ИЗ БАГАТЫРЪЯС

Эм Войвыв Ураллӧн рытыв бокас куим джуджыд изъя мыльк. Ылісянь видзӧдан да налӧн мыгӧръясыс дзик морт ногаӧсь. Неуна мышкыртчӧмаӧсь лунвывлань чужӧмбанӧн да кодӧскӧ терпитны позьтӧма виччысьӧны. А ӧд збыль сідзи и эм. Тайӧ куим из багатырыс уна нэм чӧж нин виччысьӧны ас войтырсянь отсӧг. Мед сэсся выльысь ловзьыны да бара лоны мортъясӧн. Коркӧ зэв нин важӧн найӧ ловъяӧн и вӧліны. Сӧмын збыльмас-ӧ виччысьӧмыс, сьӧкыд шуны...

...А вӧлі тайӧ уна нэм сайын. Весиг пӧльяслӧн пӧльяссянь нин эз волыны сійӧ лоӧмторъяс йывсьыс кутшӧмкӧ юӧръяс. Сӧмын помнитӧны сы йылысь Гӧрд Шонді, Кӧдзыд Войпель да важся Урал из.

Ылі Войвылын сэки вӧлӧма сэтшӧм жар, мый сэтчӧс саридзас ваыс шонавлӧма кунва кодьӧдз. Со и дивӧ кодь быдсяма быдмӧгыс тані быдмылӧма да став сикас зверыс овлӧма. Йӧзыс ветлӧдлӧмаӧсь дзик пасьтӧг. Кутшӧм нӧ паськӧм колӧ шоныд дырйиыд. И сёян-юан вӧсна налы оз вӧлӧм ков ёна тӧждысьны. Тшукӧдан муас бедь. Вежон мысти нин сыысь быдмӧ ыджыд пу, кӧні ӧшалӧны кисьмӧм яблӧгъяс, апельсинъяс, мандаринъяс. Сёй, майбыр, мыйта колӧ. А пӧткаыс да зверыс ачыс горт дорӧдзыс локтӧ. И дзик ставыс вӧлі тырмӧ йӧзыслы.

Но буретш тайӧ дӧвӧль олӧмыс и тшыкӧдіс, тыдалӧ, войвывса войтырӧс. Найӧ сэтшӧма дышмисны, мый дзикӧдз эновтчисны став сикас уджысь да мӧвпалісны сӧмын гажъялӧм йылысь. Сэсся пыр ёнджыка кутісны ошйысьны ёрта-ёрт водзас, коді озырджык, вынаджык да пелькджык. Весиг вензьӧмӧдз волывлісны. Медбӧрын кутісны завидьтыны ӧта-мӧдныслы, сины матыссаяслы быдсяма омӧльсӧ. И быри-воши войвывса войтыр костын тӧлка-лада олӧмыс.

Тӧдмаліс та йылысь Медыджыдыс да шуис бӧр бергӧдны войвывса войтырӧс веськыд туй вылӧ. Мед пӧ сэні олысьяс уна сьӧкыдлун венӧм бӧрын бара ӧтувтчасны да выльысь важ бур олӧмас воӧдчасны. Ӧні вӧлі ставыс на сайын, сяммасны-ӧ.

И со Медыджыдыс мӧдӧдіс войвывса олысьяслы паныд зэв скӧр, ён да яр йи багатыръясӧс, кодъяс пондісны кынтыны став ловъя ловсӧ. Некодӧс найӧ эз жалитны: ни верстьӧ йӧзӧс, ни ичӧт кагаӧс, ни звер-пӧткаӧс, ни мича быдмӧгъясӧс.

Войвывсаяс эськӧ водзсасисны жӧ йи багатыръяслы паныд. Но найӧ эз нин вӧвны коркӧя кодь ёнӧсь. Дӧвӧль олӧмыс вӧчис верстьӧ мужичӧйясӧс кага кодь нэриникъясӧн. Сэсся кыдзи нӧ позьӧ вермасьны вӧрӧгыдкӧд ӧткӧн-ӧткӧн, важӧн кӧ нин найӧ вунӧдісны ӧтувъялун йылысь. Пыр ылӧджык и ылӧджык лунвывлань вӧтлісны йи багатыръяс войвылын олысьясӧс. А найӧ ӧткӧн водзсасигад пыр этшаджыкӧн кутісны кольны.

Дерт, и войвывсаяс пӧвстын эз вӧвны ставӧн сэтшӧм полысьӧсь да бӧбӧсь. Петкӧдчисны и на коласын повтӧм, тӧлка да ыджыд сьӧлӧма йӧз. Торйӧн нин нималісны куим вок: Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син. Куимнанныс быттьӧ муысь тэчӧмаӧсь, зэв смелӧсь да помтӧм вын-эбӧсаӧсь.

Ӧтчыд куим вок корисны чукӧртчыны кольӧм нин войтырсӧ ӧтлаӧ да шыӧдчисны на дінӧ сьӧлӧмсянь петысь кывъясӧн:

— Кывзӧй, бур йӧз, миянӧс. Ми ӧні, куим вок, веськӧдчам бӧр войвывлань, кӧні неважӧн на овлісны миян пӧль-пӧчьяс. Пондам куим во тышкасьны йи багатыръяскӧд. Тайӧ каднас тіянлы колӧ дугдыны вензьыны ас костаныд, бӧр ӧтувтчыны да локны миянлы отсӧг вылӧ. Оз кӧ ло отсӧгыс, ми колям сулавны из мыгӧръясӧн буретш сэні, кӧні и панам тышсӧ йи багатыръясыскӧд.

Сувтіс сэки войвывса войтыр пӧвстысь медпӧрысьыс, синтӧммӧм нин да дзор юрсиа Павӧ да шуис:

— Аттьӧ тіянлы, куим воклы, мый сетанныд кад бӧр воӧдчыны миянлы ӧти кывйӧ да отсавны бергӧдчыны важас тӧлка-лада олӧмлань. Мед жӧ збыльмас тіян бур кӧсйӧмныд.

А сэсся Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син муӧдзыс копыртчылісны ас войтырлы да мӧдӧдчисны войвывлань косясьны йи багатыръяскӧд.

И пансис Войвыв Урал Из бердын чорыдсьыс-чорыд тыш. Скачӧн гӧнитісны яр бушковъяс. Биа ньӧвъясӧн лыйсисны чим сьӧд кымӧръяс. Пашлякыс кынтыліс мусӧ сьӧлӧмӧдзыс. Грыма-грамакылӧмӧн киссисны Урал излӧн ёсь йывъясыс. Мыйсӧ кӧть эз вӧчны йи багатыръяс, но Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син эз сетчыны налы. Сӧмын кось мунігӧн корсюрӧ видзӧдлывлісны лунвывлань, оз-ӧ нин лок отсӧгыс.

А сэк кості войвывса войтыр дзикӧдз вунӧдісны куим воклӧн корӧм йылысь да бара кутісны пурсьыны-вензьыны. Быдӧн ас йывсьыс мӧвпаліс да чайтіс, мый Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син и натӧг вермасны йи багатыръястӧ. Кымынысь кӧть на дорӧ эз шыӧдчыв медпӧрысьыс, синтӧм да дзор юрсиа Павӧ, но ставыс вӧлі весьшӧрӧ. И сэки бӧрддзис синтӧм Павӧ да шуис:

— Каитчыны ӧд кутанныд, мый онӧ кывзӧй менӧ. Медыджыдыс ёрас ставнытӧ кывзысьтӧмсьыд да дурка олӧмсьыд. Кватитчанныд, да сёр нин лоӧ.

Но сы гӧгӧр сулалысьяс сӧмын лёкысь серӧктісны пӧрысь Павӧлӧн кывъяс вылӧ.

А сэк кості коли во дай мӧд. Коймӧдыс нин кутіс помасьны. Пыр тшӧкыдджыка бергӧдчывлісны лунвывлань чужӧмбанӧн Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син. Виччысисны отсӧгсӧ. Но сійӧ век эз вӧв. Сэк жӧ кум вок эбӧстӧммыны кутісны чорыд тышас.

Тайӧс аддзӧм бӧрын йи багатыръяс пондісны серавны Ён ки, Тэрыб кок да Сюсь син вылын:

— Тӧдам ӧд, кодӧс виччысянныд. Весьшӧрӧ. Некод оз лок отсӧг выланыд. Тіян йылысь важӧн нин вунӧдісны.

И дрӧгмунісны тайӧ кывъяс бӧрас куим вок. Ӧд бӧръя здукӧдзыс найӧ век на мыйӧкӧ эскисны. Но со колис куим во, а ас войтыр сідзи эз и локны отсӧг вылӧ. И сэтшӧма шогӧдіс найӧс, мый пыр жӧ шогысла да майшасьӧмысла измисны куимнанныслӧн сьӧлӧмъясыс. А сэсся и асьныс найӧ пӧрисны изъя мыгӧръясӧ.

Тайӧс аддзӧм бӧрын гораа серӧктісны йи багатыръяс да уськӧдчисны муртса нин ловйӧн кольӧм войвывса войтыр вылӧ. Кватитчисны эськӧ мӧдъясыс, но сёр нин вӧлі. Сідзи и ковмис пышйыны налы, коді кытчӧ удитіс, йи багатыръясысь. Дзебсисны пыді пармаӧ, му пытшкӧ. Полӧмпырысь виччысисны, кор прӧйдитас тайӧ грӧзыс. А йи багатыръяс бура дыр на ыджыдалісны войвывса войтырлӧн му вылын, ставсӧ пусь-пасьвартісны. Медбӧрын дӧзмисны жӧ да бӧр бергӧдчисны гортаныс, Ылі Войвылӧ.

Сӧмын сэки ловйӧн кольӧм войвывсаяс петісны дзебсянінъясысь да шемӧсмисны ставсӧ аддзӧм бӧрын. Ёна эськӧ пинялісны асьнысӧ, каитчисны дурка олӧмысь. Но киссьӧм ватӧ ӧд он нин курав. Сэксянь и кутіс кадысь кадӧ кӧдздӧдлывлыны войвылын. Кыськӧ друг виччысьтӧг волывлісны йи багатыръяс да тӧкӧтьӧӧн кынтылісны став ловъя ловсӧ. Найӧ вочасӧн и велӧдісны видзчысьӧмӧн да водзӧ вылӧ видзӧдӧмӧн овны войвывса йӧзӧс.

А Ён килӧн, Тэрыб коклӧн да Сюсь синлӧн из мыгӧръясыс сідзи и колисны сулавны Урал из бердын. Куим из багатыр ӧнӧдз виччысьӧны, кор воласны на дорӧ ас войтырыс да отсаласны бӧр ловзьыны.