И СО НИН ШКОЛАӦ

Лыддьысьны Евлог велӧдчис нёль арӧссянь да лыддис быдсяма книгасӧ, сӧмын рочӧн эз куж. Артасьны велаліс зэв жӧ ӧдйӧ. Сылысь юаласны:

— Евлог, уна-ӧ лоас кык да кык?

— Кызь кык!

— А вит да вит?

— Ветымын вит!

— Но, а дас да дас?

— Сё дас! — зэв збоя вочавидзліс детинка.

Катялӧн школаӧ пырӧм бӧрын Евлог гӧгӧрвоис ставсӧ, мыйӧ велӧдісны чойсӧ. И со нин урокъяс бӧрын Катя пукалӧ пызан сайын да вӧчӧ гортса удж. Сійӧ гораа шуалӧ:

— Кык дорӧ содтам куимӧс, тайӧ лоӧ… — и думыштчӧ.

— Вит, — пӧлатьсянь висьталӧ вокыс.

— Эн мешайтчы! — дӧзмӧ Катя. — Куим дорӧ содтам нёльӧс — лоӧ…— и нывка выльысь думыштчӧ.

— Сизим, — бара оз вермы кутчысьны Евлог.

— Мамӧ, мый меным Евлогыд дӧсадитчӧ? Ме ачым вӧчны кӧсъя! — бӧрддзӧ нывка.

— Мун, пиӧ, ывла вылын котралышт, мед чойыд артасяс, — тшӧктӧ мамыс.

Евлоглы сӧмын тайӧ и колӧ. Сылы дышӧдіс нин пӧлать сэрӧгын туплясьны да видзӧдавны пӧтӧлӧкса увъяслысь серъяссӧ.

Школаыс Миш Насталӧн керкаын. Посводзсяньыс шуйгаладорас олісны кӧзяин да кӧзяйкаыс, а веськыдвылас вӧлі школа. Ӧтлаын пукалісны вит класса велӧдчысьяс, лыддьыны кӧ тшӧтш нолевӧйсӧ.

Гежӧдика Евлог ветлывліс жӧ школаас. Босьтас роч буквар, кодӧс сылы козьналіс Василиса Николаевна, тетрадь, гартыштас найӧс чышъянӧн да чойыскӧд тшӧтш мунӧ урокъяс вылӧ. Учительница лэдзліс детинкаӧс пукыштны мукӧд велӧдчысьяскӧд.

Ӧтчыд арнас, лымъя нин вӧлі, мам муніс нывбабаяскӧд колхозӧ турунла, а Евлог мӧдӧдчис школаӧ. Первой урок нолевӧй классаяслӧн вӧлі чистописание. Та вӧсна Василиса Николаевна, коді гӧгӧрвоис, мый детинка, кодлы нинӧм лоӧ вӧчны, кутас гажтӧмтчыны, шуис сылы:

— Ӧні ми гижсьыны кутам. Тэ, Евлогий, мун ӧти урок гуляйтышт. Мӧд вылас пыран.

Детинка петіс кильчӧ вылӧ, сулыштіс сэні. Мый и вӧчны? Поспомын куйліс Миш Насталӧн пуысь вӧчӧм помӧй ведра, кольӧма сэтчӧ тӧлӧдыштны. Евлог лэччис пос кузя да кутіс тюръясьны ведраӧн. Но Василиса Николаевна таркӧдыштіс ӧшиньӧ да грӧзитыштіс чуньнас. Детинка эновтіс ведрасӧ да вуджис сён сайӧ, кӧні быдмисны козъяс. Кыз увъяс вывті кайис пу вылӧ, пуксис да кыскис зепсьыс нянь да сакартор, кодъясӧс мамыс пуктыліс пиыслы. Сёйис сакарсӧ да шӧрӧмджын нянь. Пӧтіс, коляс няньсӧ пуктіс ув вылӧ и лэччис муӧ. Мый нӧ ещӧ вӧчны? «Час, ветла мамӧ бӧрся», — воис юрас мӧвп. Вӧв додь туй кузя муніс видз вылӧ. Ю берег дорын туйыс ори. Турунсӧ вӧлӧм вайӧны ю сайысь, но матысь на. Вӧлаяс сӧвтчӧмаӧсь нин да локтӧны бӧр. Первойысь на аддзис Евлог, кыдзи турун доддьӧн вуджӧны кынмытӧм на юсӧ постӧг, веськыда ваӧдыс. И мыйлакӧ доддьыс оз вӧй. Пекла аддзис писӧ: «Тэ нӧ мый тані?» «Василиса Николаевна ыстіс гуляйтыштны первой уроксӧ». «Сӧвлан вӧв вылас?» «Сӧвла». Мам пуксьӧдіс детинкаӧс вӧв мыш вылӧ: «Кутчысь крепыда мегырас, мед он усь». Зурган Ёль дорӧ воигӧн туйыс горув лэччӧдӧ, сэті вӧв ӧддзӧдчис, Евлог кепыся кинад кӧть и зілис кутчысьны, но шыльыд мегырад этша шашаритчан, вильснитіс шуйгалань, кокыс сюри додь вож костӧ, а ачыс ӧшйис вож вылас. Пекла котӧрӧн уськӧдчис вӧв дорӧ, сувтӧдіс сійӧс, мездіс Евлогӧс. «Ёна доймин?» «Кокӧй доймис». Пекла кыпӧдліс пиыслысь гачсӧ, видзӧдліс коксӧ. «Нинӧм, гӧтрасьтӧдзыд бурдас, кучикыс сӧмын неуна кульыштчӧма. Лок додь вылас пуксьы». Турун додь вылын Евлог воис сиктӧдз. Кор пырис школаӧ, вӧлі заводитчӧ нин коймӧд урок. Василиса Николаевна сувтӧдіс детинкаӧс парта сайӧ.

— Тэнӧ ме лэдзлі ӧти урок вылысь гуляйтны, а мыйла тэ гуляйтін кык урок чӧж.

Евлог юрсӧ лэдзӧмӧн чӧв оліс.

— Мыйла Михайловнаыслысь ведрасӧ вӧрӧдан?

— Ме сійӧс кӧсйи сувтӧдны.

— Сійӧс сувтӧдӧма нин вӧлі. Оз позь вӧрӧдны йӧзлысь кӧлуйсӧ! И локтін кӧ школаӧ, эн торкав дисциплина!

Мый сэні вочавидзан, кор гӧгӧр мыжа. Коли сӧмын нускыны нырнад да синватӧ ньылавны.

Тайӧ воас нолевӧй классын велӧдісны бӧръя во. Мӧд восянь сійӧс бырӧдӧны. Ставыс, и кодъяс велӧдчисны таво нолевӧйын, и найӧ, кодъяс сӧмын на пырасны школаӧ, кутасны ветлӧдлыны первой классӧ. Василиса Николаевна аддзысьліс Евлоглӧн бать-мамыскӧд да найӧ сёрнитчисны, мый Евлог таво бӧръя кык тӧлысьсӧ тшӧтш ветлӧдлыштас нолевӧй классӧ да неуна гӧгӧрвоыштас, мый сійӧ сэтшӧмыс — школаын велӧдчӧм. Детинкалы зэв нимкодь лои. Со Катя чойыс первой класс нин таво помалӧ, а Евлог пыр на абу школьник. Лыддьысьны, гижсьыны и артасьны сійӧ сяммӧ нин. Василиса Николаевна шуӧ, мый Евлог ставсӧ на, кодъяс таво нолевӧй классас ветлӧдлӧны, парскас.

И вот Евлог чышъянӧ гартыштӧм книгаӧн да тетрадьясӧн чойыс бӧрся котӧртӧ школаӧ. Ывла вылын тулыс, лым сылӧ, воссьӧны шоръяс. Евлог неуна кежыштіс талялӧм туйсьыс да сылӧн шуйга кокыс бузгысис ва пытшкӧ. Кирзӧвӧй сапӧг тырыс пырис кӧдзыд ва. Катя оз виччысь воксӧ, тэрмасьӧ. Евлог кашкигтыр суӧдіс сійӧс да чоя-вока ӧтлаын воисны школа дорӧ.

— Кать, виччысьлы менӧ, — корис вокыс, — ме сапӧгӧс пӧрччыла, кӧть васӧ кисьта.

— Некор меным, — орӧдіс чойыс.

Евлог ӧтнасӧн кольччыны эз лысьт да сідзи ва кокнас и пырис классӧ. Прӧйдитіс ӧти урок, мӧд. Василиса Николаевна перемена дырйи казяліс, мый Евлоглӧн ӧтар сапӧг гӧленьыс руд, а мӧдыс сьӧд. Мыйла тайӧ тадзи? Ваыд кирзӧвӧй сапӧгсьыд, вӧлӧмкӧ, сӧдзтысьӧ вурысъясӧдыс.

— Тэнад, Евлогий, мый, ӧти сапӧгпӧвсӧ сиралӧма, а мӧдсӧ абу?

— Ме ог тӧд.

— А мыйла, сідзкӧ, найӧ сэтшӧма торъялӧны?

Катя нинӧм эз висьтав, кӧть эськӧ тӧдіс, мый вокыс дзумгысьліс шуйга кокнас ва пиӧ.

— Ме аддзылі, — суитчис Гриша, — кыдзи Евлог школаас локтігӧн джуджыд гуранысь вӧлі петӧ.

«Тэнӧ юалӧны!» — скӧрысь бергӧдчыліс Гришалань Евлог, но нинӧм эз шу.

— Ноко, лок петалам кильчӧ вылас да пӧрччылам сапӧгтӧ, — тшӧктіс Василиса Николаевна.

Кильчӧ вылын челядь отсӧгӧн пӧрччисны Евлог кокысь сапӧгсӧ, пытшкӧссьыс кисьтісны васӧ да пыдзралісны нямӧдсӧ.

— Колӧ ӧд вӧлі асывсяньыс тадзи вӧчны, а тэ лунтыр ва кокӧн олан, — велӧдыштісны детинкаӧс гырысьджыкъяс.

Велӧдчыны вӧлі коркӧ кажитчӧ, а коркӧ оз. Велӧдчан во надзӧникӧн помасьны кутіс. Ывлаын нин май тӧлысь. Лым сылі, югыд шонді меліа видзӧдчӧ класс ӧшиньясӧ.

— Ок, эськӧ, татшӧм луннад кутшӧм лӧсьыд гуляйтнытӧ да, — перемена дырйи гораа ышловзьӧ Евлог.

— Но, мун, сідзкӧ, гуляйт, — жальыс петіс Василиса Николаевналӧн.

Детинка чуймис, эскытӧма видзӧдліс сы вылӧ.

— Мун, мун, гуляйт. Ме лэдза тэнӧ, — нюмдіс велӧдысь.

Евлог тэрыба чукӧртіс ассьыс книга да тетрадьсӧ и котӧртіс гортас. Керкаын ӧтнас бать пукаліс ӧшинь дорын югыд водзас да кесліс пила.

— Мый нӧ сэтшӧм водз? — скӧра видзӧдліс пиыс вылӧ. — Школасьыд вӧтлісны?

— Василиса Николаевнаыд шуис, мун пӧ да гуляйт, — полігтырйи вочавидзис Евлог.

— Сідзкӧ, мун вай ньӧр да ме тэнӧ таысь ньӧръяла.

Детинка лэччис пывсян горулын быдмысь бадь пу дорӧ, судзӧдчис вӧсньыдик вожйӧ, но нюдз ньӧр некыдз эз чег. И со Евлог сулалӧ бадь улын да шлюпкӧ-бӧрдӧ. Пывсян дорӧ локтіс мамыс.

— Мый нӧ, пиук, бӧрдан?

— Батьӧ тай тшӧктіс ньӧр вайны, менӧ нӧйтны кӧсйӧ, а чегнысӧ ог вермы.

Пекла матыстчис пиыс дорӧ, кокниа чегис вӧсньыдик нюдз ньӧр да сетіс Евлоглы.

— На, катӧд да сет батьыдлы. Жаль сэсся лоан да оз нӧйт.

Нюмъялігтырйи детинка вайис батьыслы ньӧр. Но Митрейлӧн жальыс эз пет. Сійӧ лэптіс Евлоглысь дӧрӧмсӧ, лэдзис гачсӧ да буракодь пӧвсаліс писӧ.

— Кутан тӧдны, кыдзи Василиса Николаевнаыдлы дӧзмӧдчыны, — шуаліс нӧйтігмозыс. — Кутан тӧдны!

Та бӧрын Евлог некор нин школаын эз элясьлы гажтӧмлун вылӧ. А челядь юасисны сылысь да чуймалісны:

— Ачыд сэсся ньӧрсӧ и вайин?

— Да.

— И батьыд ньӧръяліс?

— Ньӧръяліс. Мамӧ шуис, жальыс пӧ петас да оз нӧйт, а эз на тай жалит.

Дыр на та бӧрын сиктын бабаяс кыскалісны, кутшӧм шогмытӧм Митрейлӧн да Пеклалӧн пиыс и кымынысь сійӧс вӧтлылісны школаысь.