ДУНЯ

Рӧмыднас на фермаса уджалысьяс воисны Эжва дорӧ. Войвывсянь пӧльтіс вынйӧра тӧв. Веж гы пластъяс, ӧта-мӧдсӧ тойлалігтыр, ыджыд шумӧн быглясисны ва паныд, усьласисны лыа кӧса вылӧ.

Ю вылӧ лэдзисны ёсь ныра тьӧс пыж. Вильыш синъяса, рыжӧй юрсиа Сима Габов, колхознӧй пастук, ӧзтіс папирос, пуксис бӧжавны. Том ичмоньяс — Анна да Валя — босьтісны пелысъяс. Медбӧръяӧн эновтіс берег Дуня Попова, таг мешӧк кодь кокньыдик, чангыль ныра, пыдӧ вӧйӧм синъяса, раминик ныв. Сійӧ вӧлі мукӧд дояркаяс серти пасьтасьӧма бурджыка: сьӧд юбкаа, посньыдик цветъяса лӧз ковтаа, кудритчыштӧм юрсисӧ ӧкуратнӧя пуктӧма выль кӧсынка улӧ.

— Симкалы вӧччин, — гусьӧникӧн шӧпнитіс нывлы Валя, но Дуня немтор эз вочавидз.

— Ой, кыдз нӧ вуджам! — ышловзис сійӧ да пуксис пыж шӧрас, Пекла тьӧткӧд орччӧн.

— Полан кӧ, синъястӧ кунь, — серӧктіс Сима.

Визув ва нетшыштіс пыжсӧ, петкӧдіс шӧрлань. Пызан судта гыяс чорыда кучкысьлісны ӧпаснӧйӧ. Кокньыдик пыж то сунлас, вошлӧ гы костас, то пробка моз чеччыштлас вывлань. Дуня пукалӧ ӧдва ловъя, полӧ ыджыдджыка лолыштны, топыда кутчысьӧма пыж пуклӧсӧ. Повзьӧм синъясыс гажтӧма дзоргӧны Сима вылӧ, быттьӧ виччысьӧны сысянь отсӧг. А Сима тшапа пукалӧ пыж бӧрын, нюмъялӧ. Муртса Дуня синъяссӧ вештыштлас Сима вылысь, сійӧ нарошнӧ горӧдас, мудера мигнитас ичмоньяслы. Дунялӧн ыркнитлас сьӧлӧмыс, чужӧм вылас мыччысьласны гӧрд пятнаяс. А зонлы — любӧ.

— Дугды, ӧкаяннӧй, — крукыльтчыштӧм чуньнас грӧзитчӧ Пекла тьӧт.

Дунялы кажитчӧ, мый некор нин найӧ оз волыны мӧдар берегас. Сійӧ кӧсйӧ бергӧдчывны, видзӧдлыны сынысьяс вылӧ, но юрыс сьӧктаммӧма, оз кывзысь. Окота мыйкӧ шуны Сималы, а кывъясыс дзугсьӧны.

Дыр на, гашкӧ, мучитчис ныв, но ёсь ныра пыж зургысис берег дорӧ. Дуня кокниа ышловзис, котӧрӧн уськӧдчис бадь кустъяс дінӧ. Ӧні сійӧ сулаліс чорыд му вылын. Сьӧлӧмыс вочасӧн бурасис, кокъясыс дугдісны дрӧжжитны.

— Полӧмыдла, кӧнкӧ, весиг кокнялін, — сералӧ Сима.

«Эк, Сима, Сима!.. Мыйла пыр сералан? Ме жӧ радейта тэнӧ, рыжӧй чӧрт, а тэ нинӧм он гӧгӧрво», — думайтіс дас кӧкъямыс арӧса ныв, кодлӧн морӧс пытшкас тэрыба тіпкис пӧсь сьӧлӧм.

Кымӧръяс костӧд писькӧдчис шонді. Льӧм кустъяс вылын сьылісны мича гӧлӧса лэбачьяс. Дояркаяс восьлалісны векньыдик туй кузя; то сьывны горӧдласны, то шутитыштасны ӧта-мӧд вылас. Дуня да Анна мунісны медся водзын.

Гожся лагерӧ воигӧн нин Дуня кок улысь чепӧсйис мольыд гӧна ичӧтик шыр, тэрыба тюркнитіс вужля улӧ. Нывка мый вынсьыс чилӧстіс, горзігтыр уськӧдчис бӧрлань. Ылӧдз эськӧ, гашкӧ, пышйис, но шеді пастук киӧ.

— Но и но!.. Коді тэнӧ рӧдитӧма татшӧм полысьнас? Шырӧс аддзин и горзан.

Ставӧн гораа серӧктісны. Дуня эз лӧгась сералысьяс вылӧ. Сійӧ збыльысь поліс унаторйысь: аддзас кӧ сувтса синъяса лягушаӧс, садь быртӧдзыс чилӧстас, виччысьтӧг кӧ турун пиысь лэбзяс ичӧтик лэбач, бара ыркнитӧма сьӧлӧмыс. Чардыштас-гымыштас енэжын — нывлӧн ыдждӧны синъясыс, чужӧм вылас мыччысьӧны гӧрд чутъяс. Эз прӧста фермаса уджалысьяс шуны сійӧс «полысь Ӧдюкӧн», а, гашкӧ, и шутник Сима, коді ачыс нинӧмысь эз пов, тайӧ нимсӧ сылы лӧсьӧдіс.

Сулалісны мича шоныд лунъяс. Фермаса уджалысьяс, ассьыныс мӧсъяснысӧ дӧзьӧритігмоз, некымын лун нин уджалісны видзьяс вылын, заптісны тӧв кежлӧ кӧрым.

Шондіыс вӧлі вӧртас вылын нин, кор дояркаяс воисны лагерӧ. Лунтыр уджалӧм бӧрын найӧ мудзисны, зумышмисны. Быдӧн думайтісны ӧтитор йылысь: ӧдйӧджык лысьтыны мӧсъясӧс да мунны гортӧ, кӧні найӧс виччысис пӧтӧс ужын, небыд вольпась.

Мӧсъяс сулалісны паськыд йӧр пиын, ӧтияс рӧмидзтісны, мӧдъяс ӧвтчисны бӧжъяснас, дорйысисны дӧзмӧдчысь номъясысь. пастук некӧн эз тыдав.

— Си-ма-а!.. — вом дорас кияссӧ пуктӧмӧн чукӧстіс гожъялӧм чужӧма Анна.

Ю сайын юрӧбтіс йӧла шы. Ӧтвет эз кыв. Дунялы син улас уси пастуклӧн ватникыс, кодӧс ӧшӧдӧма тыртӧм бидонъяс вылӧ. Ватник мышкас тыдаліс вель ыджыд бумага лист, кытчӧ гижӧма: «Полысь Ӧдюклӧн эз лок Милочкаыс. Муні корсьны. Аддзысьлытӧдз. Ог кӧ во — лыддьӧй геройӧн».

«Бара тешитчӧ, — шпыньмуніс доярка, но век жӧ кытшовтіс синъяснас йӧр пытшкӧд. Ыджыд сюръяса мӧскыс сылӧн и збыльысь эз вӧв. — Кытчӧ сійӧ вермис лоны?»

— Милочкаӧй абу, — нор гӧлӧсӧн висьталіс ныв да дояркаяслы петкӧдліс пастуклысь «посланньӧсӧ».

— Эн шогсьы! — бурӧдіс сійӧс Пекла тьӧт. — Сима кӧ муніс корсьны, аддзас.

Лысьтысигчӧж нывка думайтіс Милочка йылысь. Вель унаысь видзӧдліс ылын лӧзалысь видзьяс вылӧ, сӧмын тай турун зорӧдъясысь да ляпкыдик кустъясысь кындзи немтор эз тыдав.

Рудов енэжыс вочасӧн пемдіс-сьӧдасис. Лои ыркыдджык. Важӧн нин йӧв тыра бидонъяс мӧдӧдісны вый вӧчан заводӧ, а Сима пыр на эз во. Виччысьтӧг кыпӧдчис тӧв ныр. Сійӧ садьмӧдіс чӧла вугралысь пуясӧс, кышӧдіс налысь улис коръяссӧ. Дуня йӧжгыльтчӧмӧн сулаліс потшӧс бердын, кывзіс пуяслысь шувгӧмсӧ.

Ас кежас пыр на эскис, мый вот-вот Сима вайӧдас Милочкаӧс, и лысьтысьӧм бӧрын ӧтлаын позяс мунны зонкӧд сиктӧдз.

— Ті кыдзи кужанныд, а ме гортлань мӧдӧдча, — кыліс Пекла тьӧтлӧн гӧлӧсыс. — Мудзи зэв ёна, дай челядьӧй гажтӧмтчасны.

— Дерт жӧ, мунам. Сима, гашкӧ, асылӧдз оз во, — мыжа морт моз шыасис небыд гӧлӧса Валя да посньыдик воськовъясӧн петіс туй вылӧ. — Мӧдім, Дуняша. Асылӧдзыс Милочкаыдлӧн вӧраыс оз пот.

— Мый ті! — быдӧн повзис Дуня. — Ме виччысьла Симаӧс...

Дуня коли ӧтнас. Юрас воисны Милочка йылысь шуштӧм думъяс.

«Гашкӧ, зверъяс нин косявлісны. Колян во на ӧд кык кукань джагӧдісны. А друг да нюрӧ сибдіс?.. И мый Симаыс видзӧдӧма!»

Дунялы дум вылас уси, кыдзи сійӧ кык во сайын первойысь локтіс фермаӧ. Милочка сэки вӧлі омӧлик, лысьтіс этша. Фермаса заведующӧй весиг кӧсйис мӧдӧдны сійӧс калбас вылӧ, но Дунялы сійӧ лои сэтшӧм жаль, мый быд ногыс корис кольны Милочкаӧс фермаӧ. Заведующӧй дыр мысти сӧгласитчис. Уна вын пуктіс Дуня, мед сійӧс сувтӧдны кок йылӧ. Ӧні Милочка вӧлі медбур мӧскӧн сылӧн группаын.

Доярка нетшыштчис пу бокысь, петіс йӧр сайӧ.

— А-у-у!..

Сималӧн гӧлӧс некӧн эз кыв. «И Сима ӧтнас сэн», — майшасис Дуня да котӧртіс вӧрлань. Кымын ылыстчис, сымын лои гажтӧмджык. Сійӧ частӧ сувтлывліс, кывзысис. «Ок, рытыс кутшӧм пемыд!» — полігтырйи думайтіс ныв да кӧсйис нин бӧр бергӧдчыны. Но сэки жӧ сьӧлӧмыс тшӧктіс: «Корсьны колӧ, корсьны. Нинӧмысь повны». Ӧбиднӧ вӧлі, мый пӧдругаясыс сэтшӧм кокниа эновтісны сійӧс, эз отсавны корсьны Милочкаӧс, и сійӧ нин ӧні чорыда шуаліс аслыс, мый корсяс радейтана мӧссӧ. Мед и Сима видзӧдлас да оз мӧд серавны сы вылын. «Нарошнӧ вот ӧні петкӧдла, мый ме абу нин сэтшӧм полысь».

Резинӧвӧй сапӧг улын чарскакылӧ дженьыдик турун под. Ныв кыті котӧртыштас, кыті надзмӧдыштлас воськовсӧ. Кӧть и гажтӧм вӧлі, но быд ног старайтчис венны полӧмсӧ. Морӧс пытшкас чеччаліс-пессис сьӧлӧмыс.

— Милочка, донаӧй... Кӧні нӧ тэ, шыась!

Но, кысь шыасяс. Гашкӧ, абу нин и ловъя. Гӧрддзасис горш діныс, быттьӧ сьӧкыд из ӧшӧдісны сьылі вылас. Важӧн нин вазис ковтаыс. Пӧсялӧмысла сотчис вом пытшкӧсыс, а сійӧ муніс да муніс.

«Ух-ху... ух-ху...» — друг кодкӧ горӧдіс чукӧрӧн сулалысь пуяс дінсянь. Дуня дрӧгмуні. Шармисны синъясыс. «Мый татшӧмыс? А вот ог повзьы. Муна видзӧдла. Колӧкӧ, Милочкаӧй сэні».

И сійӧ мӧдӧдчис тӧдтӧм гӧлӧслы паныд. Эз на удит вӧчны воськов кызь, кыдзи кутшӧмкӧ войся лэбач кыпӧдчис му бердысь, воши пемыдас. Нывлӧн здук кежлӧ сувтліс сьӧлӧмыс.

«Дзик жӧ ме кага кодь, быдторйысь пола, — кӧдзыд сынӧдсӧ горша апаліс сійӧ. — Сы вӧсна и фермаын ставыс сералӧны менам полӧм вылын».

Мыйкӧ дыра мысти Дуня воис Кадъя арай дорӧ. Колӧ вӧлі вуджны мӧдар видз грива вылас. Вутшкысь вутшкӧ чеччалігтыр сійӧ собис джуджыд эжӧр пӧвстӧд. Бадьяслӧн кос вожъясыс кучкалісны чужӧмас, морӧсас. Кор кос местаӧдзыс коли зэв нин матын, ныв прӧступитчис, коскӧдзыс тюльгысьліс кизьӧр няйт пиӧ. Кӧдзыд ва сотыштіс кок пӧксӧ, сапӧгыс сьӧктаммис.

— И ставыс тайӧ рыжӧй чӧрт вӧсна, — гораа броткис Сима вылӧ Дуня, сэсся петіс арайсьыс, пыдзраліс юбкасӧ. Дум вылас уси колхознӧй собранньӧ, кӧні сійӧ кӧсйысис во чӧжӧн быд мӧслысь лысьтыны кык тысяча да джын литра йӧв. Кодсюрӧ шмонитісны сэки раминик ныв вылын, горзісны: «Вылӧ кӧсъян лэбзьыны, бордтӧ эн чег!» И друг татшӧмтор, медбур мӧскыс воши.

Муртса удитіс пӧрччыны сапӧгсӧ — шуйгавылын кодкӧ быттьӧ бакӧстіс.

«Милочка!» — пыр жӧ гӧгӧрвоис доярка, да кӧмтӧгыс уськӧдчис гӧлӧс шыӧ. Дуня эз ӧшыбитчы. Милочка сулаліс арай шӧрын, сьӧкыда лолаліс. Кӧзяйкасӧ казялӧм бӧрын сійӧ кыпӧдчыліс, кӧсйис воськовтны, но выльысь вӧйи кынӧм улӧдзыс.

— Сибдӧма, — гӧгӧрвоис Дуня.

Шыбитіс кӧсынкасӧ. Петіс видз вылӧ, чегъяліс бадь ньӧръяс, лыс лапъяс, шыблаліс найӧс мӧс кок улӧ... Пессис дыр, сӧмын весь. Милочка некыдз эз вермы петны кос местаӧ. Ныв гӧгӧрвоис: ӧткӧн отсавны оз вермы. И ачыс эз тӧдлы — сыркъялӧмӧн бӧрддзис. Чангыль ныр боктіыс кык вожӧн тюрӧбтіс синва.

— О-о-о! Сим-ка! — горӧдіс сійӧ. — Татчӧ лок... У-у-у!..

Колины кузь да сьӧкыд минутаяс. Доярка эз нин вермы горзыны, гӧлӧсыс сибдіс. Сӧмын курччаліс пардорсӧ да скӧраліс ас вылас: мыйла рӧдитчӧма нылӧн. Но буретш сэки пельясыс кылісны тӧдса гӧлӧс.

— Э-е-е!..

— Сима! — И ныв уськӧдчис зонлы паныд.

— Тэ ӧтнад? — шай-паймуніс пастук.

— Сима, донаӧй, — Дуня кӧдзыд кияснас кутчысис Габовлы столб кодь кыз сьыліас, радысла бӧрддзис. — Милочкаыд сюри. Со татчӧ сибдӧма.

— Збыль?.. А ме мыйкӧ нин уялі.

Ныла-зонма эбӧс быртӧдзныс тільсисны арай пытшкын. Паськӧмыс Дунялӧн ставыс кӧтасис, киыс да чужӧмыс няйтӧссисны. Сӧмын асъявылыс нин удайтчис петкӧдны мӧскӧс зыбучинысь.

Мый вӧчсис томиник нывкӧд тайӧ минутаясас, сьӧкыд висьтавны: сійӧ то окыштас мӧслысь чужӧмбансӧ, то чышкыштас турунӧн няйтӧсь вӧрасӧ. А пыдӧ вӧйӧм синъясас тӧдчис сы мында радлун, быттьӧ сійӧ вӧчис зэв коланатор. Сима некор эз чайт Дуняӧс татшӧмӧн. Ныв характерысь ӧні сійӧ аддзис мыйкӧ выльӧс, ӧнӧдз аддзывлытӧмӧс.

— Пасибӧ, Дуняша, — меліа шуис зон, сэсся нывкалы пельпом вылас пуктіс ассьыс кос пинжаксӧ. — Не тэ кӧ, ыджыд пакӧсьт артмис. Ме вӧсна ӧд тайӧ: омӧля видзӧді луннас. А тэ, вӧлӧм, молодеч!

Дунялӧн долыда ворсісны мудзӧм синъясыс. Кутшӧм вӧлі окота ӧні окыштны зонмӧс, но яндысис.

Бӧрсӧ найӧ мунісны орччӧн. Водзвылас, кокъяссӧ креставліг, восьлаліс Милочка. Енэжын ворсӧдчис нин асъя кыа. Кыдз пу вылын чеччаліс сырчик. Гажаа шувгисны кудриа юрсиа пуяс. Дуня кыліс Сималысь лов шысӧ, видзӧдіс ворсысь синъясас, шыльыд чужӧмас, и асьсӧ лыддис помтӧм шудаӧн.

...Тайӧ случай бӧрас Дуняӧс некод нин эз нимтыв «полысь Ӧдюкӧн», кӧть и сійӧ важ моз поліс шыръясысь, гыа ваысь, чардалӧмысь.