КУЗЬМА БАГАТЫР

Важӧн оліс-выліс гӧлиник крестьянин Кузьма. Оліс сійӧ пӧрысьладорӧдз. Кынӧмыс вӧлі муртса пӧт, а семьяыс унаысь вӧлі тшыгйӧн олӧны. Ӧтчыд сійӧ кайис пашня (куйӧдтӧм му) гӧрны. Гӧрис-гӧрис и мудзис. Вӧлӧс лэдзис, ачыс водіс шойччыны, лун вӧлі зэв жар. Сійӧ куйлӧ, а сійӧс оз лэдзны шойччыны геб, ном да лӧдз, сідзи и кӧсйӧны сійӧс сёйны. Сійӧ скӧрмис, и давай найӧс начкавны. Ӧтикысь ӧвтыштас — сё геб усьӧ, да кызь лӧдз усьӧ, мӧдысь ӧвтыштас — сё ном усьӧ, да кызь лӧдз усьӧ, а витысь ӧвтыштас — квайтсё виас.

Вот сійӧ куйлӧ и думайтӧ: «Эстшӧм ме ён морт, и пашня дінын кымын во нин тойта, и век сёйны нянь абу, а, видзӧд, ӧтикысь ӧвтыштӧмнас кымын усьӧ, а сёысь кӧ ӧвтышта, ме став войскасӧ жугӧда. Муна воюйтны, нем тані гӧрны».

Чеччас, вӧв босьтас да гортӧ мунас, гӧр сэтчӧ и коляс. А вӧв вӧлі зэв омӧлик, ӧдва лыыс да кучикыс. Воас гортас, бабалы шуас:

— Нем миянлы шогсьыны, ме муна воюйтны. Талун витысь ӧвтышті — квайтсё уси: витсё салдат да сё багатыр. Ме муна да быдса му воюйта, и сэк ачым сарӧ пукся.

Баба зэв рад лои:

— Ветлы-ветлы, — шуас, — Кузьма. Ме, — шуас, — сэки сарича лоа, а пияныд сар пиян лоӧны.

Вот Кузьма эз дыр думайт, босьтіс коса пурт сабля пыдди, ёсь майӧг шы пыдди, бокас дӧра мешӧк ӧшӧдіс и аслас омӧлик вӧв вылӧ пуксис, и мӧдӧдчис воюйтны.

Мунӧ сійӧ лун и мунӧ мӧдӧс, и мунӧ дырджык. Висьтавны, дерт, регыд, а сійӧ вель ылӧдз мунӧ, и воас неыджыд ю дорӧ, и вуджныс некыдзи. Коркӧ посйысяс, сэки и вуджас мӧдар дорад, тайкӧ оз вӧй сэтчӧ. Сэні неуна шойччыштас и мӧдӧдчас бара водзӧ.

Мунас-мунас, и воас куим туйвеж. И сэні, туйвежас, зэв ыджыд сюръя сулалӧ, и сюръяас гижӧма: «Ӧтик туйвежӧ кӧ пыран, чӧскыд сёян-юан аддзан, а мӧд туйвежӧ кӧ пыран, вӧлыд кулӧ, а коймӧд туйвежӧ кӧ пыран, юрыд усьӧ».

Кузьма думайтіс-думайтіс и шуны аслыс ачыс кутіс:

— Кыті юр усьӧ, сэні и эм мем туй. Ӧтик ӧвтыштӧмӧн сы мында верма уськӧдны да, некодлы жӧ ог сетчы.

И сійӧ сюръяӧ шомӧн гижас: «Татчӧ пырис му вылын медъён багатыр Кузьма, коді ӧтикысь ӧвтыштӧмӧн уськӧдӧ кызь багатыр да сё салдат». И муніс сійӧ водзӧ. Коркӧ сійӧ и воис зэв ыджыд луг вылӧ и сэтчӧ вӧвсӧ лэдзис, а ачыс водіс узьны. Дыр ли, регыд ли сэні сійӧ узяс багатырскӧй оннас да мудз бӧрад, ме ог тӧд.

Коркӧ-некоркӧ куим туйвежті кутісны мунны куим багатыр и аддзисны, мый сюръяӧ гижӧма, и повзисны, и мӧда-мӧдыслы шуны кутісны:

— Видзӧд, — шуасны, — кутшӧм багатыръяс эмӧсь, а ми мый, ӧтиысьнас кыкӧс огӧ вермӧ начкыны.

Найӧ мӧдӧдчисны сэтчӧ.

— Мый, — шуасны, — лоан, ло, а тайӧ миянладорсянь мунӧма, тыдалӧ, миян муысь, сыкӧд колӧ кыдзкӧ рамджыка сёрнитны.

Мӧдӧдчисны найӧ водзӧ. Мунісны-мунісны и воисны найӧ сійӧ жӧ луг вылӧ. Кузьма сэні век на узьӧ. Багатыръяс эз лысьтны сы дінӧ матыстчыны, а сувтісны ылӧ и сёрнитны кутісны:

— Матыстчыны абу, скӧрмас оз, видзӧд, — шуас, — кутшӧм повтӧм, и вӧвсӧ абу домалӧма, сідз лэдзӧма.

И найӧ эз лысьтны мунны. Коркӧ-некоркӧ и сійӧ муса сар кывлас, мый сійӧ му вылӧ локтӧмны багатыръяс, и сійӧ мӧдӧдас войска сэтчӧ, мед сэтысь весасясны, а то ставнысӧ жугӧдас, оз кӧ мунны.

Багатыръяс сарлы мӧдӧдасны юӧр, мый найӧ сэсь оз мунны, оз кӧ бурӧн сарствосӧ сет, мый налӧн сэтшӧм багатыр эм, мый ӧтикысь ӧвтыштӧмӧн сё салдат да кызь багатыр уськӧдӧ, толькӧ сійӧ ӧні узьӧ, а садьмас кӧ, бур оз ло некодлы. А Кузьма важӧн нин оз узь и кывзӧ, и думайтӧ, мый толькӧ бара лоӧ, а кынӧмыс важӧн нин висьӧ повзьӧмысла.

Коркӧ и кутіс сарлӧн войска матыстчыны, а Кузьма век оз чеччы. Ӧтик багатыр муніс паныд, Кузьма дінӧ воис, копыртчис и юаліс:

— Мый тшӧктан вӧчны?

Кузьма горӧдіс:

— Тӧдан ӧд, мый колӧ вӧчны, шыр, мун да, ставсӧ, мед ӧтик оз коль. А ӧтикӧс мӧдӧд юӧрӧн сарлы, мед кык сы мында ыстас, а то мед бурасяс.

Багатыр оз дыр кӧсйы, Кузьмалы копыртчис и муніс, ӧтик здукӧн ставсӧ ытшкис. Воис, Кузьмалы бара висьталіс, мый войска эз коль, и ӧтикӧс мӧдӧдіс сар дінӧ.

Аскинас сыысь уна бара войска сар мӧдӧдіс, и мӧд багатыр сідз жӧ ставсӧ ытшкис. Коймӧд луннас сыысь уна войска воис, и коймӧд багатыр ставсӧ ытшкис.

Кузьма бок вывсис эз на чеччыв, а сылы багатыръяс копрасьӧны да висьталӧны, мый вот сымда, сымда войска уськӧдім, а ещӧ кӧ ыстасны, ещӧ жугӧдам.

Сарлӧн войска быри. Сылӧн чеп йылын вӧлі зэв ён багатыр, кодӧс эз лэдзлы сійӧ куим во нин. Сійӧс ыстіс накӧд косясьны, а то некыдз эз вермы найӧс венны.

Вот видзӧдӧны миян багатыръяс, мый локтӧ налӧн багатыр. Ыдждаыс лоӧ куимнан багатыр ыджда. Юрыс сур пуан пӧрт кодь. Багатыръяс повзисны, Кузьмалы кутісны шуны:

— Верман кӧ тайӧс начкыны, сэки тэысь повны кутасны став муыс.

Кузьма шуӧ:

— О! Тайӧс! Тайӧ меным капуста мач кодь жӧ.

Сійӧ аслас вӧв вылӧ пуксис, коса-пурт босьтіс и мӧдӧдчис багатырлы паныд. Синсӧ кӧрталіс, мед ачыс оз аддзыв, кыдзи сылӧн юрыс усьӧ, ичӧлика кольыштіс, мед муртса аддзӧ жӧ.

Багатыр видзӧдӧ, мый Кузьмалӧн синмыс кӧрталӧма, и сійӧ тшӧтш ассьыс кӧрталіс, думайтӧ, мый сідзи колӧ кӧрталӧм синмӧн косясьны. Ӧтлаасьны кутісны. Кузьма аддзӧ, а сійӧ оз аддзы. Мыйӧн вочаасисны, багатыр тувкис Кузьмалы, а Кузьма ичӧт да, вывтіыс муні. Кузьма, лёк коса-пуртнад да, вылас чеччыштіс да голясӧ шарк вундіс. Багатыр вӧв вывсьыд уси, а Кузьма шуӧ:

— Вот, — шуас, — тэд, Кузьмакӧд эн косясь.

Багатыръяслӧн чуть синваыс оз пет радысла, мый Кузьма вермис сэтшӧм багатыр вины, и ещӧ ёнджыка кутісны повны Кузьмаысь. Сарлы висьталісны, мый Кузьма сэтшӧм ён багатырӧс сылысь вермис. Сійӧ ёна повзис и ыстіс йӧзӧс юавны, мый сылы колӧ. Кузьма висьталіс налы, мый джын сарствотӧг ме ог миритчы, и менам вокъяс, — багатыръяс вылас индіс, — мед кутасны ме дінын овны. Сарлы быть лои джын сарство сетны. Сэсся Кузьмаӧс сарӧ пуктісны, и сійӧ сэтчӧ бабасӧ корис, да ӧні олӧ-вылӧ.