КАРСА ЫТШКЫСЬ ӦЛЬӦКСАН

Тайӧ лунсӧ Ӧльӧксан важӧн нин виччысис. И со сійӧ воис. Асывсяньыс контораса начальник Иван Иванович корис Ӧльӧксанӧс ас дінас. Нюмъялігмоз шыасис:

— Но мый, Александр Петрович, эн на вунӧд, кыдзи косатӧ киад кутны?

Ӧльӧксан сідзжӧ нюмъялігмоз вочавидзис:

— Тайӧ наукаыд некор оз вун, челядьдырйи на мам велӧдліс ытшкынысӧ.

— Но и бур, — шуис Иван Иванович. — Миян механическӧй ытшкан машинаыд, кыдзи и водзті, оз уджав. Сідзи, тыдалӧ, и вӧчлӧмаӧсь заводас. Аски бара тэныд ковмас конторагӧгӧрса газонтӧ ытшкыны.

— Верма на да мыйла ог, — нимкодя шыасис Ӧльӧксан.

А аслас радлуныс пытшкас эз тӧр. Воис жӧ дыр виччысяна луныс. Бара Ӧльӧксан босьтас киас гӧрбуш-коса. Лун джынйӧн и пӧрӧдас газон вылысь пӧрысьмыны нин кутӧм турунсӧ. Ӧттшӧтш казьтыштас чужан сиктса видз вылын покосӧн коркӧя ытшкӧмсӧ.

Ачыс Ӧльӧксан арлыда нин, нэмсӧ сиктын оліс. Гожӧмъяснас видз вылын ытшкис да чӧвтіс. Кузь тӧвъяснас фермаын дежуритіс-слесараліс. Зэв киэтша. Быдтор, мыйӧ оз босьтчы, сылӧн артмӧ. Пенсия вылӧ петіс да ныв дінас карӧ локтіс. Майбыр шоныд патераад. Оз ков пес ни ва. Но карын тӧлысь-мӧд олӧм бӧрын сӧмын гӧгӧрвоис, кутшӧма гажтӧмтчӧ ас сиктсьыс. Оз на тай вун чужаніныд, кӧні челядь ворсӧмъясыд колисны, кӧні тэнӧ бать-мамыд быдтісны да быдсяма уджас велӧдісны, кӧні ӧні найӧ важся шойна вылӧ нэм кежлӧ куйлыны колисны. Мукӧддырйи Ӧльӧксан казьтыштас важсӧ да синваыс весиг петалас. Ок эськӧ бергӧдлыны кӧ вояссӧ да нӧшта ас сиктын олыштны, видз вылын пӧттӧдз уджалыштны, горт гӧгӧрын ноксьыштны. Но он тай босьт. Оз бергӧдчы важыс. И некор нин сійӧ оз во.

Нылыс казяліс тайӧ гажтӧмтчӧмсӧ да ас дінас батьыслы уджаланін аддзис. Сиктын быдмӧм мортыд оз жӧ вермы уджтӧгыд овны-а. Со гортас век мыйкӧ тотшкӧдчӧ-мастеритчӧ. А карса ыджыд контораад Ӧльӧксаныдлы медводдзасяньыс уджыд тырыс лои. Пыр кутшӧмкӧ инструментӧн ветлӧдлӧ. Ӧтилаті колӧ зэлӧдыштны, мӧдлаті тувйыштны, коймӧдлаті дзоньталыштны. Здук-мӧд оз коль, бара нин Ӧльӧксанӧс чуксалӧны. А ӧткымынӧн и гортаныс кутісны корлывлыны мыйсюрӧ вӧчыштны.

Ӧти кывйӧн кӧ, зэв колана мортӧн лои Ӧльӧксаныд. Мый кӧть и олӧма нин. Вын-эбӧсыс тырмӧ на. Да и пыр ноксигад гажтӧмтчынытӧ некор. Весиг нимкодь овлывлӧ, мый тэ быдӧнлы колан. Сідзкӧ, он на весь ов свет вылас, он на весь сёй ассьыд няньтӧ. Збыльысь, унаӧн ӧні весиг шензьывлісны, кыдзи нӧ водзті налӧн контораыс бергӧдчыліс тайӧ зэв колана морттӧгыс...

Но со волывліс гожӧм шӧрын ӧти лун, коді вӧлі Ӧльӧксанлы аслыссикас праздникӧн. Рытсяньыс на гортса наждак-брус вылын лэчтывліс сиктсьыс коркӧ вайӧм гӧрбуш-косасӧ. А нылыс сэки аддзывліс батьыслысь ноксьӧмсӧ да шулывліс:

— Бара тэнад луныд воис.

Ӧльӧксан сӧмын нюмдыліс, но нинӧм эз вочавидзлы. Некор пӧ меным тэкӧд тшӧкӧлдывайтнысӧ.

Мӧд асывнас Ӧльӧксан праздник вылӧ моз еджыд дӧрӧмасьліс да шонді петігас на воліс контора дорӧ. Видзӧдлывліс, кытысянь заводитны да тэрмасьтӧг босьтчыліс уджӧ.

Шарскӧ-вундӧ важ мастеръясӧн дорӧм лэчыд косаыс вижӧдны нин пондӧм турунсӧ. Сьӧлӧм вылас Ӧльӧксанлы нимкодь. Вермӧ на. Оз на тыр лолыс. Эм на вын-эбӧсыс. А син водзас сійӧ луныс, кор мамыс медводдзаысь сетіс ар дас кыка детинкалы ичӧтик гӧрбуш-коса да сувтӧдіс видз вылын аскӧдыс орччӧн. Сэки ӧд сиктын зэв уна вӧлі нюрсялӧм, вутшкӧсь виддзыс. Кызвынсӧ гӧрбуш-косаӧн и пӧрӧдлісны. Бӧрынджык нин сэсся видзьяссӧ косьтісны, шыльӧдісны-мольӧдісны да сэті кутісны журъявны тракторӧн ытшкан машинаяс. Та бӧрын гӧрбуш-коса йывсьыд сиктсаыд дзикӧдз вунӧдісны. Быттьӧ эз и вӧвлы гожӧмбыд покосӧн ытшкӧмыд, кор рытнас мудзӧмыдла ӧдва верман костӧ веськӧдны, но гортад шойччыштан да, кажитчӧ, абу и вӧлӧма мудзыд.

— Видзӧд, пиук, ме вылӧ, — велӧдліс сэки мамыс. — Косаыд мед дзик му бердтіыс муніс, но эз тшук муас. Та могысь костӧ эн жалит.

Петкӧдліс, кыдзи колӧ ытшкынысӧ. Медводз кок увсьыс турунсӧ пӧрӧдіс. Сэсся тай кыдзи кутіс шарсйыны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Сӧмын югъялӧ шонді улас коса йылыс. А ачыс косаыс сідзи и бергалӧ мамыслӧн киясын то шуйгавыв, то веськыдвыв. Туруныс пластӧн-пластӧн водӧ му вылас. Видзӧдӧ пиыс мамыс вылӧ да шензьӧ, кыдзи нӧ сійӧ татшӧм бурасӧ кужӧ. Тыдалӧ,Ӧльӧксан, зырымбедь, некор тадзисӧ оз велав.

Сэки детина босьтіс косасӧ киас, кыдзи велӧдіс мамыс. Ӧвтовтіс ӧтарлань. И ачыс весиг эз эскы, кыдзи сылӧн медводдзасяньыс артмис ӧвтыштӧмыс. Пӧрис ӧд туруныс, пӧрис. Сэсся тэрмасьтӧг мӧдарлань ӧвтыштіс. И бара сӧмын на сулалысь туруныс пласьт пӧри. Нимкодь быдсӧн лои Ӧльӧксанлы. Сідзкӧ, сійӧ мамыс моз жӧ велалас ытшкынысӧ. Но коймӧдысь ӧвтыштіс да ачыс эз тӧдлы, кыдзи коса йылыс муас тшукис. А малямуш кодь ытшкысьыд коса бӧрсяыс утёвтіс-лэбис. Бур здук ковмис кыскыны косасӧ мусьыс. А мамыс сӧмын сералӧ:

— Нинӧм, ставыс тадзи велӧдчылісны. Некод мастерӧн эз чужлы. Сідзжӧ и тэ велалан.

Ӧльӧксанлы яндзим мамыс водзын. Перйис косасӧ, чышкыштіс турунӧн да бара водзӧ ӧвтыштіс. Некымынысь на тшуклі косаыс муас. А сэсся вочасӧн пыр шыльыдджыка кутіс ветлыны. Эз нин сэтшӧма крукасьлы. Ӧльӧксанлӧн нимкодьысла сьӧлӧмыс муртса оз морӧс кудсьыс чеччышт. Мамыс воис покос помӧдзыс да локтіс пиыслы воча. Сэсся уськӧдіс Ӧльӧксан косаӧн колялӧм ытшкытӧм діяссӧ. Эз на ӧд ставыс сэтшӧм шыльыда-мольыда артмы Ӧльӧксанлӧн.

А сэк кості налӧн сиктысь, тыдалӧ, Проньӧ дядь, кыдзи ӧні помнитӧ Ӧльӧксан, матыстчис мама-пиа дінӧ.

— Но-о, талун тай выль ытшкысь петӧма видз вылӧ, — гажаа шуис олӧма морт чолӧмасигмоз. Сійӧ аслас семьяыскӧд сідзжӧ ытшкис Ӧльӧксанъяссянь неылын.

— Да ӧд коркӧ колӧ жӧ пиӧйлы велӧдчыны, — рама вочавидзис мамыс.

— Медъя, медъя, — торкис аслас кыз гӧлӧснас мамсӧ Проньӧ дядь. — Кад нин, кад велӧдчыны. Ставӧн велавлісны и тэнад пиыд велалас.

Ӧльӧксанлы нимкодь лои тайӧ кывъяссьыс, но сійӧ быттьӧ эз кыв мамыслысь Проньӧ дядьыскӧд негораа сёрнисӧ да тэрмасьтӧг водзӧ шарсйис-ытшкис. А мамыс да Проньӧ дядь ас костаныс варовитігмоз кадысь кадӧ видзӧдлывлісны копрасьысь Ӧльӧксан вылӧ. Со и бара ӧти ытшкысь чужис налӧн сиктын.

Но некор оз вунӧд Ӧльӧксан сійӧ неыджыд неминучасӧ, коді пажынӧдз на лоис сыкӧд да кодысь бӧрынджык асьсӧ ёна и дивитіс. Быттьӧкӧ нарошнӧ вӧчис. Эз ӧмӧй позь кыдзкӧ видзчысьӧмӧнджык? Медводдзаысьсӧ шойччигӧн Ӧльӧксанлысь косасӧ мамыс на лэчтывліс. Кӧть эськӧ зонкалӧн зептас вӧлі аслас лэчтасян зуд. Ӧльӧксан бара жӧ шензьӧмпырысь видзӧдлывліс мамыс вылӧ. Видзӧдтӧ, видзӧдтӧ, кутшӧм тэрыба мамыс киын вӧрӧ лэчтасян зудйыс, сідзи и ветлӧдліс коса ӧтар-мӧдар дорышӧдыс. Ачыс дорышыс сэсся югъявны заводитӧ шонді улас, да ныжмылӧм нин косаыс бара заводитӧ зіля водтӧдны сулалысь турунсӧ бок вылас.

— А мый нӧ ме, ог али мый тадзисӧ сяммы, — шуис сэки Ӧльӧксан мамыс вылӧ видзӧдігмоз. Та бӧрын шойччигӧн эз нин виччысь, кор мамыс корас сы киысь косасӧ. Ачыс босьтіс лэчтасьны. Но кокни ӧд шуны, мый пыр жӧ велалан и тайӧ уджас. Оз на ставыс артмы медводдзасяньыд. Зэв на ньӧжйӧ да полӧмпырысь ветлӧдлӧ Ӧльӧксан киын зудйыс. Мамыс сӧмын видзӧдліс пиыс вылӧ, кыдзи сійӧ лэчтӧ косасӧ да негораа шуис:

— Сӧмын эн тэрмась. Зумыда кут косатӧ.

Но быттьӧкӧ мамыслысь тайӧ кывъяссӧ и виччысис Ӧльӧксан да нӧшта тэрыбджыка кутіс лэчтасьны. И ачыс эз тӧдлы, кыдзи артмис. Видзчысьтӧг косаыс вильснитіс сы киысь да коса дорышыс сутшкысис веськыд киыслӧн водз чуняс. И пыр жӧ чуньсьыс ылькнитіс вир. Ӧльӧксанлӧн весиг сьӧлӧмыс кутіс чеччыны повзьӧмысла. Мый нӧ сійӧ вӧчис!

А мамыс сэки горӧдіс:

— Ойя да ойя, мый нӧ лои тэкӧд?

Сэсся уськӧдчис пи дінас. Тэрмасьӧмӧн пӧрччис юрсьыс чышъянсӧ, косяліс дорсӧ да лапкорйӧн кӧрталіс Ӧльӧксанлысь вундӧм чуньсӧ. Ачыс сэки синвасӧ чышкалігмоз лыддьӧдлӧмӧн шуаліс:

— Ытшкыссис талун тэнад. Мун, кай гортӧ. Ковмас вежон кымын шойччыштны, мед чуньыд дзикӧдз бурдас.

— Некытчӧ ме ог кай, — друг дӧзмӧмпырысь вочавидзис мамыслы Ӧльӧксан. — Часлы, тупкыссяс дойыс да водзӧ кута ытшкыны.

А аслыс сэтшӧм яндзим вӧлі мам водзас. Збыльысь ӧд быттьӧ нарошнӧ кисӧ вундіс, мед сэсся эновтчыны ытшкӧмысь. А мамыс кӧ нӧ збыль тадзи чайтас? И та бӧрын, кыдзи кӧть мамыс эз ысты писӧ гортас, сійӧ сідзи и эз мун видз вылысь. Сӧмын нӧрӧвитыштіс да водзӧ кутіс вӧтлысьны косаӧн мамыслӧн покос бӧрся. Мамыс сэсся тайӧ лунас эз нин сетлы лэчтыны косасӧ Ӧльӧксанлы. Сӧмын пыр ӧтарӧ долис, мед видзчысьӧмӧнджык ытшкас пиыс да оз дойдав вундӧм чуньсӧ. Век жӧ Ӧльӧксан эз ӧвсьы да вежон-мӧд мысти ачыс нин зэв збоя лэчталіс косасӧ. А доя чуньыс том вир-яя мортыдлӧн тӧкӧтьӧӧн и бурдіс.

Тайӧ гожӧмнас Ӧльӧксан страда помасьтӧдз нин ытшкис мамыскӧд орччӧн. А та бӧрын сэсся вӧлі уна пӧсь кисьтана, синсьыд би петмӧн уджа гожӧм. Ӧльӧксанӧс лыддисны медбур ытшкысьясысь ӧтиӧн. Абу, ньӧти абу кокни ытшкысьыдлӧн уджыс. Но Ӧльӧксан радейтліс ытшкынысӧ. Со ӧд сулалӧ на катшасинъясӧн пӧртмасьысь туруныс помтӧм-дортӧм видз вылын. Сы весьтын дугдывтӧг лэбалӧны юрсигусьяс, мазіяс. Чӧскыд, юртӧ кольмӧдана дукӧн ӧвтӧ небыдик тӧвру улын шӧпкӧдчысь турунсянь. Киссьӧ нин кӧйдысыс. А ытшкысь восьлалӧ видз боктіыс да страк весиг босьтлӧ сійӧс, позьӧ ӧмӧй та ыдждасӧ косаӧн пӧрӧдны. Но синмыд полӧ, киыд вӧчӧ. Мед босьтчӧмыс вӧлі-а, сэсся ставыс ладмас. И со нин, видзӧдан да, видз джынйыс водӧма лэчыд коса улын. А Ӧльӧксан ёртъясыскӧд ӧддзӧмаӧсь да сӧмын шарскӧны-ытшкӧны пыр водзӧ и водзӧ. Сувтласны, чышкыштасны ньылӧмнысӧ, лэчтыштасны косанысӧ, кӧтӧдыштасны вомдорнысӧ ключ ваӧн да ас костаныс мый йылысь кӧ гажаа варовитігмоз бара мӧдӧдчасны водзлань. И нимкодь Ӧльӧксанлы, мый сійӧ ёртъясыскӧд сы ыджда видз вермис тӧкӧтьӧӧн водтӧдны.

А сэсся лун-мӧд мысти нин тані багатыр кодь зорӧд кыпӧдасны. И кыпыд овлывлӧ сэки Ӧльӧксанлӧн сьӧлӧм вылас, кор аддзӧ аслас уджлысь тӧлксӧ. Лыдтӧм-тшӧттӧм зорӧдъяс сулалӧны видзьяс вылын. Сідзкӧ, тӧлыс лоас пӧтӧса. Кыдзи нӧ та бӧрын абу нимкодь ытшкысьлы...

... Сэк кості Ӧльӧксанлысь мӧвпъяссӧ торкис контораса начальник Иван Ивановичлӧн чуймӧм гӧлӧсыс:

— Ме чайті, тэ, Александр Петрович, сёрӧнджык босьтчан. А со нин мыйта ытшкӧмыд.

— Турунтӧ ӧд водз асывсяньыс уськӧдлывлӧны. Лысва вылад косаыд кокниджыка босьтӧ, — гӧгӧрвоӧдӧ Ӧльӧксан ассьыс начальниксӧ.

Иван Иванович дыркодь видзӧдӧ Ӧльӧксанлӧн коса вылӧ, босьтӧ сійӧс киас да друг полӧмпырысь юалӧ:

— Позьӧ видлыны?

Ӧльӧксанлы эськӧ жаль косаыс, но ӧд аслад да нылыдлӧн начальниклы кыдзи лысьтан ӧткажитны.

— Сӧмын мед кокад оз тшук, — шуӧ сійӧ воча.

Иван Иванович лэптӧ косасӧ да ӧвтыштӧ сійӧн. И пыр жӧ косаыс тшукӧ муас.

Ӧльӧксан серӧктӧ. Серӧктӧ и Иван Иванович да шуӧ:

— Оз нин меысь артмы ытшкысьыд...

Ӧльӧксан лун шӧр бӧрын нин помалӧ ытшкыны газонсӧ. Сы дорӧ сувтыштлӧмӧн кодсюрӧ ветлысь-мунысьяс пиысь любуйтчӧны, кутшӧм мичаа шарскӧ-ытшкӧ, пӧрӧдӧ турунсӧ Ӧльӧксан. Кодлыкӧ со тадзи ытшкӧмыс дивӧ кодьӧн кажитчӧ. А кодкӧ, гашкӧ, челядьдырйи видз вылын уджалӧмсӧ Ӧльӧксан моз жӧ казьтылӧ. Абу ӧд этша карад сиктысь петӧм войтырыд.

Бӧрынджык ытшкӧм турунсӧ кытчӧкӧ нуӧны машинаӧн. А ачыс Ӧльӧксан тэрмасьтӧг мӧдӧдчӧ карса патераас. Сійӧ помаліс ассьыс уджсӧ. Талунъя луныс сылы вӧлі праздникӧн. Бара казьтыліс коркӧясӧ. Бара быттьӧ воліс томдырся кадас.