс, тӧдіс Микайлӧ, мыйла куим кока кӧин кытшлалӧ сылӧн керка гӧгӧр, но некодлы сиктсаяс пиысь эз висьтавлы.

...Воддза воас нин тайӧ вӧлі. Сэки Микайлӧлӧн эз на сэтшӧма вись кокыс да гоз-мӧдысь сёр арнас петаліс вӧравны. Сэки ӧтчыд и ранитіс руд рӧзбойниктӧ, коді волывліс пакӧститчыны сиктӧ. Рӧмыдкодь нин вӧлі да, эз стӧчасӧ веськав. Босьтчыліс эськӧ вӧтчыны. Но лунтыр вӧралӧм бӧрад дзикӧдз эбӧстӧммис да ковмис косны бӧр. Сэсянь и висьны кутісны кокъясыс. Но кутшӧм дивитана синъясӧн видзӧдіс сэки сы вылӧ Пармаыс. Никсіс, корис ас бӧрсяыс, быттьӧ кӧсйис шуны: мый нӧ пӧ тэ, верстьӧ морт, медся ёныс му вылас, повзин кутшӧмкӧ кӧинысь, ранитін кӧ нин, колӧ кыйны. Но эз, эз вермы сэки пӧрысь Микайлӧ вӧтчыны кӧин бӧрся. И со ӧні вӧрса звер абу вунӧдӧма важсӧ да зільӧ босьтны сылысь водзӧс.

Та вӧсна тшӧтш, гашкӧ, и эз узьсьы пӧрысь Микайлӧлы. Век жӧ думсьыс виччысис кортӧм гӧсьтӧс. Сылӧн пыр вӧлі ки улас зарада ружйӧыс. Войнас некымынысь петавліс ывлаӧ, кывзысьліс сьӧд пемыдас. Парма тайӧ кадас буретш пиянасис да Микайлӧ петкӧдіс сійӧс быдтасъясыскӧд ывлаӧ, кильчӧ улӧ вӧчӧм чомйӧ. Сэні пӧ ӧдйӧджык понпияныс быдмасны да озджык лоны лябӧсь. Пӧрысь Микайлӧ эз пов пон вӧснаыс. Абу ӧд сійӧ мукӧдлӧн кодь кычи понйыд. Кужас дорйыны асьсӧ да пиянсӧ. Да и ачыс Микайлӧ, ковмас кӧ, петалас ружйӧӧн понлы отсӧг вылӧ. Вой-вой со оз узьсьы да кыйӧдчӧ.

Ӧні Парма, энь лайка, куйліс чомйын да шонтіс аслас вир-яйнас сы бердӧ топӧдчӧм неважӧн на чужӧм кычипиянӧс. Найӧ нора никӧстлывлісны да ёрта-ёртнысӧ тойлалӧмӧн тшукӧдчывлісны мамыслӧн морӧсас. Зілисны и пӧткӧдыштны асьнысӧ, и шоныдджыкин корсьны.

Рытланьыс нин понйӧс вердігмоз петаліс кильчӧ вылас пӧрысь Микайлӧ. Дыр видлаліс никсысь кычипиянӧс да ошкыштіс Пармаӧс:

— Бур понъяс артмасны. Позьӧ вӧзйыны кодсюрӧлы мӧдысьджык. Со тай ӧткымынӧн юасьӧны нин. А ӧні мед на быдмыштасны.

Сэсся малыштіс Пармаӧс. Парма кӧть и эз куж сёрнитны, но гӧгӧрвоис кӧзяинлысь кывъяссӧ. Гӧгӧрвоис, мый оз ёна дыр овны сы дорын пияныс. Кымынысь нин со тадзи вӧлі сылӧн олӧмын. Ваяс ассьыс быдтасъяссӧ. А сэсся, видзӧдан да, кӧзяиныс удитӧма нин кодъяслыкӧ вӧзйыны. Дерт, бур киясӧ жӧ сетӧ. Матігӧгӧрса сиктъясын со кымын вӧралан пон артмис Пармалӧн пиянысь А мый сэсся кольӧ аслыс Пармаыслы. Никсыштас шогысла пияныслӧн кытчӧкӧ вошӧм бӧрын. Сэсся вочасӧн бӧр бурасяс. Эм сы вылын ыджыдыс, кӧзяиныс, сійӧс вердысьыс. Сійӧ тӧдӧ бурджыка, мый кыдзи вӧчны.

А талун кӧзяиныс торйӧн нин стрӧга сёрнитіс понкӧд:

— Кывзы. Эн ло йӧйӧн. Видз асьтӧ да пиянтӧ. Сикт гӧгӧр со бара кӧинъяс кытшлалӧны.

Парма бура гӧгӧрвоис кӧзяиныслысь кывъяссӧ да кутіс лёкысь эргыны. Веськаліс кӧ ӧні сы шӧрӧ тайӧ мустӧм зверыс, сідзи эськӧ и уськӧдчис сы вылӧ. Ӧд чомйын нора никсісны сылӧн быдтасъясыс, кодъяс вӧсна сійӧ эськӧ эз жалит ассьыс олӧмсӧ. Найӧс пон мам кутас дорйыны, мый дон кӧть тайӧ оз сулав.

Микайлӧлӧн гортас пырӧм бӧрын Парма бара водіс пияныскӧд орччӧн. И вӧтасис сійӧ, быттьӧ аслас кӧзяиныскӧд воддза моз ветлӧдлӧны вӧрті. Парма увтӧ уръясӧс, повзьӧдлӧ сьӧлаясӧс. Но со дзик сы кодь жӧ мыгӧра кутшӧмкӧ руд звер веськаліс сылӧн туй вылӧ. А тайӧ вӧлӧмкӧ коркӧя тӧдсаыд, кодӧс сэки сідзи эз и вермыны кыйны кӧзяиныскӧд. Сійӧ уськӧдчис зверлӧн кок туйӧд. Кӧзяиныс ӧдва удитӧ сы бӧрся да дугдывтӧг шуалӧ:

— Парма, виччысьлы. Парма, эн тэрмась...

Но куим кока кӧин пыр ёнджыка ылыстчӧ. Сідзи эз и суӧдны найӧ кӧзяиныскӧд тайӧ зверсӧ. Кутшӧм шог сэки лои Пармалы. Быттьӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ абу бур водзын, мый вӧрса звер водзӧс кутас босьтны.

Садьмис сійӧ сиктса понъяслӧн лёкысь увтӧмысь. Найӧ ӧні вӧлі топӧдчӧмаӧсь асланыс кӧзяинъяслӧн кильчӧяс бердӧ да дугдывтӧг косялісны-поткӧдісны лэчыд гӧлӧсъяснаныс войся пемыд чӧв-лӧньсӧ. Гӧгӧрвоис сэки Парма, мый эз весьшӧрӧ вӧтась тайӧ вӧтсӧ. Сиктӧ бара локтіс куим кока коркӧя кортӧм гӧсьтыд. Но мам пон весиг ньӧти эз сет ассьыс гӧлӧссӧ. Ӧд сыкӧд орччӧн куйлісны оньӧстӧм на пияныс. Сӧмын сувтіс сылӧн тшӧтьыс. Парма ӧні зэв ёна кӧсйис, мед кильчӧ вылӧ петас сылӧн некодысь повтӧм кӧзяиныс да косьӧбтас войся пемыдас ружйӧысь, вӧтлас сиктысь кортӧм гӧсьтъясӧс. Та вӧсна сюсь пон дугдывтӧг чошкӧдліс пельяссӧ да виччысис кильчӧ ӧдзӧс дзуркнитӧм шы.

Но друг сылы нырас ӧвтыштіс кутшӧмкӧ зэв тӧдтӧм да зэв мустӧм дукӧн, кодӧс коркӧ кывліс нин. И пон гӧгӧрвоис, мый куим кока зверыд гусьӧн матыстчис кӧзяинлӧн керка дорӧ да ӧні мӧвпалӧ, кыдзи эськӧ косӧдны коркӧясьыс...

А пӧрысь Микайлӧӧс некымын узьтӧм вой бӧрад тайӧ пӧрйӧ дзикӧдз ониш босьтіс. Кӧть эськӧ сійӧ зілис медбӧрӧдзыс кутчысьны. Гӧгӧрвоис, мый буретш тайӧ вояс, кор чизыр ёсь вой тӧлыс да сьӧдруд кымӧръясыс дзик кӧинъяс моз жӧ уськӧдчисны сикт выланыс, позьӧ виччысьны кортӧм гӧсьтъястӧ. Радейтӧны найӧ татшӧм поводдятӧ. Сы вӧсна, мый позьӧ тӧдлытӧг матыстчыны дзик сикт дорӧ. Тадзи найӧс велӧдіс куим кока кӧин, код юрнуӧдӧм улын руд зверъяс эз нин ӧтчыдысь пыравлыны сиктӧ. Збыльысь сідзи и лои. Кортӧм гӧсьтъяс куим кока кӧин юрнуӧдӧм улын пырисны сиктӧ да заводитісны джагӧдавны на шӧрӧ веськалысь кычи понъясӧс.

А пӧрысь Микайлӧ пукалӧ нёровтчӧмӧн шоныд пач бокын да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн вугралӧ. Тӧдчисны узьтӧм войясыд. Да и пачсянь локтысь ымралысь шоныдыс гудыртіс юрсӧ. И вӧтасьӧ Микайлӧ, мый куим кока кӧин дзик мортӧн нин лоӧма, тотшкӧдчӧмӧн пырис керкаӧ да юалӧ Микайлӧлысь:

— Висьтав, кӧзяин, кор мынтан меным уджйӧзтӧ.

— Кутшӧм уджйӧз? — оз гӧгӧрво Микайлӧ.

— Вунӧдін воддза вонад паныдасьлӧмтӧ, — лыддьӧдлыны сэки кутіс кӧин чужӧма морт. — Сэки тэнад лыйӧм бӧрын муртса эг кув. Со и бурдыштӧм бӧрын шуи бырӧдны тіян сиктысь став ловъя ловсӧ аслам руд ёртъяскӧд. Тӧда, мый тэнад эм пон. Вай сійӧс меным. Сэки ӧвся.

— Кыдзи тэ лысьтан тадзи мекӧд сёрнитны? — дӧзмӧмӧн шуис Микайлӧ наян зверлы. — Лыйи ӧд ме сэки тэныд сыысь, мый вывті ёна грекӧвӧйтчыны кутін сикт гӧгӧр. Вунӧдін, кымын баляпиӧс кыскин воддза вося гожӧмнас миян пӧль-пӧчьяслысь. Сэки и шуи кыйӧдны тэнӧ. Каитча ӧні сӧмын ӧтиторйысь, мый эг стӧча веськав.

— Асьныд мыжаӧсь таысь, — кутіс сэки тшӧттьысьны керкаса кӧзяинкӧд кӧин чужӧма морт. — Водзті миянлы, кӧинъяслы, и пармаысь вӧлі нурыд шедӧ. А ӧні ті, йӧз, век медся сюсьӧн асьнытӧ лыддянныд, нинӧмӧдз вайӧдінныд миянлысь нэмӧвӧйся оланіннымӧс. Нем думайттӧг кераланныд-жугланныд пармасӧ. Бырӧданныд сэтысь став ловъя ловсӧ. Весиг миянлы, кӧинъяслы, дзескыд лои пармаас. Тшыг олӧм воис. Со и водзӧс мынтам тіянлы нем думайттӧг вӧчӧмсьыд. Менӧ ранитӧмсьыд жӧ и висьӧм ме тэ вылӧ ысті.

Скӧрмис Микайлӧ тайӧ кывъяс бӧрас да уськӧдчис кӧин чужӧма морт вылӧ. Сійӧ сӧмын гораа вакӧдіс, швачнитіс керка ӧдзӧснас да кытчӧкӧ зэв ӧдйӧ вошис.

Кӧсйӧ садьмыны пӧрысь Микайлӧ да некыдзи оз вермы. Ымзӧ лёкысь. Ёрччӧ ас кежысь. Медбӧрын восьтіс жӧ синъяссӧ, а ывлаын югдӧ нин. Казьтыштіс лёк вӧтсӧ да ыркмуніс сьӧлӧмыс. Збыльысь, абу бур водзын тайӧ. А збыльмис кӧ нин? Кватитіс ружйӧсӧ да котӧрӧн петіс ывлаӧ.

Ок кутшӧма сэки шогӧдіс Микайлӧӧс кильчӧ дорсӧ аддзӧм бӧрын. Збыльысь тшукӧма вӧтыс. Волӧма руд зверыд. И, кыдзи гӧгӧрвоис Микайлӧ, буретш сійӧ куим кокаыд. Бура дыр тышкасьӧмаӧсь-пурсьӧмаӧсь ас костаныс. Но вӧрса зверыд, тыдалӧ, сюсьджык вӧлӧма. А коньӧр Пармаыс пиянасьӧм бӧрад абу на удитӧма тыр вын-эбӧсӧ воны. Джагӧдӧма да кыскӧма сійӧс вӧрӧ кортӧм гӧсьтыд.

А кильчӧувса чомйын кӧзяинлысь гӧлӧссӧ кылӧм бӧрын кутісны никсыны-бӧрдны кычипиян. Сэтчӧ кӧиныд абу удитӧма пыравны. Тыдалӧ, эбӧстӧммӧма жӧ да ӧдйӧджык вӧрлань тэрмасьӧмӧн мунӧма.

— Ак, сё сӧтана, — ёрччыштіс ас кежсьысь пӧрысь Микайлӧ. — Кутшӧм бур понйӧс вошті. Ӧд мортысь сюсьджык вӧлі. Кытысь ме сэсся татшӧм бур ёртсӧ аддза. А эсіян кор на быдмасны. Колӧма жӧ эськӧ ставнысӧ керкаын узьтӧдлыны Да ӧд надейтчи ас вылӧ. А со тай унмовссьӧма.

Тадзи ачыс аскӧдыс сёрнитігмоз пӧрысь Микайлӧ пыртліс никсысь кычипиянӧс гортас. Сэсся дыр пукаліс-шогсис пачбокдорса лабичын, казьтыліс воштӧм понсӧ. Медбӧрын сылӧн друг ыркмуніс быдсӧн сьӧлӧмыс юрӧ воӧм мӧвпысь. Мый нӧ сэсся сійӧ тадзи и кутас лун-лун пач бокын пукавны, кытчӧдз куим кока звер асьсӧ оз джагӧд. Тырмас руйвидзны. Муртса вын-эбӧс сылӧн эм на. А ранитчӧм кӧин сиктсянь ылӧ эз мун. Та бӧрын Микайлӧ кутіс лӧсьӧдчыны вӧрӧ ветлігкежлӧ. Шуис аслыс, мый кытчӧдз оз кый куим кока кӧинӧс, оз лок гортас. Буретш сысянь лои сиктын став бӧръя кадся ускӧттьӧыс. Виас кӧ сійӧс, и мукӧд кӧиныс ӧвсясны асланыс юрнуӧдысьтӧгыс. Оз нин кутны сэтшӧм наяна кытшлавны сикт гӧгӧр. А выныд пӧрысь вӧралысьлӧн, гашкӧ, тырмас на тайӧ звер вылас. Суседъясыс сэк кості видзӧдыштасны керка бӧрсяыс.

Час мысти кымын пӧрысь Микайлӧ восьлаліс нин вӧрлань нуӧдысь ордым кузя.