КОЛЮК

Нырнас ӧшинь стеклӧӧ сатшкысьӧмӧн Колюк видзӧдіс ывлаӧ, вадор веретясянь кайысь туй вылӧ. Виччысис батьсӧ, коді водз асывнас вуджис мӧдлапӧлӧ Гӧгрӧстыысь ёкышъясӧс да кельчиясӧс вугравны. Колюклы синва петмӧн окота вӧлі батьыскӧд тшӧтш ветлыны.

— Ылын восьлавнысӧ. Сӧмын кокыд мудзас да геб-ном сёяс — шуис воча кыв пыдди батьыс да такӧдігмоз содтіс: — Во-мӧд мысти быть нин ӧтвылысь ветлам.

И со ӧні Колюк син доймытӧдзыс нин дзоргис туй вылӧ, но сідзи некод эз и тыдовтчы сэтӧн. Сэсся и август тӧлысся водз пемдысь рытыс быттьӧ чим сьӧд эшкынӧн вочасӧн шымыртіс ывласӧ. Нинӧм эз кут тыдавны.

— Эн виччысь. Локны кӧ, важӧн нин локтіс, — шуыштіс пачводз дорын ноксьысь мамыс, кӧть эськӧ и аслас сьӧлӧмыс сідзжӧ чеччис майшасьӧмысла.— Тыдалӧ, эз веськав турун пуктысьяскӧд пыжас да мӧдлапӧв чомйӧ узьмӧдчис.

Мамыслӧн кывъяс бӧрас Колюкӧс быттьӧ йирмӧг босьтіс. Код тӧдас, мый батьыскӧд. Гашкӧ, доймис. Гашкӧ, мӧдлапӧв берегын пукалӧ да виччысьӧ, оз-ӧ кутшӧмкӧ кывтысь-катысь вуджӧд. Сьӧлӧмыс Колюклӧн кутіс чеччыны-нӧйтчыны морӧс кудъяс, чуксаліс ывлаӧ, бать дінас.

Эз и дыр мӧвпав сійӧ. Кватитіс ӧдзӧс дор лабичысь кепкасӧ, сюйис носкиа кокас резина сапӧгсӧ да сӧмын вирдыштіс ӧдзӧсӧд. Здук мысти вӧлі нин забор сайын.

Сӧмын и удитіс горӧдны мамыс керка ӧдзӧс дзуркнитӧм кылӧм бӧрын:

— Кытчӧ тэнӧ нуӧ вой улас!

А Колюк тӧвзис нин совхозлӧн му бокті тӧдса туйӧд вадорлань. Туй ӧтарас муыс водзынджык пыксис пипуа раскӧ. А туй мӧдарас дзик орччӧн гажаа дзольгысь шор сайын кыпаліс пожӧма яг.

Кутшӧм тӧдса вӧлі тайӧ туйыс лун югыднас. Кымынысь Колюк ёртъясыскӧд лэччывліс таті вадорӧ купайтчыны, вадор веретяысь уръясӧс дэльӧдыштны да намыр сёйны. А ӧні, пемыднас, быттьӧ ставыс тӧдтӧм. Пипуа рас, кытысь кольӧм гожӧмын на сиктсаяс пияна ошкӧс аддзылӧмаӧсь, лун югыднас сэтшӧм гажа, а ӧні быттьӧ зумыштчӧма. Шорсайса ягын пожӧмъяслӧн пемыд туганъясыс ӧта-мӧдсьыс джуджыдджыкӧн кажитчӧны, дзик мойдвывса ловъя багатыръяс кодьӧсь. Сӧмын енэжын дзирдалысь кодзувъяс век ӧтылнаынӧсь да читкырасьӧны, быттьӧ кӧсйӧны шуны: мун водзӧ. Эн пов. Ставыс лоас бур...

Луннад лӧсьыд. Гӧгӧр ылӧдз тыдалӧ. Быдтор гӧгӧрвоана. Да и ёртъясыдкӧд орччӧн повны некодысь. А ӧні шуштӧмкодь лои Колюклы сьӧлӧм вылас. Код тӧдас, гашкӧ, кольӧм вося ошкыс на тані. Виччысьӧ сійӧс рас помас. Гашкӧ, и кӧинъяс эмӧсь шорсайса ягас. Кывліс Колюк, мый гожӧмнас найӧ оз матыстчыны йӧз дорӧ. Но ӧд код тӧдас горш зверъястӧ. Тайӧ мӧвпъяссьыс Колюклӧн кокъясыс асьныс чожджыка восьлалӧны. Сьӧлӧмыс тіпкӧ, петны кӧсйӧ морӧссьыс.

Друг кодкӧ шорсайса ягас лёкысь гораа вак-вакӧн серӧктіс да сы бӧрын быттьӧ ичӧтик тӧв ныр кыпӧдчыліс. Колюк быдӧн чур-чермуні. Лигышмуні кокыс. Аттӧ дивӧ. Коді нӧ тайӧ? Сувтовкерыштлӧм бӧрын нӧшта тэрыбджыка кутіс котӧртны водзӧ.

Медбӧрын лолыс эз кут тырмыны. Сувтыштліс. Мудзӧмпырысь ышлолалыштіс. Эбӧс быртӧдзыс лои котӧртӧма. И друг гӧгӧрвоис, коді вӧлӧма повзьӧдчысьыс. Ӧд тайӧ сюзь. Войся лэбач. Прӧмыс вылӧ петӧма. Батьыс на сылы коркӧ висьтавліс сы йылысь. Ӧні со войся шышыд, Колюклысь ышкӧм-пошкӧмсӧ кылӧм бӧрын, ачыс повзис да пыдӧджык ягас лэбис.

Со туйыс кутіс лэччыны увлань. Сэтчань, кӧні тыдаліс косьмӧм нин ты бокын важ мельничалӧн мыгӧрыс. Эновтӧмаӧсь нин сійӧс. Плӧтина киссьӧм бӧрын тыыс косьмис. Мельнича стенъясыс нитшкӧн вевттьысисны. Мича гожся лунъясӧ Колюклӧн ёртъясыскӧд тані медбур ворсаніныс. Дзик быд пельӧс тӧдса. А ӧні кутшӧмкӧ тӧдтӧм стрӧйба сы водзын.

Ачыс эськӧ сьӧд нин. Но стеклӧтӧм рамаа ӧшиньясыс нӧшта на сьӧдджыкӧсь да пемыдджыкӧсь. И кажитчӧ нин Колюклы, быттьӧ кодкӧ вуджрасьӧ сэні. Сувтовкерліс быдӧн. Сюсьджыка видзӧдліс лов шысӧ кутӧмӧн. Вӧлӧмкӧ, ӧшинь весьтас сарай дорсяньыс важ нитшсялӧм тьӧс ӧшӧдчӧма.

Шуис ас кежысь Колюк дасӧдз лыддьыны. Нинӧм кӧ оз ло, котӧртны водзӧ.

— Ӧтик, кык, куим... — мельнича бердӧд восьлалігмозыс нин шӧпкӧдіс вомгорулас. Ачыс оз-оз да и бергӧдчылас мельничалань. Но мельничаыс пыр ылыстчис и вочасӧн сійӧс вевттис видз вывсянь кыпӧдчысь еджыд руыс. Ӧні Колюк смелджыка нин восьлаліс видз вывті. Нӧшта пожӧма-козъя веретя колӧ вуджны, а сы бӧрын нин вадор лыа заводитчӧ.

...Но мый нӧ тайӧ бара тыдовтчис водзын? Тӧрыт на виддзыс шыльыд-шыльыд быттьӧ вӧлі-а? А ӧні со мыйкӧ чурвидзӧ-сулалӧ. Ру сайсяньыс оз мичаа тыдав. Абу керка ни, абу звер ни. Оз вӧрзьы места вывсьыс. И быттьӧ кодкӧ кучкис Колюклы юрас. Да ӧд мамысъяслӧн бригадаыс тані куртіс да чӧвтіс. Вӧлӧмкӧ, турун зорӧд сулалӧ.

Видыштіс быдӧн асьсӧ Колюк. Да эз нин сэсся котӧрт. Збыль ӧмӧй сэтшӧм полысьӧн быдмӧ? Быттьӧ и абу кузь горт дорсянь вадорӧдз туйыс, а быдтор йывсьыс думыштчыліс, быдторйыс кажитчыліс.

— Оз позь полысьӧн лоны! — шуаліс сійӧ аслыс вомгорулас вадор лыа вывті восьлалігӧн нин. Чайтсис: лоас сэтшӧм жӧ, кутшӧм повтӧм да вына батьыс либӧ неважӧн кулӧм дедыс, коді сы мында медаль бӧръя война вывсьыс вайлӧма.

Тадзи мӧвпалігӧн эз и тӧдлы, кыдзи вуджис паськыд лыа вомӧн, кӧть эськӧ и эз вӧв кокни сэті восьлавнысӧ. Видзӧдліс водзлань. И пыр жӧ радпырысь горӧдсис: мӧдлапӧлын дзик берег дорас ӧзйис бипур. Дерт жӧ, батьыс! Коді нӧ сэсся вермас лоны.

— Батьӧ-ӧ-ӧ! — мый вынсьыс горӧдіс Колюк.

Здук-мӧд мысти кыліс и воча горӧдӧм. Збыльысь, батьыс шыасис. Ва вылад тай ылӧдз кылӧ гӧлӧсыд. Эз дыр мӧвпав Колюк. Пыр жӧ пуксис вуджӧдчан пыжӧ, кодӧс вӧлі домалӧма берег вылӧ тувъялӧм майӧгӧ, да йӧткыштчис пелысӧн. Ачыс таӧдз ӧтнасӧн эз на пуксьывлы пыжӧ. Сӧмын гырысьяскӧд некымынысь вуджавліс юсӧ. На вылӧ видзӧдӧмӧн кокни кажитчыліс вуджӧмыс. Пыжыс быттьӧ пуртӧн моз вундыліс васӧ. Пелысъяс сідзи и пӧртмасисны син водзын: муртса кыпӧдчыштласны ваысь, резыштчасны ва войтъясӧн и бара нин сунӧмаӧсь.

А ӧні дзик мӧдарӧ. Пыж бӧжас нин эськӧ пуксис, кыкнан пелыснас эз вермы сынны да. Сьӧкыд, вӧлӧмкӧ, ыджыд пыжнад веськӧдлыны. Таладор берег дорас кыдзкӧ-мыйкӧ шенасис на. А мыйӧн веськаліс визулінӧ, пыж нырсӧ бергӧдны мӧдіс.

А мӧдлапӧлын биыс быттьӧ ва паныд катӧ. Пиньсӧ мурч курччӧмӧн Колюк венласис визулыскӧд. Ньылӧмыс сёйис синкымъяссӧ, кӧтӧдіс мышкусӧ. А сійӧ нинӧм эз кыв, вунӧдіс весиг кад йывсьыс. Ӧти мӧвп бергаліс юрын: кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчыны мӧдар берегӧ да отсавны вуджны батьыслы. Тайӧ и сетіс сылы вынсӧ ыджыд юкӧд венласигӧн.

— Нӧшта ӧтчыдысь, нӧшта ӧтчыдысь... — сӧмын долис аслыс.

Эз тӧдлы, кыдз пыж нырыс зурасис мӧдлапӧвса буждалӧм берегӧ. Сӧмын ӧні казяліс, кутшӧм ёна кылалӧма пыжыс. Эз вӧв окота весиг вӧрзьӧдчыны, сэтшӧм ёна мудзис. Но пукавны некор. Кылӧдас водзӧ. Ньӧжйӧник чеччис берегӧ, медым домавны пыжсӧ. И сэк жӧ кыр йылын кылісны верстьӧ мортлӧн воськов шыяс. Кодкӧ лыасӧ лэдзигмоз, исковтӧмӧн лэччис кыр йывсяньыс да зэв тӧдса гӧлӧсӧн юаліс:

— Эй! Коді нӧ тані вӧр-васӧ садьмӧдӧ?

— Батьӧ, ме тайӧ, — сӧмын и шуыштіс Колюк. А водзӧ гӧлӧсыс эз тырмы. Горшыс гӧрддзассьыны кутіс. Батьыс эз эскы аслас синъясыслы.

— Збыльысь тай тэ вӧлӧмыд! Кытысь и усин, пиукӧй? Мамыд али мый мӧдӧдіс мела?

— Эз. Ачым котӧрті тэнӧ корсьны, — шӧпнитіс Колюк. И топӧдчис батьыс бердӧ.

А мӧдыс сӧмын меліа кутыштліс писӧ да малыштіс юрӧдыс. Тадзи дыр сулалісны чӧла ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн батя-пиа. Кыкнанныслӧн сьӧлӧм вылас чужис кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс мелілун да радлун. Тайӧ вӧлі, позьӧ кӧ тадзи шуны, кык мужичӧйлӧн ӧта-мӧдӧс бура гӧгӧрвоӧм.

...Кутшӧм кокни вӧлі Эжва вомӧн бӧрсӧ вуджны. Колюк видзӧдіс, кыдзи сынӧны пелысъяснас батьыслӧн вына сойясыс. Гӧгӧр ваыс сӧмын вабергачӧн гартчӧ. Эз и тӧдлыны, кыдзи ас берегӧ воисны. А сэсся ая-пиа кианыс кутчысьӧмӧн вуджисны паськыд лыа. Повны нинӧмысь. Ӧд тайӧ туйсӧ прӧйдитӧма нин. Да и орччӧн восьлаліс ыджыд морт, батьыс, кодкӧд и асьтӧ вынаӧн да смелӧн кылан. Корсюрӧ батьыскӧд орччӧн восьлалігӧн Колюк видзӧдлывліс войся енэжӧ. Сэсянь важ моз пӧртмасисны-куньтырасисны кодзувъяс, быттьӧ кӧсйисны шуны: «Молодеч, Колюк. Эн повзьы нинӧмысь. Кыкысь молодеч, мый батьыдлы отсӧг вылӧ локтін».

Чӧла кайисны гортлань ая-пиа. Мудзыс да войся чӧвлуныс личкисны налысь сёрнисӧ. Быдӧн на пиысь мӧвпаліс мыйкӧ ассьыс. Батьлы торйӧн нин вӧлі нимкодь сыысь, мый со быдмӧ нин отсӧг вылӧ мужичӧй, коді лоас сылы бур отсасьысьӧн пӧрысьӧ-нэмӧ. Сійӧ мелі синъясӧн видзӧдлывліс пиыс вылас. А Колюклы вӧлі долыд сыысь, мый со сійӧ бара восьлалӧ батьыскӧд, ён да некодысь повтӧм морткӧд, орччӧн. Сійӧ век велӧдӧ Колюкӧс бур вылӧ. И Колюк некодлы оз сет ӧбӧдитны батьсӧ. Сӧмын горт дорас матыстчигӧн нин Колюк юаліс батьыслысь:

— Бать, а мӧдысь менӧ мӧдлапӧлад босьтлан?

— Босьтла, пиук. Быть нин босьтла, — вочавидзис батьыс.

Кок шыяссӧ кылӧм бӧрын кильчӧ вылас паныдаліс ая-пиаӧс майшасяна синъяса, бӧрдӧм чужӧма мамыс. Кыкнаннысӧ ӧтлаын аддзӧм бӧрын эз тӧд: то ли выльысь бӧрддзыны, то ли видыштны батя-пиаӧс.

Но водзджык сійӧс торкис Колюклӧн батьыс:

— Радлы, мамным, пиукным збыльысь нин мужичӧйӧн лоӧма. Не кӧ сійӧ, ковмис эськӧ мӧдлапӧлын узьны.

Чӧв олыштӧм бӧрын содтыштіс:

— Мый вӧчан. Турун пуктысьяс водзджык вуджӧмаӧсь. Ковмис узьмӧдчыны берег вылас, восьса енэж улын, бипур дорын.

Гортас пырӧм бӧрын Колюк эз весиг пуксьыв ужнайтны. Личкис мудзыс. Порогдорса лабич вылын пӧрччысигӧн и куньсисны синъясыс. Эз тӧдлы, кыдзи батьыс меліа босьтіс сійӧс моздорас да водтӧдіс крӧватьӧ. Сэсся дыр на аттьӧалӧмпырысь моз да меліа видзӧдіс узьысь пиыс вылас.

А Колюк вӧтасис, кыдзи найӧ батьыскӧд мӧдлапӧвса Гӧгрӧстыын вугралӧны ёкышъясӧс да кельчиясӧс.