ЙӦЗ ЙӦРӦ ЭН ПЫР

— Ме некор эг вӧв Дон Жуанӧн, но ӧтчыд, мед дорйыны коми айловъяслысь радейтчӧмын сямлунсӧ да удаллунсӧ, петалі тайӧ туй вылас, — заводитіс ассьыс висьтсӧ Семен Вась.

— Вӧлі миян сиктын ӧти нывбаба — Викул Анна. Зэв сэтшӧм топыд тэчаса, пыр банйӧм гӧгрӧсіник мича чужӧма, аттӧ лэчыд кывъя аньыс, но сӧмын мыйлакӧ ӧтнас оліс, эз вӧв верӧс сайын. Унаӧн эськӧ мужикуловыд чӧвтлывлісны сы вылӧ госа нидзулӧн самалӧм вугырсӧ, но некодлысь абу ньылыштлӧма, ставыслы на ковмыліс бергӧдчыны прӧмыстӧг. А гӧтрасьны сы вылӧ мыйлакӧ эз кӧсйыны. Оліс Анна важиник пӧлӧстчӧм керкаын пӧрысь мамыскӧд, уджаліс колкозын трудодень вылӧ. Ме, дерт, сэки гӧтыра нин вӧлі, но тайӧ нывбабасӧ кыдзкӧ торйӧдлі жӧ мукӧдъяссьыс. Матыстчыны эг мӧвпыштлы весиг, ичӧт сиктад ӧд нинӧм некодысь он дзеб, гӧтырыд пыр жӧ тӧдлас да синъястӧ перъялас. Да и аслам Марусяӧй сэкитӧ том на да зэв сӧстӧм чужӧма вӧлі, ӧні ӧд неуна вежсьыштіс-а, кадыд тай, кӧть быттьӧ и надзӧникӧн мунӧ, а ассьыс лёк уджсӧ гартӧ.

Но вот, коркӧ гожӧмнас, буретш Илля Лун пасйӧм бӧрын, кыдзкӧ веськалім лавка дорын тайӧ Аннаыскӧд. Мыйкӧ тай вель унаӧн вӧлі сулалам да бызгам быдсяма нинӧмабу йывсьыс. И Васька Петыр, менам челядьдырся другӧй, коді прамӧя жӧ ас кадӧ вӧтлысьлӧма Анна бӧрсяыд, уна и этш воштылӧма сы вылӧ да пыр на кутӧ сьӧлӧмас лӧгтор, крукыштіс аньтӧ:

— Сідзи тэныд, Анюта, ӧтнадлы и лоӧ овны, некод оз кӧсйы тэнӧ сийӧсавны.

— А ме тіян сайӧ, комияс саяд, некор ог и пет! Ёна тай колӧ!

— Мыйӧн нӧ тэныд комиясыс оз кажитчыны? Майбыр, ставыс, мый мужикъясыслы пӧлагайтчӧ, эм ас местаас. Гӧтыръяс со оз элясьны!

— Оз, дерт, яндзим ӧд ёгтӧ керкасьыд петкӧднытӧ. А тӧдлісны кӧ ме моз грузинъясӧс, мӧд ногӧн эськӧ сьывны кутісны, тіян кодь некытчӧ туйтӧм мужикъястӧ порог вомӧныд воськовтны эськӧ эз лэдзны.

Менам быдсӧн тшӧка лыӧй ас кӧсйытӧг шлоч-уси, гӧгӧрвои да ӧдйӧ эськӧ вомӧс тупки и гӧгӧрбок кыйкнитлі. Казялі, мый став айловыс шемӧсмӧмаӧсь жӧ.

— Кыськӧ тэ грузинъясӧс тӧдан!? Эн сӧр нинӧмабусӧ! — шыаси и ме тшӧтш, сэтшӧм эз ло лӧсьыд татшӧма коми мужикъястӧ увтыртӧмыд да.

— А со и тӧда!

— И мыйӧн найӧ бурджыкӧсь миян дорысь?

— Налӧн мый витрина вылас, сійӧ и магазинас, куим граня да кык кусыня! Да и матыстчынысӧ бабаулов дорад найӧ кужӧны. А ті кага пустышка ыдждатӧ торгӧдӧмныд да величайтчанныд! Весиг онӧ тӧдӧй, кодар боксяньыс ми-вок дорас колӧ тімбыльтчынысӧ.

— Ноко, висьтав, кытысь тэ сэтшӧм бура грузинъясыслысь анатомиясӧ тӧдан? А то сӧран, быттьӧ збыль биологическӧй факультетын велӧдчылӧмыд.

— Ме сӧра? — быдсӧн скӧрмис Аннаыд. — Ставсӧ збыль висьтала!

И, ыззьӧдім да, висьталіс ӧд.

— Тайӧ важся лоӧмтор нин, сэки ме вӧлі том на да мича. Олім ми Княжпогостсянь неылын. Ыджыд мамӧкӧд ёна ми ноксим джодждӧра кыӧмӧн. Мичасьыс мичаа шонъянӧй кыалас да унапӧлӧс рӧмӧн серлӧдлас, быдсӧн зэрӧм бӧрын ӧшкамӧшка моз джодждӧраыд нюмъялӧ. Бабӧ и шуӧ, колӧ пӧ эськӧ вузавны нуны кытчӧкӧ. Ас сиктад некод оз ньӧб, ставыс ми моз жӧ гӧлиника олӧны. И мӧдӧдіс менӧ кӧрт туй вылӧ. Вот сэні пӧ озыр йӧз ветлӧны — найӧ ньӧбасны, жальыс петас да. Туяс суис менӧ гыма зэр, дзебсьынытӧ вӧлі некытчӧ, кӧтаси юр вывсянь кок улӧдз. Вои Княжпогостад вокзал вылас. Сувті пыранінас, пукталі лабич вылӧ джодждӧраястӧ да и горза: «Купи ковёр!» Вӧзъя быдӧнлы ассьым ковёръясӧс, а некод мыйлакӧ оз босьт. Ставыс кытчӧкӧ чепсасьӧны, тэрмасьӧны, меысь сӧмын кинас шеныштчӧны, эн пӧ дӧсадитчы. Тайӧ кадӧ клюна-клёна поездыд локтіс, чушнитіс да сувтіс. Ме зіля чукӧрті вузаланторйӧс да чепӧсйи йӧзыскӧд тшӧтш перрон вылас. Бара горза, зіля кодлыкӧ ассьым тӧварӧс инавны, а ставыслы некор, ӧтияс поездӧ сӧлӧны, мӧдъяс петӧны. А ме кынмыны куті кӧтасьлӧм бӧрад, сідзи и тірӧдӧ, пинь воча пинь оз инмы.

И петіс вагонысь кӧрт туй вывса уджалысьяслӧн гӧрд картуза мугов чужӧма, сьӧд юрсиа, уска том мужичӧй, сувтіс ме водзӧ и дзоргӧ веськыда синмӧ. А менам «Купи ковёр» пыддиыд сӧмын: «Ку-ку ко-ко» — нин артмӧ. Вот сійӧ меным и шуӧ: «Дэвушка, захаді вагон. Там пасматрым». Ме тай эг повзьы, пыри ичӧтик жырйӧ, кытчӧ сійӧ петкӧдліс, кӧсйи нин паськӧдны джодждӧраястӧ, мед бурджыка видзӧдлас, а мужикыд: «Падажді, пасіді тут, я сэйчас». Видзӧда да, стӧканын пӧсь тшай меным ныр улӧ вайис, ичӧтик сулеяысь кутшӧмкӧ гӧрдов ва сэтчӧ содтыштіс, преник-печенньӧ, песок, пруктытӧ вель ыджыд тасьтіӧн. А ме сэкся кадад татшӧм сёянтӧ эг на и аддзыв. Тшай стӧкантӧ ӧдйӧ юи, мед шоналыштны, а проводникыд (сійӧ уска мужичӧйыд проводникӧн вагонад вӧлӧма) менӧ гартыштіс шебрасӧн, менам синъяс асьныс куньсисны и поездыдкӧд тшӧтш кытчӧкӧ лэби.

Садьми, а менӧ поездыд сӧмын «Кум-кам, кум-кам...» нуӧ кытчӧкӧ водзӧ. Чепӧсйи ӧшинь дорӧ, а Княжпогостыд важӧн нин оз тыдав. Ырӧсті сэки ыджыд гӧлӧсӧн, синваӧй шорӧн киссьӧ. Мый бара, мися, мекӧд лоас-а? Кытчӧ бара воа да мый сэні кута вӧчны? Джодждӧра кындзи сьӧрысь нинӧм абу. Но локтіс проводникыд да менӧ бурӧдіс: «Мена зовут Резо. Нічево нэ бойся, дарагая, я тэбэ весь мир пакажу, нікаму абиду нэ дам». Сэсся Ен вылӧ моз сы вылӧ и видзӧдны куті, мый сэсся керан? И збыль, эз ӧбижайт менӧ, вердіс-юкталіс зэв чӧскыда. А ме, дерт, сідз жӧ, сійӧ мекӧд бурӧн, и ме сыкӧд став сьӧлӧмсянь. Ӧти кывйӧн кӧ, зэв бура артмӧдчим. Вежон чӧж, буракӧ, мунім поезднад. Збыль, став мирсӧ аддзылі. А Резо менӧ нӧшта вӧччӧдіс, мича платтьӧ, тупли да чувкияс на ньӧбис. Тадзи любовнӧя и воим Грузияад.

Сувтім перрон вылад, менам проводник петіс вагонысь, горӧдіс ас ногыс: «Толоко-молоко!» Сы дорӧ матыстчис олӧмаджык грузин, юрсиыс дзормӧма нин: «Молоко-толоко, генацвале!» Сёрнитыштісны, сэсся Резо ме вылӧ петкӧдліс да пӧрысьыслы бура дыр висьталіс, дерт, кӧнкӧ, ме йылысь. Олӧмаыд матыстчис да ас ногыс менсьым мыйкӧ юалӧ. А ме сылы инда джодждӧраяс вылӧ да и шуа: «Толоко-молоко, генацвалеяс». Серамыс мортыдлӧн петіс. Бара ас ногыс сёрнитыштісны да Резоыд меным и висьталӧ: «Эта май атэц. Ми купим твай кавёр за 500 рублэй». Ме шайпаймуні, ӧд татшӧм ыджыд сьӧм йывсьыд и мӧвпавнысӧ эг кужлы. А сійӧ: «Что, мала? Тагда 600. Сагласна?» Юрӧн гогниті, да, мися. «Ну и харашо», — шуис сэсся. Но таысь ковмис меным овны сэні на ордын вежон чӧж. Зэв бура олі ая-пиакӧд, шог эг тӧдлы, сӧмын бабаясыс мисьтӧма ме вылӧ видзӧдісны. Но нинӧм лёксӧ вӧчны эз лысьтны, сэні мужикъяссьыд полӧны на. Вежон кольӧм бӧрын ми Резокӧд мӧдӧдчим бӧр. Бара на аминь лӧсьыда любовнӧя локтім. Княжпогостын чеччи, прӧститчи Резокӧд и гортлань. Мамӧ да ыджыд мамӧ, дерт, думсьыныс гуалӧмаӧсь нин вӧлі менӧ да этша и лимзалісны, мыссьӧдісны менӧ синванас. А кор сьӧмтӧ петкӧдлі, муртса гатшӧн эз усьны. Та мындасӧ найӧ вӧтӧн на весиг абу аддзылӧмаӧсь.

Ыджыд мамӧ кулӧм бӧрын мамӧкӧд локтім татчӧ, Веждінӧ, и ӧні на олам.

Викул Анна ыджыда ышловзис да ланьтіс.

— А Резотӧ сэсся эн и аддзыв? — юаліс Васька Петыр.

— Эг.

— Эн корсьлы ни?

— А мыйла? Ме кӧ сылы кола вӧлі, ачыс эськӧ аддзис. Но, мунны лоӧ, ылалі ме тіянкӧд больӧдчигад.

Ме видзӧдлі ылыстчысь нывбаба вылӧ да сэтшӧм сьӧлӧм вылын лёк лои. Этатшӧма миянӧс, коми мужичӧйясӧс, омӧльтіс, позьӧ шуны, няйтӧ лойис, кутшӧмкӧ грузинъясӧс ошкӧ-а. Эг вермы кутчысьны да суӧді Аннаӧс, веськыда синмас и шуи, мый сійӧ менсьым сьӧлӧмӧс кырыштіс да ме делӧ вылын кӧсъя петкӧдлыны, мый ми, комияс, ньӧти абу лёкджыкӧсь, а, вермас лоны, сьӧд йӧзсьыд весиг бурджыкӧсь на. А сійӧ ме вылӧ яндысьтӧм бугыльяссӧ сатшкис да и шуӧ: «Марусясьыд нӧ он пов? Друг да йӧзасян? Сэки ӧд ок-ок-ок, мый вермас лоны». «Ме нинӧмысь ог пов, сӧмын висьтав, кӧні тэ узьлан». «Сарайын, вонйын». «Но, сідзкӧ, тавой сарай ӧдзӧстӧ эн тасав, матыстчыла».

Васька Петыр суӧдіс менӧ да юалӧ:

— Мый йылысь нӧ Аннаыскӧд баитінныд? — пыр на, буракӧ, абу веськодь сылы тайӧ аньыс.

— Да сёрнитчим тавой сылӧн сараяс аддзӧдчывны.

— Вай вежсьылам!

— Мун сэтысь, — менӧ быдсӧн кезнитӧдіс.

Ӧвтышті киӧн да муні гортӧ.

Марусялы висьталі, мый войколӧн кая Плесовкаӧ вуграсьны, босьті вугыр шатин, пасьтаси, быттьӧ кыйсьӧм вылӧ да шутьлялігтырйи муні ю дорӧ. Виччыси пемдӧмсӧ и гусьӧникӧн бӧр сиктӧ. Надзӧник кайи сарай поскӧдыс, тойышті ӧдзӧссӧ — воссис. Абу, другӧ, игналӧма, виччысьӧ, сідзкӧ. Кималасӧн пыри сараяс, зэв видзчысьӧмӧн кокъясӧс пуктала, мед кӧть некутшӧм розьӧ тӧдтӧминад ог жӧ войтышт да кер помӧ ог люкась.

— Анна, тэ тані? — шыаси джын гӧлӧсӧн, быдсӧн сибдыштӧма вӧлі, сьӧлӧмӧй нӧйтчӧ да.

— Тані, — кыла сылысь вашнитӧм.

Корси вонтӧ, тэрыба пӧрччыси да и сунгыси юкмӧсӧ моз …

* * *

Эбӧсъяс бырины, янсӧдчим. Шебрасӧс шыбиті, мед ыркалышта, и сэтшӧм нин лӧсьыда унмовся вӧлі, кор кылі Анналысь сёрнисӧ:

— Став яйӧй аски лӧз лоас, сэтшӧма чабралін. Весиг том дырйиыд тадзисӧ эн радейтлыв.

— Чӧв, мый сэн сӧран? Сэки ме тэнӧ эг весиг на тӧд. А чӧскыд жӧ и баба вӧлӧмыд!

— Со ӧд, Васюк, йӧз сараяд и гӧтырыд чӧскыдджык!

Быттьӧ ӧтпырйӧ ветымын малямуш чушкисны менӧ, чепӧсйи вонсьыд, крукаси да дзугси. Дзаж — кылӧ, косяссис вӧсньыдик дӧраыд. Нёль кокӧн кыдзкӧ петі, корсьыся пемыдас паськӧмӧс.

— Мый нӧ, Васюк, сэтшӧма повзин? Эг ӧд йӧз бабакӧд су, кытчӧ пышъян? — эльтчӧ сэні, кылӧ, Маруся. — Лок вод да узям нин асылӧдзыс.

Кутшӧм узьӧм! Вирыс пытшкын дзулькйӧн пуӧ. Став нывбаба вылас скӧрсьыс скӧр, паныдасис кӧ сэки кодкӧ, дзик эськӧ джагӧді. Матькигтырйи локті гортӧ, кыски залавкаысь четьверт аскур, кык ыджыд стӧкан лӧсышті. Нянь чӧвпан шӧралі да сӧмын нярта-сёя. Бӧрыннас чуйми быдӧн, дзоньнас сёйсьӧма. Тіянлы со теш, а меным кӧть ӧшӧдчы сэк вӧлі. Этатшӧма вермисны кык нывбаба тешитчыны мужик вылад!

Бур кӧть, мый Васька Петырыдкӧд эг вежсьы!

А бӧрыннас сиктсаыдлӧн серамыд! Дыр эг лысьтлы петавны йӧз водзӧ. Но ньӧжйӧникӧн быд дой бурдӧ. Бураси сэсся и ме. Но некор эг весиг та бӧрын мӧвпыштлы йӧз бабаяс йывсьыд. А тӧдсаяс ӧні на, нывбабаяс гӧгӧрыд сёрниыд гартыштчас да пыр жӧ крукыштасны, вай пӧ, Василий Семёнович, юксьышт ыджыд тӧдӧмлунъяснад.