ЗАСТРУГАЯС
Лыа берегъяс пӧлӧн визувтысь юыдлӧн ӧтар-мӧдарыс некор абу ӧткодь. Ӧти берегыс кӧ крут кыркӧтша да джуджыд йиръяса, мӧдарыс векджык овлӧ ляпкыд. Келан-келан да коркӧ вӧлисти морӧсӧдзыд ваыс лоӧ.
Сідзжӧ и Ивадор грезд бердті визувтысь Эжвалӧн берегъясыс торъялӧны ӧта-мӧдсьыныс. Гаждор гӧрасянь заводитӧмӧн Эжваыс пыр мыськӧ мӧдлапӧв берегсӧ. Кутшӧм паськыд вӧлі менам челядьдырйи Гаждор да Ивадор коласын мӧдлапӧвса виддзыс, кодӧс Арайӧн шулӧмаӧсь. Но уна во чӧжӧн асныра юыд дзикӧдз кырӧдіс сійӧс. А сэсся босьтчис йирны и кывтыдынджык берегъяссӧ, кӧні сулалӧны пашкыр козъяс, да неуна водзынджык Присада ділысь нӧрыссӧ. Буретш тайӧ нӧрыс вылас сулавліс да мичмӧдліс берегсӧ пожӧма яг. Сись кодь пожӧмъяс нюжӧдчылісны енэжлань. Чайта вӧлі, мый нэм помыс налӧн оз во. Сідзи и кажитчис, мый тайӧ пожӧмъясыс нимкодясьӧны асланыс мичлунӧн. Но, тыдалӧ, асныралысь юыдлы эз кут воны сьӧлӧм вылас налӧн ышнясьӧмыс. Воысь-во сійӧ пыр ярджыка уськӧдчыліс ді вылас. Торйӧн нин тувсов ытва дырйи.
И нэмӧвӧйся пожӧмъяс ӧта-мӧд бӧрся пӧрласисны ваас. И со нин талун пӧшти эз коль ягыс. Но юыдлы тайӧ этша на. Сійӧ пыр зільджыка водзӧ йирӧ шуйга мӧдлапӧв берегсӧ. Ас берегсянь син улӧ пыр и усьӧны юлань нёровтчӧм козъяс да пожӧмъяс, кодъяслы эз нин дыр коль сулавнысӧ. А мукӧддырйи лыа берегыс ыджыд шыӧн буждывлӧ Эжваӧ да весиг ва веркӧсыс гызьывлӧ.
Тайӧ лыасӧ юыс нуӧ миянладор веськыд береглань да артмӧдӧ зэв мича застругаяс. Миян берегным ляпкыдик. Юыс мӧдлапӧвсӧ кырӧдӧм бӧрын быттьӧ лӧньӧдӧ ассьыс ярлунсӧ да шойччигмоз небыдика мыськӧ ляпкыд лыа берегсӧ. Сэк жӧ оз ӧткодя шыльӧд-мольӧд сійӧс, а аслас гыяснас кодйӧ ва пыдӧссӧ да артмӧдӧ пила пиньяс сяма ичӧтик куръяяс, кодъясӧс миян застругаясӧн и шуӧны. Кор ваӧ коскӧдзыд пырӧмӧн кутан кевны ю кывтчӧс, кокъясыд тӧдлытӧг веськалӧны джуджыдджыкинӧ. Весиг ыркмунлӧ сьӧлӧмыд. Кажитчӧ, быттьӧ васаыс тэнӧ кыскӧ ас дінас. Помассьӧ ӧти заструга да заводитчӧ мӧд. Челядьдырйи купайтчигӧн ми тадзи повзьӧдлывлім ёрта-ёртнымӧс ӧти застругасянь мӧд застругаӧ веськалӧм бӧрын. Найӧ неуна пырӧдчӧны берегас. Буретш сэтчӧ чукӧрмывлӧ посни и гырысьджык чери. Кымын джуджыдджык застругаыс, сымын гырысьджык ловъяс сэні уялӧны.
Челядьдырйи радейтлі кыйны застругаяссьыс мыкъясӧс, ёкышъясӧс табъя шатинӧн. Муртса шыбитан ичӧтик нидзулӧн самалӧм вугыртӧ, сійӧс пыр жӧ кватитӧ тшыг мык либӧ ёкыш. Вежан самтӧ да выльысь шыбитан. И тадзи унаысь вӧчан, кытчӧдз чериыд оз гӧгӧрво, мый сійӧс пӧръявлӧны. Сэсся вуджан мӧд застругаӧ, коймӧдӧ. И час-мӧд-коймӧдӧн пумӧн чери сюрӧ. Дерт, абу ёна гырысь ловъяс, но и сійӧ сорва. Таысь уна челядьыдлы оз и ков.
Верстьӧяс векджык вуграсьлісны мӧдлапӧвса джуджыд йиръясын. Но кыдзи нӧ на бӧрся верман вӧтчыны. Ӧти-кӧ, миян и пыжъясным эз вӧвны. А мӧд-кӧ, нэриник шатиннад да вӧсньыдик вугыр кӧвнад ӧдвакӧ верман лэптыны гырысь ловтӧ. Ӧтчыд менам сідзи и лоис ас ляпкыд берегын вуграсигӧн. Кыськӧ, тыдалӧ, матыстчылӧмаӧсь и гырысь черияс. Шыбиті сама вугырӧс ваӧ да табйыд пыр жӧ вӧйи. Куті лэптыны. Кыла, ыджыдкодь чери пессьӧ. Сідзи и нюкльӧдлӧ шатин йывтӧ. А сэсся кыдзи тай мыніс. Ме гатш уси лыа вылӧ. А сьӧлӧмӧй сырмӧ. Киясӧй тіралӧны. Татшӧм чериыд эз на кӧласьлы. Но вугырӧй, тыдалӧ, вывті нин ичӧт. Сійӧн сӧмын мыкъяс кыйны. Тэрмасьӧмӧн выльысь самалі выль нидзув. И бара кватитіс кутшӧмкӧ ыджыд лов. Куті ньӧжйӧник кыскыны сійӧс береглань. Но чериыд дугдывтӧг пессьӧ. Ляпкыд берегас нин друг песовтчис да бара мыніс. А ме муртса ог бӧрд. И коймӧдысь шыбиті сама вугыртӧ ваӧ. Но тайӧ пӧрйӧ ыджыд чериыд эз нин мыччысьлы, а веськыда орӧдіс вугыртӧ. Аслам и збыльысь синваӧй кутіс петны. Ӧд менам ӧти вугыр и вӧлі. Висьтав та йылысь кодлыкӧ, оз ӧд эскыны. Сідзи юрӧс ӧшӧдӧмӧн и ковмис довгыны гортлань.
Сэксянь гырысьджык вугыръясӧн да кызджык вугыр кӧвъясӧн нин куті вӧдитчыны. Да и кепка лебйӧ век нин вӧлі содтӧд вугыръяс кӧлалӧма. А мый нин шуны, кор мӧдлапӧлӧ ас пыжӧн понді вуджавлыны вуграсьны.
Но век жӧ меным медся мусаӧсь пыр вӧліны застругаа лыа берегъясыс. Сэні чериыд кӧть эз вӧв ёна гырысь, но сюрліс быд поводдяӧ. Ӧти застругаысь оз кут шедны, вуджан мӧдӧ, коймӧдӧ. Сэсся бара локтан важинас. А юас ваыс кутшӧм сӧстӧм, турунвиж рӧма. Ва пыдӧсас зарни рӧма лыа. Сэсся дугдас чериыд сёйны, пӧттӧдзыд купайтчан да мӧдӧдчан гортланьыд.
И ме сэки чайтлі, мый Эжваыс тӧдӧмӧн кодйӧ застругаяссӧ, медым ми, челядь чукӧр, пӧттӧдз вермим ас берегын вуграсьны. И ӧні на, уна во мысти, тайӧ застругаясыс сувтлывлӧны син водзӧ. Кӧть эськӧ ог нин тӧд, колисны-ӧ найӧ талунӧдз. Уна во нин эг волы ас берегӧ. Сэк жӧ асныра Эжва юыд дугдывтӧг вӧчӧ ассьыс уджсӧ, кодйӧ небыд лыа берегъяссӧ, уськӧдчылас то ӧтарӧ, то мӧдарӧ. Но ӧтар берегсӧ кӧ кырӧдӧ, мӧдарас шойччигмоз вӧчалӧ и застругаяс, кӧні челядь вермасны пӧттӧдзныс вуграсьны.
