ИВАН — ОХОТНИК ПИ


Важӧн олісны-вылісны охотник Семен гозъя. Олісны найӧ сиктсьыс бокын, кӧнкӧ хуторын. Верст квайт сайын вӧлі кар.

Челядь налӧн некод эз вӧв, пӧрысьмӧны нин вӧлі и шогсьыны кутісны: кыдз пӧ ми водзӧ кутам овнысӧ, кодкӧ кӧ вӧлі, бурджык эськӧ вӧлі да. Коркӧ-некоркӧ налӧн чужис пи, да зэв радӧсь лоисны. Налӧн, тайӧ гозъяыслӧн, карас олӧ вӧлі рӧдственник сар, кутшӧмкӧ ылысса рӧдня нин, и кутісны корны сійӧс вежайӧ, пыртны кагасӧ.

Поп дінӧ нуӧдісны пыртны, ним пуктісны Иван. Зэв радӧсь найӧ, пи лоис да, оз и эновтлыны некор, качайтӧны. Быдмыны кутіс пи бура. Бать-мамлы рад лои и вежайлы рад.

Но, шуӧны тай, мойдын висьтавны регыд, а коли во сизим-кӧкъямыс. Бать век вӧралӧм помысь олӧ, мукӧд ремеслӧ оз тӧд. Коркӧ-некоркӧ батьыс кулі, колины найӧ мама-пиа. Пилы вӧлі кӧкъямыс ар. Олӧмыд сэсся налӧн омӧльтчыны мӧдіс. Мам кутіс пӧрысьмыны жӧ, уджавны оз нин вермы. А вежай сар эз жӧ кут отсавны. Бать кувтӧдзыс век вӧлі мыйӧнкӧ да отсалӧ.

Коркӧ мамыс и шуӧ пилы: но пӧ, пиӧ, нинӧм тай эз кут артмыны. Батьыд кулі, нинӧм нин ме уджавны ог вермы. Важӧн ӧд батьыд вӧравліс да ми сы помысь и овлім.

Пи и шуӧ мамыслы: кӧні пӧ менам батьыс вӧравліс?

Мамыд и висьталӧ:

— Тан ӧд кӧнкӧ сылӧн пасъясыс да ӧд он аддзы. Вай ме тэныд дозмӧр лэчьястӧ вӧча, тэ мун да и сиась.

Мамыс сылӧн лэчьяс вӧчис и тшӧтш кӧсйӧ мунны пикӧд. Пиыс и шуас: тэ пӧ, мамӧ, он ков, ме ӧтнам муна. Пи муніс, кытшлалыштіс, воис вӧр дорӧ да пуӧ лӧсыштіс, и мунӧ водзӧ. Кутшӧм бурджык местаяс воасны, сэтчӧ и лэч вӧчӧ.

Иван ӧти лун сідз сиасис дай мӧд лун сиасис, дай коймӧд лун сиасис. Мамлы зэв рад лои, мый пи вӧрӧ ветлыны мӧдіс. Мамыс и шуӧ:

— Но, пиӧ, шойччы сэсся. Батьыд вӧлі лун-мӧд сиасьӧ дай оз ветлы.

Пи шойччис ӧти лун, а аскинас муніс кыйсьыны. Тан сылы сюри нёль сьӧла. Бӧр мӧдіс туй кузя. Дженьыд туяс воис, да сылы паныдасис дед. Кӧн нин пӧ, Иван, вӧлін?

Иван и висьталіс: пас туй пӧ кыйны кайлі. Мыйкӧ пӧ нӧ сюри эз? Нинӧм пӧ эз сюр.

Дед и шуӧ: вай пӧ юкам шӧри.

Иван повзис, нопсьыс перйис сьӧлаяссӧ. Кык сьӧла дед босьтіс, а мӧд кыксӧ сетіс Иванлы.

Иван локтіс гортӧ, мамлы зэв рад лои, мый пи кык сьӧла кыйӧма. Аскинас нуисны вежайлы кык сьӧла, а сы пыдди сійӧ сетіс няньтор. Иван мӧдысь кайис кыйны. Сылы сюри кӧкъямыс сьӧла дай кык дозмӧр. Мӧдіс лэччыны пас туй кузяыс. Сійӧ жӧ местаас бара дед паныдасис сылы. Шуис бара Иванлы:

— Вай, мый сюри, шӧриӧн юкам.

Иван ректіс нопсӧ, и юкисны шӧри. Дед сэсся сылы нинӧм эз шу.

Иван коркӧ гортас воис, мамыслы вайис нёль сьӧла да ӧти дозмӧр. Мамлы зэв рад лои.

— Но, — шуӧ, — пиӧ, бара на тшыглы ог кулӧ, шедны, тыдалӧ, тэныд мӧдіс. Батьыд тадз жӧ вайлывліс.

А Иван дедкӧд паныдасьлӧмсӧ мамлы эз висьтав.

Коймӧдысь кайис Иван кыйны, да сылы зэв уна сюри, ноп тырыс. Бӧр мӧдіс гортас лэччыны да кытӧн дедыд паныдасьлывліс, сэті туй вывсьыс кежаліс бокӧ. Но дедкӧд всё равно паныдасис.

— Вай, — шуӧ, — ещӧ юксям.

Иванлы быть лои юкны, дедысь полӧ, том на вӧлі да.

Юксисны, да Иван мӧдіс гортӧ. Дедыд и шуӧ: Иван нӧ, виччысьлы. Тэ, шуас, меным куим пӧв бур вӧчин, а ме пӧ тэныд мыйӧн мынтыся? Менам, шуас, эм куим ныв. Ӧти ныв зарниӧн вурӧ, шӧвк садитӧ, мӧд ныв бур кагаяс вайӧ, шӧвк юр пыдӧсаясӧс, нимыс Елена Прекрасная. А коймӧд ныв бур нянь пӧжалӧ, нимыс Марпида. Ме, шуас, сета тэныд куим письыс любӧйӧс, коді тэныд колӧ гӧтыр вылад. Лок, шуас, видзӧдлам менсьым гортӧс.

Иванкӧд мунісны найӧ верст мында вӧрӧд да воис ты. Дед висьталӧ:

— Ме тані и ола.

Дед ваӧ пырис дай вошис. Коркӧ ваысь бӧр петіс.

— Иван, — шуас, — лок видзӧдлы невестаястӧ, коді кажитчас.

— Ме, — шуӧ Иван, — ог лысьт.

Дед ваысь петіс, а платтьӧыс дзик кос.

— Но, — шуас, — ме нуӧда тэнӧ пас туй вылад бӧр.

Пас туй вылӧ дед вайис Иванӧс дай шуас: лок пӧ аски корасьны вежайыдкӧд.

Иван гортӧ лэччас, мамлы сьӧлаяс вайис и висьталіс, кыдз ветлывліс да дедкӧд юксьыліс сьӧланас. Нывсӧ пӧ кӧсйис сетны, а ачыс олӧ тыын.

Мама-пиа думайтісны да думайтісны. Сэсся мамыс шуӧ: вай пӧ ветлам вежайыд ордӧ, сьӧлаястӧ босьтам да.

Вежай ордӧ воисны, сьӧлаяс сетісны. Вежай вердіс найӧс. Мамыс сэсся мӧдіс висьтавны: вот пӧ, Иван пас туйсӧ кыйигӧн аддзывлӧма дедӧс, да сійӧ корӧма гӧтрасьны, куим ныв пӧ сылӧн эм.

Вежай сӧгласитчис. Сарлӧн, кӧнешнӧ, эм войско. Босьтіс сійӧ кызь нёль салдатӧс, и мӧдісны аскинас, кытчӧ Иван нуӧдіс. Коркӧ сійӧ вайӧдіс найӧс ты дорӧ.

— Вот, — шуӧ, — тані дедыс олӧ.

А вежай и шуӧ, мый пӧ тэ, йӧймин, коді пӧ ваын олӧ?

Коркӧ старик и быльк петіс васьыс.

— Но, локтӧй, — шуас, — пырӧ.

Но некод оз лысьт пырны ваӧ. Сар сетіс ӧти салдатлы приказ пыравны ваӧ. Мун пӧ пробуйт.

Салдат пырис, недыр мысти бӧр петіс.

— Локтӧй, — шуас, — некутшӧм ва абу.

Коркӧ ӧти салдат пырас, мӧд, сэсся коймӧд и ставныс пырасны. Коркӧ и сар пырис. Воисны керкаӧ — зэв гажа керка. Эм куим ныв, ставныс зэв мичаӧсь. Дед петкӧдіс да, правда, ӧти шӧвк вурӧ, зарниӧн садитӧ, мӧд бур кагаяс вайӧ, коймӧд бур нянь пӧжалӧ.

Найӧ сэк думайтісны, думайтісны, кодӧс босьтны, и Иван решитчис босьтны бур нянь пӧжалысьӧс. Мый пӧ, ми олам гӧля, а сійӧ кӧть кутшӧм пызьысь пӧжалас бур нянь.

Корасисны найӧ, и дед сетіс бур нянь пӧжалысьӧс, Марпида Саревнаӧс. Сэк сэсся найӧ гӧститісны-юисны, чайтісны, ӧти лун коли, а кольӧма вежон. Коркӧ мӧдісны гортӧ, дедӧс тшӧтш босьтісны. Петісны тыысь, а сэн абу ты вӧлӧма, а керка, налы сӧмын тыӧн кажитчӧма.

Нуӧдіс найӧс Иван ас гортас, сар сылы сетіс сёян-юантор. Гӧститісны лун-мӧд, и дед бӧр муніс гортас. Заводитісны овны Иван Марпида Саревнакӧд. Кӧть кутшӧм омӧль пызьысь Иванлӧн гӧтыр пӧжалас — лоӧ шобді нянь кодь. Овны кутісны зэв бура, лои сёян и юан. А Марпида вӧлі зэв мича, Иванӧс ёна жӧ любитіс и.

Коркӧ вежай карӧ гӧститны ас ордас корӧ Иван гозъяӧс. Налӧн эськӧ асланыс ставыс эм, да кыдз он мун, сар корӧма да.

Воасны найӧ сар ордӧ. Сар примитіс зэв бура, гӧститісны, тӧкӧтьӧ коддзыштісны. Гортас нин мӧдісны, и сар ас дінас корис Иванӧс.

— Вот, — шуас, — кутшӧм менам двореч эм, мед сэтшӧмӧс жӧ аски кежлӧ вӧлі стрӧитӧма, ӧкмыс час кежлӧ доложитан, мый приказ выполнитӧма. Он кӧ выполнит — менам сабля, тэнад — юр.

Но Иван нинӧм эз шу, петіс гӧтырыс дінӧ и мӧдісны мунны гортӧ.

Иванлы зэв шог лои. Гӧтырыс юалӧ:

— Мый, Иван, шогсян?

А мый пӧ ог шогсьы, сар, шуӧ, меным тшӧктіс ас кодьыс жӧ двореч стрӧитны, а ог кӧ стрӧит, шуӧ: сылӧн — сабля, менам — юр.

Гӧтырыс висьталӧ:

— Но мед, Иван, эн шогсьы. Узям да ставыс лоӧ.

Водісны узьны, асывнас гӧтырыс чеччӧдӧ Иванӧс.

— Иван, чеччы да мун, эстӧн эм сарскӧй двореч, тэ сэні тӧкӧтьӧ тотшкӧдчышт, гӧтов нин сійӧ, ӧкмыс час лоӧ да доложит вежай сарыдлы, мый приказаниесӧ выполнитін.

Иван муніс и аддзӧ — сарскӧй двореч збыль гӧтов. Пырис сэтчӧ, тӧкӧтьӧ тотшкӧдчыштіс, кор лоис ӧкмыс час, доложитіс сарлы.

Сар лэдзис Иванӧс гортӧ, и бара мӧдісны овны бура.

А сар думайтӧ: «Кыдз тайӧ вӧчис сарскӧй двореч ӧти войӧн?» Пуксьӧдіс дума — сарыдлӧн, видзӧдтӧ, водзті вӧлӧмны думайтысь йӧз.

— Мый, — шуас, — ещӧ Иванлы кутшӧм задание сетны, мед оз вермы вӧчны?

А сарлы, вӧлӧмкӧ, колӧ Иванлӧн гӧтырыс, зэв сійӧ мича да. Кӧсйӧ Иванӧс кыдзкӧ воштыны.

Дума думайтіс дай висьталіс: тэ пӧ, кор Иван воас гӧститны, сет приказ, мед вичко стрӧитас ӧти войӧ, мед поп служитӧ, енъяс мед вӧліны и сись сотчӧ. Тайӧс оз вермы вӧчны, и кералан юрсӧ.

А Иван гозъя олӧны зэв бура. Коркӧ сар ыстіс налы юӧр, мед, шуӧ, воласны гӧститыштны гозъя. Иванлы эськӧ абу окота. Сылӧн аслас ставыс эм: вина и, сёян-юан и, но быть кывзы сар-батюшкоӧс, и мӧдісны бара гозъя сар ордӧ.

Воисны сар ордӧ, сар примитіс, гӧститӧдіс, и кор мӧдісны гортас, корис Иванӧс аслас кабинетӧ.

Вот, шуас, ме сета тэныд задание. Мед аски кежлӧ вӧлі стрӧитӧма вичко, и вичкоас мед поп служитӧ, и вичкосяньыс ме дінӧдз мед вӧлі лӧз гын вольсалӧма. Он кӧ выполнит — менам сабля, тэнад — юр.

Иван бара петіс гӧтыр дінӧ и зэв ёна шогсьыны кутіс: «Кыдз ме тайӧс вӧча, всё равно юрӧс кералас сарыд». Гӧтырыс и юалӧ: мый пӧ, Иван, татшӧма шогсян?

— Кыдз, — шуас, — он шогсьы, сар бара приказ сетіс — аски кежлӧ стрӧитны вичко дай мед поп служитіс, дай вичкосяньыс сарскӧй дворечӧдз мед вӧлі лӧз гын вольсалӧма.

— Иван, — шуас гӧтырыс, — эн шогсьы, тайӧ пустяки, мунам, — шуас, — водам да узям дай ставыс.

Гортӧ коркӧ воисны, водісны. Иван унмовсис, а гӧтырыс ветліс сэтчӧ да носӧвикӧн крест-накрест ӧвтыштіс да вичко лои. И поп лои и туй пуксис сар дінӧдз. Иванӧс коркӧ сійӧ садьмӧдіс асывнас.

— Но, — шуас, — Иван, мун вичкоас да мыйкӧ прӧста тотшкӧдышт. Кор лоас ӧкмыс час, мун бара доложит сарлы, мый приказ выполнитӧма.

Муніс Иван вичкоӧ да ӧкмыс часӧдз оліс, мыйкӧ тотшкӧдыштіс сэн. Ӧкмыс часын доложитіс, мый приказ выполнитӧма.

Сар сувтіс, збыль туй пуксьӧма, лӧз гын вольсалӧма. Сар ыстіс служанкаӧс — видзӧдлы пӧ, поп служитӧ оз. Служанка ветліс и сарлы висьталіс — збыль пӧ, поп служитӧ. Сэсся сар ыстіс Иванӧс.

Сарлӧн сьӧлӧм пузис, кыдз пӧ тайӧ Иваныс вӧчӧ? Но гӧтырыс Иванлӧн колӧ, оз вермы овны сытӧг.

Иван гозъя бара кутісны овны зэв бура. Сар бара дума чукӧртіс и приказ сетіс:

— Колӧ, — шуас, — сэтшӧмтор думыштны, кодӧс Иван оз вермы вӧчны.

Дума думайтіс дай шуис: колӧ пӧ сійӧс ыстыны куим му сайӧ, куим ва сайӧ, сэтшӧмтор мед сійӧ ваяс, кодӧс некод оз тӧд.

Сар бара ыстіс юӧр, Иван пӧ мед волас гӧститны гӧтырыскӧд. Иванлы юӧр воис и бара лои шог: эз мӧд мынны тайӧ вежайысь. Но гӧтырыс тӧдӧ, мый сар кӧсйӧ Иванӧс воштыны, а Иванлы нинӧм оз висьтав. Решитчисны бара мунны. Мунісны, сар бара примитіс, юисны и сёйисны. Иван эськӧ тэрмасьӧ водзджык мунны, мед оз тшӧкты сар бара мыйкӧ вӧчны. Мӧдісны мунны гозъя гортӧ, а сар бара Иванӧс корис.

— Вот, — шуӧ, — ме ещӧ на тэныд задание сета. Аски, — шуӧ, — колӧ мунны тэныд куим му сайӧ, куим ва сайӧ, ветлыны ковмас куим во и меным вайны сэтшӧмтор, кодӧс некод оз тӧд и некод эз аддзыв.

Петіс Иван и проч шогӧ уси. Мӧдісны гӧтырыскӧд гортӧ мунны и гӧтырыс юалӧ:

— Мый, — шуӧ, — Иван, шогсян?

— А кыдз, — шуӧ, — он шогсьы, сар бара приказ сетіс, вот сэтшӧм и сэтшӧмтор вайны.

Гӧтырыс шуӧ:

— Мед, Иван, мунам гортӧ да узям, сэсся мыйкӧ бара лоас.

Но, гортӧ воисны да узисны, аскинас гӧтырыс Иванлы шуӧ: но пӧ, Иван, тайӧ задание ог вермы вӧчны. Навернӧ пӧ ковмас прӧщайтчыны, янсӧдчыны.

Пуксисны найӧ, сёйисны и юисны, и гӧтырыс сетіс Иванлы чышъян.

— На, — шуас, — тайӧс, кор пӧсялан, чышкысян.

И петісны тшӧтш керкаысь. Окасисны да прӧщайтчисны. Гӧтырыс шуӧ: гашкӧ пӧ сэсся ог аддзысьлӧй. Тэ босьт сунис трубича да, кытчӧ сійӧ мӧдас гӧгыльтчыны, сэтчӧ мун.

Сэсся Иваныс и муніс. Сар думайтӧ, Иван пӧ ӧні муніс нин, и ыстіс служанкаӧс корны Марпида Саревнаӧс ас дінӧ. Служанка муніс, а налӧн нин и домыс абу. Коді вӧлі важ домыс, сійӧ толькӧ и эм. Важ дом дінас муніс служанкаыс, некод абу сэн, керкаыс томана. Ӧдзӧсас тотшӧдчис, дай ӧтвечайтӧны керкасяньыс. Гӧлӧсыс Марпидалӧн кодь. Служанка шуӧ: лок пӧ, тэнӧ сар-батюшко корис. Пыр пӧ локта, вочавидзӧ Марпида Саревна. Петігас сійӧ енпельӧсас сьӧвзяс, да дулльыс ӧтвечайтӧ.

Служанка муніс, сарлы висьталіс. Сар час виччысис — эз во, мӧдӧс виччысис — эз во. Ыстіс салдатӧс, пырысьтӧм-пыр жӧ пӧ мед локтас, босьт пӧ сьӧрсьыд да вайӧд.

Салдат воис керка дорӧ, таркӧдчис. Бара сёрнитӧ быттьӧкӧ Марпида Саревна. Салдат висьталӧ, мый сар корис пырысьтӧм-пыр. Он кӧ пӧ лок, ме тэнӧ нуӧда.

Марпида Саревна ӧтвечайтӧ:

— Мун, — шуӧ, — тэ ӧтнад, ме ачым воа. Тэнӧ суӧда туй вылад.

Но, салдат кывзіс, бара муніс сар дінӧ. Сар скӧрмис, ыстіс дзонь войска.

— Мунӧ, — шуӧ, — керка ӧдзӧссӧ жугӧдӧ да вайӧдӧ.

Салдатъяс воисны, ӧдзӧс жугӧдісны, а некод абу. Но, найӧ бӧр мунісны сар дінӧ. Сарлы висьталісны, мый Марпида Саревна абу гортас. Сар и кватитчис, ак пӧ, мунӧмны кыкнанныс. И вежапи пропадитас, и меным гӧтыр эз сюр.

А Иван век водзӧ мунӧ. Во муніс, воис важиник келейка, ичӧтик керка. Одзӧс восьтіс, пукалӧ баб.

— Видза, — шуас, — оланныд.

Лок пӧ, лок, Иван. Выліті воробей эз письтыв, уліті шыр эз письтыв, а дзонь морт, Иван, уси.

Иванӧс сійӧ первой пывсьӧдіс, мыссьӧдіс, вердіс да кутіс юасьны.

— Кытысянь нин тэ, — шуас, — Иван, усин?

Сідз и сідз пӧ, — ассьыс олӧмсӧ ставсӧ висьталіс. Ӧні, шуас, сар мӧдӧдіс судзӧдны сэтшӧмтор, кодӧс некод оз тӧд. Он-ӧ пӧ тэ, бабушка, вермы висьтавны? Ог пӧ, пиӧ. Мун пӧ ещӧ во да, менам эм пӧрысьджык чой, сылысь юав, сійӧ, гашкӧ, висьталас. Но ме, шуас, тэныд сета ӧти загадка. Юаласны кӧ — вӧрас сувтса пуыс унджык или водса пуыс, тэ висьтав, мый водса пуыс унджык.

Иванлы сетіс сунис трубича.

— Кытчӧ, — шуас, — сунис трубичаыс гӧгыльтчӧ, сэтчӧ и мун.

Иван мӧд во муніс. Воас сыысь на важджык келейка. Нитшкӧн ставыс тырӧма. Коркӧ сійӧ пырис да «видза» шуис бабушкалы. Лок пӧ, лок, Иван, кодарсянь нин ветлан? Нинӧм пӧ ог висьтав, первой пӧ верд, да уд да сэки висьтала.

Бабушка пыр жӧ пывсян ломтіс, пывсьӧдіс-мыссьӧдіс, вердіс-удіс да висьталіс:

— Ой, Иван, Иван, уна, — шуӧ, — мунысь вӧлі да этша локтысь вӧлі.

Но, коркӧ узисны, олісны, асыв воис, дай бабушка висьталіс:

— Ме тэныд загадка сета, коркӧ кежлӧ. Юаласны кӧ — кулӧм мортыс унджык свет вылас или ловъя мортыс, тэ шу: кулӧм мортыс унджык.

Сійӧ сідз жӧ сетіс трубича да висьталіс, кытчӧ пӧ трубичаыс мунас, сэтчӧ и мун. Меысь пӧ пӧрысь чой эм да, гашкӧ, сійӧ мыйкӧ висьталас.

Иван коймӧд во муніс. Воис сійӧ сэтшӧм жӧ важ келейкаӧ, муыскӧд тшӧтшъя керка юрыс. Сэтчӧ пырис да зэв пӧрысь баб пукалӧ. Лок пӧ, лок, Иван, кодарсянь нин пӧ усин? Сідз и сідз, шуас, ме локті, сар-батюшко мӧдӧдіс менӧ сэтшӧмторла. Ок, кысь пӧ сійӧс босьтан? Менам пӧ куим пи эм, воасны да тэнӧ сёясны. Ме пӧ тэнӧ некытчӧ дзебны ог вермы, мый вӧчасны вӧчасны. Ме тэныд, шуас, ӧти загадка сета: юаласны кӧ — небесаын кодзув унджык али ваын чери? Тэ шу: небесаын кодзув унджык.

Олыштісны недыр, кодкӧ йиркнитіс, кылӧ, ӧдзӧсас. Вот тайӧ пӧ менам ӧти пи воис, тэнӧ и сёяс, шуӧ бабушка.

Пырис багатыр.

— Уф, уф, уф, — шуас, — русскӧй дук кылӧ. Тайӧ ачыс ас кокнас воӧма.

— Энлы, — шуас Иван, — куштытӧг эн жарит, а культӧг эн сёй.

Мӧдысь йиркнитіс. Мӧд багатыр пырис да сідз жӧ шуис. Иван сідз жӧ ӧтветитіс. Коймӧд вок йиркнитіс, сійӧ медыджыд вокыс воис. Сійӧ жӧ кывъяс шуис. А мамыс сэк висьталіс:

— Тайӧн ӧд артельӧн он жӧ пӧтӧй, а первой ассьыныд сёян-юантӧ сёйӧ.

Мамыс вайис куим ведра вина да куим ӧш туша яй. Найӧ ставсӧ сёйисны. Медыджыд вокыс и шуас: но вай, сідзкӧ, пуксьылам куим вой кежлӧ картіӧн ворсны. И вугыртан кӧ пӧ, сэки сёям.

Пуксисны ворсны. Ворсісны, ворсісны, Иван и вугыртіс. Мамлы горӧдісны — вай пӧ блюдъяс да вилкияс. Иван сэки и садьмис. Но пӧ, вугыртін? Эг пӧ, ме пӧ думайті. А мый пӧ думайтін? Ме пӧ думайті — свет вылас сувтса пуыс унджык али водса пуыс? Но, кодыс нӧ пӧ унджык? Водса пуыс пӧ.

Ичӧт воксӧ ыстісны лыддьыны. Ичӧт вок воис и висьталіс: збыль пӧ, водса пуыс унджык.

Налӧн ӧти вой коли. Мӧд вой пуксисны ворсны. Ворсісны, ворсісны и Иван бара вугыртіс.

Мамлы шуасны:

— Но, вай ӧні блюдъястӧ.

Мам сувтіс, блюдъяс вайис, а Иван век узьӧ. Мамыслы Иваныд жаль вӧлі. Вай нӧ пӧ вилкиястӧ.

Мам вилкияс вайис да вылісянь уськӧдіс блюдъяс, мед Иван садьмас.

Вилкияс зялькнитчисны, и Иван садьмис. Но пӧ, ӧні вугыртін? Эг пӧ, думайті. А мый пӧ думайтін?

— Ловъя мортыс, — шуӧ, — унджык али кулӧм мортыс унджык, тайӧ думайті.

Но, кодыс нӧ пӧ унджык? Кулӧм мортыс пӧ.

Шӧркост вокӧс ыстісны лыддьыны. Воис сійӧ и висьталіс, мый кулӧм мортыс унджык.

Но, налӧн мӧд вой коли. Коймӧд вой пуксисны ворсны. Ворсісны, ворсісны, и Иван чорыда унмовсис. Мамыслысь найӧ блюдъяс корисны. Мам эськӧ вылісянь пукталӧ, мед Иван садьмас, но Иван оз садьмы. Медбӧрын пурт шыбитіс, и Иван садьмис. Но, ӧні пӧ унмовсин, скӧра нин сёрнитӧны.

— Думайті, — шуӧ.

— А мый думайтін?

— Думайті, — шуӧ, — небесаас кодзув унджык али ваын чери.

— Кодыс нӧ унджык? — юалӧны.

— Небесаас, — шуӧ, — кодзулыс.

Медыджыд вок муніс лыддьыны. Лыддис, лыддис, воис да висьталіс: да, збыль пӧ, небесаас кодзулыс унджык. Но пӧ всё равно сёям, вай пӧ пӧрччысь. А мый пӧ ӧні менӧ сёянныд, ӧні пӧ ме няйт. Подӧн локті куим во. Бурджык, шуас, менӧ пывсьӧдӧ, приятнӧйджык лоӧ сёйныс.

Ичӧт воклы найӧ шуасны: мун пӧ нуӧдлы мореас да купайт. Ичӧт вок кватитіс да кыткӧ выліті нуӧдіс. Мореын купайтіс и вайӧдіс. А Иван воис дай чышкысьны мӧдіс. Перйис чышъянсӧ, кодӧс гӧтырыс сетіс, вокъяс аддзисны сійӧс дай юалӧны: кысь пӧ тэныд тайӧ чышъяныс? Тайӧ пӧ меным гортысь мӧдігӧн гӧтыр сетіс. Кысь пӧ тэнад сійӧ гӧтырыд вӧлі?

Иван ставсӧ висьталіс, кыдз гӧтрасис и кытысь гӧтырсӧ босьтіс и кыдз олӧны. Ак пӧ, тэ ӧд миянлы зять лоан. Кытчӧ пӧ ӧні тэнад гӧтырыд муніс? Ме пӧ ог тӧд, ми пӧ торйӧдчим да, гашкӧ, ог нин и аддзысьлӧ.

Иванӧс пасьтӧдісны, кӧмӧдісны, бура вердісны, винаӧн юкталісны дай думайтны кутісны: кыдз пӧ ӧні миянлы сійӧс корсьны?

Мамыс сэк и шуис: вот пӧ, эм ӧти баб, сійӧ став светсӧ тӧдӧ, кӧні коді олӧ и коді мый вӧчӧ.

Но вокъяслы сы дінӧ мунны оз позь, бабушкаыс волшебнича, найӧ волшебникъяс жӧ.

Думайтісны Иван зятьӧс бабушка ордӧ нуӧдны да сійӧ мед юалас бабушкалысь, кӧн олӧ Марпида Саревна. Зятьӧс босьтісны, кыпӧдісны вылӧ, нуӧдны мӧдісны, дай зятьыс шуӧ: ок пӧ, менам шапкаӧй уси.

А вокъяс шуӧны:

— Тэнад шапкаыд колис нин нелямын верст сайӧ шуигкостіыд, — сэтшӧм ӧдйӧ нуӧдӧны.

Вайисны зятьӧс бабушка керка дорӧ. Тэ пӧ юав да бӧр местаад лок, висьтав миянлы, мый бабыс висьталас.

Иван пырис керкаӧ — зэв пӧрысь бабушка паччӧр дорас пукалӧ.

— Кодарсянь нин, — шуӧ, — Иван, усин?

— Уси, — шуӧ, — ме тэ дінӧ локті, бабушка, могӧн. Он-ӧ тӧд, — шуӧ, — кӧні олӧ Марпида Саревна?

Ой, тӧда эськӧ да, ассьыс любовсӧ шыбитӧма да, аддзас кӧ пӧ тэнӧ, пыр и сёяс.

Но, Иван прӧщайтчис бабкӧд и петіс шуринъяс дінӧ, кытчӧ сійӧс вайӧдлісны. Шуринъясыслы висьталіс, мый олӧ тан, Марпидаыс, бабыс ордын, но любовсӧ лэбӧдӧма да аддзас кӧ пӧ менӧ, сёяс.

Шуринъяс думайтісны да, мун, шуӧны, тэ юав, кӧні любовыс, кытчӧ шыбитӧма.

Баб дінӧ бӧр Иван воис.

— Но, бабушка, кытчӧ любовсӧ шыбитӧма, тӧдан он?

— Ог тӧд, пиӧ, — шуӧ. — Час, рытнас воас да юала. Вай, — шуӧ, — ме тэнӧ дзебла гӧбӧчӧ, тэ кывзы, мый висьталас.

Баб Иванӧс дзебис гӧбӧчас ящик пытшкӧ. Коркӧ-некоркӧ воис, грымнитіс, уськӧдчис.

— Уф, уф, уф, — русскӧй дук кылӧ.

А бабушка шуӧ:

— Ачыд кӧнкӧ русскӧй народ пытшкас ветлін да платтьӧад воис дукыс да сійӧ кылӧ.

— А-а, — шуас, — вермас лоны.

Бабушка сійӧс вердіс-юкталіс. Водны мӧдіс, да бабушкаыс юалӧ:

— Марпида Саревна, — шуӧ, — кытчӧ тэнад любовтӧ шыбитӧма?

— Эн юась, бабушка, юртӧ керала.

Но, сэсся бабушка эз лысьт юасьны. Аскинас Марпида Саревна муніс. Иванӧс бабушка лэдзис гӧбӧчысь.

— Но вот, Иван, — шуӧ, — кывлін-ӧ, мый висьталіс?

Кывлі, кывлі пӧ. Бӧр бабушка ордысь петіс Иван. Кытчӧ лэдзисны шуринъясыс, сэтчӧ и муніс. Шуринъясыслы висьталіс:

— Тан эськӧ, да любовсӧ шыбитӧма и зэв скӧр.

Шуринъяс шуӧны: колӧ пӧ судзӧдны вина, кӧть этшаник, но мед крепыд ёна.

Вокъяс судзӧдісны поллитра медкрепыд винасӧ. И сетісны зятьлы. Зять муніс бара бабушка дінӧ, висьталіс:

— Вот, бабушка, этайӧ винасӧ тэ юктав, кор воас. Менӧ гӧбӧчад йӧрт.

Бабушка вина босьтіс и Иванӧс гӧбӧчӧ бара йӧртіс, ящик пытшкӧ. Коркӧ-некоркӧ воис, грымкнитчис Марпида Саревна, пырис и бара шуас:

— Уф, уф, уф, русскӧй дук кылӧ.

Бабушка ӧтвечайтӧ:

— Ачыд ветлан русскӧй народ пӧвстын да сійӧ кувкнитіс дукыс.

— Но, вермас лоны, — шуис.

Бабушка сетіс сылы тшыг вылас винатӧ, а сійӧ чайтіс, юмов вина, кутшӧмӧс юлывліс. Бӧрас бара юыштіс да сёйыштіс и сёрнитны мӧдіс, варовитны воддза дорысь ёна. Иван кывзӧ. Бабушка юаліс:

— Но, кӧн нӧ, кытчӧ тэ любовтӧ шыбитін?

Коддзис дай висьталіс:

— Менам любовыс ыджыд море дорын, ыджыд дуб пытшкын. Дуб пытшкас эм кӧч, кӧч пытшкас эм утка, утка пытшкас эм кольк, кольк пытшкас менам любовыс.

Тайӧн найӧ сёрнияс помалісны и водісны узьны. Аскинас бабушка лэдзис Иванӧс гӧбӧчысь. Шуӧ:

— Иван, кывлін-ӧ?

— Кывлі, — шуӧ.

Иван шуринъяс дінӧ муніс и висьталіс. Шуринъяс сійӧ жӧ часӧ мунісны сэтчӧ, по-волшебски, медыджыд дубсӧ кералісны. Уськӧдчис кӧч, кӧчӧс кутісны, поткӧдісны сылысь кынӧмсӧ. Утка лэбзис, ылӧ нин лэбзис, но кутісны. Уткалысь кынӧм поткӧдісны. Кольк босьтісны и локтісны бабушка керка дінӧ. Иван воис бабушка ордӧ, висьталіс, мый любов сюри, мый пӧ сійӧн вӧчны?

Вот пӧ, ӧні колӧ видзӧдны, кор сійӧ мӧдас пырны, аслыд стен сайӧ сайӧдчыны, а китӧ мыччыны колькнас ӧдзӧс водзас. Сылы кӧ усяс колькйыс син водзас, то бӧр важ кодьыс лоӧ: тэнӧ водзджык аддзас — керыштас юртӧ.

Коркӧ-некоркӧ йиркнитчис, воис керка дінӧ. Иван лӧсьӧдчис, ки пыдӧсас пуктіс кольк, ачыс стен сайӧ сайӧдчис. Кор восьтас ӧдзӧс, сэки и ки нюжӧдны, мед син улас колькйыс усяс первой сылы. Ӧдзӧс воссис да Марпида Саревналы пыр и уси син улас аслас любовыс. Сабляыс кисьыс и уси. Кыдз Иванӧс аддзис, веськыда сьыліас и кутчысис, кымыныськӧ окаліс. Бабушкакӧд прӧщайтчисны, и Иван нуӧдіс сійӧс вокъяс дінӧ. Кор вокъяс аддзисны, зэв радпырысь встретитісны. Гортаныс мунісны мамыс дінӧ да сэтшӧм пир вӧчисны. Чайтісны, вежон коли, а вӧлӧмкӧ, кольӧма нин тӧлысь. Чойлысь юалісны:

— Кыдз ті сэтчӧ веськалінныд, дед ордас?

Чой висьталіс, ӧтчыд пӧ ті ветлігкості куимнан чойнымӧс дед-волшебник нуис. И кык чой сы дінӧ на колисны. Миянӧс видзӧ вӧрын, кор кутас сэт морт мунны, сійӧ местасӧ вӧчас тыӧ. Олам бур домын.

Вокъяс шуӧны: ми пӧ тіянӧс корсям куим во нин да некытысь ог аддзӧ. Сэсся мунісны, кӧн олӧ дед. Дед дінӧ тӧдтӧг воисны и сійӧс виисны. Мунісны сар дінӧ. Сар нинӧм оз тӧд, мый воис сылӧн вежапиыс. Вокъяс мӧдісны сарлысь юасьны:

— Коркӧ тан вӧліс Иван, кытчӧ сійӧ муні?

Сар оз висьтав:

— Ме, — шуас, — ог тӧд.

Иванӧс корасны, и Иван подробнӧя висьталіс, кыдз вӧлӧма. Сарӧс по-волшебски, йӧз тӧдлытӧг пуксьӧдісны вечнӧй катаргаӧ. Иванӧс колисны сэтчӧ Марпидакӧд домас овны. И ӧні на, кӧнкӧ, олӧны.


Гижӧд
Иван — охотник пи
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1