КАЙЛА ТӦДСА ВӦР ДОРӦ
Вӧрӧ тшакла да вотӧсла куті ветлӧдлыны Домна бабкӧд, кор сійӧ волывліс недыр кежлӧ Ивадорӧ Пальсянь. Сійӧн и шулывлім Паль бабӧн. Ме ичӧт на. Сійӧ пӧрысь нин. Кыкнанным полім вӧрӧ ылалӧмысь. Та вӧсна ёнджыкасӧ кытшлалім вӧр дорӧдыс. Домна баб пыр и шуас меным:
— Пыдӧ эн пыр. Мед вӧрдорса югыдыс тыдаліс.
А ачыс копыртчас да ньӧжйӧник кутас вотны чӧд либӧ пув.
Вӧрдорыд сэки миян гажа вӧлі. Абу ӧнія кодь. Важся рыныш дорсянь кымын на волім понӧля ичӧтик вӧр діӧ, кӧні быдмисны чӧдлач кустъяс. Сэтчӧ челядь котыр медсясӧ кайлывлісны чӧдлачла. На сайын паськӧдчылісны векни вӧр діясӧн юклӧм кӧдза муяс. И сы бӧрын нин заводитчыліс помтӧм-дортӧм пармаыс. Енэжӧдзыс кыпӧдчылісны пашкыр козъяс да пожӧмъяс. Дзик вӧр дорас на коласӧ дзебсьылісны кыдзьяс да пипуяс.
Тайӧ неуна увтас вӧрас арланьыс бырснитлісны виж ельдӧгъяс, уль да лӧз путникъяс, ягсеръяс, миян ногӧн кӧ, гӧнадоръяс. Домна баб висьтавлывліс меным, кӧні кутшӧмджык тшак быдмӧ. Пашкыр коз пуяс улад пӧ ёнджыкасӧ петалӧны лӧз путникъяс, виж ельдӧгъяс. А вӧр дорланьыс пӧ, пипуяс улысь позьӧ корсявны гӧнадоръяс. Уль путникъясыд пӧ радейтӧны дзебсясьны бадь кустъяс улӧ.
Ёна бӧрын нин пыр помниті Домна баблысь тайӧ висьтасьӧмъяссӧ. Сэки ӧтнам нин вӧлі кайлывла наберушкаӧн аслам радейтана вӧр доръясӧ. Пыдӧджык эг и пыравлывлы. Пыр ӧтилаысь кымын вотлывлі солалан тшактӧ. Тӧда нин вӧлі, мый со эсійӧ пашкыр бадь кустъяс гӧгӧрыс паныдасясны чукӧрӧн-чукӧрӧн уль путникъяс. А матыстча пашкыр козъяс дінӧ да сьӧлӧмӧй быдсӧн ыркнитлӧ. Сэтшӧм мича да зумыд лӧз путникъяс бырскӧбтӧмаӧсь. Кӧнсюрӧ дона из моз паныдасьлӧ и виж ельдӧг. А пипуяс дорӧ воигӧн сӧмын удит копрасьны гӧнадоръясла. Видзӧда да менам наберушкаӧй тырны нин кутӧма. Сӧмын жаль, мый вывті нин ичӧт сійӧ. Но аски бара лун. Оз кӧ нинӧм торк, выльысь кайла вӧрӧ. А позяс и талун на котӧртлыны. Миян вӧрӧдз ӧд абу ёна и ылын. Сэсся мам весалас да солалас менсьым вайӧмтортӧ. И вежон-мӧд мысти нин ми чӧсмасям нӧкъялӧм сола тшакӧн.
Кымынысь кайлывлі аслым тӧдса вӧр дорӧ эг гӧрд гобла либӧ сім гобла, а буретш сола тшакла. Сійӧс вотны кыдзкӧ вӧлі любӧджык. Аддзан быдса чукӧрӧн быдмысь путникъяс либӧ гӧнадоръяс да сьӧлӧм вылад кутшӧм нимкодь лолывлӧ. Лов вылад праздник кодь. Збыльысь ӧд праздник и эм. Восьлалан важӧн нин тӧдса вӧр дорӧд, кӧні асӧн лыддян уна пу. А вӧрдорса югыдыс оз и дзебсьыв. Весит кымӧра лунӧ тані кыпыд овлывлӧ. Дугдывтӧг сьылӧны вӧрса лэбачьяс. Кӧнкӧ тотшкӧдчӧ косьмыны нин заводитӧм пуӧ аслас ёсь нырнас сизь. Мукӧддырйи повзьӧмпырысь чипӧстас му вывті чеччалысь ур да ӧдйӧджык каяс пашкыр коз йылӧ. А тэ сӧмын шутёвтан сылы бӧрсяньыс: эн пов, муса другӧ, ме тэныд нинӧм лёксӧ ог вӧч. Но со бара нин тырӧма наберушкаыд. Абу на эськӧ окота, но быть колӧ гортлань мӧдӧдчыны. А бӧрас кутшӧм кыпыд казьтылӧмъяс кольӧны сьӧлӧмад ас вӧр дорӧ тайӧ ветлӧмъяссьыс. Весиг уна во мысти найӧ оз вунны.
Нӧшта колисны паметьӧ ӧні важӧн нин абу ловъя Домна баблӧн вӧр дорӧ ветлігъясӧн, кыдзи сійӧ медводдза пуяскӧд паныдасьӧм бӧрын мыйкӧ гусьӧн шӧпкӧдлывліс ас кежсьыс.
— Мый нӧ, бабӧй, сэні лыддьӧдлан? — юавлывлі ме.
— А чолӧмася пармаыскӧд, — вочавидзліс Домна баб. — Мед унджык тшак-вотӧс сетас миян вердысьным. Пармаыд ӧд дзик морт кодь жӧ ловъя лов и эм. Сӧмын сёрнитнысӧ оз куж-а. Со кыдзи сійӧ шондіа лунъясӧ меліа вугралӧ да нимкодясьӧ мича поводдянас, быттьӧ ӧшинь вылын кань куткырвидзӧ. А мыйӧн чизыр да ёсь тӧв пӧльыштас, пыр жӧ заводитӧны дзуртны пуясыд, шенасьны асланыс вожъясӧн да норасьны курыд олӧм выланыс. Сійӧн и мездысьӧны найӧ став омӧльсьыс, мый ӧтчукӧрӧн быдмӧны, ӧта-мӧднысӧ кутӧны.
Уна во колис сійӧ кадсяньыс, а ме пыр на помнита баблысь тайӧ кывъяссӧ. И збыльысь, кымынысь эг волы сэксянь коми пармаӧ, сымын ёнджыка меным кутісны петкӧдчыны сэні быдмысь пуясыс морт кодь жӧ ловъя ловъяӧн. Сідзжӧ кужӧны нимкодясьны, сідзжӧ кужӧны шогсьыны да майшасьны. Со ӧд кыдзи найӧ тӧждысьӧны асланыс быдтасъяс вӧсна, кор эбӧстӧммӧны нин да пӧрысьӧ-нэмӧ разӧдӧны ас гӧгӧрыс кӧйдысъяссӧ. И со пӧрӧм пу пыдди матігӧгӧрас бырснитӧны том пуяс. Ӧти пу кулӧ, а кызь пу сы пыдди кутас быдмыны.
Со и пармаӧ быдысь волігӧн ме Домна баб моз жӧ чолӧмася сыкӧд, кора сылысь Енмӧн сетӧм козинъяс да сиа уна во кежлӧ дзоньвидзалун.
Ӧні абу нин важ кодьыс сійӧ вӧр дорыс. Мелиораторъяс паськӧдісны-бурмӧдісны сы бердысь муяссӧ да бырӧдісны тшӧтш и посни вӧр діяссӧ. А джуджыд козъяссӧ да пожӧмъяссӧ кодкӧ кутшӧмкӧ стрӧйба кыпӧдӧм могысь, кодкӧ пес вылӧ пилитіс. Ӧні на пыдди выль козъяс да пожӧмъяс, выль кыдзьяс да пипуяс нин быдмӧны. Но тшакыд важ моз оз нин сы мында пет. Важ пуясыс ӧд и видзисны найӧс. Да и вотӧсыс матынсӧ абу нин воддза моз уна.
Со и воысь-во пыр ылӧджык куті ветлывлыны ас пармаӧ тшакла да вотӧсла. Выль ордымъяс писькӧді аслым. Мукӧддырйи тӧдтӧминӧ воӧм бӧрын муртса эг вошлывлы. Но пыр куті надея, мый ас пармаыд некор оз эновт менӧ да петкӧдас гортӧ мунан туй вылӧ. Сійӧ быттьӧ гӧгӧрволіс, мый ме нинӧм омӧльсӧ сылы вӧчны ог кӧсйы да индыліс, кытчань восьлавны.
Со и пыр ас мортӧн кыла ме сэні, кӧні уна нэмъяс чӧж быдмӧны ме кодь жӧ ловъя ловъяс. Волывла-ӧ Сидӧра Мыльк вылӧ, Падей гуа мыльк да Степан муяс дорӧ, кежала-ӧ Кыддза шор сайӧ да выльысь чолӧмася сэтчӧс ордым вылын куйлысь гӧгрӧс изъяскӧд, быттьӧ аддзысьла аслам важ тӧдсаяскӧд, кодъяс сетӧны меным и ассьыныс вын-эбӧссӧ водзӧ бурджыка овны. Кымынысь вайӧдлі ассьым матысса и ылысса ёртъясӧс гортдорса пармаӧ и найӧ быдысь петавлісны сэтысь озыр козинъясӧн да кыпыд лолӧн. Пармаыс быттьӧ весавліс налысь ловнысӧ став омӧльсьыс да сетліс выль вынъяс, кыпыд да бур кӧсйӧмъяс. Оз ӧд сідз-тадз шуны, мый пармаын быдмысь мортыд оз овлы омӧль оласногаӧн, лёк кӧсйысьӧн.
Сӧмын тай пыр тшӧкыдджыка казяла, мый менам гортдорса пармалы пыр унджык кутісны вӧчны омӧльсӧ и матігӧгӧрын олысьяс, кералӧны сійӧс нем думайттӧг, урӧстӧны, кыдзи вермӧны. И весиг оз кужны мӧвпыштлыны, кутшӧм сійӧ лоас водзӧ вылӧ. Тадзи кӧ ӧд вӧлі сӧмын менам чужанінын. Коми мулӧн уна пельӧсысь позьӧ аддзыны сідзжӧ шуштӧм серпасъяс, кодъяс висьталӧны сы йылысь, мый войвылын олысьяс кутісны лоны кӧдзыд сьӧлӧмаӧн, ёнджыкасӧ мӧвпалӧны ас йывсьыныс, а оз асланыс матыссаяс йылысь. На йылысь, кодъяс кутасны овны тані водзӧ вылӧ. А син водзын менам ӧнӧдз сулалӧ Ивадор грезд бердын гажа вӧр дорыс, кӧні коркӧ вотчывлі Домна бабкӧд. Гажа вӧлі сэки сэні. Водзӧ нӧ волас оз на сэтчӧ татшӧм жӧ гажа да кыпыд олӧмыс? Медым эськӧ миян парма эз вӧв сэтшӧм зумышӧн. Медым кыпыд вӧлі и сылӧн лов вылын, кодӧс ме лыддя збыльысь ловъяӧн.
