КОР УСЬӦ КОДЗУВ

Володя воклӧн югыд паметьлы

И бара воис сійӧ пӧраыс, кор Ӧльӧксейлы окота ӧдйӧджык мынтӧдчыны карса став тӧжд-ноксьыс да мӧдӧдчыны аслас чужанінӧ, Эжва бердса ылі сиктӧ. Институт помалӧм бӧрын сійӧ уна во нин уджаліс карса ӧти учрежденньӧын да лоис нин збыльысь быттьӧ карсаӧн. Сиктын олысь ӧдвакӧ нин шуас эськӧ сійӧс асӧн, сэтшӧма вежӧ карад олӧмыд морттӧ. И вӧрасыд, и восьласыд, и сёрни модаыд лоӧ кутшӧмкӧ аслысногаӧн, ӧтар боксянь кӧ, видзчысянаджыкӧн, пыдди пуктанаджыкӧн, а мӧдар боксянь кӧ, тэрыбджыкӧн. Но кӧть кымын во нин Ӧльӧксей эз ов карас, век жӧ эз лысьт помӧдз шуны асьсӧ карса мортӧн. Быттьӧ уна вонад эз и велавлы овны сэні, кӧні сынӧдыс пыр тшын дука, кӧні дугдывтӧг жуӧ йӧзыс да весиг вой кежлас оз пуксьывлы чӧв-лӧньыс.

Мыйӧн сӧмын сывліс лымйыс да заводитлісны вежӧдны уличаяс пӧлӧн быдмысь топольяс да кыдзьяс, пыр жӧ заводитліс тіпкыны Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмыс, корис сійӧс эновтны ставсӧ, и семьясӧ тшӧтш, да ветлыны шойччыштны чужан сиктас, кӧні коркӧ ас чой-вок пӧвстын быдмыліс. Сэки пыр тшӧкыдджыка зумыштчывліс Ӧльӧксейлӧн чужӧмыс, киас эз пырлы некутшӧм удж. Сӧмын пуксяс диван пельӧсӧ да видлалӧ важ фотокарточкаяс. Меддыр син улас кутӧ Борис ичӧтджык вокыслысь фотокарточкасӧ.

Вӧліны Ӧльӧксейлӧн и мукӧд чоя-вока, кодъяс и сиктын, и карын олісны. Но сійӧ, мыйлакӧ, медъёна лӧсявліс Борискӧд. Ёнджыка жалитліс сійӧс. Быттьӧ вӧлі сы водзын мыйыськӧ мыжа. Гашкӧ, кыліс нин сэки сьӧлӧмыс, мый радейтана ичӧтджык Борис вокыс оз ло кузь нэма, мый Енмыс водзджык босьтас сійӧс ас дорас. Шулӧны тай, бурджык войтырсӧ пӧ сійӧ збыльысь водзджык корӧ ас дінас. Но мыйысь нӧ эськӧ найӧ мыжаӧсь, мый эз тыр нэм удайтчыв овны-нимкодясьыштны шонді улын? Али нӧ кодлӧнкӧ грекъясысь мынтысьӧны?

И быдысь татшӧм мӧвпъяс бӧрас нюкыртлывлӧ Ӧльӧксейлысь сьӧлӧмсӧ фотокарточка вылас видзӧдігӧн. А сэні, фотокарточка вылас, школа ӧшинь водзын сулалӧ школьнӧй формаа детинка. Гашкӧ, ар даса кымын. Зэв сӧстӧм синъясӧн видзӧдӧ фотокамера вылӧ, быттьӧ кӧсйӧ сэтысь тӧдмавны да аддзыны мыйкӧ вӧвлытӧмтор, быттьӧ кӧсйӧ юавны, мый жӧ сылы дасьтіс водзӧ кежлӧ олӧмыс. Али бурӧс, али лёкӧс. И гашкӧ, бур нин сійӧ, мый век жӧ абу сетӧма судьбаыс водзджык тӧдмавны, кутшӧмджык лоӧ ичӧтджык вокыслӧн олӧмыс. А кутшӧмкӧ ыджыд вежсьӧмъяс да тӧдчана выльторъяс Борислӧн олӧмын сідзи эз и лоны. Школа помалӧм бӧрын кольччис сиктӧ. Пырис уджавны совхозӧ. Эз эськӧ омӧль школьник вӧв. Позис на кӧнкӧ и бокын велӧдчыны да бур специальность босьтны, медым сэсся кокниджыка нин овны свет вылас. А совхозад нӧ мый? Пыр сьӧкыд удж. Тӧв кӧть гожӧм. Зэрӧ кӧть трачкакылысь кӧдзыд. Пыр колӧ петны ывла удж нокны. А дӧрӧмыд пыр сола ньылӧм кӧра. Сэк жӧ и оз нин сэтшӧм лышкыда мынтысьны. Муртса нянь-сов вылад воыштӧ.

Ӧльӧксей эськӧ эз жӧ ӧтчыд шыӧдчыв Борис вок дінас тайӧс унаысь аддзылӧм бӧрын. Дугды пӧ нин лёк уджсӧ песны, пока эн пӧрысьмы. Со пӧ нин кос вылад норасян дугдывтӧг. А мый водзӧ лоӧ тэкӧд. Лок пӧ ме дінӧ карӧ. Корся пӧ тэныд бурджык да нажӧткааджык удж. Чӧв ланьтлывліс да зумыштчывліс татшӧм сёрнияс бӧрас ичӧтджык вок. Быттьӧ зілис аддзыны кутшӧмкӧ тӧлка воча кыв. Медбӧрын шулывліс жӧ эськӧ, мый абу пӧ ставлы сиӧма овны карын, мый колӧ пӧ кодлыкӧ и сиктын гӧрны-кӧдзны. Но пыр жӧ гӧгӧрволіс, мый тайӧ кывъяснас оз кыскы асланьыс ыджыдджык воксӧ. И збыльысь, Ӧльӧксейӧс сӧмын дӧзмӧдліс Борислӧн татшӧм воча кывйыс. Сійӧ сэки нӧшта нин ярзьыліс. Ёна пӧ нин и верданныд карсаястӧ гаддяссьӧм кияснаныд тіян киссьӧм совхозад уджалігӧн. Америкаын пӧ тіян совхозын мында скӧттӧ кык-куим фермер видзӧ. А ті пӧ тані некымын сё морт лун и вой пессянныд, но нэм джын пӧ нинӧм эз вежсьы бурланьӧ. Век на пӧ дедъясныд моз мырсянныд, а йӧзыс пӧ компьютеръясӧн нин вӧдитчӧны.

Но Борис сӧмын ланьтлывліс Ӧльӧксейлӧн татшӧм сёрни бӧрын да быттьӧ дузмунліс. Гӧгӧрволіс жӧ эськӧ сійӧ, мый Ӧльӧксей вокыс унатор тӧдӧ, унатор аддзылӧма да оз сідз-тадз висьтав. Збыльысь, сійӧ унаторйын прав. Борис помнитмӧн этша мый вежсис бурланьӧ налӧн совхозын, кыдзи и мукӧдлаын. Кӧть и бурмӧдісны бӧръя воясӧ видз-мусӧ, кӧть эськӧ и унджык лоис техникаыс, кӧть вочасӧн и кыптіс сиктын кутшӧмсюрӧ выль стрӧйба. Но век жӧ и фермаын, и муяс да видзьяс вылын тырыс на вӧлі кипом уджыс. Совхозад эськӧ бӧръя воясӧ помтӧм лои начальствоыд. Пӧшти быд нёльӧд морт — портфеля. Налы и тӧждысьны бурланьӧ вежсьӧмъяс вӧсна. Но абу на тай сідз вӧлӧма. Портфеля мортыд век ас кадӧ кыз удждон босьтӧ да сылы веськодь, кыдзи мукӧдъяс уджалӧны. Кымӧра лунӧ тай югыд шонді моз петкӧдчыласны жӧ йӧз водзын, а сэсся ӧдйӧджык бӧр кытчӧкӧ вошӧны.

Збыльысь ӧд, веськыда кӧ шуны, прав Ӧльӧксейыс, но мый сылы вочасӧ шуан. Аддзӧ жӧ ставсӧ тайӧс Борис, но абу велалӧма сійӧ вензьыны чинаяскӧд. Кокавны вермасны. А тадзи эз нин ӧтчыд вӧвлы кодсюрӧкӧд. Со и ланьтӧдчӧмӧн лоӧ овны.

Пансьывлісны татшӧм сёрниясыс векджык субӧта рытъясӧ, кор Ӧльӧксей волывліс видлыны чужан сиктсӧ. Сійӧс автобус сувтланінын паныдавліс Борис вокыс да отсавліс кыскыны гӧстинеч тыра сумкасӧ гортӧдзныс. Мамыслӧн ломтылӧм сьӧд пывсяныс сэк кежлӧ вӧлі ваймӧма нин. Чолӧмасьӧм да недыр шойччыштӧм бӧрын петавлісны швачӧдчыштны медводдза жарас небыд кыдз пу корӧсьӧн. А сэсся жар пывсянсьыс пальӧдчыштӧм бӧрын пуксьывлісны пызан сайӧ. Ӧльӧксей сувтӧдліс пызан вылӧ бокас мича серпасъяса вина доз. И неуна гажмыштӧм бӧрын заводитчыліс помтӧм сёрни сы йылысь, мый майшӧдліс быдӧнӧс. А тайӧ сёрниыс векджык гартчывліс сикт гӧгӧр. Ӧд ачыс Ӧльӧксейыс ичӧтдырсяньыс жӧ тӧдмавліс му-видз уджыдлысь кӧрсӧ да сылы эз вӧв веськодь, кыдзи олӧны ас сиктсаясыс.

Кыдзи ӧнӧдз помнитӧ Ӧльӧксей татчӧс совхозса директор Петр Петровичкӧд некымын восайся сёрнисӧ. Дасысь унджык во нин кыськӧ бокысь воӧм Петр Петровичыд веськӧдліс налӧн совхозӧн. Первойсӧ татчӧ локтӧм бӧрын мыйсӧ сӧмын эз кӧсйысьлы совхозсаяслы. Ӧд сыӧдзсӧ дас сайӧ морт нин пукавліс татчӧс директор креслӧас, но некутшӧм бур вежсьӧмъяс на дырйи эз лоны сиктас. Сӧмын киссис овмӧсыс. И Петр Петровичӧс кывзӧм бӧрын сиктсаяслы зэв нимкодь лоис. Медбӧрын пӧ воис жӧ татчӧ прамӧй мортыд. Регыдъя пӧраӧ вый пӧ кутам чунявны да кисель панявны. Но колис сэксянь во, дай мӧд, дай коймӧд, а налӧн сиктын нинӧм ёнасӧ эз вежсьы. Коркӧя ичӧтик колхозъясысь ӧтувтӧм совхоз нӧшта на кутіс чотны.

Со Петр Петровичлы ассьыс важся кӧсйысьӧмъяссӧ жӧ и казьтыштіс сэки сыкӧд паныдасьӧм да сёрниӧ воӧм бӧрын Ӧльӧксей. А мый? Сылы повны нинӧмысь. Оз тані уджав. Да, колӧкӧ, и эз казьтышт важсясӧ директорлы, оз кӧ вӧлі вись сьӧлӧмыс сиктсаяс вӧсна. Но Петр Петровичыд дивитыштіс сэки асьсӧ Ӧльӧксейӧс. Мыйла нӧ пӧ тэ, сиктса морт, пышйин аслад сиктысь? Мыйла пӧ эн кольччы да эн босьтчы кыпӧдны видз-му овмӧссӧ? Мый та вылӧ вочавидзан? Быттьӧ директорыс кутшӧмакӧ и прав вӧлі. Ӧти кадӧ Ӧльӧксей и збыльысь кӧсйыліс кольччыны чужан сиктас. Но кӧть и радейтіс сійӧ ас чужанінсӧ, но сьӧлӧмыс кыскис мӧдлаӧ. Со и веськаліс карӧ. А кольччис кӧ быттьӧ татчӧ, эськӧ Петр Петровичсьыд эз омӧльджыка сяммы веськӧдлыны совхознад, а, гашкӧ, и бурджыка. Шуис сэки Ӧльӧксей Петр Петровичыдлы, мый быдӧн пӧ олӧмсьыс ассьыс туй корсьӧ, мунӧ пӧ сэтчӧ, кытчӧ кыскӧ. А ті кӧ пӧ босьтчинныд веськӧдлыны татшӧм ыджыд овмӧсӧн, колӧ пӧ и вӧчны мыйкӧ бурӧс, коланаӧс. А онӧ кӧ пӧ сяммӧй, бурджык аслыныдлы корсьны мӧд удж. Со татшӧм тшӧтясьӧм кодь и артмис Ӧльӧксейлӧн директоркӧд паныдасьлігӧн сёрниыс. Весиг ас водзас быттьӧ кыдзкӧ яндзим лоис сыысь, мыйла эз вермы кутчысьнысӧ. А мӧдарӧ кӧ, мыйысь и яндысьнысӧ. Дас сайӧ во нин пукалӧ тайӧ Петр Петровичыс директор креслӧын, а збыльмӧдіс-ӧ ассьыс кӧсйысьӧмъяссӧ, сӧмын больгыны, вӧлӧмкӧ, сяммӧ.

— А мый сылы, бур кӧть лёк совхозыдлы, удждонтӧ директорыд век ӧтмында босьтӧ. Тэкӧд тай со видзчысьӧмӧнджык на сёрнитӧма-а, миянлы эськӧ мӧдджык кывъяс аддзис, — тадзи шуис сэки Борис Ӧльӧксейлӧн Петр Петровичкӧд аддзысьлӧм йылысь висьтасьӧм бӧрын.

А тайӧ субӧта рытас, кор Ӧльӧксей бара воис карсянь гортӧ, Борис вӧлі кутшӧмкӧ аслысногӧн зумыш. Весиг прамӧя эз чолӧмась ыджыдджык вокыскӧд. Тыдалӧ, мудзӧма видз вылын кузь лун уджалӧм бӧрын. Борис сійӧ гожӧмас буретш босьтчис веськӧдлыны турун пуктысьяслӧн бригадаӧн. Гожӧм заводитчигас на совхозса веськӧдлысьяс котыртлӧмаӧсь турун пуктысьяскӧд собранньӧ. Сэні кӧсйысьӧмаӧсь выль ногӧн донъявны налысь уджсӧ да мынтысьны унджык. Со и сиктсаяс Борислӧн веськӧдлӧм улын водз асывсянь сёр рытӧдз муркӧдчисны видзьяс вылын, мед кӧть нин гожся страда кадӧ нажӧвитыштны унджык. Некодӧс оз ков вӧлі ышӧдны. Ачыс Борис водз асывнас нарадитлывліс быдӧнӧс уджъяс вылӧ да босьтчывліс чӧвтны зорӧд. Волывліс гортӧ коркӧ шонді пуксигӧн нин. Гортас на бара артавліс лунся уджъяссӧ, сэсся мӧд лунас висьтавліс, уна-ӧ нин турун зорӧдалӧма да мыйта сыысь воас сьӧмыс. И весиг лунся мудзсӧ сійӧ эз сэтшӧма кывлы, кор мӧвпыштлывліс, мында удайтчас нажӧвитны турун пуктысьяслы.

Но кольӧм пекничаыс бергӧдіс сылысь бур вылас став надеясӧ. Ӧльӧксей некор на татшӧм зумышӧн эз аддзыв ичӧтджык воксӧ. И кор тайӧ пӧрйӧ пывсян бӧрын бара пуксисны пызан сайӧ, сэки и висьталіс Борисыс совхозса юралысьяслӧн вӧчӧмтор йылысь. Вӧлӧмкӧ, совхоз контораад арталӧмаӧсь, уна-ӧ ковмас мынтыны турун пуктысьяслы тӧлысся уджысь да повзьӧмаӧсь. Та мындасӧ пӧ ас уджалысьяслы ми некор на эгӧ мынтылӧй. Вывті пӧ уна лоӧ. Сэки кодкӧ конторскӧй крысаяссьыд и сетӧма мӧвп: чинтыны нажӧвитӧм сьӧмсӧ кык пӧв. Тырмас пӧ и сы мындаыс. Некытчӧ пӧ лоӧ налы воштыны. Сідз жӧ пӧ тӧкаритасны-юасны.

— Гӧгӧрвоан он тэ менӧ, муса вокӧй, — шыӧдчис сэки Борис Ӧльӧксей дінӧ. — Эгӧ кӧ ӧд нажӧвитӧй сы мындасӧ, эз эськӧ, гашкӧ, забеднӧ вӧв таысь. А ӧд ми кыз вой улас сӧмын гортӧ волывлім. Лов петтӧдз тойсим-уджалім видз вылад. Мед кӧть нин страда пӧраас абутӧм сьӧмсӧ нажӧвитыштны. Ачыд мӧвпыштлы, кор на эськӧ миянлы вичмылас та мында сьӧмыс. Ӧд быдӧнлӧн семья, челядь. Колӧ найӧс кӧмӧдны-пасьтӧдны, вердны-юктавны. Да и лысьтан ӧмӧй видзны вина вылӧ тайӧ шайтъяссӧ, кодъяс пӧсь петтӧдз уджӧн сюрисны. А налы, конторасаяслы, и тайӧ на уна лоӧма. Миянлысь став надеянымӧс мырддисны. Сідзкӧ нӧ, миянӧс морт туйӧ оз вӧлӧмкӧ пуктыны. Кыдзи нӧ та бӧрын верман бура уджавны. Мед асьныс видласны, чай юысьясыд, кыз кынӧмаясыд, кыдзи сюрӧ гожся страдаыд миянлы...

Тайӧ кывъяссӧ шуалігӧн аддзис Ӧльӧксей, кыдзи Борислӧн жар гожся шондіыслӧн сотӧм бандзибъяс кузяыс ньӧжйӧник тюрисны синва войтъяс.

Дрӧгмуніс сэки Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмыс, чеччыны кутіс морӧс пытшсьыс. Быттьӧ кӧдзыд ва ушатӧн койыштісны сы вылӧ:

— Да кыдзи нӧ ті верманныд татшӧмторсӧ терпитны! Мый нӧ чӧв оланныд! Ӧд выйим жӧ тіян и профсоюз, и юрисконсульт. Медбӧрын судӧдз позьӧ воӧдчыны...

Борис сӧмын курыда нюммуніс Ӧльӧксейлӧн кывъяс вылӧ:

— Тэ, воканӧй, тыдалӧ, татчӧс олӧмсӧ он тӧд. Кӧть профкомса пред, кӧть юрисконсульт, кӧть нӧшта кутшӧмкӧ гач зыртысь, найӧ ӧд ставныс директоркӧд ӧти пӧртйысь панясьӧны. Сылы вомас видзӧдӧны. А мӧдыс мый шуас, сідзи и лоӧ. Шыӧдчылім ӧд ми, да эгӧ ӧтчыдысь, но ставыс весьшӧрӧ. Муртса эз тодмышкавны. И та бӧрын быттьӧ вежисны йӧзсӧ. Кыдзи мынтысисны, сідзи и кутісны уджавны. Уль нисьӧ кос турун кутісны зорӧдавны. Ме эськӧ шула жӧ да, мися, кӧть сюрукъяссӧ жалитыштӧй. Найӧ ӧд, гректӧм ловъяс, абу мыжаӧсь миян водзын. Но коді нӧ кывзас ӧні менӧ, кор ачым жӧ и кӧсйысьлі налы озыр нажӧткасӧ. Мися, кыз зептаӧн лоанныд. А найӧ ӧд эскылісны меным. И со кыдзи артмис!

Вокыслысь шуасьӧмъяссӧ кывзӧм бӧрын шогӧдіс тшӧтш Ӧльӧксейӧс. Кыдзкӧ весиг яндзим лоис сылы ичӧт вок водзас. Мыйла нӧ тадзи артмӧ? Сійӧ ачыс со карса мича кабинетын пукалӧ. Уджыд, дерт, тырмӧ жӧ. Но оз нин сэтшӧма мустӧ зырт. Оз ков пӧсь петтӧдз мырсьыны. Да и босьтӧ Борис серти некымын пӧв унджык. А сійӧ со, коньӧр, шойччан лунсӧ оз тӧдлы. Кор оз волы Ӧльӧксей гортас, Борис век удж вылын. Сӧмын рытсёрнас нин паныдасьлӧны. Оз тай и кыз татшӧм уджсьыд. Косіник. Гожъялӧм чужӧма. Кынӧмыс вӧйӧма пыдлань. Сы пыдди варччӧм киясыс сӧнаӧсь. Кымын пӧлӧс удж найӧ тӧдлісны. Тӧвбыд Борисыс коскӧдз лымйын собалӧ. Совхозлы вӧр пӧрӧдӧны. Тулыснас пӧрӧдӧм вӧрсӧ кырссьӧны. А гожӧмнас сійӧ либӧ кутшӧмкӧ стрӧйба кыпӧдӧ мукӧдкӧд тшӧтш совхозлы, либӧ видз вылын турун чӧвтӧ. Арнас бара жӧ скӧт картаяс дзоньталӧ.

Казьтыштіс сэки аслыс Ӧльӧксей, мыйлакӧ, кольӧм гожӧмся медводдза лунсӧ. Быдса вежон дасьтысис, медым волыны гортас шойччан лун кежлӧ. Борисыслӧн ӧд сэки чужан лун вӧлі. Бӧрйис да ньӧбис мича дӧрӧм-гач, кутшӧмкӧ тӧдтӧм гижӧда дона вина доз. Надейтчис, мый Борисысь ӧтдор удайтчас паныдасьлыны и мукӧд чой-вокыскӧд, кодъяслӧн вӧліны нин асланыс семьяяс, асланыс тӧжд-могъяс, но тайӧ кад кежлас нинӧм вылӧ видзӧдтӧг век жӧ слӧймӧдчылісны чужан сиктаныс ичӧтджык вокнысӧ видлыны.

Воис гортас да мамыс, быттьӧ тӧдіс Ӧльӧксейлысь юалӧмсӧ, пыр жӧ и вочавидзис, мый Борисӧс пӧ тайӧ тулысӧ кӧдзысьӧн индӧмаӧсь да ӧні пӧ кӧнкӧ лунвыв йӧрын уджалӧ. Вой шӧр гӧгӧр пӧ сӧмын гортас волывлӧ. А шонді петігӧн пӧ бара нин кӧмасьӧ-пасьтасьӧ удж вылӧ. Чойяс да вокъяс сэки ичӧтджык воксӧ виччысигмоз удитісны нин петавны пӧсь пывсянӧ да сёрнитісны-варовитісны ас костаныс быд лунъя олӧм-вылӧм йылысь. Сӧмын Ӧльӧксей пукаліс бокынджык да дӧзмӧмпырысь мӧвпаліс ас кежысь, мый эз ӧмӧй позь кӧть нин тайӧ лунас Борисыслы сёрнитчыны бригадиркӧд, мед водзджык помавны уджсӧ. Ӧд некытчӧ сійӧ оз удит. Аски бара лун. Медбӧрын эз вермы терпитны, петіс керкаысь да мӧдӧдчис кыр горувлань, кӧні лунвыв йӧрас кыліс тракторлӧн жургӧм шыыс. Эз ӧд и ков дыр корсьны кӧдзысьясӧс. Дыр зэрлытӧм вӧснаыс муыс косьмӧма, да кӧдзан машина бӧрся кыпӧдчысь бусыс кайис кымӧрӧдзыс. Локтысь мортӧс аддзӧм бӧрын тракторист сувтӧдіс тракторсӧ. Первойсӧ Ӧльӧксей весиг эз тӧд кӧдзан машина сайын сулалысь Борисӧс. Паськӧмыс и чужӧмыс вӧлі вевттьысьӧма рудоват бусӧн. Югъялісны сӧмын пиньясыс.

— Мый нӧ талун та сёрӧдз уджаланныд? Абу ӧмӧй праздник тэнад? — шыӧдчис чолӧмасьӧм бӧрын ичӧт вок дінас Ӧльӧксей.

— Пӧдрад босьтім да кӧсъям лун-мӧд мысти став гӧра-кӧдзасӧ помавны, — вочавидзис вокыс да сэсся быттьӧ прӧща коригмоз содтіс: — Кӧсъям эськӧ вӧлі и водзджык талун помавны. Но ӧд он эновт, заводитӧма кӧ нин. А аски кӧ друг зэрмас? А ті бурджык энӧ виччӧй менӧ. Пасйӧй ме пыдди менсьым чужан лунӧс. Ме ӧд коркӧ час-мӧд мысти на сӧмын локта. Со на мый ыджда кӧдзтӧмыс.

Нинӧм эз шу сэки Ӧльӧксей Борисыслӧн тайӧ кывъяс вылас. А мӧдыс быттьӧ гӧгӧрвоис, мый сійӧс дивитыштӧны, да эз жӧ правдайтчы. Тувсов гӧра-кӧдзаыд ӧд, нюжмасян кӧ, зэв дона сувтас. Мед инӧ сытӧг нин пукалыштасны тайӧ рытсӧ.

А Ӧльӧксей сэки мӧдӧдчис вадорлань, кытчӧдз кӧдзысьяссянь эз нин вӧв ёна ылын, мед мича костюм вывсьыс тӧкӧтьӧӧн пуксьӧм буссӧ пыркӧдыштны да сӧстӧм сынӧднас лолалыштны. Вӧліны буретш сёр тулыса — водз гожӧма коластас медся кузь лунъяс. Со ӧкмыс час рыт нин, а шондіыс быттьӧ сувтӧма места вылас да некыдзи оз кӧсйы пуксьыны, пыр на меліа мавтыштӧ чужӧмбантӧ. Тувсов ваыс абу на помӧдз исковтӧма видзьяс вылысь да сэні шойччигмоз корсисны аслыныс нуръясянтор войвывлань лэбысь уткаяс. Уялісны ӧтарӧ-мӧдарӧ, сунласисны, весалісны ӧта-мӧдныслысь гӧнсӧ. Бадьяс пӧлӧн дугдывтӧг лэбалісны истанъяс, вадоркайяс, сырчикъяс. А енэжас синмӧн тыдавтӧм вылнаӧ качӧдчӧма колип да дугдывтӧг сьылӧ ассьыс кузьсьыс-кузь сьыланкывсӧ. Мукӧд лэбачьяс кывзӧны тайӧ сьылӧмсӧ да тшӧтш аслысногӧн нюжйӧдлӧны сылы. Енэжас абу ни ӧти кымӧртор. Садьмӧмаӧсь нин и номъяс, но оз на курччасьны. Сӧмын гартчӧны юр весьтад. А сынӧдыс гӧгӧр сэтшӧм сӧстӧм да чӧскыд, мый юмов кӧраӧн кажитчӧ сійӧ. И гӧгӧр сэтшӧм мича, гажа да лӧсьыд, быттьӧ Енмыс бласлӧвитӧма тайӧ кадсӧ лоны праздникӧн. Збыльысь ӧд гӧгӧр кытшалысь вӧр-ваас быттьӧ ыджыд праздник гартчӧ. И сэтшӧм лӧсьыд лов вылад.

Сӧмын тай, мыйлакӧ, Борислы весиг сылӧн чужан луныс абу праздник кодь. Но мый вӧчан, сідзи нин видз-му дорад уджалысьыдлы шуӧма овны да. Тулысын да гожӧмын сылы быд здук дона. Некор весиг юртӧ гыжйыштны. Мӧд ног ӧд и бӧрас сэсся оз кут ковны каитчыны. А Борисыс ӧд ачыс бӧрйис аслыс олӧмсӧ. Быдӧн керӧ-вӧчӧ сійӧс, мый сылы ёнджыка воӧ сьӧлӧм вылас.

Сійӧ рытас Борисыс воис гортас шонді пуксьӧм бӧрын нин. Петаліс буссьыс мыссьыштны кӧдзалӧм нин пывсянӧ да пызан саяс недыр кежлӧ и пуксьыштліс, мед чолӧмасьыштны аслас ыджыдджык чой-воккӧд. Ӧльӧксейлысь козинсӧ видлалігмоз быттьӧ нимкодь жӧ лоис сылӧн чужӧм вылын. Сӧмын яндысьыштӧмӧн шуис:

— Кытчӧ нин ме татшӧм мича дӧрӧм-гачнас петавлывлыны кута. Кольӧма нин, тыдалӧ, менам пӧраӧй.

А сэсся чой-воксӧ кывзігмоз пызан саяс и унмовсис. А мамыс сійӧс садьмӧдігмоз да пывсян бӧрын небзьӧм юрсисӧ малалігмоз меліа шуаліс:

— Керка кутысьӧй сійӧ менам. Кытчӧ нӧ ме сытӧг? Ті ӧд со бокын оланныд, а ме сы дорын, быттьӧ югыд шонді дорын...

А Борисыс садьмигмозыс кыліс мамыслысь бӧръя кывъяссӧ да быттьӧ яндысьыштіс наысь:

— Эн кывзӧй ті сійӧс. Мый оз шуав пӧрысь мортыд да.

А сэсся неуна очсалыштӧм бӧрын содтіс:

— Но ті сёрнитӧй на. А ме, тыдалӧ, вода. Аски бара водз колӧ чеччыны. Эштӧдам нин, мый кӧсйысьлім.

Ӧльӧксейлы сэки сідзи и эз удайтчы бурпӧт сёрнитыштны Борискӧд. И со ӧні пызан сайын пукалігӧн да Борислӧн чужӧмбан кузя гӧгыльтчысь синва мольяс вылӧ видзӧдігӧн Ӧльӧксей бара паніс ичӧт вокыскӧд коркӧя сёрнисӧ, мый босьтас сійӧс аскӧдыс карӧ да корсяс сылы кокниджык да ыджыдджык нажӧткаа удж.

Тайӧ пӧрйӧ Борис эз нин дыр падъяв воча кывсӧ корсигӧн:

— Тані нин, тыдалӧ, Енмыс сиӧма меным мамыдкӧд овнысӧ. Эскы кӧть эн, но оз кыскы менӧ карад. Со вой-мӧд кежлӧ тэ дорӧ и волывла да сэтшӧма гажтӧмтча ас чужан сиктысь. А гортӧ бӧрсӧ воигӧн сьӧлӧм вылын быттьӧ праздник пуксьӧ. Терпитны позьтӧма виччыся, кор нин Дзӧлявӧр сайсянь тыдовтчасны ас сиктлӧн медводдза керкаясыс.

Шензьыштіс быдсӧн Ӧльӧксей сэки Борислӧн тайӧ кывъяс вылас, но нинӧм эз шу. Некор на сійӧ эз кывлы, медым вокыс татшӧм мича кывъяс ас чужанін йывсьыс висьталіс. Но мед инӧ сы ног лоӧ. Сідзи кӧ нин кӧсйӧ овнысӧ.

Сӧмын тай со эз жӧ тӧлкӧн-ладӧн лӧсяв сылӧн олӧмыс. Сідзи эз и гӧтрасьлыв ичӧт вокыс. Кӧть эськӧ и гартчӧ вӧлі ӧти пӧраӧ сы гӧгӧр кыськӧ бокысь воӧм зоотехник-ныв. Да и аслыс Борисыслы тайӧ нылыс сьӧлӧм вылас вӧлі воӧ. Тӧдмаліс та йылысь Ӧльӧксейыс да весиг нимкодь быдсӧн лоис сылӧн сьӧлӧм вылын. Сідзкӧ нӧ, регыд гӧтрасяс сылӧн ичӧтджык вокыс. Лоас аслас семья. Челядь кутасны быдмыны. И оз энды сэки бать-мамныслӧн керкаыс. Батьыс со кӧн нин абу. Мамыс пӧрысь жӧ нин. Дугдывтӧг дӧжналӧ медічӧт писӧ, кор пӧ нин гӧтрасян, кор пӧ нин меным сетлан лелькуйтыштны ассьыд быдтасъястӧ.

Регыд пӧ нин, регыд, вочавидзліс Борис.

Но сэсся быттьӧ сьӧд кань прӧйдитіс ныла-зонма костӧд. И эз кутны найӧ аддзысьлывлыны. А регыд мысти нылыд муніс сиктсьыд. Мый лоис на костын, ачыс Борисыс эз жӧ радейтлы висьтасьны. А Ӧльӧксейлы кыдзкӧ быттьӧ эз вӧв лӧсьыд юасьны ичӧт вокыслӧн гусяторъяс йылысь. Со тадзи ставыс и помассис. Гашкӧ нӧ, сы вӧсна, мый эз вӧв сэтшӧм смел Борисыс. Ӧткымын зонъяс моз эз зільлы нывъясӧс пемыд пельӧсъясын кутыштлывлыны. Да и клубын йӧктігъяс дырйи гежӧда вӧлі аддзывлан, мед сійӧ коркӧ гӧгравліс кутшӧмкӧ нывкӧд.

Но и вывті полысьӧн оз жӧ вӧлі позь шуны ичӧт воксӧ. Со тай нӧ ӧтчыд гожся праздник лунӧ кыдзи сійӧ сувтӧдіс куш юра Кузьмаӧс. Тайӧ куш юра Кузьмаыс садь юрнас шырысь на рамджык. А мыйӧн гажмыштас, дзикӧдз дурмӧ. Пыр жӧ кватитӧ чер либӧ пурт да заводитӧ вӧтлысьны гӧтыр бӧрсяыс. Дугдывтӧг сэки ёрччӧ да сё матьӧн матькӧ. Пинялӧ гӧтырсӧ, мый пӧ тэ дугдывтӧг кырсалан, мый пӧ и челядьыд абу месянь, мед пӧ аски жӧ вӧлі весасьӧма гортысь. И весиг Кузьмалӧн верстьӧ нин челядьыс эз лысьтны сэки суитчыны мам-бать коластӧ. А мый нӧ, друг кӧ и збыльысь керыштас либӧ пуртӧн сутшкас.

Со тайӧ лунас кыдзи лои. Асывсяньыс юыштӧм Кузьма вӧтлысис сикт кузя черӧн гӧтыр бӧрсяыс. Сиктсаяс зяльк пӧдлалісны гурйыв восьса ӧшинь-ӧдзӧсъяс. Весиг Ӧльӧксейлы эз ло лӧсьыд, кор аддзис, кыдзи куш юра Кузьма оръясьӧм кизьяса дӧрӧмнас да кӧмтӧм кокнас киас черӧн лёкысь матькӧмсорӧн вӧтчӧ шай-паймунӧм гӧтыр бӧрсяыс. А мӧдыс сӧмын лёкысь горзӧ да оз тӧд, кытчӧ саймовтчыны ярмӧм верӧссьыс. Сэки и петіс керка пельӧс сайсянь куш юра Кузьмалы паныд Борис вокыс. Некутшӧм полӧмтор весиг эз тӧдчы сылӧн.

— Кузьма, чолӧм, бара нин кодалан?

Мӧдыс весиг чур-чермунлі быдсӧн. Эз виччысь, мый кодкӧ вермас сувтны верӧса-гӧтыр коластӧ. Но кор аддзис Борислысь нюмъялан чужӧмсӧ, пыр жӧ быттьӧ скӧр руыс пактавны кутіс сы пытшкысь.

— А, этайӧ... Кӧсъя тай неуна велӧдыштны вӧлі. Вывті нин ыджыд вӧля аслыс босьтӧма...

— Дугды вай, дугды... Йӧз серамсӧ пӧрысьӧ-нэмӧ эн петкӧдлы. Челядьыд нин со верстьӧӧсь. Ачыд нин со увлань заводитӧмыд быдмыны. Оз ӧд тэнӧ карапужитчӧмсьыд награда виччысь. Пуксьӧдасны да, сідзи и ковмас кӧнкӧ сісьмыны пӧрысь лысьӧмыдлы.

— Сідз эськӧ да. Но ладнӧ инӧсь. Вай лок куритчам.

И со тӧкӧтьӧ на ярмӧм мужичӧй мелі кукань кодь нин лои. Видзӧдӧ Ӧльӧксей ӧшинь пыр та вылӧ да аслас синъясыслы оз эскы, кыдзи кык мужичӧй пукалӧны кер пом вылын, да быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма, гажаа варовитӧны ас костаныс. А мый эськӧ и шензьынысӧ. Кымын во нин со ӧтлаын уджалӧны. Борисыс, кыдзи грамотааджык, векджык мужичӧйяс вылын ыджыдкодь пыдди. Век нин сы дорӧ шыасьӧны кутшӧмкӧ могӧн, юалӧмӧн. А мӧдыс начальство водзад сідзжӧ век дорйӧ ас сиктсаясӧс. И оз ӧд вышитчы. Со и пыдди пуктӧны сійӧс. Дыр на видзӧдіс сэки Ӧльӧксей, кыдзи куритчисны сёрнитігмоз куш юра Кузьма да Борис вокыс. Сэсся Борис босьтіс ӧти кинас Кузьмаӧс сойбордйӧдыс, а мӧд кинас черсӧ да колльӧдіс сійӧс гортӧдзыс...

Буретш, гашкӧ, сы вӧсна, мый эз удайтчы Борисыслы семьяа олӧмыс, ӧти кадӧ сійӧ юыштавны кутіс. Дерт, колӧкӧ, и сійӧ тӧдчис, мый со уджалӧ-пессьӧ совхозын, кӧсйӧ, мед сиктсаяс бурджыка олісны. Но кымын во нин со тадзи мырсьӧ, а сылӧн кӧсйӧмъясыс оз збыльмыны. Мӧдарӧ, сиктыс быттьӧ кутшӧмкӧ пемыд гуӧ заводитіс вӧйны. Со нӧ кутшӧм культура керка сикт шӧрас зымнитісны, а сійӧ пыр томан сайын. Либӧ нӧ кутшӧм бур библиотека вӧлі сиктас. Пӧрысь и том пыр вӧлі сэні жуӧ. Кодлыкӧ выль книга колӧ. Кодкӧ газет-журнал локтӧма лыддьыны. А ӧні шуӧны, райцентрсянь пӧ кутасны книгаяссӧ ваявны. А кор нӧ нӧшта виччысян сэтысь гӧсьтъястӧ. Либӧ нӧ вӧлі сиктас ичӧтик больнича, но и сійӧс пӧдлалісны. Абу пӧ сьӧмыс кутнысӧ. Со и лоӧ ӧні висьысь войтырлы ветлывлыны сё верст сайӧ райцентрӧ. А видлы сэтчӧдз воӧдчыны ӧнія чотысь транспортнад. Да нӧшта примитас-ӧ врачыд. Со и унаӧн дзикӧдз эновтчӧны да сідзи висигсорӧн и лӧвтӧны, кытчӧдз шойна вылӧ оз веськавны. Эз ӧтчыдысь эськӧ та йылысь Борисыд совхозса да сельсӧветса, а корсюрӧ и райцентрса юралысьяскӧд сёрнитлы. Но найӧ велалӧмаӧсь нин татшӧм шуасьӧмъяс дорад, медтыкӧ аслыныслы бур вӧлі-а.

А сэсся, кор казялісны, мый и ачыс Борисыс кутіс вина румкатӧ видлалыштны, син гугнас сы вылӧ мӧдісны видзӧдны креслӧясын пукалысьясыд. Сиктса участкӧвӧй весиг некымынысь грӧзитчыліс Борисӧс ыстыны бурдӧдчыны ЛТП-ӧ. Но сійӧс сэки сиктса войтырыд сэтшӧма вомалісны, мый мӧдыс весиг эз виччысь татшӧмторсӧ да сэсся дугӧдіс ассьыс сёрнияссӧ. Шуисны сэки сылы веськыда синмас, мый медбур уджалысьсӧ кӧ пӧ мӧдӧданныд кытчӧкӧ, сиктыс дзикӧдз эндас.

Збыльысь, кӧть и юыштавны кутіс Борисыс, но эз мукӧд моз буянит да кампужитчы. Лёк кыв весиг сысянь он кывлы. Юыштас да водас узьны. И код тӧдас, мый сэки вӧлі сылӧн сьӧлӧм вылас. Но век жӧ та бӧрын сійӧ быттьӧ кутіс кывны асьсӧ мыжа мортӧн да некутшӧм уджысь эз ӧткажитчывлы. Кытчӧ ыстасны, сэтчӧ и мунӧ. Весиг шойччан лунъяс эз кут тӧдлывлыны. А мый нин шуны сиктса старукаяс йылысь, кодъяс аддзӧны вӧлі сылысь мелі да бур сьӧлӧмсӧ, да зэв тшӧкыда сы дорӧ шыӧдчывлісны. Ӧтилы колӧ пес вайны, мӧдлы пес поткӧдлыны, коймӧдлы керка вевтсӧ дзоньталыштны. И некодлы Борисыд эз ӧткажитлы. Донсӧ мукӧд серти ичӧтджыкӧс жӧ вӧлі босьтӧ.

А мый бур вӧлі медічӧт вокыс, Ӧльӧксей ас сертиыс тӧдӧ. Сійӧ ачыс сёрӧнкодь жӧ нин гӧтрасьліс да медводдза вояссӧ эз ёна лӧсяв семьяас олӧмыс. Овлывліс, мый и зыксьывліс гӧтырыскӧд. Кӧть эськӧ бӧрыннас мӧвпыштлывліс да ачыс жӧ унаторйын неправ вӧлі. Со та йылысь сійӧ ӧтчыд и висьталіс Борисыслы.

— Кывзы, вокӧ, — шуис сэки сылы воча Борисыс. — Эн кӧть мӧвпав юксьӧм йылысь. Код тӧдас на, кыдзи сэсся артмас водзӧ тэнад олӧмыд. А ме видзӧда да, гӧтырыд тэнад абу омӧль. Эн лӧгась, но унаторйысь тэ ачыд мыжа. И некор эн завидьты ӧткӧн олысь вылӧ. Семьянад век жӧ нин гажаджык да бурджык.

Быттьӧ тшукисны сэки ичӧт вокыслӧн кывъясыс Ӧльӧксейлы. Сэксянь сійӧ кыдзкӧ мӧдджык синъясӧн кутіс видзӧдны аслас гӧтыр вылас. И семьяас сылӧн ставыс тӧлкӧнджык да ладӧнджык кутіс мунны. Кутшӧм ёна аттьӧаліс ас кежысь тайӧ кывъяссьыс ичӧтджык воксӧ. Збыльысь, бур сьӧлӧма сійӧ вӧлӧма.

Но медбӧрын Борис вокыс, тыдалӧ, гӧгӧрвоис жӧ, мыйӧн ставыс вермас помассьыны да вочасӧн кутіс ӧтдортчыны вина румкасьыс. Тайӧ, пӧжалуй, лои сы бӧрын, кор ӧтчыд Борисыс Ӧльӧксей ордӧ карас волігӧн муртса эз сюр милициялы. Гажа юрӧн мӧдӧдчис автопавильонӧ и сійӧс тӧкӧтьӧ эз штрапуйтны. Та бӧрын прӧст кадас ёнджыкасӧ лыддьысис. Мӧвпалӧ нин вӧлі дзоньтавны батьӧн на лэптылӧм керкасӧ да, Ен кӧ сетас, и кутшӧмкӧ гӧтырӧс пӧрысь мам дорас вайӧдны. Гӧгӧрвоис, мый ӧтка олӧмыд абу олӧм. Но эз тай артмы сы ногӧн. Оз ӧд прӧста роч войтырыд шулывлыны, мый морт пӧ эськӧ ӧти ногӧн мӧвпалӧ олӧмсӧ вӧчны, но Енмыс мӧдарӧ сылысь став олӧмсӧ бергӧдӧ.

Сійӧ тулысыс вӧлі торйӧн нин мича. Весиг ни ӧти кымӧртор эз сайӧдлы енэжас шондісӧ. «Мед жӧ эськӧ и гожӧмыс татшӧмӧн лоӧ», — мӧвпаліс Ӧльӧксей ӧтчыд карса улича кузя восьлалігмоз. Ӧд бӧръяысь сиктас волігӧн найӧ сёрнитчисны Борис вокыскӧд, мед гожӧмнас заводитны выльмӧдны керка подувсӧ. Ачыс керкаыс абу на важ. Но увтас керъясыс сісьмӧмаӧсь нин. Шуисны цемент сорас вылӧ сувтӧдны керкасӧ. Ӧні Ӧльӧксей прӧст кадӧ котраліс магазинъясӧд, ньӧбаліс кӧрт тув, цемент мешӧкъяс да нӧшта уна мукӧдтор, мый велӧдліс Борис вокыс. Сійӧ кӧсйис, кӧть мый дон тайӧ оз сувт, а быть вӧзйысьлыны гожӧмнас отпускӧ. Он ӧд тӧвнад керкатӧ дзоньтав. Да и виччысьнысӧ ёнасӧ нинӧм нин. Он и тӧдлы, нӧшта пуксяс да пӧлыньтчас керкаыс. Вокыскӧд сэки мӧвпалісны, кыдзи бурджыка дзоньтавны керкасӧ, кӧні мыйджык лоӧ, кутшӧм содтӧд стрӧйбаяс панны керка бердас. Мед эськӧ ваксьыны-серавны кутіс батьыслӧн керкаыс ветлысь-мунысьяслӧн син водзын.

И друг тайӧ мустӧм да эскыны позьтӧм юӧрыс... Сэки пажын бӧрын сӧмын на Ӧльӧксей пырис аслас кабинетас, пыр жӧ тринькнитіс телефон. Шы сертиыс Ӧльӧксей тӧдіс, мый звӧнитӧны кысянькӧ ылісянь:

— Алло, тайӧ Ӧльӧксей Иванович?

— Да, да, кывза, — пыр жӧ шуис Ӧльӧксей.

— Тайӧ звӧнитӧны Вадор сиктсянь. Тіян Борис вокныд кувсис.

— Мый, мый?..

— Нӧшта ӧтчыдысь шуа, тайӧ сельсӧветсянь звӧнитӧны. Тшӧктісны висьтавны, мый тіян Борис вокныд кувсис...

— А мый лои сыкӧд?

— Асьным огӧ на тӧдӧй. Тшӧктісны сӧмын тіянлы юӧртны...

Ӧльӧксейлӧн тайӧ юӧр бӧрас кӧдзаліс ки-кокыс. Весиг некутшӧма эз эскыссьы тайӧ юӧрыслы. Босьтчис корсьны кутшӧмкӧ бумага, но тіралысь киясыс сӧмын дзугисны пызан вылӧ тэчӧм бумага чукӧрсӧ. «Тані мыйкӧ абу тадзи», — мӧвпаліс сійӧ ас кежысь. Ӧд вежон-мӧд сайын на сійӧ аддзысьліс Борис вокыскӧд. Ставыс быттьӧ вӧлі лючки. Нинӧм вылӧ ёнасӧ эз норась. Мӧдарӧ, юксис мӧвпъясӧн, мый колӧ эськӧ вӧчны водзӧ кежлӧ. И со кутшӧм шог юӧр, коді быттьӧ чегис Ӧльӧксейӧс.

Дерт, сійӧ ачыс бӧръя кадас сиктысь воӧм бӧрын кыкысь кымын вӧтасьліс Борис воксӧ. И кӧть эз ёна эскы вӧтъясыслы, но найӧс казьтылігмоз век жӧ сиис, мед ставыс бур вӧлі ичӧт вокыслӧн олӧмын. Ӧтчыд быттьӧ аддзис Борис воксӧ карса аэропортысь. Сьӧд костюма. Шляпаа. Юаліс сылысь, кытчӧ нӧ пӧ мӧдӧдчӧмыд. Питерӧ пӧ колӧ ветлыны, вочавидзис ичӧт вокыс. Ёна шензис сэки Ӧльӧксей, мыйла сиктысь некытчӧ ёнасӧ петавлытӧм морт, мӧдӧдчӧма татшӧм ылӧ, тӧдтӧм карӧ. И сэки Борис вокыскӧд самолёт трап дорас нин прӧщайтчигмоз топӧдліс Ӧльӧксейлысь сьӧлӧмсӧ зэв ыджыд дой. Быттьӧ медбӧръя туйӧ колльӧдӧ сійӧ ичӧт воксӧ. Быттьӧ найӧ сэсся оз нин аддзысьлыны. А мӧд вӧтас уськӧдчыліс Борис вокыс чужан сиктбердса ягын. Быттьӧ став семьяӧн сэтысь пес кералӧны. И друг Борис воксӧ вадзӧдіс зэв ыджыд пожӧм. Сійӧ сӧмын удитіс горӧдны:

— Виинныд тай, виинныд!..

Мӧд вӧтсӧ вӧтасьӧм бӧрын Ӧльӧксей пыр жӧ садьмис. Кӧдзыд ньылӧм визувтіс сылӧн плеш кузяыс. Збыльысь, эз ёна эскывлы сійӧ вӧтъясыслы. Но со тай нӧ найӧ тшукӧмаӧсь.

Но век жӧ Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧмын пессис на кутшӧмкӧ надея. Оз жӧ вермы лоны сэтшӧмтор. Тыдалӧ, пӧръяссисны асьныс сельсӧветсаясыд. Сэсся и налӧн сиктын Борисыс некымын. Код тӧдас на кодкӧд на пиысь лоис неминучаыс. Олӧмад ӧд быдторйыс овлӧ. Лёктор кывлан,а бурторйӧн на бергӧдчас.

Тайӧс тӧд вылӧ босьтӧмӧн и Ӧльӧксей пыраліс аслас шеф дорӧ, вежон кежлӧ босьтіс отпуск да мӧд лунас водз асылын тӧвзис нин асфальта туйӧд автобусӧн ас сиктланьыс.

Эз вӧв долыд сылӧн сьӧлӧм вылын. Но и мыйкӧ кутіс на сійӧс шогсьӧмсьыс. Та вӧсна автобусысь чеччӧм бӧрын пыр жӧ тэрыба мӧдӧдчис гортланьыс. Тайӧ кадас ставӧн на удж вылынӧсь да сиктса улича вылын некод некӧн ёнасӧ эз тыдав. Горт дорас воигӧн нин вӧтӧдіс мамсӧ, коді, тыдалӧ, вӧлі ветлӧма лавкаӧ няньла да тэрмасьтӧг бедь вылӧ мыджсьӧмӧн ӧні восьлаліс гортланьыс. И сы серти, кыдзи тэрмасьтӧг тувччаліс мамыс, Ӧльӧксей бара мӧвпыштіс, мый сорсисны, мый абу збыль шог юӧрыс, да та бӧрын нин небыда тапнитіс мамсӧ пельпомӧдыс:

— Мамӧ, чолӧм. Мый нӧ, лавкаӧ ветлін?

Но мамыс, мыйӧн сӧмын аддзис Ӧльӧксей пиыслысь пыр на зэв ыджыд надеяӧн видзӧдысь синъяссӧ, уськӧдіс кияссьыс бедьсӧ да сумкасӧ, сэсся лёкысь сыркъялӧмӧн да лыддьӧдлӧмӧн уськӧдчис Ӧльӧксейлы морӧс вылас.

— Ӧльӧксейӧй, дона пиӧй!.. Мый нӧ тайӧ лои? Збыльысь ӧд куліс миян сё зӧлӧтаыд, Борисыд! Мыйла нӧ ме сы пыдди эг кув! Кодлы нӧ ме кола ӧні!

Сэки сӧмын мамсӧ кутлігӧн гӧгӧрвоис Ӧльӧксей, мый шог да шуштӧм юӧрыс збыль вӧлӧма, мый некытчӧ таысь он воштысь, мый лоӧ миритчыны и такӧд.

— Мамӧ, мамӧ, эн бӧрд! Мый лоӧма, лоӧма нин, — шуаліс сӧмын мамсӧ мыштіыс малалігмоз, кӧть эськӧ аслас тшӧтш доршасис синваыс.

— Кыдзи нӧ ог бӧрд, пиукӧй. Кодкӧд нӧ ме кута овны водзӧсӧ? Ог жӧ ӧд тіян шума карад мун. Да и ӧд бура ми вӧлі сыкӧд олам. Эз весиг гыжнас печиктывлы, эз весиг ни ӧти лёк кыв шулы. Ставсӧ вӧлі вӧчӧ, мый тшӧктан. Код вылӧ нӧ сійӧ менӧ эновтіс?..

Тадзи сулалісны мама-пиа горт дораныс, кытчӧдз на гӧгӧр эз кутны чукӧртчыны матігӧгӧрса суседъясыс.

Збыльысь ӧд омӧльыд сэсянь локтӧ, кытысянь он и виччысь. Сьӧлӧм висьӧмӧн кулӧма Ӧльӧксейлӧн медічӧт Борис вокыс. А ӧд эз норасьлывлы, эз висьтасьлывлы та йылысь. Чайтіс, мый том на да ставыс прӧйдитас. Но ӧд олӧмтӧ он пӧръяв. Бӧрын эськӧ со топӧдӧма жӧ нин, но кытысь нӧ врачтӧ корсян ылысса сиктад. Коркӧ эськӧ воӧма жӧ «скорӧйыд», да сёр нин.

Борискӧд прӧщайтчыны воліс став сиктыс. И шойна вылӧдз унаӧн ветлісны. Весиг совхозса юралысьяс вӧліны. Но найӧ сулалісны бокынджык и некод на пиысь эз восьтлы вомсӧ. Сӧмын мыйкӧ шӧпкӧдчисны ас костаныс. Ӧльӧксей сэки дивитана синъясӧн видзӧдлывліс на вылӧ. «Кӧть мед некымын ошкана кыв шуасны. Ӧд кымын во Борисыс мырсис совхозын. И эз сідз-тадз. Ставсӧ зільліс вӧчны сьӧлӧмсянь. Збыльысь ӧмӧй тайӧ йӧзыс сыысь ӧдйӧджык мынтӧдчыны кӧсйӧны. А гашкӧ, яндзим налы лоис да?» — татшӧм мӧвпъяс вуджрасисны Ӧльӧксейлӧн юрын, кор сійӧ медбӧръяысь видзӧдліс Борислӧн чужӧм вылӧ.

А сійӧ быттьӧ абу и кулӧма. Быттьӧ совхозын сьӧкыд лунтырся удж бӧрын водӧма шойччыштны да корӧ, медым эськӧ эз жӧ садьмӧдны сійӧс тайӧ унсьыс. А гашкӧ, корӧ сійӧ ас сиктсаясӧс, мед оз дивитны, кыдзи овліс да олӧ. А оліс ас сертиыс сідзи, кыдзи эськӧ кӧсйыліс. Дерт, эз ставыс артмывлы сідзи, кыдзи чайтліс. Но мый вӧчан, тадзи кӧ нин шуӧма Енмыслӧн. Мед сэсся мукӧдъяс тшӧтш мӧвпыштласны ас йывсьыныс.

Борис воксӧ гуалӧм бӧрын Ӧльӧксейлы эз пыр ло окота гортас мунны. Недыр кежлӧ шуис кольччыштны шойна вылӧ, мыйсюрӧ йылысь ас кежсьыс мӧвпалыштны. Со тай нӧ кыдзи друг овлӧ олӧмад. Эз ӧд чайтлы сійӧ, мый медводз кувсяс налӧн медічӧт Борис вокыс. И код тӧдас, дыр-ӧ кежлӧ коляс сы йылысь паметьыс. Ӧд мамсьыс да чой-воксьыс ӧтдор сійӧс казьтылысьыс эз коль. Гашкӧ, во кызь-комын кутасны на помнитны, мый овліс Вадор сиктын Борис, зіль да уджач морт. А сэсся сійӧс помнитысьяскӧд тшӧтш вошӧ и сы йылысь паметьыс. Со тай нӧ налӧн шойна вылын кымын ляпкыдик мыльк. Крестъясыс важӧн нин абуӧсь. Дерт жӧ, тайӧ мылькъяс улас куйлӧны налӧн сиктсаясыс, кодъяс йылысь важӧн нин некод оз помнит. Овлісны-ӧ, эз-ӧ тайӧ йӧзыс, код тӧдас. Кодкӧ казьтывлӧ оз на йылысь, сьӧкыд висьтавны. И страк быдсӧн сэки босьтліс Ӧльӧксейӧс. Збыль ӧмӧй и сійӧ коркӧ кутас куйлыны тані ли, мӧдлаын ли? Збыль ӧмӧй и сы йылысь оз кут некод помнитны? А кутшӧм окота эськӧ помтӧг овны тайӧ шонді улас. И эм-ӧ мӧдар югыдас олӧмыс, код тӧдас. Кӧть эськӧ кымын арлыдаджык, сымын пыр ёнджыка эскан сэтчӧс олӧмас.

Гортас воӧм бӧрын да пызан сайын Борисӧс казьтыштӧм бӧрын Ӧльӧксей петіс кильчӧ вылас. Шондіыс важӧн нин вӧлі пуксьӧма. И тувсовъя енэжын дзирдалісны-пӧртмасисны помтӧм кодзувъяс. Юр весьтын дзик ӧтнасӧн югзис Полярнӧй кодзув. Сыысь неуна бокынджык ӧзйисны Ыджыд да Ичӧт Ошъяс. Дзик рытыввылын яръюгыда ломаліс алӧйгӧрд Венера. Кыдзи помнитӧ асьсӧ Ӧльӧксей, тайӧ кодзувъясыс ломавлісны пыр. И сыӧдз ломавлісны уна миллион во чӧж. И сы бӧрын кутасны ломавны, код тӧдас на мый дыра. Помыс талы, тыдалӧ, оз и волы. А морт нэмыд тай кодзув сертиыд ёна дженьыдджык вӧлӧма. Со тай нӧ кодлӧнкӧ кодзулыс усис. Со нӧшта и нӧшта. Сідзкӧ нӧ, збыльысь кодъяскӧ тайӧ кадас сылӧн Борис вокыс моз жӧ кулісны. Али лӧж тайӧ. Но на пыдди мӧдъяс, коймӧдъяс чужасны. И артмӧ, мый олӧмыс налӧн му вылас некор оз помась тайӧ кодзувъяс мозыс жӧ. Ӧд эз ӧтнас Борис вокныс ов тайӧ сиктас. Унаӧн нин мунісны сикт чужӧмсяньыс мӧдар югыдас. Но буретш тайӧ войтырыс и колисны сикт йывсьыс, Борис вокныс моз жӧ, бур паметьсӧ. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын кыдзкӧ кокниджык лоис Ӧльӧксейлӧн сьӧлӧм вылын.

«Коркӧ и ми татысь мунам, — мӧвпыштіс сійӧ, — мый вӧчан, сідзи кӧ нин шуӧма вылісянь. Нинӧм абу нэмӧвӧйсяыс. Ми колям миян челядьын. Миян челядь асланыс бара челядьлы. Со и артмӧ, мый олӧмыс помтӧм».

И пальӧдісны нӧшта Ӧльӧксейлысь вок йывсьыс шог мӧвпъяссӧ пызан сайын пукалысьяслӧн сьӧлӧмсянь петысь шуасьӧмъясыс. Тайӧ пӧрйӧ збыльысь уналӧн петавліс синваыс. Гашкӧ нӧ, винаыс нормӧдіс сьӧлӧмъяссӧ. Но гӧгӧрвоис сэки Ӧльӧксей, мый унатор воштіс сиктыс Борисыслӧн кулӧм бӧрын. Со и шогсисны да медся бур кывъясӧн казьтылісны сиктсаяс сылысь ичӧтджык воксӧ. Вывті колана мортӧн вӧлӧма. Ковтӧг водз кувсьӧма. Но мед жӧ инӧ сы йылысь югыд казьтылӧмъяс кольӧны сиктса ӧнія войтырлӧн паметьын. Сыысь нӧ бурыс мый сэсся.