КОР БУРДӦ ДОЙ

Код тӧдас корсянь кутіс кисьмыны менам вир-яйын тайӧ ортсыса мыльыс. Кыдзкӧ тӧдлытӧг быттьӧ ставыс лоис. Первойсӧ кивыль эг вартлы. Мыйыс оз овлы да. Чайта, мися, сідзжӧ сьӧлыштігмоз прӧйдитас. Но лунысь-лун пыр ёнджыка кыліс кутшӧмкӧ тӧлӧн пӧльтӧм тайӧ дойыс. Сэсся эг нин кут вермы терпитны, гӧгӧрвои, мый сідз-тадз сійӧ оз прӧйдит. Быть ковмис шыӧдчыны врач дінӧ.

Ӧтитор менӧ шензьӧдіс пыр жӧ: некод на пиысь эз тӧд, мый тайӧ татшӧмыс да мыйла вермис лоны. Дугдывтӧг юасисны менсьым эскытӧм синъясӧн дой вылас видзӧдігмоз да довкйӧдлісны юрнаныс. Сэсся ыстывлісны ӧтиыс мӧд дінӧ, мӧдыс коймӧд дінӧ. Быдӧн на пиысь мыйкӧ ас кежысь кӧлдуйтіс менсьым дойӧс видлалігмоз, но таысь кокниджык эз лолы. Весиг кыдзкӧ кутіс вошны еджыд халата бурдӧдысьяс дінӧ эскӧмӧй. Мый бур вылӧ нӧ найӧ эськӧ велӧдчисны та дырасӧ, оз кӧ тӧдны, кыдзи бырӧдны менсьым дойӧс.

Торйӧн нин сьӧкыд вӧлі войнас. Сэки медъёна заводитліс ёнтыны дойыс. Быттьӧ ыджыд шылаӧн тшуклалӧны яйӧ. Быттьӧ кодкӧ ёсьысь-ёсь пиньясӧн йирӧ дояинсӧ. Быттьӧ чеплялӧны сэті зэв чорыд киясӧн. Тайӧ дойсьыс пемдывліс синмын да кӧдзыд ньылӧмӧ шыбитлывліс ставнас вир-яйӧс. И эг тӧд, мый вӧчны, кытысь кокньыдін корсьны. Кӧть ойзӧмӧн ойзы. Но ӧдвакӧ таысь личалас дойыс. Сӧмын зэв чорыда мурч курччывлі пиньясӧс да муртса аслым кывмӧн ымзыштавлі. И завидь вӧлі орччӧн узьысьяс вылӧ. Майбыръяс! Кымынӧд вӧт нин вӧталӧны. А ме со син куньны ог вермы. Сӧмын ымзыштавла да бергала дзугсьӧм да ньылӧмӧн кӧтасьӧм вольпасьын.

Чеччыла. Видзӧдла ӧшиньӧ. Сӧмын ӧтка-ӧтка бияс орчча керкаясын. Кодкӧ сэні ме моз жӧ, тыдалӧ, майшасьӧ да оз жӧ вермы унмовсьны. И кыдзкӧ таысь неуна овліс кокниджык. Сідзкӧ, ме абу ӧтнам татшӧмыс. Сідзкӧ, кодлӧнкӧ лолыс сідзжӧ сьӧкыда ветлӧ тайӧ пемыд войнас. Окота вӧлі шуны сылы тайӧ кадас: кутчысь жӧ мортӧй, кутчысь мый вынсьыд, эн усь ловнад, мӧдысь ӧд оз нин волы олӧмыд, со тай нӧ ме, кӧть кутшӧм абу сьӧкыд, век жӧ мый вылӧ кӧ эска на. Кӧть эськӧ тайӧ эскӧмыс муртса-муртса вирдыштлывлӧ юр вежӧрын.

Дерт, гортса эськӧ корсюрӧ садьмывлісны жӧ вольпась вылын менам кышакылӧм шыысь да унзіль синъяснысӧ тілигмоз пыр жӧ юавлісны менсьым:

— Мыйла нӧ кӧть неуна он ойбыртыштлы? Сэтшӧм ӧмӧй сьӧкыд тэныд?

— Ой, дугдӧй, — шуа, — энӧ вӧрӧдӧй менӧ.

Збыльысь, гӧгӧрволісны-ӧ менӧ найӧ татшӧм здукъясас. Бурджык нин мед чӧв олісны. Кыдзкӧ-мыйкӧ ачым нин бергӧдча аслам висьӧмӧн. Абу ӧмӧй ме сэсся мужичӧй. И ог кӧсйы сины татшӧм дойсӧ некодлы, ни тӧдсаяс, ни тӧдтӧмъяс пиысь. Кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнамӧс нин мед вӧдитӧ. И сэк жӧ быттьӧ жаль ачым аслым. Весиг кутшӧмкӧ шуштӧм да кӧдзыд мӧвп юр вежӧрӧ волывлӧ: збыль ӧмӧй лоӧ кувны-пезьдыны. Ӧд и абу на сэтшӧм арлыда. Буретш тыр-бур олан кад. Буретш казьтывны на эськӧ олӧма нин вояссӧ да виччысьны на мыйкӧ водзӧсьыс бурӧс да коланаӧс. И шогсьыс-шог овлӧ татшӧм здукъясас. Весиг синва войтъяс гӧгыльтчӧны пӧсялӧм чужӧм кузя. Быттьӧ вошӧма нин кытчӧкӧ бур вылас став надеяӧй. Но пыр жӧ зіля торкны ачымӧс татшӧм мӧвпъяссьыс: ланьт, эн лябзьы, яндысь, мый лоан ло, но асьтӧ кут.

Сӧмын асывводз кежлас тай сурмунлан жӧ быттьӧ-а, кор мудзӧмыс да узьтӧм войыс личкас тэнӧ. Но весиг вугралігас кылӧ ён дойыс и кор торйӧн нин ёнтыны кутас, бара садьмылан ымзӧмсорӧн.

Гортсаяс гӧгӧрвоисны нин менӧ да эз ёна юасьны, сӧмын чӧла ветлӧдлісны олан жырті, видзӧдлывлісны ме вылӧ майшасяна-тӧждысяна синъясӧн да тшӧктылісны ветлыны больничаӧ. А ме дӧзмӧмпырысь вочавидзлі налы: мися, кымынысь нин со ветлі, но эз тай вермыны кокньӧдны дойсӧ, эз вермыны нинӧмӧн отсавны.

И став олӧмыд прӧйдитлывліс тӧкӧтьӧӧн син водзад тайӧ здукъясас. Кутшӧм шудаӧсь кажитчисны кольӧм воясыс, ӧнія здукъясыскӧд кӧ ӧткодявны. Майбыр, кыдзи овсьылӧма. Нинӧм омӧльсӧ абу тӧдлыссьӧма. И бур, мый водзвыв он тӧд ассьыд став олӧмтӧ, ассьыд медся шог здукъястӧ. Тӧдін кӧ ӧд водзвыв, эськӧ узьӧм ни олӧм эз вӧв, эськӧ дугдывтӧг майшасьӧмпырысь виччысин сьӧкыд здукъяссӧ. И кымын матынджыкӧсь найӧ вӧліны, сымын шогджык эськӧ лолывліс сьӧлӧм вылад. Код тӧдас, вермис али эз эськӧ сьӧлӧмыд кутчысьны пыр матыстчысь шоглунсӧ виччысигӧн. А, гашкӧ, и эз вермы эськӧ виччысьнысӧ да потіс. Овлывлӧ тай со и татшӧмторйыс. А ӧні со, эн куж виччысьны, мый лун-вой вайӧ да тӧдлытӧг воис сьӧкыд дойыс. А, гашкӧ, тадзи и колӧ. Мед ставыс водзвыв тӧдлытӧг вӧлі. Сэки и олӧмыс оз кут петкӧдчыны сэтшӧм шогӧн да ковтӧмӧн.

И век жӧ матыстчывліс тайӧ сьӧкыда висян пӧраас сэтшӧм здук, кор сьӧд завидьӧн завидьтылі матігӧгӧрсалы, кор скӧрмытӧдз дӧзмывлі шуда видзӧдласысь, гажа серамысь, мича шмоньысь. Серӧктыштны эськӧ тшӧтш аслыд. Но кытчӧкӧ быттьӧ бырӧма-вошӧма серамлуныд, кыпыдлуныд. Ланьтӧй нин! Сераланныд сэні! А тӧдлінныд кӧ эськӧ ті менсьым дойӧс? И бара кыдзкӧ жалитыштлі ачым ачымӧс. И веськодьджык овлывліс сэки и мукӧдлӧн дойыс, кӧть эськӧ кодсюрӧлы, вермас лоны, тэысь на омӧльджык вӧлі. Но сьӧкыд гӧгӧрвоны сійӧ здукъясас ёрта-ёрттӧ, сӧмын ас йывсьыд ёнджыкасӧ мӧвпалан да кӧсъян, медым тэнӧ эськӧ и мукӧдъяс тшӧтш жалитыштісны, бурӧдыштісны. Со ӧд кытчӧдз вайӧдӧ висьӧмыд. И сэк жӧ бара пинявлывлі ачымӧс. Ог, ог кӧсйы некодлы лёксӧ! Ог кӧсйы, мед мукӧдкӧд татшӧмтор жӧ лоис. Бурджык, мед муніс кытчӧкӧ став висьӧмыс тайӧ му вывсьыс. Мед дугдывтӧг юргисны серам да гажа сёрни. Здук кежлӧ ӧд и волывлӧ мортыдлӧн олӧмыс. Кутшӧм нимкодь овлывлӧ сьӧлӧм вылад томдырйиыд. Кажитчӧ сэки, мый олӧмыс помтӧм, мый тэныд сетӧма овны му вежӧмдырӧдзыс. А кватитчан да, кольӧмаӧсь нин кытчӧкӧ и томдырыд, и шуда воясыд. Каитчан эськӧ сэки унаторйысь, но он тай бӧр ставсӧ косӧд. Мый олӧма, олӧма нин. Но мед сэсся. Абу пыр тэныд овны тайӧ му вылас. Абу ӧтнадлы став шудыс. Колӧ и мукӧдлы олыштны. И нинӧм завидьтыны кодлыкӧ. Тэнад олӧмлы ӧд сідзжӧ, веськыда кӧ шуны, позьӧ завидьтыштны. Эз нин вӧв сэтшӧм ставыс омӧль да гудыр.

Мӧвпъяс, мӧвпъяс. Дугдывтӧг со тадзи висигӧн жуисны юр вежӧрын. Повзьывлі весиг мукӧддырйи: ме-ӧ тайӧ, меным-ӧ юрӧ воӧны тайӧ мӧвпъясыс. И збыльысь-ӧ нин ме ас вежӧрын, эз-ӧ нин гудыртчы юрӧй. И тадзи со кымын лун да вой. Медбӧрын дугда нин вӧлі найӧс торйӧдны ӧта-мӧдсьыс, быттьӧ кутшӧмкӧ помтӧг визувтысь кисель кодь юӧд кывта кытчӧкӧ и ог тӧд, кытчӧ вайӧдас менӧ визулыс. Ставыс нин сэтшӧм веськодь овлывліс сэки. И збыльысь нин чайтлі ачымӧс кутшӧмкӧ торксьӧм мортӧн.

Но со пом, тыдалӧ, кутіс воны. Дугдывтӧг нин ойза. Медбӧрын эг нин вермы терпитны да рытланьыс гортсаяс нуӧдісны менӧ больничаӧ.

Абу жӧ тай став врачыс ӧткодь вӧлӧма. Эмӧсь жӧ на пӧвстын тӧлка да ыджыд сяма йӧзыс. Паныдаліс менӧ рудоват юрсиа, сюсь синъяса, ыджыд тушаа мужичӧй. Дыр юасис. Весиг кутшӧмкӧ стрӧглун сылӧн петкӧдчис. Мыйла пӧ татшӧм дыр кыскин, мыйла пӧ водзджык эн шыӧдчы татчӧ? А тӧдан ӧмӧй, кытчӧ колӧ шыӧдчынысӧ? Сэсся меным ставыс нин веськодь вӧлі. Медбӧрын сійӧ нӧшта ӧтчыдысь видзӧдліс менсьым дойӧс да стрӧг гӧлӧсӧн шуис: кыскынысӧ пӧ оз нин позь, пыр жӧ пӧ ковмас водны операция вылӧ.

И со ме ыджыд пызан вылын. Эскана синъясӧн видзӧда менӧ кытшалысь еджыд халата войтыр вылӧ. Полышта мыйыськӧ. Но менсьым полан мӧвпъясӧс, тыдалӧ, казялісны да такӧдісны: эн пӧ пов, ставыс лоас бур.

Ог тӧд, кыдзи муніс операцияыс, сы вӧсна мый менӧ унмовськӧдісны. Но садьми мӧд лунас больнича палатаын да первойсӧ весиг эг гӧгӧрво, мый мекӧд. Дерт жӧ, сы вӧсна мый эг кыв ассьым дойӧс, коді сэтшӧм дыр мучитіс менӧ. Эскытӧма видзӧдлі гӧгӧр. Орччӧн куйлісны мукӧдъяс да корсюрӧ бергӧдчывлісны мелань. Пыр жӧ тӧдмасим ёрта-ёртнымкӧд. Ӧшинь пыр палатаӧ койис ассьыс югӧръяссӧ тулыслань нин бергӧдчӧм шонді. И буретш сэки пырис сійӧ рудоват юрсиа, стрӧг синъяса, ыджыд тушаа мужичӧйыд, коді и вундіс менсьым дойӧс. Друг нюммуніс ме вылӧ видзӧдігӧн. И воши сылӧн кытчӧкӧ став стрӧглуныс.

— Но мый, садьмин нин? Нинӧм, ставыс лоӧ бур. Та бӧрын сэсся сё во на олан.

Ме нюммуні сылы воча да пыр жӧ кокниджык лои сьӧлӧм вылын менам бурдӧдысьлӧн тайӧ кывъяссьыс. Весиг окота вӧлі серӧктыштны, аттьӧавны сійӧс.

— Но ковмас на недыр куйлыштны, мед пӧдлассяс ранаыс. Пыртӧ ог на лэдзӧй гортад, — содтіс сійӧ менсьым нюммунӧмӧс аддзӧм бӧрын.

И буретш палатаын куйлігӧн тайӧ лунсяньыс куті кывны ачымӧс дзик мӧд мортӧн. Кытчӧкӧ вошины жугыль да шуштӧм мӧвпъясыс. Быттьӧ эз и вӧвлыны найӧ. Весиг эз эскыссьы, мый неважӧн на сэтшӧм лёк вӧлі меным, мый кодлыкӧ завидьтылі, мый дась вӧлі кодӧскӧ нинӧм абусьыс пинявны. Друг кутіс кажитчыны сэки меным, мый выльысь вои аслам томдырся кадӧ, сэтшӧм кокни вӧлі лов вылын. Окота вӧлі кодлыкӧ шуны бур кыв, кодӧскӧ аттьӧавны, кодкӧдкӧ сералыштны нинӧм абу вылас. Менсьым мӧвпъясӧс быттьӧ гӧгӧрвоӧмӧн тулыслань нин бергӧдчӧм шонді дугдывтӧг койис ассьыс югӧръяссӧ палатаӧ да гильӧдіс сэні куйлысьяслысь чужӧмъяссӧ. Палатаын юргис бурдны нин заводитӧмъяслӧн негора сёрниыс. Ставӧн кылісны асьнысӧ ме кодьӧн, кӧть кымын арӧс налы эз вӧв. Быдӧнлӧн шуда чужӧмъяс. Быдӧн на пиысь зэв на дыр кӧсйис овны тайӧ свет вылас. Ӧні ас костаныс негораа варовитігӧн казьтылісны асланыс олӧмысь медся шуда здукъяссӧ. А ме чӧла куйлі да кывзі налысь висьталӧмсӧ. И сэтшӧм аслыспӧлӧс долыдлун кыпӧдчис сьӧлӧмын, мый окота вӧлі со эсійӧ ӧшинь сайын дзользьысь лэбачыс моз жӧ кыпӧдчыны вылӧ-вылӧ да нимкодьпырысь чолӧмавны став мусӧ сэні олысьясыскӧд. Куті мӧвпавны сэки эг тӧрытъя йывсьыс, а сы йылысь, мый колӧ на вӧчны меным тайӧ олӧмас водзӧ вылӧ да колӧ тэрмасьыштны, мед удитны ставсӧ. Та бӧрын тӧдлытӧг унмовси. Вӧтася да быттьӧ бара веськалі аслам челядьдырӧ. Быттьӧ котралам Эжва берегӧд да качайтчам кывтысь да катысь паракодъяслӧн гыяс вылын. А гӧгӧр шондіа. Сэтшӧм гажа да кыпыд. И кажитчӧ, мый олӧмыс помтӧм, мый век тадзи ставыс и лоас.

Вежон мысти нин ме бӧр вои гортӧ. Шуда. Дзоньвидза. Кымын во коли сійӧ кадсяньыс, но оз вун сійӧ ён дойыс. Кымынысь эг кӧсйыв ветлыны больничаӧ, аттьӧавны ассьым стрӧг бурдӧдысьӧс, шуны сылы мелі кывъяс. Но быдысь мыйкӧ да мыйкӧ торклывліс менӧ. Такӧді ачымӧс сійӧн, мый удита на ветлыны сы дорӧ. И век жӧ кыдзкӧ эз вӧв лӧсьыд татшӧм здукъясас сьӧлӧм вылын, быттьӧ водзвыв кылі кутшӧмкӧ омӧльтор йылысь.

Друг ӧтчыд восьті газет. И пыр жӧ эз ло лӧсьыд лов вылын. Бӧръя лист бокас зэв тӧдса мортлӧн сьӧд визьӧн кытшовтӧдӧм снимок. Нӧшта ӧтчыд видзӧдлі снимок вылас, быттьӧ эг эскы аслам синъяслы. Збыльысь, тайӧ вӧлі менӧ бурдӧдысьӧй. Сэтшӧм жӧ стрӧг синъяса, зумыд видзӧдласа. Но ме ӧні эг нин пов сылӧн стрӧг синъясысь. Тӧді, мый аслас стрӧг синъяс сайӧ сійӧ дзебис ассьыс бур сьӧлӧмсӧ. Аслас кужысь киясӧн нюжӧдіс олӧмсӧ вывті уналысь. Сӧмын тай мыйлакӧ асьсӧ абу кужӧма видзнысӧ. Снимок улын сы йылысь пӧсь, казьтылана кывъяс. Меным и збыльысь эз эскыссьы, мый абу нин ловъя менӧ бурдӧдысьӧй. Ме ӧд палатаын куйлігӧн сійӧс чайтлі Енмӧн, коді быдтор вермӧ, быдтор кужӧ. А Енмыд оз кувлы. Но абу тай сідз. Прӧстӧй мортӧн вӧлі да мортӧн коли сійӧ, коді чукӧртіс аслас сьӧлӧмӧ йӧзлысь дойсӧ да, гашкӧ, та вӧсна и эз куж видзчысьны ачыс. И, дерт жӧ, эз норасьлы мукӧдлы, кутшӧм сылы сьӧкыд овлывлӧ, кор кылан мукӧдлысь дойсӧ.

Мыйла нӧ эськӧ водзджык эг слӧймӧдчыв ветлынысӧ? Сэтшӧм ӧмӧй веськодь сьӧлӧмаӧн куті лоны? Сӧмын ӧмӧй аслам олӧмын медся сьӧкыд здукӧ ковмис шыӧдчывны тайӧ морт дінас? Со тадзи унаысь чӧла юавлывлі ассьым да эг аддзывлы та вылӧ воча кывсӧ.