ГУНДЫР


Оліс-выліс сар. Сарлӧн вӧлі куим пи. Медыджыдыс — Педӧр, шӧркостыс Василей, а медічӧтыс Иван. Пиян быдмыны кутісны дай батьлысь вӧзйысьӧны путешествуйтны. А бать шуӧ, томӧсь на пӧ.

И во куим кымын бара олісны пиян и бара шуӧны батьлы, лэдз пӧ, бать, путешествуйтны, йӧз местаяс видзӧдлыны. Бать шуӧ, чӧвлӧ пӧ, пиян, томӧсь на, кодкӧ повзьӧдас кӧ, повзянныд на, олыштӧ на пӧ гортын.

Олісны-керисны и коймӧд пӧв пондісны вӧзйысьны пиян, ӧні пӧ, бать, лэдз нин. Ладнӧ пӧ, ӧні пӧ ті гырысьӧсь нин, позьӧ пӧ нин лэдзны.

Но вот, найӧ-й петісны туйӧ. Мунӧны, гашкӧ, лун, гашкӧ, мӧдӧс, воас тшӧкыд рас, дзик зу кодь, и мунан туй абу, некыдз он письты. Аттӧ пӧ дивӧ. А сэн рас дорас керка эм, кузнеч олӧ. Пырисны вокъяс керкаӧ, кутісны юасьны кузнечлысь. Тані пӧ кыті муннысӧ? Таті пӧ ветымын верст кузя пемыд вӧр, понӧль рас сэтшӧм, мунны пӧ некыті он вермы, шуӧ кузнеч. А ми пӧ кералам вӧрсӧ да мунам, шуӧны вокъяс, вай пӧ чер дор. Черыд пӧ ӧд эм, налӧ пӧ, колӧкӧ.

Узисны вокъяс кузнеч ордын, аскинас чеччисны да шуӧны, но пӧ, Педӧр, пет пӧ да тэ керав талун. Педӧр петіс керкасьыс да пырис пемыдас. Кераліс сійӧ верстӧн-джынйӧн кымын. Пырис, висьталіс, уна-ӧ лон кералӧма, вокъяс и шуӧны, тадзинад пӧ керасьныд тӧлысь тырмас.

Аскинас керасьны петіс Василей. А рытнас, кор пырис, вокъяс юалӧны, но пӧ, уна-ӧ пӧ кералін? Кык верст да джын кымын пӧ. О пӧ, тадзинад дыр лоӧ.

Аскинас керасьны петіс Иван, кык дора черӧн, нарошнӧ дорӧдіс кузнечкӧд да. Ӧвтіс да ӧвтіс сійӧ, ӧвтіс да ӧвтіс да став кольӧм вӧрсӧ кераліс. Сэсся ещӧ на кызь кымын воськов водзӧ муніс. Кӧнкӧ ылын зэв ыджыд ёкмыль кодь тыдалӧ, да ньӧввужйӧн сійӧ брукнитіс-лыйис и бӧр локтіс вокъясыс дінӧ. «Но, уна-ӧ нӧ кералін, Иван?» — юалӧны вокъяс. А менам пӧ воссис-а, ветымын верст сайӧ пӧ ветлі дай ылӧджык на волі, кутшӧмкӧ пӧ тай ёкмыль вӧлі тыдалӧ да ньӧввужйӧн пӧ лыйи. Аски пӧ мунам да аддзам.

Аски чеччисны вокъяс и шуӧны, но пӧ, кузнеч, тэд локтігӧн мынтысям.

Петісны и мӧдісны водзӧ. Мунісны, мунісны, воисны ёкмыль дорӧ. Видзӧдӧны да, зэв ыджыд дом сулалӧ. Иванлӧн тӧрытъя ньӧвйыд стенас инмӧма, Керкаӧ пырисны. Мый колӧ, мый думыштан, сійӧ-й эм пызан вылын: шыдъяс, рокъяс, яесничаяс, винаяс, суръяс и быдтор-быдтор. Пуксисны сёйны, а Иван и шуӧ:

— Педӧр, Василей, ёна эн сёйӧ, тані кодкӧ олысь эм на, воас на.

Педӧр да Василей быттьӧ Иванлысь висьталӧмсӧ эз и кывлыны, сёйисны да юисны, мый вермисны, пӧттӧдзныс.

Коркӧ-й сёйсис вокъяслӧн, чеччисны пызан сайысь.

— Тэд, Педӧр, петны талун караулитчыны.

Тулуп пасьталіс Педӧр, петіс да кытшовтіс керка гӧгӧр, сэсся пос улас водіс дай унмовсис, толькӧ шкоргӧ-узьӧ. Недыр мысти пинжакасис да петіс Иван. Петіс и аддзӧ: вокыс узьӧ кильчӧ улас. О пӧ, караульщик важӧн нин стынитӧ. Но ладнӧ. Олыштіс Иван ывлаын и кылӧ: кодкӧ, кылӧ, йиркӧдӧ-локтӧ телегаӧн. Сэсся видзӧдӧ сійӧ и аддзӧ: куим вӧлӧн куим юра Гундыр воис.

— Ак, — шуас, — Иван Саревич менам овмӧс вылӧ воӧма, паньтыр вир, войтыр яй вайӧма.

Эн на пӧ выліті лыйлы, давай пӧ тышкасьны кутам, шуӧ Иван. Давай пӧ, шуӧ Гундыр, пӧльышт пӧ куим верст пасьтала, куим верст кузя кӧрт гумла. А первой пӧ тэ пӧльышт, тэнад пӧ куим лов да пӧганӧй, а менам ӧти да чистӧй. Пӧльыштіс Гундыр куим верст пасьта да куим верст кузя кӧрт гумла. Мӧдісны тышкасьны найӧ. Тышкасиганыс Иван и керыштіс саблянас Гундырлысь куимнан юрсӧ, шыбитіс сарай пос улас. А куим вӧлӧс шобді йӧртӧд дорӧ домаліс. Сэсся пырис керкаӧ и водіс.

Аски асыв Педӧр пырис. Вокъяс юасьӧны:

— Но, мый, кыдзи караулитчин, кодӧскӧ аддзылін эн?

Код нӧ пӧ локтас татчӧ, некод эз волы. Но, ладнӧ.

Коркӧ-й вокъяс бара пондісны сёйны. Иван и шуӧ:

— Педӧр, Василей, ёна эн сёйӧ, тані кодкӧ олысь эм на, воас на.

Педӧр да Василей бара эз кывзыны Иванлысь и сёйисны пӧттӧдзныс. Но вот сэсся-й рыт воис. Вокъяс и шуӧны:

— Талун тэд, Василей, петны караулитчыны.

Тулупасис Василей, петіс ывлаӧ, кытшовтіс керка гӧгӧр, сэсся пос улас водіс дай унмовсис. Кодкӧ кадӧ петіс и Иван. Петіс и аддзӧ: вокыс унмовсьӧма пос улас. Но пӧ-й караульщик, важӧн нин пӧ стынитӧ. Но ладнӧ. Керка гӧгӧр видзӧдліс Иван и кылӧ: кодкӧ, кылӧ, зымӧдӧ-локтӧ. И воис, другӧ, квайт вӧлӧн квайт юра Гундыр.

— Ак, — шуас, — Иван Саревич менам овмӧс вылӧ воӧма, менсьым вокӧс виӧма. Ноко тэ пуксьы кыв вылӧ да ньылышта ме.

Эн на пӧ вывті выліті лыйлы, давай пӧ пондам тышкасьны, шуӧ Иван. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ квайт верст пасьта да квайт верст кузя кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ квайт лов да квайтнаныс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти да чистӧй. Пӧльыштіс квайт юра Гундыр квайт верст пасьта да квайт верст кузьта кӧрт гумла. Пондісны тышкасьны. Тышкасисны, тышкасисны, Иван и бара саблянас сӧтыштіс Гундырлы да сылӧн квайтнан юрыс тутнитіс-уси. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыбитіс сарай пос улӧ, квайт вӧлӧс шобді йӧртӧд дорӧ домаліс, ӧні нин ӧкмыс юр чукӧрмис. Пырис сійӧ керкаӧ и водіс. Коркӧ-й воис асыв, и Василей пырис.

— Но, мый, — шуӧны вокъяс, — кыдзи караулитчин, кодӧскӧ аддзывлін эн?

— Некод эз волы, труч ни трач, нинӧм эг кывлы.

Но, ладнӧ. Сёян кад воис, вокъяс пуксисны сёйны.

Иван шуӧ:

— Педӧр, Василей, ёна эн сёйӧ, тані кодкӧ олысь эм на, воас на.

Вокъяс бара эз кывзыны Иванлысь, сёйисны-юисны, мый тӧрис. Рытнас Иван кутіс петны караулитчыны и шуис вокъяслы, видзӧдӧй пӧ, ёна эн узьӧй. Ладнӧ пӧ, шуисны вокъяс, а асьныс Иван петӧм бӧрын пыр и унмовсисны. А Иван петіс и пыр кытшлалӧ керка гӧгӧрыс, кывзысьӧ, оз-ӧ кодкӧ лок. Оліс, оліс сійӧ ывлаын и кывны пондіс, кодкӧ, кылӧ, зэв чорыда грымӧдӧ-локтӧ. Видзӧдліс Иван и аддзис: ӧкмыс вӧв вылын воис ӧкмыс юра Гундыр.

— Ак, — шуас, — Иван Саревич менам овмӧсӧ локтӧма да барствуйтӧ, менсьым кык пи виӧма. Гашкӧ, пӧ-й менӧ кӧсъян тшӧтш вины да? Ноко пӧ пуксьы кыв вылӧ да ньылышта ме.

Эн на пӧ вывті выліті лыйлы, шуӧ Иван, давай пӧ пондам тышкасьны. Давай пӧ. Пӧльышт пӧ ӧкмыс верст пасьта да ӧкмыс верст кузя кӧрт гумла. Ачыд пӧ пӧльышт, тэнад пӧ ӧкмыс лов да ӧкмыснаныс пӧганӧй, а менам пӧ ӧти да чистӧй. Пӧльыштіс ӧкмыс юра Гундыр ӧкмыс верст кузя да ӧкмыс верст пасьта кӧрт гумла и юаліс, кыдзи пӧ кутам тышкасьны. А вот пӧ кыдзи, шуис Иван. Ӧтикным пӧ мунам ӧти помас, мӧдным — мӧд помас и кутам локны паныд. Кодным пӧ зурасигӧн усям, сійӧс и вины.

Но ладнӧ. Мунісны найӧ быдӧн аслас помас и петісны паныд. Петісны паныд, прӧйдитісны ӧта-мӧд дінтіыс и эз зурасьны. Мӧд раз найӧ сувтісны гумла помъясӧ, бара локтісны паныд и бара эз мытшасьны ӧта-мӧдас. Кыт нӧ пӧ тэ мунін, юаліс Гундыр Иванлысь. Сой вывтіыд пӧ. Но ладнӧ. Коймӧдысь найӧ сувтісны гумла помъясӧ, бара локтісны паныд и бара эз мытшасьны, Ӧні нӧ пӧ кыті мунін, бара юаліс Гундыр. Ӧні пӧ сой увтіыд. Но, тадз пӧ тӧлк абу, вай пӧ морӧс на морӧс тышкасям. И мӧдісны найӧ тышкасьны морӧс на морӧс. Но и тышкасисны жӧ, страшнӧ и видзӧдныс. Коркӧ и Гундыр Иванӧс пондіс венны. Иван и шуӧ, энлы пӧ, ме пӧ сапӧг пӧв шыбита, мед пӧ тэныд, пежлы, оз коль. Шыбитіс Иван сапӧгсӧ керкаӧ, и керка юрыс ставыс муніс. А вокъяс сэтшӧм чорыда унмовсьӧмаӧсь, эз и садьмыны. Сэсся бара пондісны тышкасьны Иван да Гундыр, и бара Гундыр пондіс Иванӧс венны.

— Энлы, — шуас, — мӧд сапӧг пӧлӧс шыбита, мед тэныд, пежлы, оз коль.

Шыбитіс сійӧ мӧд сапӧг пӧвтӧ, керкаыд джодж выйӧныс муніс. А вокъяс век эз садьмыны. Бара пондісны найӧ тышкасьны. Тышкасисны, тышкасисны, Иванӧс и бара пондіс Гундыр венны.

— Энлы, — шуӧ Иван, — сабляӧс шыбита, мед тэныд, пежлы, оз коль.

Вай пӧ вешйышт сэсь, мед пӧ тэныд оз инмы ӧвтыштігас. Ог пӧ, меным пӧ оз позь. Но сідзкӧ пӧ доровтыштлы юртӧ, мед пӧ юрад оз веськав. Гундыр доровтыштіс юрсӧ, кӧртыс вешйис, голя бокас куш тыдовтчис, куш яйыс. Иванлы вӧлі тайӧ-й колӧ. Сӧтыштіс сійӧ саблянад Гундырлы, ӧкмыснан юрыс гӧгыльтчис-уси. Ак, пӧ тэ, мӧдысь пӧ керышт, горӧдіс Гундыр. Тырмас пӧ, шуӧ Иван, миян муын пӧ ӧтчыд пӧлагайтчӧ. Сэсся сійӧ юръяссӧ шыблаліс сарай пос улӧ, ӧкмыс вӧлӧс шобді йӧртӧд дорӧ домаліс. Ӧні нин сылӧн лои дас кӧкъямыс вӧв, куим туша да дас кӧкъямыс юр.

Сэсся вокъяс дінас Иван муніс. Ӧтиксӧ чужйис, мӧдсӧ чужйис. Вокъяс чеччисны. Чеччисны вокъяс и синныс налӧн паськалі. Видзӧдӧны да, стен ни, пӧтӧлӧк ни, пызан ни, нинӧм абу, куш джоджыс кольӧма. А Иван сэки найӧс нуӧдіс сарай пос дорӧ да петкӧдліс куим войся тышкасьӧмсӧ, со пӧ менам куим войӧн мый вӧчӧма. Но ладнӧ. Шензисны вокъяс Иван удж вылӧ и мӧдісны вӧвъяс доддявлыны. Педӧр доддяліс куим вӧв, Василей — квайтӧс, а Иван — ӧкмысӧс, и мӧдӧдчисны гортлань мунны. Пуксисны телегаясӧ, а Иван шуис: ме пӧ куим вой нин узьтӧм да вода да узьышта, а ті пӧ видзӧдлывлӧй, мед пӧ менам вӧвъяс оз кольччыны.

Иван водіс да регыд и унмовсис. А кык вок и кутісны сёрнитны, вай жӧ пӧ Ивантӧ виам. Огӧ кӧ пӧ виӧй, сійӧ пӧ пондас ошйысьны, Гундыръяссӧ пӧ ме кералі, а вокъяс пӧ узисны. Огӧ пӧ виӧ, а вай коксӧ керыштам да тырмас. Сідзи и вӧчисны вокъяс, Иванлысь коксӧ керыштісны да шыбитісны асьсӧ туй бокӧ, а сылысь вӧвъяссӧ босьтісны. А Иван куим войтӧ узьтӧм бӧрын сэтшӧм чорыда узис, весиг нинӧм эз и кывлы. Коркӧ-й сійӧ садьмис сэні. Аттӧ пӧ дивӧ. Кокӧй пӧ тай нӧ позялӧма. Видзӧдліс, да вокъяс абуӧсь, телега ни вӧвъяс оз тыдавны. Пондыліс сійӧ чеччыны и эз вермы. Вот пӧ-й менӧ вӧчӧмаӧсь, казяліс да шуис Иван. Сэсся бӧрдіс, бӧрдіс сійӧ сэн, босьтіс дінсьыс кок пӧвсӧ дай кыссис ю дорӧ. Аттӧ пӧ дивӧ, тат кӧ пӧ эськӧ кывтны мый вылын кӧ. Нинӧм пӧ ӧд оз и кывт. Муртса шуис тайӧ Иван, тыдовтчис кывтысь кер. Аттӧ пӧ, матыстчас кӧ пӧ эськӧ тайӧ керйыс, ме пӧ эськӧ-й сы вылӧ и пукся. Шуис Иван тайӧс, а кер быттьӧ сэні-й вӧлӧма, берег дорас воис.

Пуксис Иван кер вылӧ и мӧдіс кывтны. Кывтіс сійӧ лун, мӧдӧс дай коймӧдӧс. Сӧмын шлывгӧ керйыд, мунӧ. Коркӧ-й сэсся берег дорын тыдовтчис керка. Ок пӧ эськӧ татчӧ кӧ керйыд сибалас. Сӧмын тадз шуис Иван, и керйыд буретш керка весьтад воис и сувтіс. Иван чеччис кер вылысь и керка дорад кутіс кайны. Друг чепӧсйис сэсь Ёма. Тэ пӧ виин менсьым мужикӧс, кык пиӧс дай менӧ нин вины кӧсъян? А тайӧ вӧлі ӧкмыс юра Гундырлӧн гӧтырыс. Сійӧ кватитіс Иван Саревичӧс и давай нӧйтны. Вель ёна нӧйтіс морттӧ, кок пӧлатӧ вермӧ. Нӧйтіс да нӧйтіс, ёна и мудзис. Сэсся пӧ шойччам, а коймӧдысь шойччӧм бӧрын пӧ коднымӧс вермам, сійӧс и вины.

Ёма лэччис увлань томва-ловвала, ёнмӧдчан ва юны. Сэки вылісянь горзыны кутіс кутшӧмкӧ ныв. Иван Саревич пӧ, Ёма пӧ лэччис томва-ловва юны, ёнмӧдчыны пӧ кӧсйӧ. А мӧдысь шойччигад пӧ тэ лэччы да ю.

Локтіс Ёма и бара мӧдісны тышкасьны. Ёма сідзи-й нӧйтӧ Иванӧс, таг колльӧс моз вӧдитӧ. Пӧгибӧ воны кутіс Изан. Вай жӧ пӧ сэсся шойччам, шуис сійӧ.

Шойччигӧн Иван Саревич лэччис увлань, пӧттӧдзыс юис томва-ловватӧ, коксӧ ляскис сійӧ ванад, кокыс зэв бура йитчис, спаяйтӧма быттьӧ, важсьыс ён лои. Сэсся томва-ловва сійӧ кисьтіс и кайис. Кайис Иван Саревич и бара пондісны тышкасьны. Кватитіс Иван Саревич Ёматӧ коскӧдыс и давай нӧйтны-швачӧдны. Вермыны нин кутіс сійӧс. Сэсся Ёма шуӧ, шойччам пӧ ещӧ, час, ме ещӧ лэччыла юны. Ёма лэччис, а ныв вылісянь горӧдіс Иван Саревичлы, то пӧ тай кык крук эм, сійӧс пӧ босьт да кык нёняс пӧ сатшкы дай увлань и лэдз, кор пондас кайны мелань, а то пӧ сійӧ виас менӧ.

А Ёма лэччис да ваыд абу, и зэв ёна скӧрмис ныв вылӧ. Тэ пӧ висьталін талы ва йывсьыс. И уськӧдчис Ёмаыд ныв дінӧ, кань моз стенӧд кайны пондіс. А Иван босьтіс крукъястӧ, сатшнитіс найӧс Ёма нёньясӧ и лэдзис увлань, виис сійӧс и шыбитіс ваӧ.

Сы кадӧ кӧнкӧ кыліс грымӧдчӧм. Сійӧ вӧлі вӧв, и сійӧс эз лэдз нылыд, мед Иван Саревичӧс эз косявлы. Сэсся лэччис нылыд Иван Саревич дінӧ. Сэтшӧм сійӧ мича вӧлӧма. И висьталіс сійӧ Иван Саревичлы, ме пӧ вӧлі купеч ныв да пышйӧдлісны менӧ квайт юра Гундырлы гӧтыр вылӧ, а ме пӧ эг кӧсйы мунны да тан пӧ и видзисны менӧ.

Сэсся Иван Саревич да купеч ныв доддялісны вӧвсӧ, Гундыръяслысь сӧвтісны став деньгасӧ, бурджык кӧлуйсӧ и пондісны мунны гортаныс, кысь вӧлі Иван Саревичыд.

Мунісны, мунісны да кузнеч дорӧ воисны. Но пӧ, кузнеч, мынтысисны эз пӧ менам вокъяс? Найӧ пӧ эз и пыравны, шуӧ кузнеч. На пӧ, сідзкӧ, шуис Иван да деньгасӧ сетіс содз тырнас. Сэсся петісны кузнеч ордысь и мӧдісны водзӧ.

Мунісны, мунісны найӧ и воисны гортас. А вокъясыс вӧлӧм висьталӧмаӧсь батьыслы, Иван Саревичыд пӧ куліс, а ми пӧ, аддзан, мый нажӧвитім, быдторсӧ вайим. И сар вӧлі зэв ёна любитӧ кык вокӧс, Педӧрӧс да Василейӧс.

А Иван Саревич гортас воис, пырис батьыс дінӧ и шуис:

— Здорово, бать!

Но, тэнӧ пӧ тай нӧ кулӧмӧн шуисны, а тэ тай ловъя, шуис батьыс.

Эг на пӧ, эг на пӧ кувлы. Сэсся Иван Саревич висьталіс ставсӧ, кыдзи вӧлі, кыдзи ветлісны, кыдзи страдайтіс, кыдзи вокъясыс коксӧ кералӧмаӧсь да эновтӧмаӧсь. Сар кывзіс Иван Саревичлысь висьталӧмсӧ и пыр жӧ тшӧктіс Педӧрӧс индыны нужник весалысьӧ, Василейӧс — ӧшинь ув чышкысьӧ, а Иванӧс пуктіс сарӧ. Иван мича ныв вылад гӧтрасис и ӧні олӧ, сарствуйтӧ.


Гижӧд
Гундыр
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1