ДОМ ЙЫЛЫН
Колӧ жӧ тадзи лоны! Некодлы оз си Тулан татшӧм олӧмсӧ. Лун-лун дом йылын пукав да завидьпырысь видзӧд, кыдзи со ворсӧны да чеччалӧны мукӧд понъяс асланыс кӧзяинъяскӧд орччӧн. Найӧ корӧны жӧ ас дораныс Туланӧс, мича ай понйӧс. Лок пӧ ворсыштам миянкӧд. Тулан эськӧ сідзи и котӧртас на дінӧ, но он тай мынтӧдчы. И та йылысь мӧвпыштӧм бӧрын Туланлӧн весиг синваыс заводитӧ дзӧвкъявны да сійӧ гораа никӧстлӧ. Но кодлы нӧ норасян, кор Кӧзяиныс абу орччӧн. Да и сійӧ кыдзкӧ бӧръя кадӧ вежсис. Синъяссӧ дзебӧмӧн сёрнитӧ Туланкӧд, быттьӧ корӧ мыйыськӧ прӧща. А сэсся понйӧс вердыштӧм да сійӧс недыр малалыштӧм бӧрын ӧдйӧджык вешйӧ бокӧ да тэрмасьӧмӧн пырӧ гортас. А кутшӧм окота сэки Туланлы, медым Кӧзяиныс дырджык сулыштіс сыкӧд орччӧн. Сэки эськӧ Тулан ас ногӧн висьталіс сылы став тӧжд-майшасьӧм йылысь.
А вӧлі, вӧлі сійӧ кадыс, кор Тулан аслас Кӧзяиныскӧд зэв бура олісны. Кыдзи помнитӧ асьсӧ Тулан, сійӧ пыр вӧлі Кӧзяинлӧн патераын горт видзысьӧн. Сэні и быдмис да лоис верстьӧ понйӧн. Луннас, кор Кӧзяиныс удж вылын, узьӧ либӧ кывзысьӧ ӧдзӧс сайысь кок шыяссӧ. Эрӧстлывлӧ, кор кутшӧмкӧ бокӧвӧй шыяс ланьтлывлісны Кӧзяиныслӧн ӧдзӧс дорын. А рытнас кӧзяиныс воас удж вылысь да бура и ворсасны кыкӧн, а сэсся петаласны ывлаӧ гуляйтны. Сы бӧрын Кӧзяиныс водӧ диван вылӧ, а диваныскӧд орччӧн джоджас куйлысь ковёр вылӧ пескыльтчӧ и Тулан. Асывнас бара жӧ петалӧны гуляйтны ывлаӧ. Сы бӧрын малыштӧ Кӧзяиныс Туланӧс да мунӧ удж вылӧ. И Тулан бара ӧтнасӧн асывсянь рытӧдзыс виччысьӧ Кӧзяинсӧ, кор сійӧ воас да кутас ворсны сыкӧд...
Но помасьӧ жӧ тай бур олӧмыс. А ставыс лои тадзи. Ӧтчыд Кӧзяиныс улич кузя Туланкӧд гуляйтігӧн аддзис Кузь кокаӧс. Дерт, Кӧзяинлы унджык тыдаліс, но Тулан Кӧзяинкӧд орччӧн восьлалігӧн аддзис сӧмын кузьсьыс-кузь кокъяс, кодъясӧс вевттьыштіс дженьыдик юбка. Сэки Тулан сюся видзӧдліс Кӧзяин вылӧ, быттьӧ кӧсйис гӧгӧрвоны, мыйла сійӧ друг надзмӧдіс воськовъяссӧ. Но Кӧзяин быттьӧ вунӧдіс Тулан йылысь. Сылӧн ӧзйисны синъясыс да мыйлакӧ гӧрдӧдіс чужӧмыс. Сійӧ матыстчис Кузь кока дінӧ да мыйкӧ тэрыба заводитіс висьтавны сылы. Дерт, Тулан эз тӧд, кутшӧм кывъяс шуаліс Кӧзяиныс Кузь кокалы, но аслас ай пон вежӧрӧн сійӧ пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ тӧдтӧм Кузь кокаыс зэв ёна воис сьӧлӧм вылас сылӧн Кӧзяинлы. Ачыс ӧд Тулан мужичӧй рӧдысь жӧ да тӧдӧ нин, мыйӧн помасьӧны татшӧм аддзысьлӧмъясыс.
Бура дыр сёрнитісны ас костаныс Кӧзяин да Кузь кока. Тулан весиг дӧзмис да кутіс никсыны, корны Кӧзяинӧс гортас. Тырмас пӧ нин тэныд кывтӧ песны. Кузь кокаыд сэки кыдз тай кӧсӧйтчыліс Тулан вылӧ: эн пӧ сюйсьы йӧзлӧн сёрниӧ. Збыльысь, кыдзи и чайтіс Тулан, та вылын тайӧ аддзысьлӧмыс эз помась. Сысянь ставыс и заводитчис.
Ӧні Кӧзяин удж вылысь воӧм бӧрын эз нин ворслывлы Туланкӧд, а тэрмасьӧмӧн вердлывліс сійӧс, да найӧ кыкӧн мӧдӧдчывлісны Кузь кокалӧн патера дінӧ. Тані Кӧзяин домавлывліс Туланӧс керка бердын быдмысь кыдз пуӧ, а ачыс сэсся пыр дырджык и дырджык кежлӧ вошлывліс Кузь кокалӧн патераӧ. Регыд мысти нин кутіс петавлыны сэтысь сӧмын асывводзнас. Тулан дивитана синъясӧн видзӧдлывліс Кӧзяин вылӧ. А мӧдыс дзеблывліс синъяссӧ да шулывліс понлы:
— Мый сэсся вӧчан? Мыжа, дерт, ме тэ водзын, мый дыр кежлӧ эновтлі. Вай мунам ӧдйӧджык гортӧ. Кад нин удж вылӧ.
И унаысь на тадзи вӧлі. Тулан весиг кутіс велавны нин Кӧзяинлӧн кыклаын олӧм дінӧ. Но ӧтчыд рытнас Кӧзяин топыда кутліс Туланӧс да шыӧдчис сы дорӧ:
— Кывзы, донаӧй! Ӧнӧдз ми овлім тэкӧд кыкӧн. А регыд лоам куимӧн! И сійӧ коймӧдыс мен тэ кодь жӧ дона! Гӧгӧрво тайӧс!..
Тулан сӧмын никсыштіс Кӧзяинлӧн кывъяс вылӧ. Вӧч пӧ, мый кӧсъян. Тэныд тыдаланаджык. Сӧмын пӧ менӧ эн эновт.
Сійӧ кадсяньыс Кузь кокаыд овмӧдчис Кӧзяин ордӧ. Эз-эз, Кузь кока да Тулан костын эськӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и вӧв. Но медводдза лунсяньыс Кузь кока эз кут казявны Туланӧс Кӧзяиныслӧн патераысь, быттьӧ сійӧ эз и вӧв. Сэсся Кӧзяин бара коркӧя моз кутіс ворслывлыны Туланкӧд удж вылысь воӧм бӧрын да петавлыны сыкӧд гуляйтны. А Кузь кока зумыштчывліс да чушъяліс Кӧзяин вылӧ, кор сійӧ матыстчыліс пон дінӧ. Сэки Тулан кутіс гӧгӧрвоны, мый сійӧ тайӧ патераас вочасӧн мӧдіс лоны лишнӧйӧн. Кӧть эськӧ эз жӧ кӧсйы понйыд, мед кодкӧ торкис сылысь олӧмсӧ. Но оз тай юавны йӧзыд, кор ас ногыс мыйкӧ кӧсйӧны вӧчны.
Ӧтчыд Тулан шуис коркӧя моз куйлыштны паськыд диван вылын. Кӧзяин сійӧс таысь эз дивитлы. Но Кузь кокаыс, кор аддзис диван вылын куйлысь Туланӧс, пыр жӧ кутшӧмкӧ ветьӧкӧн шенасигтырйи уськӧдчис сы вылӧ:
— Тайӧ нӧ нин мый? Видзӧдтӧ, диван вылӧ водӧма, кор ме ачым сэтчӧ ог убӧлит пуксьывлыны!..
Тулан сӧмын эрӧстіс Кузь кокалы воча да пырис пызан улӧ. Дӧзмис сійӧ, мый вӧтлісны коркӧя куйланінысь. А Кузь кокаыд понлӧн эрӧстӧм бӧрын чилӧстіс повзьӧмвывсьыс да котӧртіс кухняӧ.
Рытнас, кор Кӧзяин воис уджаланінысь, Кузь кока бура дыр норасис Тулан вылӧ.
— Муртса ӧд эз курччав менӧ тэнад быдтасыс! Ӧдва удиті кухняӧ! А челядь лоӧны да найӧс нӧ кӧ курччалас?! Нуӧд сійӧс татысь кытчӧкӧ, мед синмӧн эг аддзыв!
Кӧзяин сӧмын серӧктыштіс:
— Татшӧм бур понйӧс ог жӧ кытчӧкӧ эновт! Тэ, буди, мыйкӧ содталан-а?! Сідз абу, Тулан?
Пон кыліс Кӧзяинлысь шыӧдчӧмсӧ, бӧжсӧ легӧдігтырйи да никсігтырйи матыстчис сы дінӧ, быттьӧ кӧсйис шуны, мый ылӧдчӧ Кузь кокаыд.
Но мыйӧн сӧмын Кузь кока аддзис, кыдзи Кӧзяин кутіс малавны Туланӧс, пыр жӧ ӧзйисны синъясыс:
— Кыдзи кӧсъян сэсся! Либӧ ме тані кута овны, либӧ сійӧ! А зэв кӧ нин абу окота сыкӧд торйӧдчыны, вӧч чомтор да домав ывлаӧ! Мед сэні олӧ. Оз небось кынмы...
Кӧзяин пыр жӧ лэдзис синъяссӧ тайӧс кылӧм бӧрын да зілис бурӧдны сійӧс:
— Ӧвсьы, ӧвсьы... Мед тэ ног лоӧ инӧсь...
Сэки и гӧгӧрвоис Тулан, мый тайӧ кадсяньыс патераас медыджыдыс абу нин Кӧзяиныс, а со тайӧ кыськӧ воӧм Кузь кокаыс, коді мыйлакӧ терпитны эз вермы понйӧс. Гӧгӧрвоис аслас пон вежӧрӧн, мый збыльысь тайӧ патераас сылӧн олӧмыс оз артмы, мый ковмас эновтны сійӧс да шога кутіс никсыны-бӧрдны, норасьны Кӧзяиныслы аслас шудтӧм олӧм вылӧ.
— Ланьтӧд ӧдйӧджык!— шуис понйыслӧн никсӧм вылӧ Кузь кока.— Мед сэсся эг кывлы сылысь гӧлӧссӧ татысь. Ывлаын мед колӧкӧ увтӧ.
Нинӧм эз шу Кӧзяин, домаліс Туланӧс да петкӧдіс патераысь.
Сійӧ кадсяньыс Тулан олӧ дом йылын ывлаын. Гажа овлывлӧ сылы сӧмын сэки, кор Кӧзяин аддзывлӧ кад да найӧ коркӧя моз кыкӧн гуляйтӧны либӧ ветлывлӧны вӧрӧ. Сэки Тулан важ моз вильшасьӧ, чеччалӧ да ворсӧ. А горт дорас матыстчигӧн сылы пыр жӧ усьӧ вежӧрас Кӧзяинкӧд кыкӧн важся олӧмыс. Окота лолывлӧ и сылы пыравны ас патераас, но полӧ Кузь кокаысь, коді ӧні ыджыд кынӧма ветлӧдлӧ да кодлӧн дзоньвидзалун вӧсна сэтшӧма кутіс повны Кӧзяиныс. И сэки Тулан нора никӧстлывлӧ патера ӧшиньяс вылӧ видзӧдігӧн. А Кӧзяин понлысь мӧвпъяссӧ гӧгӧрвоӧмӧн меліа малалӧ да бурӧдӧ сійӧс, кыдзи вермӧ:
— Нинӧм, Тулан, ставыс бур. Ставным ми олам асланым олӧмӧн. Гӧгӧрво тайӧс.
Тадзи Тулан и олӧ дом йылын. Верстяммис. Зумышджык да мӧвпалысьджык лоис. И скӧрлуныс, мыйлакӧ, содіс. Кӧть эськӧ миритчыны нин кутіс аслас татшӧм пон олӧмыскӧд. Гашкӧ, тадзи и колӧ да! Но корсюрӧ вӧтасьлывлӧ и патераын важ олӧмсӧ. Ак эськӧ бергӧдчылас на кӧ сійӧ!
