И ВОИС ГАЖА ТУЛЫС
Кодкӧ быттьӧ тойыштіс пӧрысь Ладьӧӧс да сійӧ пыр жӧ садьмис. Пуксис гартовтчӧм прӧстыняа крӧвать вылӧ да пельясыслы эз эскы. Ӧшинь сайын сьылісны ябыръяс. Пӧрысь Ладьӧ ӧдйӧджык кӧмаліс важиник калош да петіс кильчӧ вылӧ. Керкасянь неылын быдмысь льӧм пуяс пӧвстын сулалысь пӧвйысь вӧчӧм поз вылын пукалісны ябыр гозъя да сьылісны ассьыныс помасьлытӧм сьыланкывнысӧ. Пӧрысь Ладьӧлӧн чукырӧссьӧм чужӧм кузяыс весиг кутісны лэччыны синва мольяс. А сьӧлӧм вылас лоис долыдсьыс долыд. Эз нин чайтлы, мый таво сылӧн керка бердӧ овмӧдчасны ябыръяс. Но со тай эз на сы ног ло. Но сідзкӧ ен сыкӧд, бара на позяс олыштны.
Ывла вылын ыджыдаліс тулыс. Водз чеччысь шонділӧн пӧсь югӧръясыс сёйисны муяс вылысь медбӧръя лым туктаяс. Керкаяслӧн лунвыв бокъясын бырснитіс нин веж турун. А юр весьтын выль олӧмсӧ гажа гӧлӧсъясӧн чолӧмалісны ябыръяс. Кажитчис, быттьӧ эз и вӧвлы кӧдзыд тӧлыс. Ябыръяслӧн сьылӧмыс гажӧдісны ывлавывсӧ да чуксалісны став ловъя ловсӧ на моз жӧ нимкодясьны тулыснас.
Казьтыштіс сэки пӧрысь Ладьӧ, кыдзи челядьдырйиыс на батьыс велӧдіс сійӧс вӧчны ябыр позъяс. Ладьӧ дивитіс батьсӧ, мыйла оз стружит пӧвъяссӧ. Мичаджык пӧ лоас ябыр позйыс. Но батьыс пыр жӧ небыда ӧлӧдіс писӧ, мый стружитӧм пӧвъясысь вӧчӧм позъяд ябыръясыд оз овмӧдчыны. А сэсся нӧшта содтіс, мый оз кӧ пӧ сьывны ябыръясыд горт дорад, сідзкӧ сійӧ овтӧмӧн регыд вермас лоны. Батьыслысь шуӧмсӧ Ладьӧ бура сюркняліс пель саяс да сэсся сэсянь быд тулыс кутіс вӧчавны ябыръяслы позъяс. И налӧн керка бердын быдмысь льӧм пуяс пӧвстын быд тулыс да гожӧм асывсянь рытӧдз кыліс ябыръяслӧн мичаа сьылӧмыс. Найӧ ёна гажӧдлісны керкаын олысьясӧс. Буретш ябыръяслӧн гажа сьылӧм улӧ и быдмисны пӧрысь Ладьӧлӧн нылыс да пиыс. А сэсся быдмисны да лэбисны карӧ. И быттьӧ тыртӧммис сэки Ладьӧлӧн керкаыс. Сійӧ эськӧ век жӧ надейтчис, мый кодкӧ челядь пиысь кольччас гортӧ. Но эз ло сы ног.
И сӧмын важ моз тулыснас да гожӧмнас Ладьӧлӧн керка дорын овмӧдчылісны ябыръяс. Найӧ эз кӧсйыны Ладьӧлӧн челядь моз эновтны тайӧ керкасӧ да пыр кыпӧдлісны ловнысӧ асланыс сьылӧмӧн Ладьӧлысь да Наста гӧтырыслысь. Тшӧкыда гозъя рытланьыс нин горт гӧгӧрын став удж бергӧдӧм бӧрын петавлісны кильчӧ выланыс да нимкодясисны ябыръяслӧн сьылӧмӧн. А найӧ быттьӧ казявлісны кывзысьясӧс да нӧшта нин мичаа пондылісны сьывны. Сідзи и кажитчыліс, мый оз ябыръяс, а колипкайяс гажӧдӧны пӧрысь Ладьӧлысь горт гӧгӧрсӧ. Быттьӧ ангелъяс юргисны енэжас. Найӧс кывзӧм бӧрын нӧшта нин окота вӧлі овны свет вылас.
А олӧмыс ассьыс босьтіс. Наста нэм чӧжсӧ дӧзьӧритіс куканьясӧс. Уна и пӧсь ковмис кисьтны. Кымынысь котӧртлывліс фермаӧ асъя войнас на. Мыйта лои кыскалӧма ас вылас турунсӧ, новлӧма ведраясӧн ӧтруб сорассӧ. Со и майшасьны кутіс ки-кокнас. А бӧръя вояссӧ и гортсьыс нин эз кут петавлыны. Сӧмын тай тулысъяснас да гожӧмъяснас кильчӧ вылас и вермис сӧмын пукыштлывлыны. И буретш ябыръяслӧн сьылӧмыс и сетіс сылы кутшӧмакӧ овны вын-эбӧссӧ. Дерт, и пӧрысь Ладьӧлы унатор жӧ сюрліс тӧжд-нокыс механизаторӧн уджалігӧн. Торйӧн нин тулысъяснас да гожӧмъяснас. Но сійӧ косньӧдджык ичӧтдырсяньыс вӧлі да олӧмыс эз вермы некыдзи кусыньтны. Пыр на бӧръя кадӧдзыс збодера кутчысис.
Ныла-пиаыс корсюрӧ бать-мам керкааныс волігъясӧн эськӧ корисны пӧрысь гозъяӧс ас дінаныс. Кутанныд пӧ миян ордын вежласьӧмӧн овны, внук-внучкаяскӧд пӧрысь олӧмнытӧ гажӧдыштны. Но ни Наста, ни пӧрысь Ладьӧ эз кӧсйыны эновтны гортнысӧ. Кытчӧ нӧ пӧ пӧрысьӧ-нэмӧ мӧдӧдчам ас керкаысь кытчӧкӧ бокӧ.
Да и пӧрысь Ладьӧлы пыр жӧ сэки воліс паметяс сылӧн челядьдырся ёрт Пиль Ваньлӧн карын олӧм йылысь нораа висьтасьӧмыс. Пиль Ваньлӧн Анна гӧтырыс водзджык кувсьыліс. И сійӧ пӧрысьӧ-нэмӧ эз кут вермыны да, карӧ ныв дорас овмӧдчис. А ӧтчыд коркӧ воліс сиктас да и став ассьыс сьӧлӧм дойсӧ восьтіс пӧрысь Ладьӧлы. Ӧнӧдз на сылӧн кывъясыс кылӧны пӧрысь Ладьӧлӧн пельясын.
— Кывзы, дона другӧй, верми кӧ эськӧ, эг жӧ мун карад овнытӧ, — шуаліс сэки Пиль Вань. — Ставыс быттьӧ эськӧ бур. Но зэв ёна гажтӧмтча гортысь, ас керкаысь. Садьма асъя войнас да пыр син водзын аслам керкаӧй сулалӧ. Пукалам быттьӧ Аннакӧд кильчӧ вылын да нимкодясям олӧмнас. И сэтшӧм окота сэки овлӧ гортӧ волыны. Вӧліны кӧ эськӧ бордъяс, сідзи и лэблі гортӧ. Ӧд нэмсӧ тані олӧма. И мӧдлаад сьӧкыд нин велавны.
А регыд мысти кывсис, мый Пиль Ваньыд кувсьӧма. Дерт, гажтӧмысла жӧ. Висьталӧны, мый кувтӧдзыс пӧ горт йывсьыс ёна казьтыліс. Со и пӧрысь Ладьӧ гозъя эз сетчыны ныла-пиаыслӧн вӧзйӧмъяслы.
А таво тӧвнас кувсис и сылӧн Настаыс. Бӧръя кадсӧ эз нин вермы чеччывлыны вольпась вылысь. Медбӧрын кулӧм водзвылас и шуис Ладьӧлы:
— Кула да бура мӧдӧд. Но гортӧ кӧзяйкаӧс сэсся эн нин вайӧд. Ог кӧсйы, мед кодкӧ мӧд вӧлі тэкӧд орччӧн да ставсӧ ас ногыс бергӧдіс.
— Чӧв, кутшӧм нин мӧд кӧзяйка йылысь сёрни вермас лоны, кор тэкӧд ӧтлаын сӧгласӧн нэмсӧ олім, — курыда нюммуніс пӧрысь Ладьӧ. — Ме ӧд тэнӧ некод вылӧ нин ог вермы вежны.
И со пӧрысь Ладьӧ ӧтнасӧн колис гортас. Бара на эськӧ мамнысӧ дзебӧм бӧрын ныла-пиаыс матыстчылісны сы дінӧ, корисны овны ас орданыс. Но пӧрысь Ладьӧ шуис виччысьлыны. Кытчӧ нӧ пӧ ме мамныд кулӧм бӧрын горттӧ эновта. Кӧть пӧ неуна колӧ тані олыштны. А сэсся кадыс петкӧдлас.
Кымын лун-вой колис гӧтыр кулӧмсяньыс, тӧдса сӧмын пӧрысь Ладьӧлы. Луннас векджык ноксьывліс горт гӧгӧрыс. А уджыд сиктса мортыдлӧн пыр эм. И пестӧ да ватӧ колӧ пыртны. И пачтӧ ломтыны да сёян пуыштны. И кильчӧ гӧгӧрысь лымсӧ весалыштны. А мыйӧн войыс воас, пыр жӧ ассьыс кузь олӧм-вылӧмсӧ кутас казьтывлыны. Кыдзи найӧ коркӧ Настаыскӧд колльӧдчывлісны. Кыдзи тайӧ керкасӧ помечӧн лэптылісны. Кыдзи ныла-пиаӧс радейтӧмпырысь быдтісны. Быттьӧ тӧрыт на ставыс вӧлі. А со нин быдса олӧм олӧма. И Настаыс нин абу орччӧн. Но кыдзи нӧ вунӧдан сыкӧд кутчысьлӧм-окасьлӧмъяссӧ. Том гозъялы сэки и луныс, и войыс оз вӧлі тырмывлы. Ставыс сідзи и бергаліс-пуис налӧн киясын. Пӧрысь Ладьӧ чайтліс, мый тадзи уна-уна во на лоӧ, мый налӧн керкаын пыр кутасны юргыны челядьлӧн шуда гӧлӧсъяс. Ныв-пиыдлӧн коркӧ асланыс челядь лоасны да сідзжӧ кутасны овны тайӧ керкаас да на моз жӧ кывзыны ябыръяслысь мичаа сьылӧмсӧ. Некор оз кус ас киясӧн кыпӧдлӧм короминаын олӧмыс.
И со ӧні пӧрысь Ладьӧ пессьӧ-бергалӧ вольпасьын да шогпырысь мӧвпалӧ, кыдзи пӧ артмис сідзи, мый сійӧ ӧтнасӧн колис аслас гортас. Челядьыдлӧн асланыс нин олӧм, асланыс тӧжд-майшасьӧмъяс. И, дерт, сиктӧ бергӧдчӧм йылысь найӧ оз нин мӧвпавны. Но кодлы нӧ эськӧ сійӧ оліс тайӧ вояссӧ, эз кӧ челядьыслы. Сідзжӧ ӧд со и сиктса мукӧд семьяясын олӧм-вылӧмыс тадзи артмӧ. Мыйӧн сӧмын бордъясясны ныв-пияныс, пыр жӧ эновтӧны гортнысӧ. И йывмӧ-йывмӧ налӧн сиктыс. Важся короминаясын кольӧны овны сӧмын пӧрысьяс. Воас, гашкӧ, и сэтшӧм кад, кор и сиктыс нин оз коль. Оз коль и бать-мамлӧн кыв вылын сёрнитысьыс. Мыйла нӧ тадзи артмӧ олӧмас? Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь Ладьӧ да оз аддзы аслас юалӧмъяс вылӧ вочакывсӧ. И кымын татшӧм шуштӧм вой колляліс сійӧ аслас вольпасьын. Сӧмын тай асывводз кежлас ныровмунлывліс.
Но со тайӧ шондіа тувсовъя асывнас ябырлӧн мичаа сьылӧмыс садьмӧдіс пӧрысь Ладьӧӧс да вӧтліс сылӧн юрысь шуштӧм мӧвпъяссӧ. Пӧрысь Ладьӧ таво сідзжӧ лӧсьӧдіс ябыръяслы позъяс. Кӧть эськӧ оз нин вӧлі надейтчы, мый найӧ овмӧдчасны сылӧн керка бердӧ. Но эз збыльмыны сылӧн жугыль мӧвпъясыс. Со тай кутшӧм гажаа сьылӧны.
И ӧні пӧрысь Ладьӧ кывзіс ябыръясӧс да син водзас тӧкӧтьӧӧн прӧйдитіс сылӧн став олӧмыс. Збыльысь ӧд кутшӧм кыпыд да гажа водзті вӧлі тайӧ керкаас. И со ӧні колис ӧтнасӧн. Но карӧ сійӧс оз жӧ кыскы. Сэк жӧ и ябыръяс бӧр воисны татчӧ. Сідзкӧ оз на омӧльтны пӧрысь Ладьӧӧс. Сідзкӧ кутас на и сійӧ овны аслас гортын, кытчӧдз ен сетас. Кытсюрӧ дзоньталыштас-лӧсьӧдыштас. Вын-эбӧсыс эмышт на. Ябыръяс кӧ воисны, сідзкӧ тайӧ керкаас олысьыс лоас на. Збыль ӧмӧй сійӧ весьшӧрӧ пессис олӧм чӧжыс. И некод водзӧ кежлӧ татчӧ оз овмӧдчы. Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь Ладьӧ да сьӧлӧмас сылӧн чужӧ ыджыд эскӧм. А тайӧ эскӧмсӧ вайисны ябыръяс.
