ДЫШ КАЛЯ

Сійӧ эськӧ колӧкӧ эз и дышӧн быдмы. Но ичӧтик каляпиӧс чужӧмсяньыс на бать-мамыс кутісны пӧвадитны. Дугдывтӧг вердісны медся чӧскыднас да мыйта колӧ. Мукӧд каляпиян важӧн нин мам-бать бӧрсяыс ва весьтті лэбалӧны, нуръясянтор аслыныс корсьӧны. А дыш каля пыр на берегдорса лыа вылын пукалӧ да лёкысь горзігтырйи мам-батьсяньыс сёян виччысьӧ. Сэк жӧ каля гозъя ассьыныс дышӧдчысь пинысӧ правдайтігмоз шулывлісны мукӧд каляяслы:

— Сійӧ ӧд миян дзик ӧтка пи да кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтитӧ вермам нин вердны-юктавны.

Тайӧс кылӧм бӧрын мукӧд верстьӧ каляяс сӧмын дивитігмоз довкйӧдлісны юрнаныс. Со тадзи и быдмис дыш каля мам-бать сьылі вылас ӧшӧдчӧмӧн. Эз и велав на моз жӧ чери кыйны, а пыр зілис дась вылас овны. То ассьыс слабджыклысь кыйӧм чериторсӧ мырддяс, то кыськӧ-мыйкӧ гусялас. Но сэсся гӧгӧрвоис жӧ, мый тадзи нуртӧ он пыр кут сяммыны корсьны. А мам-батьыс эз нин пондыны вермыны пӧткӧдны верстьӧ пинысӧ.

И сэки Дыш каля кутіс пыр ылӧджык и ылӧджык лэбавны юбердса аслас оланінсянь. Корсьны, оз-ӧ кыськӧ сюр дась сёян. Тшыг кынӧмыд ӧд оз жӧ сет весь овнытӧ.

Ӧтчыд сійӧ лэбис да лэбис, мудзис да пуксис шойччыны паськыд мыльк вылӧ, кӧні быдмисны гежӧдіник пожӧмъяс. А на улын тшем сулалісны пу и кӧрт крестъяс, мичмӧдӧм изъяс. И аддзис сэки Дыш каля, кыдзи йӧз чукӧр сулалӧны кутшӧмкӧ гу дорын. Сэсся тайӧ гуас найӧ лэдзисны ыджыд кӧрт ящик, тыртісны гусӧ да сэні жӧ пондісны нуръясьны. А сы бӧрын недыр мысти разӧдчисны.

Дыш калялӧн синмыс сюсь вӧлі. Гӧгӧрвоис, мый тані сылы позяс пӧткӧдчыны. Сійӧ пыр жӧ лэбис сэтчань да пуксис неыджыд лыа мылькйӧ сӧмын на сюйӧм крест вылӧ. И нимкодь весиг лоис лов вылас аддзӧмторсьыс. Кык кокаясыд крест улас тырыс сёян кольӧмаӧсь. И пирӧг-шаньгатӧ, и сыртӧ, и калбас торъястӧ. Пӧттӧдзыс чӧсмасис Дыш каля, кытчӧдз сэсся сійӧс эз вӧтлыны тані важӧн нин овмӧдчӧм гораа кравзысь ракаяс.

Тадзи быд лун кутіс лэбавны Дыш каля крестъяса ыджыд мыльк вылӧ. Быд лун сэтчӧ волывліс гуасьны кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ йӧз котыр. Найӧ век кольлісны татчӧ сёян-юан. Дыш каляыд вӧлі ракаяссьыд пелькджык да повтӧмджык, удитліс наысь водзджык пӧткӧдчыны.

Видзӧдӧны Дыш каля вылӧ ю бердын олысь ёртъясыс да шензьӧны. Но и но! Дыш каля чери на моз оз кый, а век пӧт, лунысь-лун кызӧ да госсялӧ. Матыстчис ӧтчыд сы дінӧ медыджыд да медпӧрысь каляыс:

— Ноко, висьтав, другӧ, кӧні тэ лун-лун шӧйтан? Ми тай тэнӧ татысь огӧ аддзывлӧй-а. Асывсянь рытӧдз чери кыям да сідзи и огӧ вермӧй быдысь тырвыйӧ пӧткӧдчыны. А тэ он миян моз уджав, но видзӧда да, век пӧт и код.

Нюмъёвтіс Дыш каля да и шуӧ:

— Висьтавны кузя ог кут. А аски нуӧдла тіянӧс ӧтилаӧ.

И со мӧд лунас каля чукӧр лэбисны Дыш каля бӧрся. Сійӧ, мый аддзисны каляяс ыджыд мыльк вылысь,зэв ёна найӧс шензьӧдіс. Со ӧд мыйта сёян-юан быд лун кык кокаясыд татчӧ кольӧны.

Сэксянь ю бердын олысь каляяс быд лун кутісны лэбавны кык кокаяслӧн шойна вылӧ. И дзикӧдз вунӧдісны чери кыйӧм йылысь, мый помысь таӧдз и вердчылісны уна нэм чӧж. Шойна вылӧ кольӧм нуръясянторйыс тырмывліс и каляяслы, и тані олысь катша-ракалы да понъяслы. Каляяс весиг ошкыны кутісны ассьыныс дышиник ёртнысӧ. Тэ пӧ велӧдін миянӧс некутшӧм тӧжд тӧдтӧг овны. Миянлы пӧ ӧні бур олӧмыд и воис.

Код тӧдас, кымын гожӧм тадзисӧ, некутшӧма майшасьтӧг, пӧткӧдчисны каляясыд. Налӧн быдтасъясыс нин велалісны важӧн выль ногӧн овны. Некод весиг эз и казьтыштлы чери кыйӧм йылысь. Сытӧг, вӧлӧмкӧ, сюрӧ нуръясянторйыд. Оз нин ков асьтӧ песны.

Но друг ӧти гожӧмӧ шойнаыс тыртӧммис. Эз нин пондыны волывлыны татчӧ гуасьны кык кокаясыд. Сӧмын корсюрӧ кодкӧ на пиысь гежӧдіника кежавлывліс казьтыштны матыссаяссӧ. Кытысь нӧ вӧлі тӧдны каляяслы, мый шойнасӧ ыджыд мыльк вылысь кык кокаясыд пӧдлалісны. Кутісны гуасьны мӧдлаӧ, ёна ылӧджык. Каляяс важ моз волывлісны ыджыд мыльк вылӧ. Виччысисны, мый кык кокаясыд найӧс вердыштасны. Но шойна вылын вӧлі чӧв-лӧнь.

Тӧкӧтьӧӧн дзикӧдз оньӧстӧммисны-слабмисны каляясыд. Чери кыйны найӧ эз нин кужны кыйны. А дась нуръясянтор дінад велалӧм бӧрын эз сяммыны асьныс мыйкӧ корсьны.

И сэки бара матыстчис медпӧрысь лэбачыс Дыш каля дінӧ да шуис:

— Тэ велӧдін миянӧс дась сёян дінӧ. Но дась сёяныд быри. Ӧні велӧд, кытысь ми кутам нур корсьны. Важ ног ӧд чери кыйны огӧ нин сяммӧй. Он кӧ отсав, вӧтлам тэнӧ ас дінысь.

Шай-паймунӧмӧн кывзіс Дыш каля медпӧрысь калялысь шуӧмсӧ. Нинӧм эз сяммы вочавидзны да сідзи и пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн. Век жӧ эз вӧв окота мунны сылы ас ёртъяс дінсьыс. Ӧтлаын ӧд кокниджык овнытӧ. Век нин кодкӧ да кодкӧ мыйӧнкӧ отсавны вермас. А ӧтнадлы нӧ кыдзи?

Дыр вензисны каляяс ас костаныс да медбӧрын шуисны вӧтлыны ю бердысь Дыш каляӧс. Сэксянь налы бара ковмис велӧдчыны чери кыйны. Но ок кутшӧм сьӧкыд вӧлӧмкӧ вунӧдӧмтор дінад бӧр велавны. Ӧтияс сэки бурпырысь на казьтывлісны Дыш каляӧс, коді найӧс велӧдліс кокниа овны. Но мӧдъяс, а татшӧмъясыс унджыкӧнӧсь вӧліны, пыр жӧ вомавлісны Дыш каляӧс ошкысьясӧс. Гӧгӧрвоисны нин найӧ, мый збыль уджтӧгыд олӧмад нинӧм оз сюр. Кӧсъян кӧ бура овны, колӧ зіля уджавны. И бара каля чукӧр пондісны лун-лун лэбавны ва весьтті да кыйны чери.

А Дыш каля сідзи сэсся и овмӧдчис ӧтнасӧн. Лэбалӧ кык кокаяслӧн ёг шыбласъяс весьтті. Вердчӧ сёян колясъясӧн. И ассьыс каля нимсӧ нин вунӧдіс. Весиг йӧзыс нин нимтісны тайӧ ӧткӧн олысь лэбачсӧ Дыш каляӧн. Но кывсьӧ, мый сійӧ бӧр кӧсйӧ лэбны ю дорӧ аслас ёртъяс дінӧ да корны найӧс бара сибӧдны ас дораныс. Тыдалӧ, и Дыш каляыд сюсьмис.