ЕРЕТНИК РӦДЫСЬ

Челядь котыр эз кутны лӧсявны Панекӧд. Накӧд жӧ тшӧтшъя. На моз жӧ радейтӧ ризъявны-котравны, Эжваын лӧзӧдтӧдзыс купайтчыны да мык вугравны. Но мый кӧть эн шу, а эз кутны лӧсявны.

Ставыс сыын, мый Панеыс понъясьлыны радейтӧ. Ворсас-ворсас ӧтлаын лунтыр да тӧдлытӧг нинӧм абусьыс кутас ёрны-пинявны медматысса ёртсӧ медлёк кывъясӧн. Мӧдыслӧн весиг синваыс петас. А дерт, нинӧм абусьыс кӧ тэнӧ пинялӧны. Сэтчӧ жӧ Тольӧ да Ивӧ, кодъяс гӧгӧр медсясӧ и радейтӧ гартчыны Панеыс, казялісны: мый кӧть оз шу сійӧ, а вочасӧн ставыс збыльмӧ.

Со войдӧрлун ставӧн ӧтлаын лючки-ладнӧ ворсісны рынышсайса лыа вылын. Но Панеыд Пане на и эм. Медбӧрын кыдз тай уськӧдчис пинявны раминик Иринаӧс, коді номлы весиг оз лысьт печиктыны да сэсся крапкис:

— Мед тэнад кокыд чегас да нэмтӧ чотны кутан!

Тайӧс кылӧм бӧрын ворсысьяс весиг шай-паймунісны ӧта-мӧд выланыс видзӧдігмоз. Эз тӧдны, мый вӧчны. Татшӧмтортӧ найӧ медводдзаысь на кылісны. Колӧ жӧ этатшӧм лёк кывъяс шуны. Кывтӧм пемӧс Иринаыд, дерт, бӧрддзис да гортас ӧдйӧджык котӧртіс норасьны пӧчыслы. А понъясьлысь Панеыд гӧгӧрвоис жӧ, мый вывті нин неладнӧ шуис. Сэсся кор аддзис, мый ставӧн чӧв ланьтісны, повзис да гортас жӧ пышйис, сӧмын тшын-бус кыпӧдіс ас бӧрсяыс.

Но нӧшта ёнджыка шемӧсмисны челядь котыр рытланьыс нин, кор тӧдмалісны, мый гортас мунігӧн Иринаыд и збыльысь мургыльтӧма коксӧ. Тыдалӧ, бӧрдігад абу видзӧдӧма туй вылад да неладнӧ тальччӧма. Ӧні со кӧртӧда кокӧн пӧ пукалӧ.

А мый тӧрыт лои, сё дивӧ. Асывсяньыс Панеыд, быттьӧ нинӧм и абу вӧлӧма, бара кутіс леститчысь пон моз гартчыны челядь гӧгӧр. Тайӧ пӧрйӧ найӧ Эжва дорӧ лэччисны арпиянӧс кутавны. И колӧ жӧ, Панеыд медбӧрын, кор быдӧн нин жаритмӧн кыйисны арпиянсӧ, друг кутіс мырддьыны кыйдӧссӧ медся рамыслысь, ичӧтик Йӧвдӧлысь. Но ӧні ёртъясыс эз нин сетны ӧбӧдитны ичӧтик Йӧвдӧӧс да ӧдйӧджык тодмышкалісны Панеӧс. Тадзтӧ кӧ ӧд, и быдӧнӧс сійӧ ӧткӧн-ӧткӧн кутас пулюшайтны. Панеыдлы мый, чышкыштіс бусӧссьӧм гачсӧ да ылісянь кутіс нерны раминик Йӧвдӧӧс:

— Мед тэнад чериыд гортӧдзыд оз во!

А кукань кодь раминик детинаыдлы нӧ мый кольӧ та бӧрын. Бара кывтӧм пемӧс Ирина моз жӧ синвасӧ кутіс чышкавны. Челядь чукӧр эськӧ горзӧны жӧ Панелы воча, а мӧдыс сӧмын кывсӧ мыччалӧ да кулакъяссӧ петкӧдлӧ.

А медся тешкодьторйыс лои Лёкшор вомӧн вуджигӧн. Тайӧ шорыс Паськыднюрысь петӧ да весиг медся жар гожӧмъяснас оз косьмыв. Ачыс шорыс джуджыд да визув. Кевнытӧ он вермы. А ваыс дука да са кодь сьӧд. Та вӧсна, гашкӧ, Лёкшорӧн и нимтӧмаӧсь. Вомӧныс верстьӧяс кык вӧсньыдик кер нюжӧдӧмаӧсь. Синтӧм морт сӧмын вермас сэсянь усьны. А Йӧвдӧыд ӧд и збыльысь уси Лёкшорсӧ вуджигӧн. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи крестассисны кӧмтӧм кокъясыс да сунгысис пемыд да дука ваас. Чери тыра кепкаыс, дерт, киссис. Кыдзкӧ да мыйкӧ челядь отсалісны бӧр кавшасьны берегас сулик ва паськӧма Йӧвдӧлы. Тапкӧдӧны да бурӧдӧны сійӧс. А мӧдыс оз сӧмын повзьӧмысла бӧрд. Лунтыръя кыйдӧсыс пракмуні-воши. Медбӧрын ёртъясыс юксисны Йӧвдӧкӧд асланыс прӧмыснас. Вӧлисти бурасис Йӧвдӧыд да сэсся ставӧн мӧдӧдчисны видзьяс вомӧн гортланьыс.

Сэки кайигас и воисны ас костаныс гуся сёрниӧ Тольӧ да Ивӧ, мый Панеыс абу бур морт да колӧ видзчысьны сыысь. Друг Тольӧлӧн вирдыштіс юрас да сійӧ гусьӧн шӧпнитіс ёртыслы:

— Кывзы, Ивӧ, абу-ӧ Панеыд еретник рӧдысь?

— Чӧ-ӧ-ӧв! Мый тэ больган нинӧм абусӧ, — вомаліс сійӧс Ивӧ.

— Нинӧм бара ог больгы, — пыр жӧ ярмис Тольӧ.— Батьыс со, Сьӧд Кӧстеыд, код тай кузнечаад уджалӧ, чиган кодь нач сьӧд. Абу ӧд прӧста Сьӧд Кӧстеӧн нимтӧмаӧсь. А сьӧд йӧзыдлӧн, шуӧны, кывйыд пӧ йиджӧ. Со нӧ, мый оз кӧсйысь вӧчны Сьӧд Кӧстеыд, ставыс сылӧн артмӧ. Неважӧн ошйысьӧма: самолёт пӧ вӧча. И вӧчас ӧд, тӧдӧ кӧ сійӧ колана кывъяссӧ. Да и ачыс Панеыс сэтшӧм жӧ сьӧд, быттьӧ вежон абу мыссьылӧма.

— Гашкӧ и, тэ ног, — медбӧрын чӧв олыштіс да шуис Ивӧ. И кык друг шуисны вӧтлыны мӧд луннас Панеӧс ас дорсьыныс.

Асывнас, кыдзи и век, Пане буретш вӧлі матыстчӧ нин челядь дінӧ. Но тайӧ пӧрйӧ казяліс, мый абу ставыс лючки-ладнӧ. Сылӧн матыстчӧм бӧрын челядь котыр ланьтісны, топӧдчисны ӧта-мӧд берданыс да лӧгпырысь кутісны видзӧдны понъясьлысь Пане вылӧ. А наысь неуна водзынджык сулалісны Тольӧ да Ивӧ.

— А менам со мый эм, — шуис Пане да кыскис зепсьыс батьысӧн кӧртысь вӧчӧм ичӧтик самолёт. Ас ногӧн сійӧ кӧсйис бурӧдны ёртъяссӧ. Но мӧдъясыс тайӧ пӧрйӧ быттьӧ эз казявны ни сылысь зэв мича чачасӧ, ни леститчана кывъяссӧ да нӧшта на зумышмисны.

Сэки и шуис Тольӧ Панелы сійӧ кывъяссӧ, кодъясысь мӧдыс пель йылӧдзыс гӧрдӧдіс да дыр эз тӧд мый и вочавидзны тадзисӧ грекӧвӧйтӧмысь:

— Мун татысь, мед дукыд эз вӧв миянкӧд орччӧн, еретник рӧд!

— Ме-е, ме еретник?— дыр мысти мӧмъялігмоз заводитіс Пане.— А асьныд ті ёна бурӧсь?..

Но сэсся эз вермы воча нинӧм шуны. Эз виччысь, мый ёртъясыс ӧтвылысь сувтасны сылы паныд, гораа бӧрддзис да котӧрӧн мӧдӧдчис гортланьыс. А челядь чукӧр кутісны ворсны мачӧн. Но тайӧ пӧрйӧ эз нин вӧв сэтшӧм гажа налӧн ворсӧмыс. Сы вӧсна, мый эз вӧв орччӧн вильшасьысь да понъясьлысь Панеыс, код дорӧ быдӧн ас сертиныс велаліс нин. Да и быдӧн ас кежсьыс гусьӧн мӧвпаліс, збыль ӧмӧй Панеыс еретник рӧдысь да сэтшӧм нин омӧль сійӧ.

А сэк кості Пане синвасӧ чышкалігмоз матыстчис кузнеча дорӧ, кысянь кылісны мӧлӧтӧн кучкалӧм шыяс. Буретш локтӧ вӧлі гожся страда да батьыс дзоньталіс ытшкан-куртан машинаяс.

— Мый нин корсян татысь, оз ворссьы аскоддьӧмъясыдкӧд?— гораа шыӧдчис пи дорас батьыс.

Дыр нускис мыйкӧ друг раммӧм Пане багатыр кодь тушаа батьыс вылӧ видзӧдігмоз да нораа нурбыльтіс:

— Оз кӧсйыны найӧ мекӧд ворсны. Вӧтлісны ас дінсьыныс...

А сэсся чӧв олыштіс да гораа содтіс:

— Нӧшта еретник рӧдысь менӧ шуисны. Збыльысь ӧмӧй тэа-меа еретникъяс?..

— Мый, мый?..— друг юавсис Сьӧд Кӧстелӧн пиыслысь. Но сэсся верстьӧ морт эз вермы кутчысьны да вак-вакӧн серӧктіс. Бура дыр сераліс Сьӧд Кӧсте синвасӧ чышкалігмоз. А Пане шай-паймунӧмӧн видзӧдіс батьыс вылӧ. Эз видзчысь, мый батьыс серам вылӧ лэптас сылысь кывъяссӧ.

Медбӧрын верстьӧ морт дугдіс жӧ серавны, чӧв олыштіс да шуис:

— Абу ӧд тэа-меа мыжаӧсь, мый миян сьӧдӧн чужсьылӧма. Мый шуӧма Енмыс, сідзи и лоӧма. А тэ аслад грекъясысь ачыд мыжа. Омӧльтор кӧ сиан мукӧдлы, и ачыд бурӧс эн виччысь. Со и лӧгасисны тэ вылӧ ёртъясыд. Чайтан, ог тӧд тэнсьыд лэчталӧмтӧ. Ачыд мыжа ставсьыс. Мун, кор прӧща да мӧдысь некор нин некодлы лёктор эн си.

Пане весиг эз виччысь батьыслысь татшӧм кывъяссӧ. Чайтіс, мый дорйыштас сійӧс, малыштас юрӧдыс. А мӧдыс сійӧс на и дивитіс. Но мыйӧн тӧдан, гашкӧ, и прав батьыс. Ӧд ачыс Пане оз век бурӧн овлывлы ёртъясыскӧд. Эм тшӧтш и аслас мыжыс.

А еретникнад сійӧс, дерт жӧ, нарошнӧ нимтісны, мед оз вышитчы да мукӧд водзас сэтшӧма чеччав. Со нӧ батьыс, сиктын медся пыдди пуктана войтыр пиысь ӧти, кыдзи кутіс серавны сы вылын, кор висьталіс челядьлӧн шуасьӧм йылысь. Сідзкӧ, збыльысь, сійӧ ни батьыс абу еретник рӧдысьӧсь...

Гашкӧ, эз и унмовсьлы тайӧ войнас Пане. Пыр мӧвпаліс, кыдзи миритчыны ёртъясыскӧд, кыдзи прӧща корны да кутшӧм козин нуны налы. Но мудзӧм юрас сідзи нинӧм эз и во.

А мӧд луннас клубдорса эрд вылӧ чукӧртчӧм челядь шензьӧмпырысь видзӧдісны, кутшӧм чӧла да ньӧжйӧ матыстчӧ на дінӧ коркӧя вильыш да ёрччысь Панеыд, быттьӧ чегӧм бордъя лэбач кыскӧ му бердтіыс кокъяссӧ. Нӧшта шензьыны кутісны ставӧн, кор Пане нурбыльтіс вомгорулас:

— Прӧститӧй... Ог сэсся кут... Ачым ставсьыс мыжа...

Шензьӧмвывсьыс ёртъясыс весиг эз тӧдны, мый шуны Панелы

воча. А сійӧ сэк кості кутіс кыскавны зепъяссьыс батьысӧн вӧчӧм мича чачаяс: быдсяма пӧлӧс тракторъяс, машинаяс— да тэчны ёртъяс водзас.

Медбӧрын Тольӧ, медся збойяссьыс ӧти, шуис Панелы:

— Но мый? Матыстчы инӧ миян дінӧ да мӧдысь сэсся тадз эн вӧч. Ми ӧд унаӧнӧсь, а тэ ӧтнад. Да и абу тэ некутшӧм еретник рӧдысь.

Сэсянь вильыш Панеыд и збыльысь эз кут ёрччыны да ӧбӧдитны ёртъяссӧ. Гӧгӧрвоис, мый тӧлкӧн-ладӧн колӧ быдӧнкӧд овны.

Кыкӧн войын

<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 57-61 лб.>

Тайӧ кадас Юра узьлывлӧ нин. Но тарыт, кӧть вӧлі нин матӧ вой шӧр гӧгӧр, сійӧ пыр на пукаліс пызан сайын.

— Мый нин тэкӧд талун, та дыра олан?— юаліс пыді вежӧсысь петалігмоз мамыс.

— Контрольнӧй кежлӧ колӧ дасьтысьны, — пыр жӧ вочавидзис Юра да бӧр дзумгысис книгаӧ.

— Но, но, дасьтысь, — меліа шуис мамыс.— Сӧмын ӧд асывводзнад сьӧкыд лоӧ чеччынытӧ. Бара кутан садьмӧдігӧн юрлӧс улӧ юртӧ сюйны...

Юралӧн пызан вылыс и збыльысь вӧлі тырӧма велӧдчан книгаясӧн. Но думнас сійӧ виччысис ассьыс медбур ёртсӧ, Толикӧс, коді вӧлі мыжа, ок и ёна мыжа сы водзын. И со ӧні сылы, мед вештыны ассьыс мыжсӧ, колӧ нин вӧлі локны Юраясӧ. Та вӧсна Юра сӧмын мода вылас видзӧдлывліс книгаӧ, а пельяснас кывзысис ӧшинь сайӧ.

Но со кутісны кывны кодлӧнкӧ тэрмасяна кок шыясыс, а сэсся и ышкӧм-пушкӧмыс. «Толик локтӧ», — вирдыштіс Юралӧн юр вежӧрын да сійӧ котӧртіс восьтыны ӧдзӧссӧ. Порог вылын и збыльысь сулаліс Толик.

— Вайин?— вашнитіс терпитны позьтӧма Юра.

— Со!— вочавидзис Толик да паськӧдіс Юра синъяс водзын неыджыд тубрас, кӧні вӧлі китыр лыа му.

— Сэтысь босьтін, кытысь сёрнитчылім?— бара юаліс Юра.

— Ог жӧ ӧд ылӧдлы та бӧрын, — дӧзмыштіскодь ёртыс вылӧ Толик.— Да и аски ачыд верман ветлыны видзӧдлыны. Дзик дорсьыс босьті.

— Эска, эска, — пыр жӧ тапнитіс Толикӧс пельпомӧдыс Юра.— А ӧні вай ӧдйӧджык ветлам, кытчӧ кӧсйысьлім. Сідз нин сёр кадыс.

И кык ёрт гортсаясысь гусьӧн петісны ывлаӧ, мед пӧртны олӧмӧ аслыныслы сетӧм кывнысӧ...

А ставыс заводитчис тӧлысь-мӧд сайын. Челядьлӧн керкаӧ кружок вылӧ ветлӧдлігӧн Юра тӧдмасис сьӧд синъяса да сьӧд юрсиа Жаннакӧд, коді вӧлі мойдвывса принцесса кодь. Зонъяс пиысь пӧшти ставӧн синъяссӧ эз вештывлыны мича Жанна вылысь, кодлӧн сӧмын ӧти видзӧдлассьыс быдӧнлӧн топавлісны сьӧлӧмъясыс. Но мойдвывса принцесса кодь Жанна, мыйлакӧ, бӧрйис аслыс ёрт пыдди буретш Юраӧс, кӧть вӧліны и сыысь синмӧ шабитчанаджыкӧсь. Юра пыр ноксис сыкӧд орччӧн кружок вылын, колльӧдлывліс гортас. А мукӧд зонъяс сӧмын завидьтана синъясӧн видзӧдлывлісны орччӧн мунысь нывкаа-зонкаа вылӧ.

Колӧ жӧ сідзи лоны, мый этатшӧм мича нывка бӧрйис аслыс кутшӧмкӧ сэтшӧм-татшӧм зонкаӧс. Ӧд вӧліны и бурджыкъяс. Но, сідзкӧ, эм мыйысь. Сідзкӧ, эм Юраыслӧн сійӧ, мый мукӧдыслы озджык тырмы. Смеллуныс ли, ас вынъясӧ эскӧмыс ли, зумыдлуныс ли. Нывкаясыд тай асланыс сьӧлӧмнаныс, тыдалӧ, татшӧмтортӧ ӧдйӧджык казялӧны.

И ставыс эськӧ бур. Сӧмын эз во татшӧмторйыд сьӧлӧм вылӧ Жаннакӧд ӧти классын велӧдчысь зонъяслы. Кыдзи нӧ сідзи, кутшӧмкӧ мӧд школаысь дзик тӧдтӧм зонка лысьтӧ ветлӧдлыны орччӧн налӧн класса да весиг налӧн школаса медся мича нывкакӧд, Жаннакӧд? Найӧ ӧтчыд сувтӧдлісны нин улич вылын Юраӧс:

— Кывзы, другӧй, эновтчы Жаннасьыд. Ас сертиыд бӧрйы кодӧс колӧ. А Жаннаӧс тэныд огӧ сетӧй. Медбӧръяысь шуам. Он кӧ кӧсйы гӧгӧрвоны, пуж петкӧдлам...

Юралӧн сэки сӧмын ӧзйылісны синъясыс да чорзьылісны кабыръясыс Жанна классысь зонкаясӧс кывзігӧн. Сійӧ нинӧм эз вочавидз налы. Сӧмын долис аслыс: «Мед видласны, ачымӧс кедзовтны ог сет. И Жаннаысь ог эновтчы. Ӧд ми сетім нин ӧта-мӧдлы кыв. А этайӧяс ӧмӧй гӧгӧрвоасны татшӧмтортӧ. Да и весьшӧрӧ найӧс гӧгӧрвоӧдны. Асланыс выннас кӧсйӧны ошйысьыштны. Но и мед видласны».

Скупа нюммуніс сэки Юра Жанна классысь зонкаяслӧн грӧз вылӧ, сідзи нинӧм эз и шу, бергӧдчис да муніс. А мӧдъясыс тайӧ пӧрйӧ эз жӧ кутны вӧтчыны Юра бӧрся. Чайтісны, мый збыльысь повзьӧдісны. Мӧдысь удитасны на, оз кӧ кӧсйы гӧгӧрвоны.

Но быттьӧ эз и вӧвны тайӧ грӧзитана сёрниясыс. Юра важ моз ветлӧдліс Жаннакӧд орччӧн, колльӧдлывліс гортӧдзыс, паныдавліс асывводзнас школаӧ мунігӧн. И на костын йитӧдъясыс лоины кыдзкӧ нӧшта на топыдджыкӧсь. Ӧд Жанна пельӧдз волывлісны жӧ сы класса зонкаяслӧн Юракӧд йитӧдъяс йылысь дивитана сёрниясыс. Но сійӧ кивыль та вылӧ эз вартлы. Мед, колӧкӧ, йӧйясыд, завидьтӧны!

И колӧ жӧ лоны сэтшӧмторлы! Буретш вежон сайын кымын, Жаннаӧс гортас колльӧдӧм бӧрын, Юра шуис прӧйдитчыштны важся паркті аслас медбур ёрткӧд, Толиккӧд, кодкӧд ӧти классын велӧдчисны да ӧти парта сайын пукалісны. Буретш сэні и паныдалісны Юраӧс да Толикӧс Жанна классысь зонкаясыд, кодъяс, тыдалӧ, важӧн нин кыйӧдчӧмаӧсь да ӧні нинӧм бурсӧ насянь эз позь виччысьны.

Толик аддзис, мый тайӧ зонкаясыс накӧд кӧсйӧны мыйкӧ вӧчны, да вашнитіс Юралы:

— Котӧртам, а то пӧвсаласны!

— Эн дзӧр тэ, — пинь пырыс сӧдзӧдіс сы вылӧ бергӧдчӧмӧн Юра.— Видз менӧ мышсянь. Видзӧдлам на, коді кодӧс пӧвсалас.

А сэк кості паныд локтысь зонкаяс пиысь медся кузьыс шыӧдчис Юра дінӧ:

— Но мый, повтӧм детина, со и сюрин. Ми ӧд тэныд шулім, мед эновтчин Жаннасьыд. Ачыд мыжа, мый эн кывзы миянлысь...

Видзӧдліс сэки Юра мыш саяс да пыр жӧ ыркмуніс сьӧлӧмыс. Толикыс эз вӧв орччӧн. Коркӧ удитӧма пышйыны да эновтны сійӧс.

А сэк кості сы водзын сулалысь зонкаяс пиысь ӧти неригмоз серӧктыштіс:

— Аддзылін, кутшӧм тэрыба ёртыд утёвтіс? Гашкӧ и, тэ сы бӧрся...

Но тайӧ кывъясыс сӧмын ярмӧдісны Юраӧс: «Абу на сійӧ полысьяс рӧдысь. Видзӧдлам, коді кодӧс вермас». И заводитчис... Дерт, выныс вӧлі Жанна классысь зонкаяс сайын. Найӧ унджыкӧнӧсь да сійӧн и смелджыкӧсь. Но эз вӧв ныжджык и Юра аслас пельклуннас да стӧч кучкалӧмъяснас. Сӧмын ӧтитор вӧсна сійӧ майшасис, мед кутчысьны кокъяс вылас. Но век жӧ ёнджыкасӧ сюраліс Юралы.

И код тӧдас, кыдзи эськӧ ставыс вермис помасьны, эз кӧ тышкасьысьяс дінӧ тэрмасьӧмӧн кут матыстчыны милицейскӧй патруль. Здук-мӧд мысти пуяс улын некод нин эз вӧв. Котӧртіс и Юра.

Эз кӧсйы кодкӧ вылӧ норасьны. Ачыс ставсӧ помӧдз вайӧдас. Но Жаннаӧс сійӧ некодлы оз сет. А Жанна класса зонкаяс тайӧ кось бӧрас быттьӧ гӧгӧрвоисны Юраӧс да та бӧрын сэсся эз нин матыстчывлыны сы дінӧ. Весьшӧрӧ. Быть нин ас ногыс вӧчас.

Но буретш тайӧ кадсяньыс Юра дугдіс сёрнитны Толиккӧд, быттьӧ эз и пукав сійӧ орччӧн парта сайын, быттьӧ эз и вӧв свет вылас. Классын казялісны жӧ, мый кык ёрт костті сьӧд кань котӧртӧма. Но эз тӧдны, коді таысь мыжа, да эз зільны сюйсьыны на костӧ. Кузя-визяӧн ставыс прӧйдитас. А Юра да Толик эз паськӧдчыны паркын коркӧя лоӧмтор йылысь.

И кымынысь кӧть эз матыстчыв Толик ёртыс дінӧ, муртса эз пидзӧсчанясьӧмӧн кор сылысь прӧща, Юра эз зіль казявны Толикӧс. Сӧмын чӧла бергӧдчыліс мӧдарӧ. А мӧдыслӧн доршасьлывліс синваыс да сійӧ вешйывліс бокӧ.

Но медбӧрын Юралӧн сьӧлӧмын Толик вылӧ скӧрлуныс кутіс ваймӧм бипур моз жӧ лӧньны. Сійӧ пыр тшӧкыдджыка мӧвпаліс ёрт йывсьыс: «Мый нӧ тайӧ ме? Тадзи, тыдалӧ, оз жӧ позь. Ӧд кымын во бур ёртъясӧн вӧлім да кутшӧмкӧ лоӧмтор вӧсна дзикӧдз кӧдзӧдчим ӧта-мӧдысь. Дерт, сійӧ мыжа. Но, тыдалӧ, гӧгӧрвоис нин ассьыс мыжсӧ да ӧні со висьӧ та вӧсна сьӧлӧмыс». Сэки и чужис Юралӧн ӧти мӧвп...

Ӧтчыд урокъяс бӧрын, кор ставӧн нин разӧдчисны, а Толикыс век на пукаліс парта сайын да мый йылысь кӧ шог чужӧмӧн мӧвпаліс ас кежысь, Юра и шыӧдчис ёртыс дінӧ:

— Кывзы... Тэ кӧсъян бӧр лоны менам бур ёртӧн?

— Кӧсъя, — нимкодьпырысь вочавидзис Толик.

— Сӧмын ковмас сетны кыв, мый сэсся некор нин он вузав менӧ.

— Та йылысь ме важӧн нин мӧвпалі, — вочавидзис Толик.

— Абу ставыс сэтшӧм кокни, кыдзи тэ чайтан, — стрӧга торкис Юра ассьыс ёртсӧ, а сэсся неуна ланьтыштліс да ёрт вылас видзӧдігмоз шуис:— Ме сідз жӧ нин та йылысь важӧн мӧвпалі. Тӧдан, кытчӧ дзебӧма миян карса шойна вылын радейтана учительнымӧс? Ветлан сэтчӧ талун, мыйӧн сӧмын пемдас. Босьтан сылӧн гу вылысь китыр му да ваян меным гортӧ. А ми сэсся тайӧ жӧ войнас ветлам паркӧ, кӧні косясим, да сетам ӧта-мӧдлы тайӧ китыр му вылас кыв, мый некор, кутшӧм кӧть сьӧкыд эз вӧв, огӧ вузалӧй ӧта-мӧднымӧс.

Кутшӧм нимкодь лоис та бӧрын Толиклы! Сійӧ нинӧм эз вермы шуны воча. Сӧмын нимкодьысла кутыштліс ёртсӧ. Сійӧ дась вӧлі кӧть ӧні котӧртлыны шойна вылас, но колӧ вӧлі, кыдзи и водзвыв сёрнитчисны, виччысьлыны сап пемыдсӧ...

Коді вермас висьтавны сы йылысь, кутшӧм ёна пессис Толиклӧн сьӧлӧмыс пемыд шойна вывті крестъяс да памятникъяс коластӧд восьлалігӧн? Тані ӧд и луннас оз овлы ёна долыд. А ӧні войнас?.. Кӧть эськӧ тӧдіс Толикыд, мый шойна вылын куйлысьяс пиысь некод нин бӧрсӧ оз чеччыв. Но сідзи и кажитчис сылы, мый крестъясыс да памятникъясыс быттьӧ ловъяӧсь да вӧрӧны. Сэтчӧ жӧ, кӧть киас сылӧн вӧлі фӧнарик, некымынысь крукасьліс кокнас да муртса эз сунгысьлы. Быттьӧ кодкӧ нарошнӧ зілис кыскыны сійӧс кокӧдыс. Но муртса эз чегсьытӧдзыс повзьы Толик, кор сылӧн юр весьтын, джуджыд пожӧм йылын, повзьӧмысла друг кравӧстіс рака. Дась нин вӧлі бӧр бергӧдчыны. Но такӧдіс асьсӧ: «Мый нӧ тайӧ ме? Збыль ӧмӧй сэтшӧм полысьӧн и лоа нэм чӧж. Ӧд ёртлы сеті кыв. Сійӧ менӧ виччысьӧ. А ме бӧр котӧрта повзьӧмла. Оз шогмы тадзи... »

Ачыс эз тӧдлы, кыдзи воис тӧдса гу вылӧ, код дорӧ найӧ Юракӧд гежӧдіника кежавлісны. Ставыс тані вӧлі чӧв-лӧнь. Сӧмын турун пӧвстӧ овмӧдчысь гут-гагъяс олісны асланыс войся олӧмӧн. Вочасӧн Толиклӧн полӧмыс кутіс прӧйдитны. Сійӧ тэрмасьтӧг пуктіс гу вылысь китыр лыа му рузум торйӧ, гартыштіс да мӧдӧдчис шойна вылысь. Бӧрсӧ восьлавны вӧлі кокниджык нин. Сы вӧсна, мый веніс ассьыс полӧмсӧ, мый вӧчис сійӧс, мыйла ыстылісны, мый сылы век жӧ эскӧны на. И водзӧ оз уськӧд сэсся ассьыс нимсӧ, кутшӧм кӧть сьӧкыд эз вӧв.

И со ӧні найӧ, Юра да Толик, сулалісны кыкӧн войся парк шӧрын да рузум вылын куйлысь китыр лыа му весьтӧ копыртчӧмӧн сетісны ӧта-мӧдлы кыв, мый некор сэсся оз вузавны ёрта-ёртнысӧ, некор оз эновтны ӧта-мӧднысӧ, кор ковмас отсӧг. Сетісны ӧта-мӧдныслы кыв кык мужичӧй. А налӧн кывйыс дона сулалӧ.