КОЙТ ВЫЛЫН

Теплоход торйӧдчис Сыктывкарса пристаньысь да кутіс надзӧникӧн шлывгыны Сыктыв ю кузя. Колины карасин бакъяс, кодъяс, ӧта-мӧд бердас топӧдчӧмӧн, сулалісны берег пӧлӧн. Сыктыв ӧтлаасис аслас ыджыд чойкӧд — Эжвакӧд. Юыс ыджді-паськалі.

Ми, Мишӧ дедкӧд, пукалім палуба вылын да нимкодясим киноын моз ӧдйӧ вежласьысь серпасъясӧн. Лӧсьыд тулысын ю вылын. Бадь кустъяс голяӧдзныс пырӧмаӧсь ва пытшкӧ, сёлькӧдчӧны-купайтчӧны. Вошӧмаӧсь берегъяс, лыа кӧсаяс. Рудӧдӧма муыс, сӧмын увтас местаясын кольыштӧма лым, но и сійӧс регыд нюлыштас пӧсь шонді.

Сиктсянь койт вылӧ мӧдӧдчим подӧн. Пӧрӧм коз кузя вуджим визув ю. Нырӧ пыр жӧ ӧвтыштіс тӧдса вӧр дук. Берег дорын бӧрдіс доймӧм кыдз, еджыд кок кузяыс му вылӧ тёпкис-войталіс сӧдз зарава.

Восьлалім векньыдик туйӧд. Карын дыр олӧм бӧрын вӧрын кажитчис кокни и лӧсьыд. Кок улын лайкъяліс кӧтасьӧм нитш, лыс лапъяс малалісны морӧснымӧс, гильӧдісны кияснымӧс. Гораа сьылісны лэбачьяс, налы бара воис гажа кад.

Мишӧ дед кӧть аслас нэмӧн аддзылӧма нин сизимдас кык тулыс — и сійӧ радуйтчис. Косіник чужӧмсьыс чышкыштіс пӧсьсӧ, шыльӧдыштіс гӧрдоват уссӧ, и дыр дзоръяліс гӧгӧр. Мый думайтіс старик, сьӧкыд висьтавны, гашкӧ, казьтыліс ылӧ кольӧм том кадсӧ.

Койт вылӧ, кытчӧ нуӧдіс Мишӧ дед, ме муні дзик на первойысь. Та вӧсна, кӧнкӧ, туйыс и кажитчис вӧвлытӧм кузьӧн. Сэн жӧ частӧ паныдасьлісны шоръяс, нюръяс. Кыкнанным ёна мудзим. Мышъясным кузя шорӧн визувтіс пӧсь, пельпомъяснымӧс личкисны сьӧкыд мешӧк да пищаль. Но дед эз и думайт норасьны, корсюрӧ весиг заводитліс шмонитны.

Рытъядор воим пӧчинокӧ. Ю бокын сулаліс эновтӧм важиник керка. Сійӧ сісьмӧма, пӧлыньтчӧма. Керкагӧгӧрса муяс дзикӧдз эжмӧмаӧсь. Тані коркӧ овлӧма аслас семьяӧн кутшӧмкӧ крестьянин. Сійӧ важӧн нин мунӧма вӧрысь, а керкаас уна во чӧж некод оз ов. Гашкӧ нӧ, вӧралысь арнас узяс вой-мӧд, либӧ вотчысьяс пыраласны шойччыштны.

Ӧшинь улысь кыпӧдчисны нёль-вит катша, лэбзисны матіникӧ, пуксялісны зорӧд пиньяс вылӧ да заводитісны сюся видзӧдны миян вылӧ.

— Вот и воим, — плешсьыс пӧсьсӧ чышкыштіс дед, сэсся лэдзис пищальсӧ да мешӧксӧ кильчӧ помӧ.

— Кытчӧ воим? — эг гӧгӧрво ме.

— Койт вылӧ.

Менам весиг серамӧй петіс. Кутшӧм нӧ койт вермас лоны керка дорын? Дед быттьӧ гортас локтіс, перйис мешӧксьыс нянь да калбас, заводитіс ужнайтны.

Ывлаыс вочасӧн рӧмдіс. Ми пырим керкаӧ. Жугалӧм ӧшинь пыр зэв бура кыліс юлӧн сьылӧмыс. Керка дорті лэбзисны некымын утка. «Сю-сю-сю...» — ӧдйӧ ылыстчисны налӧн борд шыясыс. Кӧнкӧ неылын чукӧстчис истан: «тюр-ли... тюр-ли...» И сійӧ жӧ здукас мӧд лэбач вочавидзис: «Лок татчӧ... лок татчӧ...»

Дырӧн дзикӧдз пемдіс. Сьӧд эшкынӧн шебрасис муыс. Мишӧ дед нюжӧдчис джоджӧ, пуктіс мешӧксӧ юрлӧс пыдди, и регыдик мысти кутіс нин шкоргыны-узьны. Менам жӧ унмӧй эз лок. Пукалі да кывзі тӧлыслысь надзӧникӧн пошиктӧмсӧ. Кӧнкӧ горӧдліс войся сюзь, сэсся бӧр ланьтіс.

Вӧрыс кӧть дзик орчча, пыр на эз веритсьы, мый тані вермас лоны койт.

Дед садьмис асъявылыс. Чиркнитліс истӧг, видзӧдліс часі вылӧ, и сӧмын сы бӧрын тувкнитіс бокӧ.

— Чеччы, молодеч, таръяс регыд чукӧртчасны.

— Катша да ракаясысь кындзи, ӧдвакӧ кодкӧ керка дорӧ локтас, — вочавидзи ме, но век жӧ муні старик бӧрся.

Потшӧс бокын, кӧні помасис муыс да заводитчис вӧр, муртса тыдаліс лыс лапъясӧн вевттьӧм неыджыд чом. Ми пырим сэтчӧ. Тані вӧлі шоныд и небыд. Заводитлі варовитны дедкӧд, но сійӧ ӧлӧдіс, тшӧктіс пукавны чӧв.

Вочасӧн менӧ личкис унмӧй. Дыр-ӧ узи, ог помнит. Кор восьті синъясӧс, чомйӧ писькӧдчис нин лӧз югӧр. Дед пукаліс пидзӧс вылас лэччысьӧмӧн да ичӧтик розьӧд видзӧдіс ывлаӧ.

— Ракаясӧс али мый лыддян? — заводитлі шмонитны дед вылын, но сійӧ жӧ здукас кылісны тӧдса гӧлӧсъяс:

— Ур-ур-уру-ур...

«Таръяс», — долыда ёкнитіс сьӧлӧмӧй. Воши унзільӧй. Пукси дедкӧд орччӧн, видзӧдлі гӧгӧр. Радӧйла муртса эг горӧд: шалашсянь воськов кызь сайын котралісны сьӧд таръяс. Шевгӧдӧмаӧсь бордъяснысӧ, паськӧдӧмаӧсь бӧжъяссӧ, уськӧдчыласны ӧта-мӧд вылас, зурӧдасны морӧснаныс, челядьяс моз ворсӧны-гажӧдчӧны.

«Чуфыш... чуфыш...» — ылӧдз юргисны петукъяслӧн гӧлӧсъяс. А дед синъяссӧ эз вештыв на вылысь, пищальсӧ весиг абу босьтӧма киас.

Чомсянь зэв матын котӧртісны кык тар. Ме кӧсйи нин лыйны, но старик вашнитіс пельӧ :

— Эн тэрмась, любуйтчы пӧттӧдзыд.

Вот койт недыр кежлӧ ланьтыштліс, но здук мысти бӧр нин ӧддзис важсьыс ёнджыка. Ми пукалім ӧта-мӧд бердӧ топӧдчӧмӧн. Кор ывлаыс дзикӧдз югдіс, ӧтпырйӧ моз шковӧбтім-лыйим. Ылӧдз юковтіс йӧлӧга шы. Тшӧкмунісны-ланьтісны таръяс.

Эз на коль и минут вит, лудыс бара шызис. Койт эз кус. Та бӧрын ме лыйи ещӧ ӧти петукӧс. Усьӧм тар дінӧ уськӧдчисны другъясыс, нетшкӧны-пуркӧдӧны гӧнсӧ, тыдалӧ, тшӧктӧны чеччыны.

Со ӧти тар ризъялӧ дзик шалаш дорын.

— Лый, мый нӧ виччысян?

Но дед эз лый, пищальсӧ пуктіс бокас.

— Тырмас, колӧ и мӧд во кежлӧ кольны.

Важӧн нин петіс шонді, а ми век на пукалім. Жаль, регыд лэбзисны пӧткаяс, дыр на эськӧ позис любуйтчыны.

— Ӧні веритан? — мудера синъяссӧ читкыраліс дед. — Вӧлӧмкӧ, и керка дорын койтыд вермас лоны.