КУЗНЕЧШОР

Ервасьдорсянь Гаждорӧдз веськыда муяс вомӧн восьлалігӧн ордымсӧ вомӧнавлӧ неыджыд сёнті визувтысь Кузнечшор. А сэсся сійӧс вуджӧм бӧрын нин пыр жӧ тыдовтчӧны Эжвалӧн джуджыд нӧрыс вылӧ пуксьӧм Гаждор грездлӧн керкаясыс. Мыйла шорсӧ шулӧмаӧсь кузнеч нимӧн, ог тӧд. Ичӧтдырйи Гаждорӧ волывлігӧн та йылысь эг юасьлы. Но миян ӧд весьшӧрӧ некор оз нимтыны. Век нин кутшӧмкӧ помка аддзасны. Тыдалӧ, шор бокас и збыльысь кузнеча сулавлӧма. Со тадзи и нимтӧмаӧсь шорсӧ, коді збоя визувтӧ да ышнясьӧ сӧмын тулыснас, а гожӧмнас дзикӧдз косьмылӧ.

Гаждорын миян ичӧтдырйи школаыс эз вӧв. И сэтчӧс нывкаяс да зонкаяс волывлісны Ивадорса начальнӧй школаӧ, коді вӧлі миян керкакӧд орччӧн, Ӧсьӧ Ёгор ордын. Мекӧд ӧти классаяс Терень Ивӧ Витя, Тимӧ Пашӧ Тамара, классӧн ыджыдджык Мӧдест Витя да Ладьӧ Капа гортсьыныс зэв водз петӧм бӧрын вуджавлісны Кузнечшор, восьлавлісны муяс вомӧн Ервасьдорлань нуӧдан ордымӧд ас костаныс ворсігдырйи да сэсся коркӧ волывлісны ыджыд керкаын меститчӧм кык жыръя школаӧ. Войвылас олісны асьныс кӧзяеваыс. Дерт, гортсьыныс тэрмасигмоз школаӧ мӧдӧдчигӧн гаждорсаяс тшыгъявлісны. И сэки ме мам-батьысь гусьӧн корсюрӧ вайлывлі налы сӧмын на пӧжалӧм ид нянь да некымын пуӧм картупель. И найӧ азыма нуръясьлывлісны. Ёна бӧрын нин Тимӧ Пашӧ Тамара серамсорӧн казьтывліс та йылысь.

А сэсся бӧрынджык нин гаждорсаяскӧд ӧтвылысь Ивадорысь Паш Вась Шурик, Петрӧ Вань Коля, Мишӧ Петя Рая, Укол Педьӧ Миша Люся кутім ветлӧдлыны Пальса шӧр школаӧ. Ивадорсянь Пальса школаӧдз куим километр. А гаждорсаяслы быдса витӧс колӧ восьлавны. Дерт жӧ, челядьыд челядь и эм. Школалань восьлалігӧн и ворслывлім-дурлывлім, и косьӧдз волывлім, и бӧр удитлывлім бурасьны. А лыа да сёй сора туйыд сэки ёна чуклявліс. Арнас да тулыснас помтӧм гӧп вӧлі. Тӧвнас тӧладжык лунъясӧ сійӧс дзикӧдз нӧбӧдлывліс. И ковмывліс кевны сэки ньылӧдтӧдз толаяс вомӧн. Сэсся коркӧ Пальса МТС-сянь ыджыд трактор кыскавліс ас бӧрсяыс «утюг» да туйыд бӧр шылявліс. А гаждорсаяс пиысь ӧткымынӧн сэки лызьӧн школаӧдз ветлывлісны. Та вӧсна, тыдалӧ, найӧ и бура петкӧдлісны асьнысӧ школаын лызьӧн ордйысьӧмъяс вылын.

Быдмыштӧм бӧрын ме куті ёртасьны Гаждорса Терень Ивӧ Витякӧд. Тайӧ зонмыс волывліс меным сьӧлӧм вылӧ аслыснога бурлуннас, кыпыдлуннас, шмонитны радейтӧмнас. Воас шойччан лун и ме ӧдйӧджык кӧмася-пасьтася да мӧдӧдча аслам ёрт ордӧ. Мамным пыр и шуас:

— Бара нин Терень Ивӧ Витя дорад мӧдӧдчин? Эн ылав сэтчӧ. Пемдытӧдзыс лок. А то кӧинъяс шӧрӧ веськалан.

Ме мыйкӧ мургыльта мамлы вомгорулын да тэрмасьӧмӧн пета гортысь. Тӧвся луныд ӧд кӧч бӧж кузя. Зэв лӧсьыд восьлавны лымйӧн неуна нӧбӧдӧм ордым кузя Ервасьдор помсянь Гаждорӧдз. А со и чӧла вугралӧ Кузнечшор, коді тырӧма лымйӧн. Луннад некодысь он пов. Со эстӧн шор визьӧгас ва будка сулалӧ. Некӧн гӧгӧр абу вӧрзьӧдлӧма лымсӧ. Некодлӧн кок туйясыс оз тӧдчыны. Кутшӧм нӧ кӧинъяс тані вермасны лоны? Котӧрӧн кая сён кырсӧ. И со нин тыдовтчӧны Гаждорлӧн медводдза керкаясыс. А Витя ёртӧй менӧ, вӧлӧмкӧ, важӧн нин виччысьӧ. Сылӧн бать-мамыс сідзжӧ меліа нюмъялӧны меным.

Ӧта-мӧдлы висьтасьӧмӧн тӧдлытӧг кольӧ кадыс. А ывла вылын рӧмыд нин. Гыӧртӧм ӧшиньясыд пыр ёнджыка пемдӧны. Кытчӧ нӧ татшӧм ӧдйӧ удитіс пышйыны лунъюгыдыс?

Ме заводита тэрмасьны гортӧ.

— Пукышт на, пукышт, — шуӧ Витя. — Удитан на гортад.

— Эн торк мортсӧ. Бать-мамыс майшасьны кутасны, — пыр жӧ торкӧ писӧ паччӧр вылын пукалысь косіник чужӧма Терень Ивӧ. — Тӧда ме Сивер Иллятӧ и Настуктӧ. Сэсся мӧдысь миянӧ оз кутны лэдзны зонсӧ.

— Гашкӧ, колльӧдыштны колӧ, — медбӧрын шыасьӧ ме дінӧ Витя.

— Оз, оз, — вочавидза ме. — Туйыс абу ёна кузь.

Югыд керкаысь петӧм бӧрын ывлаыс кажитчӧ сап пемыдӧн. Сідзи ӧд и эм. Здукӧн удитӧма пышйыны югыдыс. Медбӧрын синъясыд велалӧны жӧ тӧвся вой дінас. А со и Кузнечшор матысмӧ. Ньӧжйӧник лэчча сёнӧ. Неылын сьӧдӧдӧ ва будка. И друг кажитчӧ меным, быттьӧ будка саяс кодкӧ сулалӧ. Морт али звер, коді сэні? Сюсьджыка видзӧдлі. Некод, тыдалӧ, абу. Орччӧн быдмысь бадь кустъясыс ловъяӧн кажитчӧны. И век жӧ сьӧлӧм вылын абу ёна долыд. Збыль ӧд кодкӧ вермас сэні лоны. Ачым тэрыба восьлала водзӧ, корсюрӧ бӧрлань видзӧдлывлігмоз. И со нин Кузнечшор кольӧ ылӧджык и ылӧджык. А неылын пӧртмасьӧны нин Ервасьдор грездлӧн биясыс. Лов вылын пыр жӧ долыдджык лоӧ. Регыд гортӧ воа. Мам эськӧ дивитыштас жӧ, мыйла пемдытӧдзыс сэні олі. Но дзоньвидзаӧн вои гортӧ да оз сэсся ёна броткы.

И тадзи тӧвбыднад эг ӧтчыдысь восьлавлы Кузнечшор вомӧн. Быдысь гортӧ волывлі пемыднас нин. Вочасӧн Кузнечшор лоис меным асӧн. Сійӧ быттьӧ кӧсйис шуны меным, эн пӧ пов меысь, лёк сьӧлӧмаяс пӧ татчӧ оз волывлыны. И нинӧм тэкӧд оз ло. И эг кут повны сэсся Кузнечшорысь. Но сэки ӧд ме нэриник зонка на вӧлі. А ӧні мый нин. Сӧмын нюмъялігпырысь казьтыла ас кежысь та йылысь.

Но сэсся воис и сійӧ рытыс, кор Терень Ивӧ Витяӧс ми, сылӧн ёртъясыс, колльӧдім армияӧ. Войбыд пукалім да гажӧдчим. Казьтылім ассьыным том на олӧмъяснымӧс. Сетім ӧта-мӧднымлы кыв, мый огӧ вунӧдӧй ёрта-ёртнымӧс.

Сы бӧрын Терень Ивӧ Витякӧд ме эг нин сэтшӧм тшӧкыда паныдасьлывлы. Муні овны да уджавны карӧ. А сійӧ армияысь воӧм бӧрын лэччис гортас, бать-мам керкаас овны. Найӧ сэки эз нин вӧвны ловъяӧсь. Кутіс уджавны совхозын. Быдсяма уджсӧ ковмис мыркны. А бӧръя кадас зілис стрӧитчысьяслӧн бригадаын. Тӧвнас мукӧдкӧд тшӧтш пӧрӧдіс вӧр, гожӧмнас тшупсис. Дерт, сьӧкыд удж вӧснаыс корсюрӧ и курыдтортӧ видлаліс. Мый сэсся вӧчан. Тадзи унаӧн аслыныс шуда здукъяс тӧкӧтьӧ кежлӧ вӧлі корсьлӧны. А Пальса шӧр школатӧ Терень Ивӧ Витяыд сідз эз и помав. Сэки вӧлі шуӧны, мый оз пӧ сетчы сылы велӧдчӧмыс. А ме, чайта да, эзджык тырмы зільлуныс. Ӧд сюсь зонмӧн быдмис.

А сэсся кывлі, мый гӧтрасьӧма. Но гӧтырыс вӧлі ассьыс ыджыдджык да висьлӧс. И со медбӧрын меным воис шог юӧр, мый Терень Ивӧ Витя гӧтырыскӧд сотчӧмаӧсь керкааныс. Кыдзи тадзи вермис лоны, некыдз эг вермы гӧгӧрвоны. Гашкӧ, грекӧ вӧйтчӧм вӧснаыс артмис. Нӧшта висьтавлісны, мый вермытӧм гӧтырсӧ ывлаӧ петкӧдігмоз пӧдӧма тшыннас. И зэв шог вӧлі меным сэки, мый тадзи помасис менам коркӧ бур ёртлӧн олӧмыс. А ме пыр казьтывла Кузнечшор вомӧн Терень Ивӧ Витя ордӧ ветлӧмъясӧс. И кыдзкӧ аслысногӧн шоныд овлывлӧ сэки сьӧлӧм вылын.

Абу жӧ нин ловъя мекӧд ӧти классын велӧдчысь Петрӧ Вань Коля, кодкӧд ёна жӧ лӧсявлім. Найӧ быдмисны нёль вок, Галина ыджыд чойысь ӧтдор. Школаын велӧдчигӧн на тшӧкыда волывлі на ордӧ. Радейтім шахматӧн ворсны. Ӧкмысӧд класс помалӧм бӧрын ми Колякӧд шуим пырны велӧдчыны Ухтаса горно-нефтянӧй техникумӧ. Ме, кӧть и бура сдайті экзаменъяссӧ, весиг мукӧдлы отсалі пырны, техникумад эг веськав. Шуисны, мый слаб синма бурӧвикъясыд оз ковны. А мыйла та йылысь водзджык эз висьтавны, ог тӧд. Но Коля, кӧть и пырис велӧдчыны, эз жӧ помав техникумтӧ. Тыдалӧ, сы вӧсна, мый стипендияысь ӧтдор сылы сэсся ыджыд отсӧг некытысь эз вӧв. Гортсаясыс тшыгӧма олігад эз жӧ вермыны ёна отсавны. Бӧр бергӧдчис Ивадорӧ. Галина гӧтырыскӧд куим нылӧс быдтісны. Коля ме моз жӧ ёна радейтіс вуграсьны. И карысь шойччан лунъясӧ гортӧ волігъясӧн пыр паныдасьлывлі сыкӧд Эжва дорын. Сэки и унатор йылысь сёрнитлывлім, казьтывлім важсӧ. Но сиктса сьӧкыд уджыд виӧ тай морттӧ. Вӧрын уджалігӧн Коля доймӧма да, сэсся сьӧлӧмыс сувтӧма.

И кымынӧн менам сиктса ёртъяс пиысь абу нин ловъяӧсь. Корсюрӧ Ракадорса шойна вылын налысь гуяссӧ кытшовтігӧн весиг синваӧй петавлӧ. Овны да вывны эськӧ тайӧ войтырыслы, тшӧтш и менам Володя ичӧтджык воклы. А со тай костӧ доймалӧмъяс, висьӧмъяс да кутшӧмкӧ неминучаяс вӧсна лоӧ кадысь водз мунны мӧдар югыдӧ. Мыйла нӧ тадзи овлӧ олӧмас? Мыйла ӧтияс сёр арлыдӧдз шондіувса олӧмнас нимкодясьӧны? А мӧдъяслы шуӧма водза-водз кувны. И некод та вылӧ оз сет меным вочакывсӧ. Тшӧтш и меным важысянь тӧдса Кузнечшор, коді тулыснас помтӧг збоялӧ, а гожӧмнас дзикӧдз раммылӧ. Но абу сетӧма тайӧ шорыслы морт моз кувнысӧ. И мед жӧ водзӧ олас да чӧла визувтас, коркӧясӧ казьтылігмоз.