ИЧӦТИК КАРАБЪЯС

Кӧть и ытва вӧлі, но век жӧ позис казявны, мый теплоход воис нин ю йылӧ. Пыр векняммисны тувсов ваӧ дзебсьӧм юпӧлӧнса видзьяс. Пыр вывлань кыптісны да топалісны козъя-пожӧма берегъяс, быттьӧ зілисны йӧртны ышмысь юсӧ воргаӧ. Но ачыс юыс эз на кӧсйы сетчыны да зілис быттьӧкӧ чеччыштны берегъяссьыс. И сэк жӧ гӧгӧрвоис нин, мый тайӧ сылы ӧдвакӧ удайтчас. Пыр этшаджык и этшаджык паныдасьлісны сійӧс пӧткӧдысь ичӧтик вӧрса юяс. Та вӧсна вочасӧн чинны кутіс сылӧн выныс да сійӧ ыръянитӧм дорысь шуис раммыштны да кутыштны асьсӧ.

Чукыль сайсянь тыдовтчис тайӧ кузь ю вылас медбӧръя ичӧтик Парма грезд, кытчӧ и тэрмасис груз тыра теплоход. Сійӧ кайлывліс татчӧ вонас ӧтчыдысь, ыджыд ва дырйи вайлывліс во гӧгӧр кежлӧ сёян-юан, кыйсян угоддьӧяс, кӧм-паськӧм, гортын вӧдитчан кӧлуй, а нулывліс бӧрсӧ войвывса пармалысь да юлысь озырлунъяссӧ: звер куяс, сола чери, нӧшта ӧттор-мӧдтор. Ю воссьӧм бӧрас теплоходсӧ терпитны позьтӧма виччысисны грездса олысьяс. Арталісны лунсӧ да весиг чассӧ, кор ю чукыль сайсянь тыдовтчас тӧдса теплоходлӧн мыгӧрыс. Сылӧн волӧмыс грездын вӧлі кыпыд праздникӧн. Сійӧ ёнджыкасӧ и йитліс грездсаясӧс ыджыд олӧмыскӧд. Бур туйяс татчӧдз эз на удитны нюжӧдны. Сӧмын гежӧдіника гожӧм помланьыс, кор косьмылісны нюръяс, да тӧв шӧрнас татчӧ кежавлісны быдлаӧ сибалысь джуджыд кӧлесаа машинаяс. А гӧгӧр уна дас да сё верст вылӧ нюжаліс парма.

Грездса войтырлӧн став олӧм-вылӧмыс вӧлі йитчӧма пармаыскӧд да юыскӧд. Лым усьӧм бӧрын мужичӧйяс уна вежон кежлӧ ветлывлісны вӧравны. Нывбабаяс горт гӧгӧр ноксисны. Гожӧмнас ставӧн ӧтвылысь вотчисны, чери кыйисны, гортса скӧтлы кӧрым заптылісны. Грездсаяс пыдди пуктылісны ассьыныс уджнысӧ, олісны важся пӧль-пӧчьясӧн на лӧсьӧдӧм ӧбича серти. И ставыс артмыліс налӧн тӧлкӧн-ладӧн.

Со мый вӧсна теплоходса капитан Пантелей Акимович, кыдзи ыдждӧдлісны сійӧс Парма грездсаяс, сьӧлӧм доймытӧдз жӧ виччысис аслас важся тӧдсаяскӧд аддзысьлӧмсӧ. Медым теплоходлӧн недыр сулалігмоз (а тані збыльысь дона вӧлі быд здук, ю йылад ваыс зэв ӧдйӧ туліс, но ӧдйӧ жӧ и ямліс) сёрнитыштны татчӧс войтыркӧд, висьталыштны налы бӧръя выльторъяссӧ, кывзыштны важся вӧралысьяслысь сьӧлӧмӧдз мӧрччана казьтылӧмъяс. Тайӧ аддзысьлӧмъяс бӧрас Пантелей Акимович весиг кыптывліс ловнас. Нимкодь вӧлі сыысь, мый эмӧсь на свет вылас войтыр, кодъяс зільӧны видзны найӧс кытшалысь вӧр-васӧ, тӧлкӧн-ладӧн уджалӧны да олӧны зык-шумтӧг, ас выланыс надеяӧн.

Чукыль сайсянь тыдовтчӧм бӧрын теплоход кузя до гораа тутӧстіс, сэсся кутіс ньӧжйӧник матыстчыны береглань. А сэні пасьтала нин сулалісны сиктса войтыр, кодъяс талун кежлас вӧлі нарошнӧ вӧччӧмаӧсь да нимкодьпырысь шенасисны кияснаныс. Эз весьшӧрӧ ло налӧн виччысьӧмыс. Пантелей Акимович гӧгӧрвоис, мый вӧчсьӧ ӧні грездса войтырлӧн сьӧлӧмъясын. Кителя да фуражкаа сійӧ тэрмасьӧмӧн петіс берег вылӧ да гора гӧлӧсӧн чолӧмасис чукӧртчӧм йӧзкӧд:

— Видза оланныд, видза оланныд, менам донаясӧй!

— Видза-видза!— шуасисны Парма грездса олысьяс капитанкӧд киасьӧм бӧрын.— Быдса во ӧд эгӧ аддзысьлӧй. Синмӧс моз нин кыйӧдім-виччысим тэнсьыд теплоходтӧ. Мися, оз нин таво волы да.

Пыр жӧ берег дорын пансис гажа сёрни. Томджыкъяс отсалісны ректыны воӧм грузсӧ, олӧмаджыкъяс тэрмасьтӧг варовитісны капитанкӧд. Налы вӧлі мый йылысь сёрнитны ӧта-мӧдныскӧд. Во чӧжнад унатор чӧжсис. Сэсся ӧд бара быдса во теплоходыд оз волы. Быдӧн зілис висьтавны капитанлы мыйкӧ ассьыс, медся мӧрччанасӧ. Бура дыр кыссис грездсаяскӧд тайӧ сёрниыс пирӧга-шаньгаӧн гӧститӧдчигмоз.

И друг капитанлӧн синмыс уси берег дорын ноксьысь челядь чукӧр вылӧ. Найӧ ӧта-мӧд костаныс вензьӧмсорӧн, горзігтырйи лэдзалісны ва вылӧ паруса ичӧтик карабъяс. Тувсовъя вильыш тӧлыс ворсӧдчис парусъяснас. И ичӧтик карабъяс то ылыстчылісны, то бӧр матыстчылісны береглань. Гашкӧ, верстьӧ мортлы и эз ёна мичаӧн петкӧдчыны тайӧ ас вӧчӧм карабъясыс. Но Парма грездса челядьлы ӧні наысь мичаджык чачаясыс сэсся эз вӧвны. Налӧн синъясын тыдаліс помтӧм шудлун. Челядь весиг эз казявны верстьӧяслысь ноксьӧмсӧ, сэтшӧма найӧс кыскисны ас киясӧн вӧчӧм карабъясыс. Медсясӧ вензисны сы йылысь, кодлӧн карабыс медтэрыб да медылӧ мунас.

Тайӧ весиг вӧрзьӧдіс Пантелей Акимовичӧс, коді сюся видзӧдіс челядьлӧн ворсӧм бӧрся. Ӧд орччӧн со кутшӧм мича теплоход, а челядь котыр быттьӧ оз аддзыны сійӧс, уськӧдчӧмаӧсь асланыс карабъяс дінӧ. И сэки капитан эз вермы терпитнысӧ да матыстчис ворсысь челядьланьӧ. Сійӧ ӧд коркӧ татшӧмӧн жӧ вӧлі да тадзи жӧ ворслывліс.

— Но мый, ордйӧдасны оз тіян карабъясыд менсьым теплоходӧс?— нюмъялігмоз юаліс Пантелей Акимович медся збойыслысь, еджыд юра вильыш синъяса детинкалысь.

Мӧдыс вомсӧ паськӧдӧмӧн да синъяссӧ ыдждӧдӧмӧн видзӧдліс сьӧд кителя да сьӧд фуражкаа капитан вылӧ, коді быттьӧ мойдысь петіс челядь чукӧр шӧрӧ. Сійӧ ӧні збыльысь вӧлі Ен кодь. Весиг эз эскыссьы, мый капитан шыӧдчас кутшӧмкӧ зырымбедьяс дінӧ. А со тай матыстчис да сёрнитӧ накӧд. Ӧд грездса челядь нарошнӧ заводитісны ворсны карабъяснас теплоходыскӧд орччӧн, мед и теплоходсаыс да, гашкӧ, и ачыс капитаныс, донъяласны зонпоснилысь вӧчӧмторъяссӧ.

Сэтшӧм окота налы вӧлі ошйысьыштны. И со тай эз ло весьшӧрӧ. Збыльмис налӧн гуся мӧвпыс. Ачыс капитаныс матыстчис. А ӧд ворсіганыс челядь унаысь гусьӧник видзӧдлывлісны мичасьыс-мича теплоход вылӧ, но тӧдісны, мый сэтчӧ налы туйыс пӧдса. А, гашкӧ, и абу?

Нӧк кодь еджыд юрсиа детинка видзӧдліс капитан вылӧ, кыскыштіс нырсӧ да шуис:

— Тӧлыс кӧ эськӧ ёнджык вӧлі, миян карабъясыд и збыльысь панйисны теплоходтӧ.

Пантелей Акимович весиг серӧктіс зонкалӧн тайӧ шуӧм вылас да содтіс:

— Збыльысь ӧд вермисны панйыны. Со кутшӧм найӧ тювкӧсӧсь. А менам теплоходыд укшальсьыс-укшаль.

Пантелей Акимович ляпкӧдчис зонка дінӧ:

— Кыдзи нӧ тэнӧ шуӧны, збой детинкаӧй?

— Пантильӧн, — чӧла вочавидзис зонка.

— Сідзкӧ, ми тэкӧд тьӧзӧяс, — бара серӧктыштіс капитан.

— Менӧ сідзжӧ Пантильӧн шуӧны.

Сэсся чӧв олыштіс да юаліс:

— Мый, воӧны сьӧлӧм вылад тайӧ карабъясыс?

— Дерт жӧ, — вочавидзис ичӧтик Пантиль.

— А коді мичаджык? Менам теплоходӧй али тіян карабъясыд?— эз ӧвсьы капитан.

Ичӧтик Пантиль дыр мӧвпаліс, видзӧдіс то теплоход вылӧ, то аслас киясӧн вӧчӧмтор вылӧ да медбӧрын шуис:

— Теплоходыд, дерт, мичаджык.

— Но и тіян карабъясыд зэв жӧ мичаӧсь, — ошкыштіс зонкаӧс капитан.

— А кодӧн тэ кӧсъян лоны, быдман да, — чӧв олыштӧм бӧрын юаліс ыджыд Пантелей ичӧт Пантелейлысь.

— Тэ моз жӧ капитанӧн, — тайӧ пӧрйӧ зэв збоя да падъявтӧг вочавидзис зонка.— Кӧсъя, кор верстьӧ лоа, аслам караб вылын став море-океансӧ кытшовтны, ставсӧ аддзывны.

— Ассьыд грездтӧ да парматӧ вунӧдан?— читкыртліс синъяссӧ зонка вылӧ Пантелей Акимович.

— Ме гожӧмъяснас сӧмын кута море-океантіыс ветлыны, а тӧв кежлас гортӧ мӧда волывлыны, — эз шӧйӧвош ичӧтик Пантиль.

Капитан нюммуніс детинкалӧн тайӧ кывъяс вылӧ. Збыльысь, сюсь зонкаӧн быдмӧ Пантильыс. Мед нӧ сы ног артмас. Гашкӧ, и лоас капитанӧн да аддзылас море-океанъяс, ылі странаяс, мичасьыс-мича каръяс, вӧвлытӧм быдмӧгъяс да тӧдтӧм звер-пӧткаӧс.

И друг сылӧн юрас вирдыштіс ӧти мӧвп. Теплоход вылысь грузсӧ удитісны нин ректыны. А мый эськӧ, пуксьӧдлыны кӧ сэтчӧ грездса челядьӧс да кытш-мӧд вӧчны тувсов ва вывті, мед нэм кежлӧ кольӧ налӧн казьтылӧмыс тайӧ лун йывсьыс.

— Кӧсъянныд гуляйтыштны теплоходӧн?— шыӧдчис сэки Пантелей Акимович зонпосни дінӧ.

— Кӧсъям, кӧсъям!— пыр жӧ горӧдісны найӧ.

— Сідзкӧ, пуксьӧй ӧдйӧджык, кадыс оз виччысь, — содтіс капитан.

Челядьлы, майбыр, оз ков вӧлі тшӧктыны. Тӧкӧтьӧӧн кавшасисны теплоход вылӧ. Пантелей Акимович тэрмасьтӧг вӧчис некымын кытш ва вывті, ветліс увлань и вывлань, сетліс кутчысьны зонкаяслы веськӧдлан штурвалӧ. И, дерт жӧ, аслас тьӧзӧлы. Кутшӧм нимкодь вӧлі зонпоснилы теплоход вылысь чеччӧм бӧрын. Татшӧм праздник йывсьыс найӧ весиг эз кужлыны мӧвпыштлыны. Кутшӧм паськыд да визув налӧн юыс ытва дырйи!

А гожӧмнас ӧд сійӧс кӧнсюрӧ келӧмӧн позьӧ вуджны. Кутшӧм тэрыб да вына теплоходыс. И ньӧти абу укшаль. Весьшӧрӧ капитаныс шуӧ. Налӧн карабъясыд эськӧ збыльысь эз вермыны вӧтӧдны теплоходтӧ. Капитаныд, тыдалӧ, сӧмын бурпырысь сералыштіс на вылын, мед эз лӧгасьны. И челядь крут берег вывсянь дыр на ӧвтчисны ылыстчысь теплоходлы, кытчӧдз сійӧ эз вош чукыль сайӧ.

Долыд вӧлі тайӧ пӧрйӧ и аслыс капитанлы, Пантелеймон Акимовичлы. Сійӧ быттьӧ выльысь воліс тайӧ лунас челядьдырас. Тадзи жӧ ӧд коркӧ сійӧ лэдзавліс ва вылӧ карабъяс. А сэсся лоис капитанӧн. И кымын во нин кывтӧ-катӧ тайӧ ю кузяыс, кодысь донаыс сылы сэсся абу. Тайӧ юыс ӧд и лои сылӧн став олӧмӧн, нимкодясянторйӧн да тӧжд-дойӧн. Мед жӧ и сылӧн ичӧт тьӧзӧлӧн збыльмас мӧвпыс. Лоас капитанӧн. Да, гашкӧ, коркӧ вежас на и сійӧс, ыджыд тьӧзӧӧс. Да мед жӧ и тайӧ юыс сылы лоӧ сэтшӧм жӧ донаӧн, кутшӧм дона ас киясӧн вӧчӧм ичӧтик карабыс.