КОРКӦ СУЛАВЛІС КЕРКА...

Ӧдӧттялы унаысь нин шулывлісны ныв-пиыс, мый регыд сылы ковмас эновтны тайӧ ичӧтик, куд кодь керкасӧ да вуджны овны выльлаӧ, кирпичысь тэчӧм зэв ыджыд короминаӧ, кӧні эм и газ, и пӧсь ва, и ванна. Ӧдӧття сӧмын нюмъёвтлывліс тайӧ шуӧмъяс вылас. Тӧдіс нин эськӧ, мый налысь тайӧ комынӧд воясӧ кыпӧдлӧм керкасӧ разьны кӧсйӧны да сы пыдди выль патера вӧзйӧны, кӧні пес ни ва оз ков, майбыр, ставыс дась. Но некыдзи эз вермы воны сылӧн юр вежӧрӧдз, кыдзи нӧ сідзи, ковмас эновтны ассьыныс керканысӧ, кодӧс верӧсыскӧд кыкӧн кыпӧдлісны сиктысь мунӧм бӧрын дзик кар помас, кор томӧсь да ёнӧсь на вӧліны, эз повлыны некутшӧм уджысь, кӧні быдмисны налӧн челядьыс, кодъяс ӧні со, ен сыкӧд, важӧн нин асланыс котыраӧсь. А сэсся верӧсыслӧн кулӧм бӧрын Ӧдӧття кольччис ас керкаас Дарья медічӧт нылыскӧд.

Сылы дона вӧлі тані дзик быд пельӧс, дзик быд паз да ув. И весиг керка пытшкӧсас уна во чӧжӧн артмӧм аслыспӧлӧс олан дукыс вӧрзьӧдлывліс сылысь сьӧлӧмсӧ, кор сійӧ дыр-ӧ, недыр кежлӧ-ӧ ветлывліс кытчӧкӧ гортсьыс. Бӧр локтігас пыр тэрмасьлывліс гортас. И керкаас пырӧм да керка пытшкӧсса аслыспӧлӧс дуксӧ нырнас кыскыштӧм бӧрын пыр жӧ личавліс сылӧн сьӧлӧм вылын, кокниджык лолывліс лов вылас. Мый кӧть эн шу, а ӧд ставыс тані вӧлі налӧн, гозъялӧн, ас киясӧн вӧчӧмторйӧн, асланыс: и куд кодь зэв лӧсьыд керкаыс, и ичӧтик пывсяныс, и чӧскыдсьыс-чӧскыд ваа юкмӧсыс, и керкабердса зэв небыд да лышкыд муа град йӧрыс. Торйӧн нин нимкодь вӧлі гозъялы тайӧ керкаас быдтысигас, кор сійӧ вӧлі тыр челядь гӧлӧсъясӧн. Ӧти ворсӧ да сералӧ. Мӧд мыйыськӧ бӧрддзӧма. А коймӧд сійӧс такӧдӧ, малалӧ юрӧдыс. И тадзи лун-лун. Ланьтлывлісны керкаас шыясыс сӧмын сэки, кор челядь мӧдӧдчылісны школаӧ, а гозъя найӧс колльӧдӧм бӧрын тэрмасьлісны удж вылӧ. Рытнас бара керкаыс тырлывліс гажа гӧлӧсъясӧн.

И кажитчӧ вӧлі, мый тайӧ керкаыс югыд да мича ӧшиньяснас, сэні кылысь гажа гӧлӧсъяснас ваксьӧ-сералӧ нимкодьысла аслас кыпыд олӧм вылӧ любуйтчигӧн да мый тадзи лоӧ на уна-уна во, кытчӧдз кутас дзирдавны енэжын шондіыс. Но со вочасӧн быдмисны гозъялӧн челядьыс да лэбзисны бать-мамлӧн позсьыныс, мед аслыныс позъяс нин сэсся лӧсьӧдны. Гортас кольччис сӧмын медся ичӧтыс да гозъялӧн медрадейтанаыс, Даръя нылыс, коді и видзис ӧні батьыс кулӧм бӧрын мамсӧ. А мукӧдъясыс эз жӧ ылӧ тай и сетчыны. Татчӧ жӧ, карас, кольччисны. И шойччан лунъясӧ, кор бать-мам позйӧ, коді чӧв-лӧньджык лолі бӧръя воясас, чукӧртчывлісны ныв-пиян асланыс челядьӧн нин, Ӧдӧттялӧн керкаыс важ моз заводитліс юравны гажа гӧлӧсъясӧн. Ӧдӧття сэки нимкодьпырысь видзӧдлывліс верстьӧ нин ныв-пиян вылӧ, налӧн быдтасъяс вылӧ да томмыліс быдсӧн чужӧмнас. Весиг восьласыс томдырсяыс кодь лолывлі. Челядьыс казявлісны тайӧс да индывлісны Ӧдӧттялӧн внук-внучкалы: со пӧ пӧчыд кутшӧм на том да збой, а миян челядьдырйи пӧ сійӧ би да ва вӧлі, не миянлы водзӧс. И нӧшта кыпыд лолывліс Ӧдӧттялӧн лов вылас татшӧм шуасьӧмъяссьыс. Сідзкӧ, абу весь овсьӧма сылӧн верӧсыскӧд свет вылас. Сідзкӧ, лоӧны найӧс водзӧ вылӧ казьтылысьясыс да нимӧдысьясыс. Та вӧсна ӧд, гашкӧ, и олан таладор югыдас, мед кодлыкӧ олӧмсӧ сетны, мед водзӧ помтӧг нюжаліс тэнад рӧдыд.

Дерт, мӧвпавлывлӧ жӧ вӧлі Ӧдӧття, мыйла эськӧ и мунісны асланыс карбердса сиктсьыныс. А быть ӧд мун. Кытчӧ нӧ воштысян. Сӧмын на том гозъя аслыныс выль керка зымнитісны, мӧска-вӧла лӧсьӧдісны, выль муяс кутісны керны. Но друг шуисны ӧтувъя овмӧсъяс лӧсьӧдны да ӧтувтны сэтчӧ и гортса скӧттӧ, и выльӧн вӧчӧм муястӧ, и мукӧд эмбуртӧ. Забеднӧ вӧлі таысь Ӧдӧттялы верӧсыскӧд. Кодкӧ дышиникъяс пӧвстысь и налӧн чӧжӧмторйӧн кутас пӧльзуйтчыны. Ӧд налӧн гортас ставыс тыр-бур вӧлі. Сы вӧсна, мый том гозъя эз жалитны асьнысӧ, лун и вой муркӧдчисны-уджалісны. И буретш та вӧсна жӧ найӧ лоисны мыжаӧсь. Кодсюрӧ кутісны шуасьны: озырмӧдчанныд пӧ. Муртса эз кулакавны. Со и лои вузавны ставсӧ да мунны чужан сиктысь карӧ. Выльлаын том да зіль гозъялӧн сідзжӧ ӧдйӧ бӧр лӧсяліс олӧмыс. Быттьӧ ачыс Енмыс отсаліс сыысь, мый ковмис невӧляысь эновтны гортнысӧ. Верӧсыс уджаліс нянь комбинатын. Ачыс Ӧдӧттяыс кутшӧмкӧ контораын идрасис да горт оліс. Ёнджыкасӧ вурсис. Да и кытчӧ бур удж вылад уна челядьнад. Аттьӧ Енмыслы, кыдзкӧ тай кыпалісны жӧ ставныс кок выланыс. Но верӧсыс эз нин ёна нимкодясь верстьӧ ныв-пинас. Кості кулі сьӧлӧм висьӧмысь. И со ӧні ӧтнас Ӧдӧття медыджыд пыддиыс...

Кутшӧм ёна кӧть эз кӧсйы ылыстны Ӧдӧття тайӧ лунсӧ, но кыдзкӧ сійӧ виччысьтӧг воис. Асывсяньыс керка дорӧ матыстчисны ыджыд кузола машинаяс, да тӧдтӧм мужичӧйяс кутісны петкӧдлыны керкаысь кӧлуйсӧ.

— Эн шогсьы, мамӧ, выль патераад тэныд Дарьяыдкӧд нӧшта лӧсьыдджык лоӧ. Оз нин ков нинӧм йылысь мӧвпавны, ставыс дась, — шуалісны бедь вылӧ мыджсьӧмӧн бокынджык сулалысь Ӧдӧттялы татчӧ жӧ чукӧртчӧм ныв-пиыс. — Да и ми тэ дорӧ тшӧкыдджыка кутам волывлыны. А тайӧ керкаыдлӧн овсьӧма нин олӧмыс. Сы пыдди со уна судтааӧс кӧсйӧны зымнитны.

Но ныв-пиыслӧн тайӧ такӧдана кывъясыс быттьӧ емӧн сутшлалісны Ӧдӧттялысь сьӧлӧмсӧ. Дерт, быдӧнлӧн на пиысь асланыс нин позъяс да удитісны нин ӧтдортчыны бать-мамлӧн керкаысь. Но вермасны ӧмӧй гӧгӧрвоны найӧ помӧдз мамнысӧ, кодлӧн дзик став олӧмыс, став тӧжд-майшасьӧмыс вӧлі йитчӧма тайӧ важмӧм нин, воймӧм стенъяса да шогсьысь ӧшиньяса керкаыскӧд. Воӧ жӧ тай и сылы, тыдалӧ, помыс. Сӧмын ӧтнас Дарья нылыс, тыдалӧ, гӧгӧрвоис жӧ мамсӧ да чӧла сулаліс бокын. Сійӧ ӧд аслас мукӧд чой-воксьыс меддыр оліс тайӧ керкаас кыдзи медся ичӧт да сылы мамыс моз жӧ вӧлі жаль важ олан позйыс, код йылысь колясны сэсся сӧмын казьтылӧмъяс.

А аслас Ӧдӧттялӧн керкаысь быд петкӧдан кӧлуйторйысь юковтліс морӧсыс. Со нӧ этайӧ ичӧтик кӧрт крӧвать вылас сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн узьлісны сылӧн став быдтасъясыс. А выль патераад ӧд сійӧ, гашкӧ, оз нин ёна и шогмы да регыд шыбитны ковмас. А со тайӧ важ пызан саяс ӧта-мӧдныскӧд орччӧн пукалӧмӧн сылӧн челядьыс вӧчлывлісны ассьыныс урокъяснысӧ. А со и сылӧн вердысьыс — кокӧн бергӧдлан вурсян машинаыс. Кымын во нин сылы, а важ мозыс на вурӧ. Ӧні Дарья нылыс ёнджыка нин сійӧн пӧльзуйтчӧ. Да и ачыс Ӧдӧття корсюрӧ пуксьывлӧ на машина саяс, кӧть эськӧ пӧрысь синъясыс омӧля нин аддзӧны, но окота на овлывлӧ томдырсясӧ казьтыштны. А выльлаад шогмас-ӧ, оз-ӧ сійӧ, код тӧдас. Ӧд выль патераад и выль кӧлуй колӧ. Налӧн важ керкаад быттьӧ ставыс зэв бура да зумыда сулаліс да видзӧдсис: и важ шкапыс, кодӧс кредитӧн на гозъя ньӧблісны, и пызан-улӧсыс, и сундук-крӧватьясыс. А ӧні шонді улас видзӧдлан да, налӧн став кӧлуйыс важмӧма. Мукӧдыс люги-леги, ӧдва кок вылас сулалӧ. А быттьӧ неважӧн на зэв зумыд вӧлі. Тӧдлытӧг жӧ, вӧлӧмкӧ, и чӧжӧм эмбурыд пӧрысьмӧ. Дзик морт моз жӧ. Найӧ тай со верӧсыскӧд лӧсьӧдлісны да на нэм ставыс тырмис-а. Мед жӧ сэсся выль патераас Дарьяыс лӧсьӧдас выль эмбур. А сылӧн, Ӧдӧттялӧн, овсьӧма нин, тыдалӧ. Ас керкасьыд кӧ нин мӧдлаӧ овмӧдӧны.

... Выльлаын Ӧдӧттялы эз узьсьы медводдза войнас. Эз сӧмын сы вӧсна, мый ӧвтіс краска дукӧн, мый ӧшинь улын дугдывтӧг кыліс машинаяслӧн жургӧм шыыс да дугдывтӧг жӧ вылісянь и улісянь кыліс котшкӧдчӧм шы. Выль керкаӧ овмӧдчысьяс лӧсьӧдісны-пелькӧдісны ассьыныс патераяснысӧ. А Ӧдӧттялы выль оланіныс вӧлі кыдзкӧ бокӧвӧйӧн. Тадзи жӧ сійӧ верӧсыскӧд ли, ӧтнас ли кытчӧкӧ ветлігъясӧн эз вермывлы унмовсьлыны йӧз патераясын пыр мӧвпавліс сэки горт йылысь да ӧдйӧджык бӧр тэрмасьлывліс аслас куд кодь лӧсьыд керкаӧ. А ӧні кытчӧ мунас? Коді сійӧс виччысьӧ важ эновтӧм керкаас?

Но асъя югыднас кодкӧ быттьӧ кутіс тойлыны Ӧдӧттяӧс. Сійӧ ньӧжйӧник чеччис, тэрмасьтӧг кӧмасис-пасьтасис да мӧдӧдчис коркӧя оланінлань, мед нӧшта ӧтчыдысь видзӧдлыны сы вылӧ, казьтыштны ассьыс олӧмсӧ. И мыйӧн сӧмын аддзис ассьыс важиник керкасӧ, нимкодьысла-ӧ, мый со бара удайтчис паныдасьны сыкӧд, шогысла-ӧ, мый век жӧ ковмис эновтны сійӧс, вазисны сылӧн синъясыс, чеччыны кутіс сьӧлӧмыс. Тані на, тані на тай сулалӧ сылӧн тайӧ свет вылас медрадейтана оланіныс, кодкӧд быть ковмис торйӧдчыны. Сійӧ ачыс ӧні, пӧрысьӧ-нэмӧ, ӧдвакӧ нин велалас выльлаас овнысӧ. Со татчӧ и кутас волывлыны, лолыштны сынӧднас, казьтывлыны воддза став олӧмсӧ. А выльлаас, ен сыкӧд, мед томъяс нин бурджыка овмӧдчӧны.

Код тӧдас, дыр-ӧ тадзи сулаліс Ӧдӧття бедь вылӧ мыджсьӧмӧн аслас важ керка дорын, кытчӧдз эз кыв горӧдӧм шы:

— Мамӧ, а ми тэнӧ воштім. Быдлаысь нин корсим. А тэ со кӧні вӧлӧмыд...

Тайӧ, вӧлӧмкӧ, Дарья нылыс, сылӧн медічӧт быдтасыс, локтӧма сыла. Тэрмасьӧмысла юрсиыс петӧма чышъян увсьыс, чужӧмбаныс гӧрдӧдӧма. Но кор Дарья видзӧдліс мамыс вылӧ, гӧгӧрвоис ставсӧ. Гӧгӧрвоис, кутшӧм мӧвпъяс топӧдӧны мамыслысь сьӧлӧмсӧ, кутшӧм шог ӧні сылы тайӧ кадас. Нинӧм эз шу сэсся нылыс мамыслы, сӧмын чӧла кутыштіс сійӧс да недыр сулалыштӧм бӧрын мама-ныла мӧдӧдчисны асланыс выль оланінлань.

Тайӧ кадсяньыс Ӧдӧття тшӧкыда кутіс волывлыны аслас важ керка дорӧ. Тані сійӧ и збыльысь шойччывліс ловнас. Важ керка дорті кытшлалігӧн, коркӧя лоӧмторъяссӧ казьтылігӧн сылы кокниджык лолывліс сьӧлӧм вылас. Ӧд веськыда кӧ шуны, тайӧ олӧмсьыс Ӧдӧття нинӧм нин эз виччысь. Сылӧн став ӧнія олӧмыс вӧлі йитчӧма важыскӧд, коркӧяыскӧд. Сэні сійӧ вӧлі томӧн да ёнӧн, мичаӧн да шудаӧн. И сэки важсӧ казьтывлігӧн ӧзйывлісны весиг сылӧн синъясыс. И выльысь ловзьыліс став важыс сы водзын. Но вочасӧн матыстчывліс рыт и колӧ вӧлі тэрмасьны выль оланінӧ, кӧні сійӧс важӧн нин виччысисны, но код дорӧ сідзи эз и вермы велавны. И сьӧкыд воськовъясӧн, бедь вылӧ мыджсьӧмӧн да корсюрӧ сувтавлӧмӧн мӧдӧдчывліс уна судта керкалань, коді сулаліс кар мӧдар помын.

Но ӧтчыд, гожӧм помланьыс нин, Ӧдӧття вӧтасис шуштӧм вӧт. Быттьӧкӧ кутшӧмкӧ мустӧм йӧз локтӧмаӧсь сылӧн важ керка дінӧ да кӧсйӧны сэтчӧ биасьны. Сійӧ верӧсыскӧд ӧвтчӧ на вылӧ кияснас да некыдзи оз вермы вӧтлыны тайӧ мустӧм йӧзсӧ. А найӧ пыр матӧджык и матӧджык сибӧдчӧны керка дінас, кӧть кыдзи оз шенась. И со нин кодкӧ биасис керкаас. И пыр жӧ сійӧ ыпнитіс идзас кольта моз да жар лои гӧгӧр. А Ӧдӧття сулалӧ керка дінас верӧсыскӧд орччӧн да синвасӧ чышкалӧ. И сэтшӧм шог сылы...

«Абу бур водзын тайӧ, — пыр жӧ мӧвпыштіс Ӧдӧття асывнас садьмӧм бӧрын, — колӧ ветлыны ӧдйӧджык, гашкӧ, и збыль мыйкӧ лои». Аслас вӧт йылысь сійӧ некодлы эз висьтав да бара, кыдзи вермис, тэрмасьӧмӧн мӧдӧдчис важ керка дінас.

И збыльысь, эз пӧръяв Ӧдӧттяӧс вӧтыс. Тӧрыт на сулалысь керкаыс эз нин вӧв. Сійӧс коркӧ кості удитӧмаӧсь разьны. Ӧні ӧтарӧ-мӧдарӧ керка местаті ветлӧдліс бульдозер да мольӧдіс мусӧ. А орччӧн куйлісны нин зэв кузь сваяяс, кодъясӧс кутасны тувъявны коркӧя куд кодь лӧсьыд керка местаӧ.

Первойсӧ Ӧдӧття эз эскы аслас синъяслы. Весиг ӧвтыштчис кинас. Но збыльысь сылӧн керкаыс, кӧні и колины сылӧн став медся шуда воясыс, эз нин вӧв. А ӧд татчӧ сійӧ волывліс, мед олыштны кӧть недыр важ, коркӧя олӧмнас. Сідзкӧ нӧ, ставыс помассис. Керкаыс кӧ эз ло и сылы пом воӧ?.. Збыльысь тай пом воис. Пом, кодӧс сійӧ важӧн нин виччысис, но эз вермы миритчыны да век на мый вылӧ кӧ надейтчис. А ӧні збыльысь пом... Сэки топӧдны кутіс мыйкӧ Ӧдӧттялысь морӧссӧ. Эз кут тырмыны сылы сынӧдыс. И пӧрысь ань нинӧм нин сэсся эз помнит. Лигышмуні-уси асфальт вылас...

...Мӧдӧдісны Ӧдӧттяӧс став рӧдвужыс карса выль патерасяньыс, коді сідзи и эз лӧсяв сылы, да дзебисны важ шойна вылӧ верӧсыскӧд орччӧн.