ИВАН ЛУН БӦРЫН
Гортӧ ме вои Иван лун бӧрас нин, буретш вӧлі сиктсаяс корӧсь перйӧны. Буса туй кузя шлапсьӧді-кайи Эжва нӧрыс йылӧ, сэсся кежи шуйгавыв, паськыд ыб вомӧн веськӧдчи сикт помлань. Сэні и сулаліс миян керканым. Абу нин выль, ыджыд мам на пӧлькӧд кыпӧдлӧмаӧсь.
Ӧшинь улын некод эз тыдав. Кильчӧ ӧдзӧсӧ томан пыддиыс жельтор сюйыштӧмаӧсь. Сідзкӧ, абу ылынӧсь. Град йӧр бокшаті кытшовті керка пельӧс, муні пывсянлань. И быдсӧн чуйми. Мый нӧ тайӧ? Пывсянкӧд орччӧн, луд вылын зымвидзис-сулаліс выль ва труба. Пелькиник, подувсӧ кыз эжаӧн гӧгӧртӧма, улі дорышсӧ сюмӧдӧн гартовтӧма. Со, мися, коркӧ тай удитлӧмаӧсь. Быдса тӧлысь, тыдалӧ, мамӧ да батьӧ мырсисны. И ыджыд сям на татчӧ колӧ. Ва визяс кӧ он веськав, весь лоӧ пӧсьтӧ кисьтӧмыд.
— Мый нӧ сулалан вомтӧ паськӧдӧмӧн, — кыськӧ пес чипас сайысь петіс нюмсӧ дзебысь батьӧ. — Выль олысь, миянӧс юкталысь чужи...
Топӧдліс менсьым киӧс зуд кодь кабырнас, пуксис пывсян бокӧ, луд вылас.
— Кык лунӧн и кодйим. Но атшавмӧн жӧ лои, — ӧвтыштіс кинас бать. — Дӧрӧмӧс кӧть пыдзырт вӧлі. Сыв кык-куим пырим да буждавны гӧгӧр кутіс. Вай, мися, Валюк, эновтчам. Ванас и ставнас...
Бать пыдісянь лолыштіс, здук кежлӧ орӧдчыліс аслас висьталӧмысь, быттьӧ син водзас сувтӧдліс неважӧнся сьӧкыд уджсӧ.
— Мамтӧ ӧд ачыд тӧдан, бокӧ сійӧс он кежӧд, — элясяна гӧлӧсӧн водзӧ йӧткасис батьӧ. — Босьтчим да, помалам пӧ нин вай. Йӧз серамсӧ огӧ вӧчӧй.
— Со тай, чача моз тутвидзӧ, — шусис менам воча.
— А мырсьӧмыс мыйта сюрис? Не кӧ мамыд, сьӧлышті эськӧ, эг бара-й кут юль шӧрын му пытшкад лукйысьны.
Ланьтлім, пукыштім сёрнитӧг. Батьлӧн чужӧмыс гожъялӧма, ӧгыр кодь гӧрд. Бан бокъясыс топалӧмаӧсь, мудзыс сюрӧма.
— Мамӧ нӧ кӧні? — юалі орччӧн пукалысь батьлысь. Кыкӧн варовитам, а быттьӧ кодкӧ оз тырмы. Мамӧ, дерт, код сэсся.
— Турун ытшкыштны кайис, ю бокӧ. Тонӧ тай локтӧ нин, Певрунь Ӧльяс дорын. А уль турунсӧ нӧбъялӧма! Асьсӧ ӧд кӧрт кодьӧн лыддьӧ.
Чепӧсйыліс эськӧ бать воча, но бӧр бергӧдчис. Тӧдӧ, мый кӧть кыдзи эн дудгы-пинясь, мамӧ ассьыс кутас нырны. Жуявмӧныс ытшкас, локтас гортӧ, водыштлас час джын кежлӧ, юр пӧ висьӧ-потӧ, видзӧдан — бара нин косаӧн тӧвзьӧ-мунӧ. Кӧть сэсся мый сылы шу.
— Пыксяс кӧ, он ӧд мӧдарӧ бергӧд, — юрнас довкйӧдліс бать. — Тайӧ ва трубатӧ буретш Иван лунӧ петкӧдіс кодйыны. Мырдӧн сорӧн. Кор бур йӧзыс пызан сайын пукалӧны...
А мамӧ миян сёрнитігкості коркӧ пырӧма нин йӧрӧ, сьӧкыд нӧбсӧ чӧвтӧма гид бокӧ, сулалӧ-чышкалӧ ылькнитӧм пӧсьсӧ килутшнас. Эг и тӧдлӧй, кыдзи матыстчис миян дорӧ. Быттьӧ ӧні на турунӧн ноксис, а орччӧн нин со сулалӧ.
— Иван лунӧ и петім. Мый нӧ жбутвидзнытӧ татшӧм мича кадас, — кывлӧма, тыдалӧ, миянлысь сёрнинымӧс мам да пыр и сюйсис меа-батьӧа костӧ.
Малыштіс пельпомӧд, топӧдліс эжӧр турунӧн ӧвтысь морӧс бердас.
— Мудзис, мудзис батьыд. Ва труба пытшкас кык лун лукйысис. А ме му-няйтсӧ ведраӧн лэпталі, сойясӧй талун на жуньгӧны, — серӧктыштіс мамӧ, сэсся кӧмтӧм кокнас шурс-шарс матыстчис труба дорӧ.
— Мый нӧ сідзкӧ асьтӧ чеган? — эз вермы терпитны батьӧ. — Коса кватитӧмыд да бара нин турунла лэбзян. Шойччышт вай, йӧзыс серам выв лэптасны.
— Тӧв воас да сэки шойччыштам. Мун сэтысь, эн дудгы, — дӧзмис мам.
Бать броткыштіс на, но регыд мысти ланьтіс. Тӧдӧ ӧд — тайӧ пур костысь ва койӧм кодь.
Эз радейтлы ошйысьны мамӧ. Кокни олӧмтӧ эз корсьлы и. Пыр вӧлі шулывлӧ: зіль вӧвлы пӧ — зӧр, дыш вӧвлы — ньӧр. И кыскис ассьыс олӧм додьсӧ вир-яйсӧ жалиттӧг. Сэтшӧмӧсь нин тай миян коми аньясыд, сиктад чужлӧм-быдмылӧм нывбабаясыд. Ныр вылас усьтӧдз мырсьӧны-уджалӧны, жугӧдӧны асьнысӧ. Горша, быд сӧн зэвтӧмӧн. Мамӧ горш жӧ вӧлі удж вылад. Пессис-котраліс нэмсӧ, видзӧдан да, быттьӧ уджсьыс некор оз пӧтлы. И тадзи бӧръя лунъясӧдзыс, бӧръя здукӧдзыс...
Воӧм бӧрти, кор вӧлі пукалам батькӧд пывсян бокын, матыстчис мам выль труба дорӧ, босьтіс киас чепня да гумовтіс-лэптіс сӧдз кӧдзыд ва.
— Лок, Ӧльӧксан, видлы васӧ. Ок и чӧскыд, пиньтӧ сотӧ кӧдзыдысла, — горӧдіс сійӧ меным. Ачыс кӧмтӧм, пемыдгӧрдӧдз гожъялӧма нин, сӧмын еджыд чышъянторйыс шыбитчӧ синмад, юркышӧд сыысь гартыштӧма-вӧчӧма.
Босьті ме тыра чепнятӧ мамӧ киысь, апышті сӧдз васӧ. Йи кӧдзыд вӧлӧма! Пиньтӧ поткӧдӧ, горштӧ песовтӧ. Аслыспӧлӧс кӧра на, быттьӧ ма юан. Сӧмын му пытшсьыс перйӧм, лыа-изйыслӧн лов шынас ӧвтӧ. Ки-кокӧдз ылькнитіс, ыркӧдіс пытшкӧсӧс. И сэтшӧм лӧсьыд сьӧлӧм вылын лои, быттьӧ некытчӧ эг и ветлы гортысь, чужанінысь, быттьӧ нэм тані олі. Син водзӧ сувтіс челядьдырся кадӧй, Эжва кыр йылын сулалысь сиктӧй, Найдан ты бокӧ шылькнитчӧм видз, кӧні коркӧ ёна и ытшкывлім мамкӧд.
— Мый нӧ сулалан, вугыртін али мый? — кылі мамлысь гӧлӧссӧ.
— Майбыр тай ваыс. Ок и чӧскыд жӧ, — нюммунлі ме воча да бара на апышті дзулькйӧн тыра чепняысь пиньтӧ сотысь васӧ.
...Важ йӧз на шулӧмаӧсь: олӧмыдлӧн пӧ пыдӧсыс оз тыдав. Апалан-юан лун и вой, тӧлысь бӧрся тӧлысь, ёнасӧ он и мӧвпыштлы, мый майӧг йылӧ катшалӧн пуксьылӧм дыра морт олӧмыд.
И ва трубаыдлӧн пыдӧсыс вӧлӧм тыдалӧ, и мам олӧмлӧн. Нэмтӧм-помтӧм нинӧм абу.
Эг дыр юӧй сӧдз васӧ выль трубасьыд. Гудыртчис ставыс, мӧдарӧ бергӧдчис.
...Войвывса гожӧмыд истӧг тув кодь дженьыд. Лолыштнытӧ морӧс тырнад он удит, видзӧдан да — арланьӧ нин катовтӧ. Буретш пемыд рытӧ пукалі ме ӧшинь дорын. Гортысь воӧм бӧрын, тӧлысь-мӧд мысти. Пукалі, дзорги-видзӧді сап пемыдас, а сьӧлӧм вылын гудрасис. Быттьӧ кодкӧ эз сет синмӧс куньны, быттьӧ кодкӧ тойліс бокӧ: эн пӧ узь, Ӧльӧксан, водан кӧ, бӧр чеччыны ковмас.
Лӧнь керка пытшкын. Гӧгӧр нин узисны. И тайӧ чӧв-лӧньыс личкис менсьым вежӧрӧс, повзьӧдліс сьӧлӧмӧс. Морттӧ тай абу изйысь вӧчӧма-тэчӧма. Быдсяма думъяс юрын бергалісны. Сэки на, гожӧмнас, мамӧ шуис да: дженьыд нэма пӧ ме, пиук, пӧчыд рӧдӧ, тыдалӧ, кыскӧма...
Гашкӧ, шмонитіс, гашкӧ, мудзӧм бӧрад висьӧмыс топӧдліс. Но кывйыс тай пышйис. Тӧлысь мысти и кватитіс висьӧмыд. Чорыда кучкис...
Вой шӧр гӧгӧрын нин, кор сьӧлӧмӧй пессьӧмсьыс быттьӧ ланьтыштіс, пемыд чӧв-лӧняс триньӧбтіс телефон. Ярскӧба, лэчыд гӧлӧса, быдсӧн мышкуӧй ыркавліс. Ме сулалі орччӧн да полі шыасьнысӧ. Полі сы вӧсна, мый вежӧрӧй тӧдіс-артыштіс нин: тайӧ ас районсянь писькӧдчӧны карас, ме дорӧдз. А мыйла сьӧд пемыд войнас? Мыйла сэтшӧм кузя да ярскӧба тринькӧдчӧны? Ок, оз весьшӧрӧ тайӧ, оз.
Нэм кежлӧ йиджисны вежӧрӧ чойлӧн кывъясыс.
— Эн повзьы, Ӧльӧксан. Мамыд кувсис...
Буретш сэки, сёр рытӧ, и эштӧма миянӧс чужтысь-быдтысьным. Чой син водзын, ас сиктсяньным ылын, райбольничалӧн мисьтӧм виж краскаӧн мавтӧм жырйын...
Водз асывнас, муртса на югдыштіс, петі ме бара туйӧ. Сійӧ мустӧм больничаас, кӧн вӧлі на некымын вежон сайын, тэ дорын. Шудыд кӧть чунь пом ыджда, а кольӧма на. Сюрис Эжва йывлань кайысь машина, нӧшта и кабинаас, шоперыскӧд орччӧн, некод эз вӧв.
Олӧмад уна чукыль да вож паныдасьлӧ. Визув ва моз сійӧ визувтӧ, но он тай тӧд, кор да кодарӧ шыбитчас-кежас. А мукӧддырйи здукӧн ставсӧ кисьтас-жугӧдас, рутш-ратш чегас... Быттьӧ тулыснас Эжва вылын рыж йи.
Бара син водзӧ сувтӧ сійӧ гожӧмыс, кор мамӧ да батьӧ кодйисны ва труба. Вои ме сэки гортӧ да вель дыр отсаси турун пуктыны. Сюра-бӧжаыс карта тыр вӧлі да. Мӧскӧн на олісны гортсаяс. Кукань котраліс мамӧ гӧгӧр, кык порсь руксісны гидын. Кӧрымтӧ та мында араваыдлы мыйта колӧ заптыны! Кӧть видз вывсьыд эн петав. А гожӧмыс сійӧ воас нӧшта и зэра на вӧлі. Шлявгӧ-кисьтӧ ведраысь моз водз асывсянь. Енэжыс букыш, шондіыс нырсӧ мыччыны оз вермы. Мамӧ шогӧ дзикӧдз уси: турунтӧг пӧ тай колям. Енмыс мыйыськӧ дӧзмӧма. Июль шӧр, а покос на ытшкытӧм. Дивӧ дай сӧмын. Но весьшӧрӧ мамӧ пессьӧма-вийсьӧма. Лун-мӧд мысти сьӧд кымӧръяс разалісны, енэжыс быдсӧн кыптыштіс, сэсся воссис жӧ. Лэчыд шонді югӧръяс сатшкысисны му вылӧ, косьтісны ва гуранъяс, шонтісны сьӧлӧм. Весиг мамлӧн чужӧм кузяыс нюм котӧртіс, Енмыс пӧ тай вӧлӧма на. Кыліс миянлысь сьӧлӧм дойнымӧс. Быттьӧ вежисны морттӧ. Лун мысти коса нин лӧсьӧдіс. Аслыс да меным. Ыджыд да сьӧкыд удж виччысис миянӧс. Аски петам турун ытшкыны. Мам радейтӧ вӧлі шулывлыны: гожӧмнас кӧ он уджав, тӧлын ош моз лоӧ певтӧ нёнявны.
Чеччим ми водз. Шондіыс нырсӧ вӧр сайысь мыччӧ вӧлі. Батькӧд бура дыр тӧчитчим. Кык косаӧн морт вылӧ. Ок и лэчыдӧсь лоины, кӧть босьт да ус-тоштӧ брит.
— Батьтӧ ми гортӧ колям. Мед пывсян ломтас да, мый да, — шуис меным мамӧ. — Кыкӧн кайлам ю бокӧ. Гашкӧ, ытшкисны нин да.
Тшай юыштӧм бӧрын и петім туйӧ. А час мысти кык коса дзирдыштліс нин шонді улын.
Важӧн ме тадзисӧ эг ытшкыв. Мамкӧд орччӧн. Сьӧлӧмсянь, ныр вылӧ усьтӧдз, чуньясӧй дубавмӧн. Дӧрӧмӧй брӧд ва лои, пӧсьыс чепӧсйис да шорӧн киссис-лэччис чужӧм кузя. Быттьӧ сӧмын на корӧсясьӧм бӧрын пывсянысь петі. Думысь эськӧ вӧтчи мам бӧрся, мися, пановта сійӧс, коля бӧрӧ. Кысь тай! Ачым, гашкӧ, кызь воськов сайӧ коли.
— Мудзин кӧ, асьтӧ эн жугӧд-пес, — номъясысь ӧвтчиг велӧдіс мамӧ. — Пуксьы тонӧ мыльк йылас, шойччышт, васӧ юышт.
Дерт, мудзи сы дорысь ме ӧдйӧджык. Велавтӧгыд. Шензи, кысь, мися, мамлы сы мында вын-эбӧсыс. Абу ӧд кӧртысь вӧчӧмаӧсь морттӧ. Ог на удит лолыштны, пӧсьӧс чышкыны, а сійӧ швичкӧ-ытшкӧ нин водзӧ. И покосыс меысь паськыд да мича артмӧ. Кор дзикӧдз мудзас, кабыртас уль турун, чышкас косасӧ, ӧвтыштас меным:
— Шойччыштам, Ӧльӧксан. Атшалі тай, лолыштам вай.
Нюжӧдчам маӧн ӧвтысь турун вылӧ. Лолыд тырӧма, сьӧлӧмыд дась вомтіыд чеччыштны-петны. Куйлан да ки-коктӧ вӧрзьӧдны дыш. Мам жӧ сэк кості бара киас коса босьтӧма, лэчтасьӧ: чурс-чарс, чурс-чарс, гирс-горс. Менсьым коса тшӧтш лэчталас и. Видзӧдан, термосысь пӧсь тшай нин кисьталӧ.
— На, юышт, горштӧ веськӧд. Ваыд ӧд миян чӧскыд, абу карса кодьыд.
Ачыс юӧ жӧ, гожъялӧм плешсьыс чышъян помнас пӧсьсӧ чышкалӧ. Ок и лӧсялӧ тшайыд тайӧ здукас. Ырскан кружкасьыд да он и пӧтлы. Сьӧлӧмыд бурмӧ и. Горшыд веськалӧ. Орччӧн мам пукалӧ. Нимкодь, мый кӧть со тадзи отсыштны верман. И шудыс ылькнитӧ жӧ пӧсьыс моз да шонтӧ сьӧлӧмтӧ, ловтӧ, вежӧртӧ.
Кутшӧм дженьыд миян олӧмным! Югнитас-тӧвзяс дзирдалысь кодзув моз лӧз енэж пӧлӧныс, видзӧдан да, кусӧма-усьӧма нин... Нэмтӧм-помтӧм нинӧм абу. Смертьыд пӧ тай мортыдлӧн коклябӧрад вӧтлысьӧ. А сэсся... Кӧрлӧн кольӧ сюрыс, мортлӧн — бур нимыс. Вӧльнӧй светыс дзоньнас кольӧ. Быд тулыс мӧдас ловзьыны му-ва, быд гожӧм маӧн ӧвтны вӧрса дзоридзьясӧн тырӧм видзьяс. И бара Иван лун бӧрын шарскыны-ытшкыны петасны сиктса бабаяс, бара налӧн мышныс оз косьмыв гожӧм помӧдзыс... Сӧмын ме ог нин некор аддзыв ичӧтик ю бокысь, бадьяс пӧвстысь, тэнсьыд, мамӧ, еджыд чышъянтӧ, ог кыв, кыдзи коркӧ вӧлі шулывлан мелі кывъястӧ: «Со кутшӧм мича луныс, Ӧльӧксан. Вай кайлам видз вылад, ытшкӧбтам Сюрукыдлы. Мед сӧмын оз зэрмы-а».
Мый ӧні шуан, мый казьтыштан? Кысь ме сэки тӧді, трубатӧ кодйӧм бӧрын волігӧн, мый тӧлысь мысти ставыс помасяс. Сьӧкыд висьӧм топӧдіс тэнӧ, личкис вольпась бердӧ. А сы бӧрын эн нин чеччыв, эн нин вермы шуны ни ӧти кыв. Сӧмын восьса синъяссьыд юрлӧс вылад тюрисны сӧдз синва войтъяс...
А ю бокад, миян видз вылын, чорзисны ма кӧра турунъяс, и кык коса-гӧрбуш куйлісны сарайын, тӧчиттӧмӧсь, ныжӧсь. Ставӧн виччысисны, кор тэ бурдан. Но лолыд тай матын вӧлӧма...
И сэки, кор чойлӧн шог юӧрыс сотыштіс сьӧлӧмӧс, кор ме шӧйӧвоши да эг тӧд, мый вӧчны, кыськӧ ылысь-ылысь юрӧ воисны тэ йылысь гижлӧм кывъяс:
...Тайӧ больничасӧ, коді сулаліс райцентр шӧрын, пыр мустӧмтлісны сиктса йӧз. Кык судта, пемыд виж краскаӧн мавтӧма, нидзув кодь кузь да мисьтӧм, сійӧс быттьӧ кыпӧдлӧмаӧсь абу ловъя ловъясӧс бурдӧдны-лечитны, а найӧс повзьӧдлыны.
Дзескыд да джуджыд пӧтӧлӧка жырйын куйліс некымын морт. Лекарство дукӧн паркнитіс порогсӧ воськовтӧм бӧрын на, кӧрт крӧватьяс топӧдчисны-жмитчисны ӧта-мӧд бердас — воськовтнытӧ некытчӧ.
Крӧвать помас и пукси ме. Пукси ньӧжйӧник, мед не торкны-вӧрзьӧдны мамлысь унсӧ. Синваӧй дольсвидзис матын, мися, ылькнитас йӧз водзас-а. Кутчыси кыдзкӧ тай. Кӧть эськӧ горшӧ тасасьӧм ёкмыльыс чазӧдіс-сотіс синмӧс, йирис пытшкӧсӧс. Тані, больничалӧн дзескыд жырйын, вӧлі гажтӧм да лӧнь. А ӧшинь саяс, быттьӧ мичаа вӧччӧм ныв, сулаліс баба гожӧм. Больнича йӧрын кыдз пуяслӧн гӧрдӧдыштӧм коръясыс мыйкӧ лӧня шӧпкӧдісны ӧта-мӧдыслы.
Важ йӧзсянь на волӧма: бӧръя кывтӧ пӧ медводз оз шулыны. Бӧръя кывтӧ... Сьӧлӧмыд кӧдзавлӧ таысь, юрыд позявлӧ. Бӧръя, сідзкӧ — сы бӧрын нинӧм нин абу. Ни лӧз енэжыс, ни дзользьысь лэбач, ни Эжва ю. Орӧ ставыс да вошӧ-сылӧ, сунӧ джуджыд йирӧ.
Бӧръяысьсӧ ми мамӧкӧд сёрнитім пристань дорын, теплоход виччысигӧн. Кор нин воис торйӧдчан здукыс, сійӧ сывйыштіс менӧ пельпомӧд, топӧдчыліс да лӧня, кӧдзыд ваястӧ жар лунъяснад юӧмысь чирыштӧм гӧлӧсӧн шуис:
— Эн сэсся дивит, ёна уджӧді да. Аттьӧ турун пуктӧмсьыд. А письмӧтӧ гиж, видз асьтӧ лёк йӧзысь и.
Дыр на сулаліс Эжва кыркӧтшын, видзӧдіс ылыстчысь теплоходлань.
Мый йылысь тэ сэки мӧвпалін? Гашкӧ, сьӧлӧмыд кыліс нин — ог нин сэсся аддзысьлӧй, ог нин кутӧй шарскыны-ытшкыны ӧтвылысьтӧ юбокса видз...
Аддзысим тай эськӧ, но гортсянь ылын, шудтӧм местаын. И сьӧлӧмтӧ ӧд нюкыртӧ тайӧ аддзысьлӧмыс. Со куйлан тэ кӧрт крӧватьын, чужӧмыд топалӧма, син гуранъясыд вӧйӧмаӧсь, сьӧдӧсь. Лолалан-сурган, он тӧд ни менӧ, ни чойӧс. Восьтан синтӧ, видзӧдласыд гудыр, повзьӧдчана. Гашкӧ, абу и ас садяд. Песовтіс тэнӧ висьӧмыс, чегис муса мамӧс. Кӧть горш тырнад горзы, а отсавны ог вермы. Кысь нӧ отсала, кор бурдӧдысь-лечитысьясыс довкйӧдлӧны юрнаныс, воча шуны нинӧм оз сяммыны. Сӧмын укол помся вӧчӧны, ёсь емӧн розьӧдлӧны тэнсьыд гожъялӧм ки-коктӧ. Весиг яйыд лӧзӧдӧма нин кӧрт емсьыс...
Сьӧлӧмыд ён на вӧлӧма, кык вежон чӧж пессис-водзсасис сійӧ сьӧкыд висьӧмыслы, кык вежон чӧж тэ косьмин-олін больнича жыръяс кӧрт крӧвать вылын. А ӧти рытӧ, сёрӧн нин зэв, бӧръяысь лолыштӧмыд лекарство кӧра сынӧдсӧ, сэсся лӧня и ланьтӧмыд. Чой син водзын...
Райцентрсянь миян сиктӧдз сэки ва туй на вӧлі. Эжва кузя мотора пыжӧн позис сӧмын воӧдчыны. Увланьтӧ ӧдйӧджык, час кыкӧн.
Луныс мича пуксис. Асывсяньыс шондіа, лӧнь. Пыдӧстӧм лӧз енэжыс ӧшаліс юр весьтын кымӧр чуттӧм, быттьӧ тӧдӧма миянлысь курыд шогсӧ. Эжва бокса видзьяс ытшкӧмаӧсь нин, сӧмын гырысь зорӧдъяс, ӧтияс — вит пинь костаӧсь, мӧдъяс — дас-дас кыкӧдз, сярвидзӧны берег пӧлӧн.
Мотора пыж жургис-лэччис ю кузя увлань, камӧдчис сука кывтысь молльӧ, то нетшыштчыліс водзӧ, то ньӧжмӧдліс ассьыс ӧдсӧ. Ме пукалі пыж нырланьыс да шога видзӧді син водзті шлывгысь арся пармалань. Кутшӧм мичаа сійӧ пасьтасьӧма-вӧччӧма! Быттьӧ мамӧн кыӧм уна рӧма джодждӧра. Ворсӧдчӧ-вежласьӧ, синтӧ кӧть эн вештыв. Но нимкодясьнысӧ лов эз лэпты. Ни вын абу. Пыжас жӧ, мекӧд орччӧн, куйлӧ мамӧ. Кыз ной шебрасӧн гартыштӧма.
Ва кывтчӧс шлывгӧ миян пыж, гортлань, чужан сиктӧ. Лӧня сулалӧ берег пӧлӧн арся вӧр. Небыдик воча тӧвру летӧ мамлысь рудов юрсисӧ, мырдӧн восьтӧ чужӧм вывсьыс шебрас помсӧ... Меным и аслым окота синва сорӧн горӧдны мамлы: видзӧдлы, мися, гӧгӧр, кутшӧм мича арся вӧр-ваыс, кутшӧм тӧдса тэныд енэж помӧдзыс шлывкнитчӧм пармаыс. Тонӧ Кузӧбъю усьӧ-петӧ Эжваӧ. Ачыд на тай вӧлі висьталан, кыдзи сэні тулыснас, йиа ваын, уявлӧмыд война кадӧ кер кылӧдігӧн. Дас квайт ар сэки и вӧлӧма. Сюрлӧма тшӧтш кӧдзыд баракад овны и ном-гебтӧ гожӧмнас вердны. Томсянь песӧма тужа-нужаыс, велӧдӧма нэм помӧдзыд тільсьыны-мырсьыны. Со тані, местасӧ Кузь лыаӧн шуӧны, мыйта турун на ытшкывлін. А ӧд сиктсянь верст дасыд лоӧ. Гусьӧн лои пуктысьны, мед некод бара-й оз аддзыв. Кадыс сэтшӧм вӧлі, йӧв-яйтӧ вӧчӧмысь топӧдісны. Но эн сетчы, пыр мӧскӧн олін. Миян вӧсна, дерт, куим посни вом вӧсна чегсин-жугӧдчин...
Мам сьӧлӧмӧ ставыс пӧ инӧ. Инӧ, дерт, абу ӧд сійӧ кӧрт ёкмыль. Меным пыр шуліс — видз пӧ асьтӧ. Челядь вӧсна тӧждысис-пессис, асьсӧ жӧ нырис-жугӧдіс. Этшсӧ эз тӧдлы. Кымын во пекарняын пӧжасис, чӧсмӧдліс сиктсаясӧс небыд няньӧн. Кӧдзыд тӧвся рытъяснад, кор няньшомыд оз кыпты, гоз-мӧдысь котӧртлас удж вылӧ, менӧ тшӧтш босьтлас аскӧдыс, гажтӧм пӧ ӧтнамлы да. Весиг кӧрт пач ломтылас пекарняас, мед шоныдджык лои, мед аскинас мича тупӧсьяс петкӧдісны лавкаӧ. Турунтӧ ытшкигӧн моз жӧ тэнад мышкыд пыр вӧлі ва. То пес колӧ поткӧдлыны-пыртлыны, то сизимдас килоа мешӧкъяс. А ваыс мыйта мунліс! Бара жӧ ас вылад, бара жӧ ки помысь. Ыджыд кынӧма нин вӧлін, но уджсьыс эн лэччысь. Гашкӧ, и коліс да. Ӧні эськӧ менам нӧшта содтӧд чой ли вок вӧлі. Эз тай Енмыс сет, кулӧма кагукыс, кынӧмад на. Дзебны ковмис, Гажа ягӧ катӧдны...
Сиктӧ воӧм бӧрын нин, кор бабаяс мамӧс мыськалісны да водтӧдісны паськыд пӧвъясысь вӧчӧм гортйӧ, измӧм-чорзьӧм пытшкӧсын мыйкӧ вӧрзис да синваӧй ачыс кутіс ылькйыны-петны. Дзебӧм водзвылас войбыд пукалі мам дорын. Быттьӧ ставыс вӧтын, быттьӧ тайӧ абу мекӧд. Часлы, куньла синмӧс, восьта, а мамӧ ловъя, бара нин пачводзын пескӧн клопӧдчӧ, пӧжасьны чеччӧма. Либӧ мӧс лысьтанінысь пырӧ. Чеччӧй пӧ, асылыс со кутшӧм мича, узьнытӧ сюрлас на.
Но чӧв олӧ мамӧ. Лӧня куйлӧ гортйын, быттьӧ шойччӧ сьӧкыд удж бӧрын...
Дзебан луныс мича жӧ пуксис. Шонді югӧръяс водз асывсянь ворсӧдчисны гӧрдӧдыштӧм кыдз пу коръясӧн, гӧгӧр лӧнь, тӧвру весиг оз пӧльышт. Зарни рӧма ар здук кежлӧ дзебліс ассьыс лов шысӧ, мед нимкодясьыштасны сылӧн мичлунӧн. А гашкӧ, кыліс, мый мамӧс колльӧдӧны бӧръя туйӧ, да шогаліс, чӧла видзӧдіс, кыдзи йӧз лӧсьӧдчӧны-мӧдӧдчӧны Гажа ягӧ?
Лун шӧр гӧгӧрын локтіс пу доддя трактор. Бать кайліс лӧскӧ да лэччӧдіс мича джодждӧраяс. Мамӧ найӧс ачыс на неважӧн кыліс. Видзӧма тай, быттьӧ тӧдӧма, мый ковмасны.
Джодждӧраяссӧ вольсалісны пу доддяс, петкӧдісны да пуктісны сэтчӧ мамлысь гортсӧ. Йӧзыс чукӧрмис уна, медсясӧ сиктса бабаяс — олӧмаяс и томъяс. Ӧтияс чышкалісны вазьӧм синнысӧ, мӧдъяс шӧпкӧдчисны орччӧн сулалысьяскӧд. А Ӧльӧ Анна, мамкӧд тшӧтшъя, кузь тушаа, косіник чужӧма нывбаба, кодкӧд мам том кадас моль на кылӧдлывлӧма, синва сорӧн горӧдіс:
— Водз тай вӧльнӧй светсьыс мунан-а. Ок, томӧн и лоӧ пырны кыз му улад. Кымын сьыланкыв на эськӧ ми сьывлім да...
Кор трактор доддьыс вӧрзис бӧръя туйӧ, Ӧльӧ Анна шӧпнитіс орччӧн восьлалысь бабаяслы:
— Вай сьылыштам, мед лёкӧн оз казьтыв миянӧс Валюшыд. Радейтӧ ӧд вӧлі ачыс коми сьыланкывъястӧ. И ачыс и нюжӧдіс нор гӧлӧсӧн:
Трактор додь бӧрся восьлалысьяс отсыштісны сылы да гу дорӧдзыс пыр юргисны-кылісны шогалана коми сьыланкывъяс. Найӧ кырлӧдлісны сьӧлӧмтӧ, пычкисны синва...
Сьылісны кӧ бабаяс, сьылісны эз весьшӧрӧ. Сідзкӧ, радейтлісны, пыдди пуктылісны ассьыныс ёртсӧ, менсьым мамӧс.
...Некымын во нин коли сійӧ арсяньыс. Бать пыр на ӧтнас олӧ. Абу, дерт, кокни сылы. Ӧтка морттӧ пӧ тӧв кыдзи кӧсйӧ куснялӧ. Но ёнасӧ оз на сетчы кадыслы, водзсасьӧ. Сэсся и велаліс нин кутшӧмакӧ ӧтка олӧм дорад.
Сёр арнас нин петім ӧшинь улӧ, матыстчим ва труба дорӧ. Бать ышлолалӧ мыйкӧ, педзӧ места вылас. Шуис жӧ помланьыс:
— Ваыс трубасьыд пышйис. Мам кулӧм бӧрад. Гашкӧ, тулыснас воас да?
Бать зэв эскана, жугыль синъясӧн видзӧдліс ме вылӧ. Жаль быдӧн лои. Матыстчи сы дорӧ, топӧдлі кос пельпомӧдыс.
— Воас, дерт, быть воас. Тайӧ жӧ мамыдлӧн трубаыс. Кыкӧн тай кодйылӧмныд.
— А оз кӧ ло ваыс? — эз лэччысь батьӧ.
— Выльӧс кодъям. Тэ да ме. Сідз ӧд?
Батьӧ довкнитіс еджыд юрнас, нюммуніс да кокниа лолыштіс, быттьӧ мездмис кутшӧмкӧ шог думысь.
