КУЗЬ ВУДЖӦРЪЯСА ТӦЛЫСЬ

Ывлаын кӧдзыд. Шонді петігӧн нӧшта на кӧдздӧдіс, да зонкаяслы, Васялы да Генялы, кӧть и садьмӧмаӧсь нин, эз вӧв окота петны шоныд шебрас улысь. А кытчӧ тэрмасьны — абу ӧмӧй каникулъяс. Но Парась бабныс мудер жӧ — порсьясыслы сёянсӧ буретш сэки петкӧдас, кор плита вылын ставыс ӧттшӧтш пузяс: и шыд кутас ортсӧ петны, и чайник шутёвтас сюр пырыс.

— Ковмас чеччыны да босьтавны плита вывсьыс, — шуас Вася ичӧтджык Геня вокыслы шебрас улысь петігмоз. — А тэ колӧкӧ узь на.

Но кутшӧм нин узьӧм, кор Вася йӧв сора чай нин ырскӧ-юӧ, ӧшиньяс лӧзӧсь нин — югдас регыд. Геня чеччис да петіс кухняӧ, син пӧвсӧ куньӧма, балябӧжсӧ гыжъялӧ.

— Бабӧ, порсьястӧ вердін. А пышкайяссӧ?

— Пышкайяссӧ, коньӧръясӧс, ті асьныд вердӧй. Видзӧдлӧй со, кормушкаас войнас палькнитӧм лымйысь ӧтар нинӧм абу.

Чай юӧм бӧрын вокъяс ышӧбӧн-кушӧбӧн пасьтасисны, босьтісны нянь шӧрӧм, рок, посводзысь кын пув. Кормушкаыс збыльысь вӧлі тырӧма лымйӧн, весалісны сійӧс,

— Ӧні пӧрадок, ректы зепъястӧ, — тшӧктіс Вася.

Пышкайясӧс дыр виччысьны эз ков, воисны да медводз кын пув тусьяссӧ новлісны.

— Вась, а найӧ ангинанас висьлӧны жӧ?

— Ог тӧд. Анна Петровналысь юав, волывлӧны оз пышкайясыс сы дорӧ татшӧм висьӧмнас... А мыйла тэныд тайӧс колӧ тӧдны?

— Да видзӧд, кыдзи кын пувсӧ сёйӧны, а меным бабӧ оз тшӧкты, ангина пӧ горшад сибдас.

Кор дзикӧдз югдіс, Вася да Геня лызьяс вылӧ сувтісны, матын сьӧдалысь вӧрлань мӧдӧдчисны. Тӧвся шондіыс ылын сулалысь коз пу йылӧ быттьӧ ӧшйӧма да думайтӧ: увлань сэсся гӧгыльтчыны али лэптысьлыны на неуна. Оз дзирдав весиг, да кӧть мыйта колӧ шондіыс вылӧ видзӧд. Лызь туйыс вайӧдіс вокъясӧс пожӧма вӧрӧ. Пожӧмъясыс эськӧ абу зэв джуджыдӧсь, а вуджӧръясыс — синмыд оз судз, кӧні сӧмын и помасьӧны. Шондіыс улын да сы вӧсна. Сизь со лэбалӧ пожӧмысь пожӧмӧ, кынӧмпӧт корсьӧ. Ӧтилаысь котшнитлас, мӧдлаысь, а кӧні эм пучӧйыс, дась пыр-пыр розьӧдны пучӧрсӧ.

Пуяс да понӧльяс костті кытшлалӧмӧн челядь исковтісны Вӧргорув му вылӧ, а сэсянь веськыда горт дорӧдзыс. Генялӧн киясыс гегдыштӧмны да лызь кӧвъяссӧ ковмис ыджыд вокыслы разявны.

Бабыс, вӧлӧмкӧ, шогсьӧ нин:

— Рӧмдыны нин кутіс, а найӧ абуӧсь и абуӧсь.

— Ми вӧрын вӧлім, бабӧ, сизьӧс аддзылім, сэсся некодӧс эг.

— Ӧні сизьысь ӧтар матігӧгӧрса вӧрын некоді и абу, унджыкыс зільӧ сиктӧ локны. Тані и сёйӧдыс налы сюрас, да и шоныдджык йӧз дорад.

Турӧбъяс заводитчисны.

«У-у-у-у-у», — кылӧ ӧшинь сайын. Проводъяс жуньгӧны, пач трубаын увгӧ жӧ, быттьӧ кӧинъяс локтӧмны кильчӧ дорӧ да омлялӧны, быттьӧ мойдъясысь вӧвлытӧм зверьяс кайӧмаӧсь керка вевт вылӧ да сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн сюйлӧны юрнысӧ пач трубаӧ, горзӧны быдӧн ас ногыс. Февраль тӧлысся турӧбъяс... Геня садьмыліс войнас, кывзыштіс турӧблысь дурӧмсӧ да бӧр унмовсис, эз и вевъяв мӧвпыштлыны, кӧні сылӧн пышкайясыс да пыстаясыс тайӧ войсӧ коллялӧны. Гашкӧ, лӧскын шоныд трубаяс бердӧ ляскысисны, гашкӧ, коз понӧльяс улӧ пырисны. Сэні ӧд, кор лымсӧ нӧбӧдас, шоныд жӧ, тӧлыс оз веськав да.

Асывнас батьыс чуксалӧ челядьӧс (талун ставӧн гортынӧсь, шойччан лун да):

— Вася, Геня, чеччӧй, видзӧдлӧй ӧшиньӧ, мый вӧчсьӧ ывлаыс да кутшӧма вежсьӧма сиктыс. Лӧньӧма тай турӧбыс, майбыр, но мый сӧмын абу и вӧчӧма войбыднас.

Видзӧдлісны челядь ывлаӧ да забор пыдди лӧз лым тола аддзисны, орччӧн сулалысь керкалӧн стеныс дзик еджыд, сӧмын кер дін визьясыс сьӧдӧсь. А вӧрыс, мӧдарӧ, сьӧдасьӧма, пыркӧдӧма турӧбыс пуяс вывсьыс гыӧрсӧ да. Шонді сэсся петіс да ӧзтіс толаяс вывсьыс лым чиръяссӧ. Гажа лун лоис, но кытчӧ мунан, кор ветлан-мунан туйясыс кӧні и эмӧсь — морт судта тола улын. Батьыс быттьӧкӧ лыддис челядьлысь мӧвпъяссӧ:

— Но мый, пиукъяс, уджалыштны ӧд ковмас.

Ая-пиа петісны уджавны, туйяс писькӧдны. Генялӧн киас ичӧт зыр, ӧтарӧ да мӧдарӧ вӧлалӧ водзвывсьыс лымсӧ, пывсянланьыс туй вӧчӧ, а батьыс да Вася юкмӧс дорӧ писькӧдчӧны. А лымйыс кокни, бус кодь. Тӧв паныд кӧ койыштан, ставыс бӧр вылысад локтӧ. Татшӧм лымтӧ позьӧ, дерт, ӧтилаысь мӧдлаӧ пӧлявны сэтшӧм тӧлыдлы, кутшӧм войнас пушкис.

Геня воис нин пывсян дорӧдз да пес чипас дінсӧ на весаліс, аддзис лым пиысь пес поткӧдлан черсӧ да поткӧдӧм нин некымын чурка, ӧта-мӧд дінаныс нӧшалӧмӧн пыркӧдіс на вылысь лымсӧ, сувтӧдіс-нёровтіс пес чипаслань.

А батьыс да Вася ылӧ нин мунӧмаӧсь, ас судтаныс нин забор пӧлӧныс кодйӧмны. Юръясныс сӧмын и тыдалӧны да шыбитӧм лымйыс еджговтлас. Геня на дорӧ муніс. Батьыс сэсся висьталіс налы, кыдзи сійӧ ӧтчыд, татшӧм жӧ турӧба войӧ, вӧрын узьны веськалӧма.

— Тулан кок туй рытъявылыс аддзи. Лунтыр Шариккӧд келалім-ветлӧдлім да вит урысь ӧтар нинӧм эз шед, а тані кок туйыс дзик выль, кӧнкӧ абу и ылын туланыс. Шарик босьтіс туйсӧ да пуля моз водзӧ лыйыштіс. Увтчӧмыс пыр ылынджык и ылынджык кылӧ. Колӧ вӧлі вӧтчыны, да тэрмасьӧмӧн — тӧвся шондіыс коз лапъяс пыр сӧмын нин дзирдаліс, вой вермас суны. Вои пон дорӧдз, тулансӧ Шарик нюр бокӧ жмитӧма, сісь, горсъя пипуӧ йӧртӧма. Мый вӧчны? И чер тышӧн ковкӧдлі пу дінас, и лыйлі — зверыд оз пет. А пӧрӧдны пипусӧ — зэв кыз, ичӧтик чернад ковмас войбыд сизьдыны-керавны. Вӧчи пучӧрас кулак тӧрмӧн розь, сюмӧд чашниті, кос чальяс чеглалі, ӧзті да бисӧ розяс сюйи. Тшыныс вывлань кайӧ, оз ортсӧ пет. Шарик дугдіс увтӧмысь, вывлань видзӧдӧ да терпиттӧм вӧснаыс никӧстылас мукӧддырйи. Ачым синмӧс ог жӧ вештыв горс розьсьыс, ружьеӧй дась и.

Со тшыныс горссьыс мӧдіс петны, а тулан абу и абу. Сӧмын синмӧс мӧдлаӧ вештылі, пипу йывсяньыс быттьӧ визьнитіс мыйкӧ увлань. Шарик зырӧдіс да суис тулансӧ чеччыштанінас, туплясьны кутісны лым пиас. Понйӧ горӧдчыліс на, нырӧдыс, буракӧ, курччӧма туланыс да, а сэсся дугдісны пессьӧмысь, раммис зверыс.

Прӧмыс эськӧ шедіс, — водзӧ висьтасис бать, — но пемдіс дзикӧдз да турӧб заводитчис. Медводдза тӧв нырыс слаб на вӧлі, козъяс вылысь гыӧрсӧ кисьтіс. Мӧд тӧв нырыс вывсянь увлань пӧльыштіс, кыпӧдіс кокни лымсӧ шутьлялігтыр, да нинӧм эз кут тыдавны. Шарик омлёвтіс, ляскысис кок бердам. Ковмис мӧвпыштлыны узянін йылысь.

Сук вӧрас пырим Шариккӧд. Ыджыд, пашкыр коз улӧ кык бипур ӧзті, сирӧд мыръяс, вужляяс чукӧрті да. Небыд коз лапъяс вылын, кык бипур костын сэсся и коллялім омлялысь войсӧ. Бур унмыс, дерт, эз вӧв. Вугыртлыны вугыртлі жӧ, но кор быттьӧ чеп йылысь мынӧм тӧлыс пӧльыштлас бипурсянь ныр-вомӧ пӧсь жарнас либӧ шыбитас плеш вылад кинь, абу ёна окота и вугыртнытӧ.

Турӧбыс асывладорыс друг бӧр ланьтіс, кыдзи и заводитчыліс, да, талунъя моз жӧ, мича да лӧнь лун пуксис, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма.

— Гашкӧ, турӧбыс тадзи повзьӧдны кӧсйис тэнӧ, батьӧ? — шуис татчӧ ичӧт Геня. — А тэ эн сетчы сылы?

— Гашкӧ, и сідзи, пиӧ, — нюмъёвтіс батьыс да тапкӧдыштіс Геняӧс лымйӧссьӧм шапкаӧдыс.

Асывнас термометрлӧн гӧрд визьыс зэв ляпкыдик, а шондіыс асьсӧ тӧдӧ нин, да луннас весиг войтавтӧдз лолас. Кӧнкӧ лунвылын пӧ гӧрӧны-кӧдзӧны нин, а миянын тулыс кӧрыс сӧмын на лун шӧрнас пӧльыштас. Луннас сывлӧм лымйыс кыдзи кынмас асывнас — кӧрт кодь чорыд лоӧ. Кӧть кытчӧ мун, лызьяс оз ковны. Вӧрын пӧрӧдчысьлы тайӧ кадас лада уджавны — джуджыд лымйӧд кевны оз ков, сӧмын тай пуяс дорсӧ весалігӧн чарӧмсӧ колӧ кӧрт зырйӧн жугӧдны-а. Васялӧн да Генялӧн батьыс пӧрӧдчысьӧн уджалӧ, бригадаӧн веськӧдлӧ. Рытнас воас удж вылысь да аслас делӧяс йылысь висьталас пияныслы:

— Талун тракторным лёк местаӧ сибдыліс, усис гусеницаыс, да ковмис быдса бригадаӧн мездыны. А нормасӧ, кӧть и сьӧкыда, но вӧчим. Уръяс таво овмӧдчӧмны колля пожӧма вӧрӧ, кӧні ми уджалам, но коньӧръяслы ковмас мӧдлаӧ вуджны. Кералам вӧрсӧ да некытысь налы лоӧ кынӧмпӧтсӧ корсьны. Ме со некымын коль и тіянлы лэччӧді зептам. Косьтӧй да перъялӧй кӧйдыссӧ, кӧдзанныд сэсся ӧшинь улӧ, да, гашкӧ, пожӧмъяс быдмыны кутасны.

Лунъяс да войяс ӧткузя лоисны. Урокъяс бӧрын челядь лэччӧны ювывса чарӧм вылӧ футболасьны. Дыр сэні котраласны мач бӧрся, пемдытӧдз. Геняӧс ворота видзны пыр сувтӧдӧны. Нинӧм пӧ на тэныд ыджыдъяслӧн кок улын сорласьны. Сиктса понъяс тані жӧ котралӧны. Зонъяс мач бӧрся вӧтлысьӧны, понъяс — зонъяс бӧрся, коклябӧрӧдныс видзӧдӧны кватитны.

А со тувсов каникулъяс матыстчисны. Кык воклы, Васялы да Генялы, батьныс пыр жӧ шуис:

— Ме чайта, нинӧмла вежон чӧж тіянлы чарӧм вылын гын сапӧгъяс кисьтыны. Лесникъяс ӧні зэв колана удж вӧчӧны — пожӧм кольяс чукӧртӧны. Пожӧмлӧн урожайыс овлӧ гежӧда, да оз позь прӧзевайтны тайӧ кадсӧ. Вайӧ, пиукъяс, отсыштӧй. Дерт, асывъяснас колӧ водзджык чеччыны — сизим часын нин ми пуксям автобусъясӧ. Аски нин, сідзкӧ, мед и дасьӧсь вӧлінныд, ёртъяснытӧ корӧй.

Кӧсйысьяс аддзысисны — ставныс лоины витӧн. Аскинас челядь водз чукӧртчисны лесопунктлӧн контора дорӧ да ӧтлаын и пуксисны автобусӧ.

Пожӧма вӧрыс, кӧні уджалісны вӧр лэдзысьяс, эз дзик пыр во, ылӧкодь ковмис мунны. Вуджисны нин кык ёль да неыджыд ю, а сэсся туйыс мӧдіс вывлань. Паныд лэччисны нин вӧр тыра МАЗ-яс. Вӧр кыскалысьяс ӧд нӧшта на водз кайӧны вӧрӧ, медым унджык рейс вӧчны.

Шонді водзын дзирдалысь еджыд будкаяс челядь ылысянь на аддзисны. Татчӧ и сувтіс автобус. Мастерыс, Виталий Михайлович, чукӧртіс челядьӧс да висьталіс:

— Кольяс ӧктыны ті ӧні мунанныд Александр Арсентьевичлӧн делянкаӧ, но видзӧдӧй знак бӧрсяыс, кытчӧ гижӧма: «Осторожно — рубка леса!» Сійӧс эн вунӧдӧй!

Тані шыасис и Александр Арсентьевич — Генялӧн да Васялӧн батьыс:

— Тӧвсӧ талун вежӧма, да ми вуджам делянкалӧн мӧдар бокас, а челядьыс мед повтӧг ӧктысьӧны тані.

Пожӧм колльыс таво збыльысь озыра воӧма — челядьлӧн кӧрзинаясыс ӧдйӧ и тырӧны, да кольсӧ сэсся кисьтӧны мешӧкъясӧ, а мешӧкъяссӧ сӧвтӧны машинаӧ.

Нёль лун велӧдчысьяс отсасисны лесхозлы. Коді тӧдас, гашкӧ, и налӧн чукӧртӧм кольясса кӧйдысысь быдмас да кутас шувгыны пожӧма вӧр сэні, кӧні пуяссӧ пӧрӧдӧма нин.