ГУТ РАЗӦДӦ ВИСЬӦМЪЯС
[...] — Мунам лучшӧ, пӧльӧ, собранньӧ вылад. Кӧнкӧ ӧд чукӧртчисны нин. Сэні ме висьтала, кыдзи вуджан висьӧмъясыд разалӧны йӧз костын. Сэки тэ ачыд казялан, колӧ оз видзчысьны гутъяссьыд.
Доктор пӧлькӧд воисны собранньӧ вылӧ. Сэні доктор висьталіс со мыйяс:
Кыдзи висьӧмъяс вуджӧны йӧзлы
Унаӧн оз на тӧдны вуджан висьӧмъяс йылысь: мый вӧсна сійӧ лоӧ да кыдзи паськалӧ. Тӧдны эськӧ та йылысь колӧ быдӧнлы, медым кужны видзчысьны сыысь.
Ёна велӧдчӧм йӧз тӧдмалӧмаӧсь, мый быдлаын — сынӧдын, муын, ваын — эмӧсь лыдтӧм-тшӧттӧм посни гагъяс — микробъяс (мӧд ногӧн кӧ шуны — бактерияяс). Найӧ сэтшӧм посниӧсь, куш синмӧн он аддзы, казялан сӧмын ыдждӧдан клянича пыр видзӧдӧмӧн. Сэтшӧм кляничаясыс пуктыссьӧны гӧгрӧс ыргӧн струбаӧ, шусьӧ сійӧ микроскопӧн. Микроскоп ыдждӧдӧ видлалантортӧ уна пӧв. Гырысьджыкъясыс вермӧны ыдждӧдны весиг сюрс пӧлӧдз.
Микроскоп пыр видлалӧмӧн велӧдчӧм йӧзыд тӧдмӧдалӧны микробъястӧ. Кодсюрӧ на пиысь мортыдлы некутшӧм лёк оз вочны, мукӧдыс — зэв омӧльӧсь: веськаласны кӧ мортыдлы, висьмӧдӧны сійӧс. Эмӧсь и бур вӧчысь микробъяс.
Микробъяс рӧдмӧны зэв ӧдйӧ. Мукӧдыс суткинас чужтӧны 16 миллион выль микроб. Сы вӧсна со сэсся и тырӧмаӧсь найӧн, лыдтӧм-тшӧттӧм быдлаын. Гожӧмъясын тшайнӧй пань тыр муын сюрӧны найӧ 3 миллионӧдз.
Микробъяс радейтӧны няйт да дурк, куйӧд, бус. Югыдысь да шондіысь найӧ полӧны. Пемыдіныд бур, ёна сэн рӧдмӧны. Сы вӧсна пемыд, дурк керкаясын микробъясыд зэв уна.
Велӧдчӧм йӧз тӧдмалӧмаӧсь, быдсикас вуджан висьӧм пӧ лоӧ аслыссяма микробысь. Микробыд веськалас морт пиад, овмӧдчас сэні, лэдзас ас пытшсьыс мортӧс висьмӧдан зелля, — мортыд и висьмас.
Вуджан висьӧмъяс эмӧсь со кутшӧмъяс: колера, гырдӧн мытитӧм, чума, чакотка, писти, скарлатина, кор, дифтерит (горш висьӧм), биа висьӧм, кынӧм висьӧм, сибырскӧй язва да уна на мукӧд висьӧмъяс.
Вуджан висьӧм помысь кулӧ му вылын уна йӧз, медся нин миян Роч муын да Коми муын. Сійӧ сы вӧсна, ми огӧ тӧдӧй вуджан висьӧмъяссӧ да: мыйысь найӧ лоӧны, кыдзи наысь видзчысьны.
Кыдзи нӧ эськӧ висьӧмъясысь вуджӧны мӧда-мӧдлы, паськалӧны йӧз костын?
Медъёна вуджӧ висьӧм висьысьяссянь. Сійӧ кашельын, дулльын, зырымын, асмогъясын, — быдлаын лыдтӧм-тшӧттӧм микробыд. Сэсся уна микроб эм висьысь морт паськӧмын, вольпасьын да и мукӧд кӧлуйын, кодӧн вӧдитчӧ висьысь, либӧ коді сы бердын. Весиг ӧд керкаыс, кӧні куйлӧ висьысь морт, тыр микробъяснад. Джоджъяс и, стенъяс и, тшельяс и, быдлаын микробъяс.
Микробъяс вермасны веськавны морт тыӧ сынӧдкӧд тшӧтш, лолалігӧн. Сідзи вуджӧны: чакотка, кор, коклюш (челядьлӧн кызӧдан висьӧм) да уна на мукӧд висьӧмъяс. Няйт сёян-юан пыр вуджӧны: колера, гырдӧн мытитӧм, биа висьӧм. Висьӧмыд вермас вуджны и гыжна туйӧд да дой пыр. Сідзи вуджӧны лёк висьӧм (сифилис), рожа, сибырскӧй язва, йӧйталан висьӧм — йӧймӧм пон курччалӧмысь.
Оз ков окавны вуджан висьӧмӧн висьысьӧс либӧ вуджан висьӧмысь кулӧм мортӧс: висьӧмыс вермас вуджны тэныд.
Велӧдчӧм йӧз тӧдмалӧмъяс серти вуджан висьӧмъясӧс ёна разӧдалӧны гутъяс, тойяс, лудікъяс да пытшъяс.
Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма, кутшӧм ыджыд лёк вӧчӧ мортлы гут, висьӧмъяссӧ новлӧдлӧмӧн.
Гут разӧдӧ вуджан висьӧмъяс
Гутъясӧс, дерт, быдӧн тӧдӧны. Жар гожӧмын найӧ сё сюрсъясӧн лэбалӧны керкаяс гӧгӧр, керкаясӧд. Лёкысь ызгӧны, дӧзмӧдӧны йӧзӧс, оз сетны мортлы узьны; курччасьӧны, гильӧдчӧны; пырӧны сёйиг-юигад веськыда вомад, сёян-юанад. Налы веськодь, кӧні войдӧр вӧліны, кӧні лэбалісны. Пукаласны няйт гуранъясын, куйӧд вылын, закодъясын, сэсся лэбасны керкаад дай пуксясны сёян-юан вылад, тасьті-пань вылад.
Тулысын, мыйӧн шондӧдас, керкаяс заводитӧны гутӧссьыны: чужӧны керка пытш гутъяс. Найӧ оз курччасьны, сӧмын нёнялӧны. Вомныс налӧн сідзи нин вӧчӧма: сутшкыны-бытшкыны ни курччыны мортлысь либӧ скӧтлысь кучиксӧ оз вермыны.
Гожӧм помын да арын кыпалӧны мӧд пӧлӧс гутъяс — жигалкаяс. Налӧн вомыс абу тувсов гутъяслӧн кодь, вермӧны курччасьны и сутшкасьны. Арся гутъяс олӧны йӧз да скӧт вирӧн. Видзӧдны — кыкнан пӧлӧс гутыс дзик ӧткодьӧсь. Унаӧн ӧтиӧн и чайтӧны, сӧмын шуӧны: гожӧмнад пӧ гутъясыд бурӧсь, оз курччасьны, ар кежлас лёкмӧны, заводитӧны курччасьны.
Збыльсӧ, эськӧ, арся гутыд тувсов гутыдкӧд абу ӧткодьӧсь. Найӧс позьӧ тӧдмавны со мый серти: тувсов гутыд пукалӧ стенад увлань юрӧн, арсяыс — вывлань юрӧн.
Эм ещӧ коймӧд пӧлӧс гутъяс. Найӧ пияналӧны (вайӧны поснидик номыръяс — личинкаяс) скӧт шойяс вылӧ, ранаясӧ, морт да скӧт ныр-пельӧ. Номыръяс сёйӧны, ыдждӧдӧны ранатӧ. Ранаяс зӧлитӧны, висьӧны. Медся нин висьӧдӧны найӧ пель пытшкӧстӧ да ныртӧ. Веськаласны кӧ сэтчӧ, небыд интӧ, эськӧ, сёясны нин, да ӧд весиг лытӧ вильӧдасны. Нырсянь да пельсянь номыръяс вермасны веськавны юр лыӧ. Юр заводитӧ вывті ёна висьны. Овлывлӧ, морт пельтӧммӧ, бырӧ сылӧн сёрни, вермас и кувны.
Кӧть гутыд зэв ичӧт, эм сылӧн вом, зоб, кынӧм дай сюв. Зобйыс сёйигас ёна паськалӧ, вермӧ уна сёян сэтчӧ тӧрны.
Гутлӧн эм бордъяс, ныр, кокъяс. Ставыс найӧ зэв уна вӧсньыдик юрсиаӧсь.
Гутъяслӧн медмуса, медчӧскыд сёяныс — сісьман торъяс, кашель, йӧзлӧн да скӧтлӧн асмогыс да вӧв куйӧд. Кашельын, асмогын, куйӧдын, сісьман торъясын уна быдсяма сикас вуджан висьӧм микробъяс.
Гутъяслӧн муса инъясыс: нужникъяс, картаяс, лӧкань кисьталанінъяс. Сэн пыр кынӧм пӧткӧданторйыд тыр.
Гутъяс рӧдмӧны зэв ӧдйӧ. Велӧдчӧм йӧз арталӧм серти ӧти гутлӧн быд воӧн чужӧ вит сюрс да джын миллиард гут.
Тувсов гутъяслӧн колькъясыс еджыдӧсь. Колькъялӧны найӧ ӧтчукӧрӧ. Тэчӧны лючки визьӧн-визьӧн. Ӧти луннас гутыд вермӧ вайны 120–150 колькйӧдз. Медся ёна колькъялӧны найӧ вӧв куйӧдӧ, морт асмогӧ. Тувсов гут номыръяс вермӧны ещӧ овны порсь да, ыж да, чипан-петук куйӧдын, сісь яйын, лӧкань кисьталанінын.
Шоныд ва руа поводдяӧн суткиысь регыдӧн колькъясысь петӧны зэв поснидик номыръяс, бӧрынджык куколкаяс. Колькъялӧмсянь куколкаясысь гут петӧмӧдз мунӧ кӧкъямыссянь ветымын лунӧдз.
Шоныд дырйи да бура сёйӧмӧн гутъяс вермӧны овны сизимдас лунӧдз и дырджык.
Некор оз ков вунӧдны, мый гут разӧдӧ вуджан висьӧмъяс.
Куйӧд, кашельясті, сісьман сёян вывті ветлігӧн гутъяслы кокъясас сибдалӧны быдсяма пӧлӧс висьӧмлӧн микробъясыс.
Велӧдчӧм йӧз арталӧм серті ӧти гут вермӧ кӧлавны кокъясас 6 миллион микробӧдз.
Гут сёйӧ кашельсӧ чакоткаӧн висьысьлысь, асмогъяс — биа висьӧмӧн да колераӧн висьысьлысь.
Сёянӧн тшӧтш веськалӧны сылы висьӧмлӧн гагъясыс — микробъясыд. Микробъяс гут кынӧмын да сювйын регыдӧн оз кувны, тӧлысьӧн олӧны сэні, рӧдмӧны.
Сёяныдкӧд ньылаласны микробъястӧ гутъясыд, сэсся быдлаӧ каститӧны, бӧр колялӧны микробъяссӧ, разӧдалӧны висьӧмыдлысь гагъястӧ. Мукӧд гутыс луннас ветымынысь каститас, сітасяс. Мыйда микроб разӧдас! Ставным тӧдам, гут сітнад гожӧмъясын ӧшинь куричьясыд-кӧсякъясыд да стеклӧыс тырлӧны, — ставыс сьӧд чут.
Сёйӧм бӧрын гутъясӧс ёна горзьӧдлӧ. Англияса велӧдчӧм морт, Смит, видлалӧм серти горзьӧдӧм войтъясын микробъясыд пӧ эмӧсь жӧ.
Со кымын ногӧн гутъясыд разӧдӧны вуджан висьӧмтӧ. Медъёна вуджӧдалӧны найӧ висьӧмъястӧ сёян пыр.
Сёян-юантӧ вевтӧн видзӧй, медым гутъяс оз веськавны сэтчӧ.
Гутъяс торъя нин сёян-юан гӧгӧр жуӧны, вӧтлы кӧть эн найӧс сэтысь. Пуксясны сёян вылад, сіталӧны сэтчӧ, восӧны, кокъяссьыс микробъястӧ пыркӧдӧны. Мортыд сэсся сёяс сэтшӧм сёянтӧ дай висьмас. Чорыда дай дыр вермас висьӧдны.
Энӧ вунӧдӧй, гутъясыд разӧдӧны чакоткалысь, биа висьӧмлысь, чумалысь, дифтеритлысь микробъяссӧ.
Учёнӧй Смит видзӧма чакоткаа морт кашель вылысь босьтӧм гутӧс. Нёль лун чӧж сійӧ гут сітысь сюралӧма чакотка микробъяс.
Ӧтведайтчалӧмӧн аддзӧмаӧсь, чума микробӧн вердӧм гут сітъясысь чума микробыс сюралӧ 18 лун чӧж. Со кутшӧм дыр гутъясыд новлӧдлӧны ас пытшкас вуджан висьӧм микробъястӧ.
Медъёна разӧдӧны гутъяс колера, биа висьӧм да гырд мыт.
Ӧтчыд Италияын ёна висисны колераӧн. Докторъясыс видлалісны больничаса да больнича гӧгӧрса гутъясӧс. Найӧ кокъясысь, сювсьыс да сітсьыс докторъяслы сюрины уна колера микробъяс.
Видлаласны гутъясӧс биа висьӧм да гырдӧн мытитысь йӧз гӧгӧрысь. Висьӧм микробъясыс сюралісны жӧ. Америкаса доктор Гевит гут помысь биа висьӧм паськалӧм йылысь висьталӧ со мый:
Ӧти неыджыд карын биа висьӧмӧн висьмис йӧлӧн вузасьысь нывбаба. Сійӧ куим вежон куйліс гортас, сэсся вӧлись нуисны больничаӧ. Вежон кык-куим мысти карса войтыр унаӧн висьмисны биа висьӧмӧн.
Докторъяс висьысьяслысь юасьӧмӧн тӧдмалӧмаӧсь, мый ставныс найӧ ньӧблывлӧмаӧсь йӧв висьысь нывбабалысь. Гортас сылӧн мужикыс висьӧма жӧ, сӧмын кокниа нуӧдӧма. Йӧвнад пыр вузасьӧма. Видлӧмаӧсь йӧлӧн вузасян лавкасьыс васӧ, — сӧстӧм, некутшӧм микроб сэн абу.
Пондӧмаӧсь видлавны лавка гӧгӧрсӧ. И мый жӧ? — Закодыс сэні матын вӧлӧма, вевттӧг видзӧмаӧсь. Гӧгӧрыс гутъяс жуӧны-лэбалӧны. Видлісны найӧс. Кокъясас и пытшкас — тырыс биа висьӧмлӧн микробъяс. Вӧлӧмкӧ, гутъясыд закодӧдыд лэбаласны, висьысь нывбабалысь микроба асмогтӧ сёясны, сэсся — йӧв вылӧ, йӧв дозъясӧ. Быдлаӧ разӧдаласны, коляласны микробъястӧ. Ньӧбысьясыд немтор оз думайтны, йӧвтӧ быд лун босьтӧны. Сэсся — висьмӧны.
Весиг ӧд тӧлын, гутъяс узиганыс микробъясыд на пытшкын дыр оз кувны.
Гутъясӧс бырӧдан, дзоньвидзалунтӧ видзан
Кыдзи нӧ эськӧ вермасьны гутъяскӧд? Кыдзи найӧс бырӧдны?
Медбур лекарство гутъясысь мездысьны — пелька олӧм, асьтӧ сӧстӧма видзӧм. Дурк керкаын да керка гӧгӧрын, кӧні няйтыс да ёгыс чунь судта, куйӧд ӧшинь улысь оз быравлы, закод восьса, сісьман сёян-юан тырыс, — сэні гутыд лыдтӧм-тшӧттӧм.
Гутъясысь мездысигӧн оз ков видзны керкаын сёян-юантӧ восьса дозъясын, медся нин регыд тшыкысь торъясӧс: яй либӧ чери. Тшыкӧм сёян-юаныд гутъясыдлы торъя нин муса. Быд сёйӧм-юӧм бӧрын, пусьӧм-пӧжасьӧм бӧрын колӧ чышкыны пызан вывсьыд став нянь торпыригтӧ, пызьтӧ. Мыськыны дозмукъястӧ. Пызан вылад няйт пызандӧра видзны оз жӧ ков. Сэсся няйт ваястӧ, помӧйястӧ керкаын видзӧмысь видзчысьӧй. Няйт ваястӧ кисьтавны торъя гуяс колӧ кодйыны, видзны найӧс тупкӧсӧн. Джоджӧ сьӧлавны да зырымъяс сулявны оз ков.
Тадзи кӧ пондан овны — пелька да сӧстӧма — гутъясыд озджык кутны керкаад сибӧдчыны. Кӧть и пыраласны, сёяныд оз сюр да, бӧр петасны. Тӧдӧмысь, и регыдӧннас вермасны висьӧмтӧ разӧдны. Пуксьыштласны кутшӧмкӧ сёян вылӧ либӧ морт вылӧ, сітыштасны — сымда и ставыс. Сы вӧсна колӧ тӧждысьны, мед гутыд весиг керка гӧгӧрад оз ов. Пелькӧдны колӧ сэті пыр, чышкыны да весавны куйӧдысь да ёгысь.
Мукӧдлӧн дзик керка дінас кисьталӧны няйт ваястӧ, ёгсӧ сэтчӧ койӧны и сэсся немторйӧн оз вевттьыны. Закодныс матын и. Сійӧ гутъяслы зэв нимкодь, ма дінӧ моз сибдӧны сэтчӧ. А кымын микроб сэні! Мыйта висьӧм вермасны разӧдны.
Сы вӧсна вуджан висьӧмъясысь видзчысьӧм кузя керка бердад няйт ваястӧ да ёгтӧ ньӧтчыд оз ков коявны. Найӧ кӧ эмӧсь, быттьӧ ачыд чуксалан гутъястӧ: «Локтӧ жӧ пӧ, локтӧ, дона гӧсьтъяс, сёйӧ да висьмӧдӧ миянӧс».
Керка бердад матӧ оз ков стрӧитавны гидняястӧ: вӧв куйӧдад ёна рӧдмӧны гутъясыд. Миян крестьяналӧн керка-картаыд ӧтпомся. Сідз кӧ, карта-гидня дортӧ колӧ видзны пелька, коса. Карта ӧдзӧсъясыд медым вӧлісны топыдӧсь да пыр пӧдсаӧсь.
Каръясын да ыжыд вӧлӧсьтъясын эмӧсь нянь да булки пӧжаланінъяс (пекарняяс), ӧбедайтанінъяс (столӧвӧйяс). Няньястӧ, сёянтӧ сэтшӧм инъясад колӧ видзны тупкӧмӧн, медым гутъясыд оз веськавны на вылӧ. Джоджъяссӧ, лабичьяссӧ, джаджъяссӧ колӧ ёна да унджыкысь мыськавны. Тшыкӧм сёян-юан видзны столӧвӧйясын, лавкаясын дзик оз позь. Тадзи пелька кӧ кутам овны, вермам мездысьны гутъясысь.
Сэсся няйт ва кисьталаніныд, либӧ ёг чукӧрыд кӧть и абу дзик керка бердадӧсь, пыр жӧ колӧ зільны, медым гутъяс оз радейтны найӧс. Сы вӧсна колӧ киськавны найӧс известкаӧн. Позьӧ киськавны и карасинӧн, сӧмын донаджык сувтас-а.
Ёна отсасьӧны миянлы мездысьны гутъясысь чипан-петукъяс. Куйӧд да ёг чукӧрысь кокӧны найӧ гут номыръясӧс. Чӧскыд сёянтор найӧ чипан-петукыдлы.
Медым гутъяс озджык вермыны пырны керкаӧ, ӧшиньясӧ сувтӧдалӧны кисеяӧн зэвтӧм рамаяс.
Сёянъястӧ колӧ видзны шкапъясын, шкап ӧдзӧссӧ топыда тупкӧмӧн. Лавкаясын сідз жӧ. Колӧ кӧ йӧзлы сёян-юантӧ петкӧдлыны, дозъястӧ колӧ стеклӧысь вӧчны, либӧ стеклӧ ӧдзӧса шкапын видзны. Позьӧ доз вевтъяссӧ сутугаысь кыӧм сеткаысь вӧчны. Сэтшӧм вевтыд дӧра либӧ кисея вевтсьыд бурджык. Дӧраад да кисеяад сёяныд йиджӧ, гутъясыдлы сійӧ мазь нин, пыр сэтчӧ кутасны пуксьыны.
Керкаын кӧ эм висьысь морт, гутъястӧ некутшӧма оз ков лэдзны сы дінӧ. Пуксьыласны кӧ найӧ висьысьыд вылӧ, кашельыс вылӧ, няйт кӧлуйыс вылӧ, сэсся лэбзясны мӧдлаӧ, разӧдалӧны висьӧмсӧ. Висьысьӧс колӧ видзны зэв сӧстӧма. Керкаас кӧ асмогасьӧ, асмогасян дозсӧ колӧ видзны топыда вевттьӧмӧн. Быд асмогасьӧм бӧрын, асмогсӧ койыштны закодӧ.
Керка пытшкӧсса гутъясысь позьӧ мездысьны ещӧ зелляясӧн. Эм гут кулан тшак, кабала. Найӧ донтӧмӧсь, сӧмын абу зэв шаньӧсь: гутъясыд нёняласны сэтысь гут зеллясӧ, сэсся усьӧны веськыда сёян пытшкӧ. Эм донаджык гут виалан кабала, клея быттьӧ. Гутъяс мыйӧн пуксясны сэтчӧ, — сибдӧны. Татшӧм кабаласӧ позьӧ вӧчны аслыд, донтӧмджык сувтас. Вӧчны войдӧр клей кодь сорӧс канифольысь да дереваннӧй либӧ машина мавтан выйысь. Канифольсӧ босьтны кык юкӧн. Выйсӧ ӧти юкӧн. Выйсӧ войдӧр пузьӧдны да пуан вый пытшкас и пуктыны канифольтӧ. Кор сійӧ сэні сылас, сорӧснас мавтны кабала лист стеклӧ торйӧн.
Эм гутъяслы зэв чорыд яд — формалин. Квайт пань формалин вылӧ босьтны паньӧн-джынйӧн йӧв, куим пань ва да ичӧтика сакар. Ставсӧ лючки гудравны, сорӧссӧ кисьтны блюдъясӧ. Гутъяс, йӧв вылӧ моз, зіля кутасны чукӧртчыны сэтчӧ, сёясны ядтӧ да пыр жӧ и кулӧны.
Кыйӧны гутъястӧ и дозъясӧн. Вӧчӧмаӧсь найӧс кляничаысь. Дозъяс кисьтӧны сур, либӧ чӧскыд дука ва. Гутъясыд зэв нырисаӧсь: кыласны сур дуктӧ дай пырасны дозъяд. Петныс сэсся оз сяммыны: сідзи нин вӧчӧма дозйыс, — дай кулӧны.
Америкаын важӧн нин казялӧмаӧсь гутъяслысь висьӧм новлӧдлӧмсӧ, быд ногӧн зільӧны найӧс виавны. Эм налӧн уна гут виалан обществояс, санитаръяс. Санитар кыйӧдӧ, медым керка-карта гӧгӧр, уличаяс, вузасян инъяс вӧліны пелькӧсь; найӧ куталӧны гутъясӧс дозъясӧн да виалӧны. Керкаясын, картаясын, гидняясын, — быдлаын сулалӧны гут кыян дозъяс. Велӧдчӧм йӧз висьтавлӧны велӧдчытӧмъяслы, кутшӧм уна лёк вайӧ йӧзлы ичӧтик гут; гижӧны да разӧдалӧны та йылысь уна нига, велӧдӧны мездысьны гутъясысь. Быд школаын тӧдмӧдӧны челядьӧс, мый вӧсна колӧ повны гутъясысь да кыдзи накӧд вермасьны.
Кымынкӧ карын Америкаын карса юралысьяс виӧм гутъясысь мынтӧны сьӧм: сё виӧм гутысь сетӧны кызь урӧн (20 к.).
Со кыдзи вермасьӧны гутъяскӧд Америкаын. Сы вӧсна воысь воӧ гутъяс налӧн чинӧны; мукӧд каръясас ньӧти нин абу, дзикӧдз бырӧмаӧсь. Гутъяс абуӧсь, вуджан висьӧмъяс шоча овлывлӧны: разӧдныс найӧс некодлы. Америкаын моз жӧ чорыда колӧ вермасьны гутъяскӧд миянлы, Сӧветскӧй Россияын.
Кутам кӧ ми овны сідзи, кыдзи гижӧма тайӧ нигаас — пелька да сӧстӧма, — мынамӧй гутъясысь, видзам асьнымӧс уна вуджана висьӧмысь.
* * *
Со мый висьталіс доктор Язвича сиктса йӧзлы. Кывзысь челядьяс пыр жӧ ӧтувтчисны вермасьны гутъяскӧд. Найӧ пондісны отсавны мамъясыслы пелькӧдавны керкасӧ, горт гӧгӧрсӧ; кодъялісны джуджыд гуяс кисьтавны да шыблавны няйт ваяс да ёгъяс. Шуисны кыявны да виавны гутъясӧс быд ногӧн.
Мукӧдыс сэн жӧ и заводитісны гутъясӧс кутавны. Ӧти минутӧн дас гутӧдз куталісны. Сэсся арталісны да, быд детина часнас вермас кыйны 500–600 гутӧдз. 100 морт кӧ часӧн лун кутасны виавны гутъясӧс, виасны 60 000 гут; гожӧмӧн — 150 лун кӧ лыддьыны — бырӧдасны дас миллион гут.
Думыштӧ жӧ, кымын висьӧм разӧдысь бырӧ сэки!
