ГӦРД ЮРА ВОЛОДЬ

... «Заря» теплоход (сэки сійӧ ёна на ветліс Эжва кузя) здук кежлӧ сатшкыліс гӧгрӧс нырсӧ посни изъя ю кыркӧтшӧ. Кулӧмдінысь лэччысьяс, морт дас кымын, коді нопйӧн, коді ичӧтик тубрасӧн гузьӧбтісны-петісны теплоход пытшкысь. Сиктӧ воысьяс пӧвстын вӧлі и мамӧлӧн воча вокыс, Володь дядь. Сиктса ногӧн кӧ, Гӧрд юра Володь. Юрсиыс сылӧн и збыль гӧрдсьыс-гӧрд, бипур моз ломалӧ-ӧзйӧ. Чужӧмыс гожъялӧма, бура воӧм пув рӧма. Кузь голяыс пемыдгӧрд жӧ. Дженьыд соска еджыд дӧрӧмсӧ гач вылас лэдзӧма, юрас картуз. Пристаньын сулалысьясӧс аддзис да вашъялӧ вом тырнас, быттьӧ гожӧмбыд абу волӧма гортас.

— Кытчӧ нӧ, Володьыс, ветлін, мый могӧн? — юаліс кодкӧ ю дорын сулалысьяс пӧвстысь.

— Кулӧмдінӧ кайлі, больничаӧ. Аборт вӧчны. Мися, сёрма кӧ, адӧй-адӧй, пӧгиб лоӧ.

Йӧз чукӧр азыма гызьӧбтіс-серӧктіс. Медсясӧ гача уловыс, нывбабаяс пыльснитісны жӧ, синнысӧ Гӧрд юра Володьысь вештӧны, кинаныс ӧвтчӧны: изан пӧ нинӧм абусӧ, водтӧдлыны эськӧ асьтӧ больничаас, сэки мӧдарӧ кутан жеръявны...

— Но и швачкан-шуан жӧ тэ, Володь. Кӧть кынӧмад кутчысь да лунтыр серав. Кывтӧ тэнсьыд быттьӧ мӧс выйӧн мавтӧмаӧсь.

— Мамӧй мавтыштлӧма, — оз пыксьы да стӧчмӧдӧ на Володь. — Утка борд пӧлӧн. Таладор югыдас петӧм бӧрын.

Теплоход важӧн нин увлань лэччис, гашкӧ, Руч весьтӧ воӧ, а Гӧрд юра Володь век на ю дорын, мужикъяс пӧвстын варгӧ-сёрнитӧ. Коркӧ кватитчӧ жӧ:

— Господи Енмӧй, пемдас тай регыд, колӧ гортлань сынны, воштасны менӧ...

Кыкнан кинас лӧсьӧдыштіс юр вывсьыс гожся картузсӧ, тэрыба мӧдӧдчис чорыд туй кузя чой паныд. Йӧз дорысь вешйӧм бӧрын броткыштіс на вомгорулас: «Тіянкӧд кӧть кузь лунтыр кывтӧ пес, зептад таысь оз сод».

Уна во нин тӧда тайӧ шутлив мортсӧ. Нэм чӧжсӧ мырсис-тільсис вӧр кылӧдан рейдын. Трактор вылын муркӧдчис. Пуръясисны. Тӧв и гожӧм, зэр кӧть лым. Ыджыд озырлун, дерт, сьӧкыд уджсьыс эз чукты. Кос юкалӧм сӧмын вичмис Гӧрд юра Володьлы. Но та йылысь сійӧ некор оз казьтывлы. Абу нюргысь-няргысь морт.

— Мый сэсся вӧчан, олӧмным кӧ сэтшӧм. Енмыс тай пыклӧма дойсӧ, миянлы быть жӧ пык, — шуыштас воча дай. Вашъялігтыр на. Сэсся колскас-печиктас кык чуньӧн гӧрд голя бокас:

— Еджыд платтьӧаыд отсалӧ жӧ олӧм кузяыд сыннытӧ. Кор сьӧмыд, дерт, эм. Юыштан да, став лёкыс вунлӧ. Сьӧлӧмыд личавлӧ и.

Курыд зеллятӧ Гӧрд юра Володь пыдди пуктӧ, ёртасьӧ сыкӧд важысянь нин. Ачыс шулӧ: малснитлывла пӧ, кор сьӧмыд зептын эм. Небыд сьӧлӧма мортыд мукӧдлы на чольснитлас — горшныс кӧ тачкӧ. Гӧгӧрвоӧ Гӧрд юра Володь: талун тэ отсалан, мездан пикӧ воӧмаӧс, коркӧ и асьтӧ бурдӧдасны. Морт юрыд абу сёй ёкмыль, корсьӧм висьӧмсьыд уналӧн тратшкакывлӧ. Кыдзи нӧ сэки ловъя ловтӧ он дорйы?

— Быдторйыс жӧ юыштан да овлывлӧ, Ӧльӧксан, — нюм сорӧн казьтыштіс ӧтчыд Гӧрд юра Володь. — Коркӧ пывсьыны мӧдӧдчи. Таз гӧтыр сетіс, майтӧг, ки чышкӧд. Петі гортысь, туй кузя муна, а воча тӧдса локтӧ. Рейдса жӧ. Дозйӧн. Лавкаӧ котӧртлӧма. Сёрни-басни пансис миян. Ӧти кывйӧн кӧ, малснитім ми еджыд платтьӧатӧ. Этша быттьӧ... Мӧд дозйысла аслым лои ветлыны. Бура дыр пукалім-варгим. Ар вӧлі буретш, картупель керан кад, но ывла вылас ыркыд кодь нин. Палялі да, нинӧм ог гӧгӧрво. Куйла потшӧс бокын, тазйӧй майтӧгнас да ставнас орччӧн туплясьӧ. Сёр рытын гортӧ вои. Пывсьытӧг, дерт. Кутшӧм пывсьӧм! Эн вай серав. Сэки гӧтырӧй бура и пывсьӧдіс...

Пинявнытӧ, дерт, пиняліс Гӧрд юра Володьӧс. Пиняланатор артмис да. Но рам морт вылад, тыдалӧ, киыс эз на кыпты. А петан туйыд шутлив Володьлы пыр и сюрис. Ӧдзӧссӧ восьтігӧн на горӧдіс гӧтырыслы:

— Кӧдзалӧма пывсяныд, сё лешак! Койыштан да чишнитӧ сӧмын. Аски мӧдысь ломтылам.

Сулалӧ гӧтыр водзас да нюмъялӧ. Ас пытшкас сынӧдсӧ зільӧ кыскыны, мед вина дукыс эзджык кыв.

— Койыштӧмыд тай гырк пытшкад, яндысьтӧм бугыль, — пузьыліс гӧтырыс. — Ачыд сэсся и ломтыв пывсянтӧ, менам мыссьӧма-корӧсясьӧма-а.

— Ломтыла, ломтыла, — небыдика ӧвтыштчис гӧтырыслӧн дзизгӧмысь Володь. — Эн дудгы сӧмын, пывсяныд миянысь оз на пышйы...

Тӧвнас сёр рытӧдз Гӧрд юра Володьлӧн тракторыс таргӧ-муркӧдчӧ ласта вылын. Пӧсь кад рейдын уджалысьяслӧн: пуръясьӧны. Пӧсявлӧ рытъяснас и Володь. Сиктыд ӧд абу кар. Быд керкаын кык-ӧ-куим пач. А найӧс ломтыны колӧ. Удж помланьыс кодкӧ да кодкӧ пыр матыстчас Володь дінӧ. Могӧн, дерт. Вай пӧ отсышт, Володь, катӧдам рытнас пес вылӧ ӧти кер чукӧр. Мынтысьӧма пӧ, со кабалаыс.

Гӧрд юра Володь ёнасӧ оз пыксьы. Ӧти-кӧ, бура тӧдӧ: сы кындзи сэсся некодлы кер чукӧрсӧ сиктӧдз катӧдны. Мӧд-кӧ, сійӧс таысь быть аттьӧаласны. Сьӧмӧн либӧ курыдторйӧн. Мед сӧмын удж вылӧ петны вермис-а... Лэптас-шыбитас трактор мыш вылад кер чукӧртӧ. Видзӧдан да, таргӧ-катӧдӧ нин пестӧ мир туй кузя. Мукӧддырйи гоз-мӧдысь на лэччылас ласта вылӧдзыд. Медсясӧ, дерт, оз вина ради. Отсыштны мед сиктсалы, ас йӧз ӧд, абу бокӧвӧйяс.

Буртӧ вӧчас да, юкталасны небыд сьӧлӧма морттӧ. Пӧттӧдзыс. Удж бӧрад ӧдйӧ гажмас Гӧрд юра Володьыд. Муртса тракторсӧ ласта вылӧдз бӧр лэччӧдас. А коддзӧмсьыс ачыс жӧ медсясӧ мыжа. Юнытӧ юӧ, а вомас нянь чепӧль оз сюйлы. Пызан сайын пукалігад кымыныськӧ шуласны:

— Тэ, Володь, сёй вай, сёй. Эн сӧмын кывнад больгы. Со яя шыд, картупеля тшак, чипан кольк, пуӧм капуста...

— Аттьӧ, аттьӧ, тыдалӧ ставыс. И сёян-юаныд тырмӧ, пызаныс чегӧ быдӧн. Абу ӧд ӧні война кад, майбыр, — вочавидзас дай. Ачыс вашъялӧ-пукалӧ, чужӧмыс нӧшта гӧрдӧдӧма ывла бӧрад да вина сорнад. Паньсӧ шыд тасьтіад оз кӧтӧдлы, кӧть юр вылас майӧг лӧсав. Коддзас, дерт, сэсся. Петас пызан сайсьыд, ӧтарӧ-мӧдарӧ бовйӧдлӧ. Мунігас нин унзіля чӧвтас:

— Шань талун кежлӧ, шоналі дзикӧдз. Гортлань сына...

Кыдзкӧ тай лэччӧдас жӧ тракторсӧ-а. Ен отсӧгӧн ли, палялас ывла вылад ли. Лешакыс тӧдӧ...

Ӧтчыд муна мир туй кузя, паныд Гӧрд юра Володь тэрмасьӧ-локтӧ. Котӧрӧн сорӧн кытчӧкӧ тӧвзьӧ-лэбӧ. Бур костюма, еджыд дӧрӧма. Дыркодь нин шыртӧм юрыс арся пипу кодь — биа ӧгырӧн ӧзйӧ. Вочаасим да юала:

— Кытчӧ нӧ татшӧмасӧ тэрмасян? Мыйкӧ лоис али мый?

— Ой, эн нин шу! Юр висьӧ-потӧ да аптекаӧ лыя. Анальгин колӧ ньӧбны. Гашкӧ, личӧдас.

И водзӧ тӧвзис, тшын-бус. Ме вомӧс паськӧдӧмӧн сулала, балябӧжӧс гыжъяла. Кутшӧм-сэтшӧм аптека йылысь Володьыс, мися, сёрнитӧ? Миян сиктын некутшӧм аптека нэмсӧ эз вӧвлы да...

Володь, тыдалӧ, бара ас ногыс шутитӧ-изӧ. Жуглы ӧні юртӧ. Сідзи и вӧлӧма. Здук мысти бӧр нин локтӧ. Видзӧда, гач зепсьыс сулея юр чурвидзӧ. Оз нин тэрмась, пӧт кань моз тапиктӧ. Сюрӧма дозйыд да сьӧлӧмыс бурмӧма, тыдалӧ. Юрыс бурдӧма и.

— Ӧні, слабог, вир-яйӧс кокньӧдышта. Анальгиныд сюри тай, — шлапкис сійӧ кинас сулея юрӧ да зепсӧ кутігтыр кежис орчча керкаяслань.

Курыд зелляыд курыд зелляӧн, а йӧз водзын Володь зілис асьсӧ не уськӧдны. Мед кӧть сьӧд удж вӧчысь-бергӧдысь, трактор гыркйын луасьысь, а радейтіс мортыд мичаа пасьтасьны. Сьӧм кӧ лишалӧ, пыр и выль костюм лавкаысь ньӧбас. Еджыд дӧрӧм да. Важ кӧлуйсӧ удж вылӧ пасьталас. Видзӧдан да, Гӧрд юра Володь пыр еджыд дӧрӧма — кӧть клубӧ мунӧ, кӧть трактор пытшкын пукалӧ.

— Дзик тай министр кодь Володьыс. Век еджыд дӧрӧма, — чушкыштасны сійӧс рейдса збой кывъя аньяс.

Но Володьтӧ кер чукӧр бердад он топӧд, нюглей моз песовтчас да уйкнитас:

— Мыйла министр кодь? — чуймас сійӧ. — Ме министр и эм. Сё збыль! Аслам трактор вылын медся ыджыдыс.

Сэсся вак-вакӧн серӧктас.

...Бура важӧн нин «Заря» теплоходъяс оз ветлыны Эжва кузя. Нэмныс налӧн дженьыд вӧлӧма. Чорыд веркӧса туй писькӧдчаліс сикт-грездъясӧ. Машина-автобусъяс журъялӧны.

Лӧнь и ю бокын, ласта вылын. Пуръясьысьястӧ татысь он жӧ аддзы. Моль оз кылав ни. Олӧмыс воддза серти дзик мӧдарӧ бергӧдчис, шуштӧмджык гӧгӧр лои. Быттьӧ гым-зэр водзын лӧньӧма вӧр-ваыс... Тадзи тай ме мӧвпала-а. Но, гашкӧ, сорси? Олӧмыслӧн ӧнія шыяс дорӧ эг на велав да. «А Гӧрд юра Володь велаліс эз? Вежис-ӧ сійӧс выль олӧмыс?» — юала ме ассьым. И аслым ачым вочавидза: кутшӧмӧн вӧвлі водзын, сэтшӧмӧн и ӧні кольӧма. Бур сьӧлӧмаӧн да мелі-шаньӧн, печласьысь кывъясаӧн да. Абу, майбыр, сімӧма ни рушмӧма. Сэтшӧмӧн нин, тыдалӧ, чужтылӧма Марья тьӧтка тайӧ коми мортсӧ. Сӧстӧмӧн. И ловнас, и вир-яйнас. Мед кӧть и гӧрд юраӧн...