ГОЖСЯ ЛУНӦ ӦШИНЬ ДОРЫН

Ак кутшӧм гажтӧм кузь лунтыр куйлыны крӧватьын! Торйӧн нин ывлаас кӧ сэтшӧм гажа да шоныд. Сідзи эськӧ и котӧртіс Мишук ёртъясыскӧд мач чужъявны. Но он тай босьт. Тӧрыт со тадзи жӧ котралігӧн детинка сконъясис да мургыльтіс коксӧ. Сэтшӧма ёнтовтіс кокыс, весиг синсьыс би петаліс. Ачыс сэсся эз нин вермы восьлавны. Тальччыліс эськӧ доймӧм кок вылас, но сӧмын гораа ойӧстіс. Ёртъясыс, Ильӧ да Ӧльӧ, сідзи кык ки костаныс и кыскисны Мишукӧс гортӧдзыс. Куимнанныслы пӧсявтӧдз лои. Бур, мый керка бердас ворсісны.

Мишуклӧн мамыс писӧ аддзӧм бӧрын муртса эз весьӧпӧр. Бӧрддзис.

— Ойя да ойя, он жӧ куж асьтӧ видзны, — кутіс лыддьӧдлыны. — Мый бара мӧдысь тэысь лоас-а?

Но сэсся пыр жӧ лӧсьӧдіс тазйӧ майтӧга ва да пондіс зыравны Мишуклысь доймӧм коксӧ. Мишук горзӧ. Муртса оз бӧрд. А мамыс чабралӧ пыктӧминсӧ да шуалӧ:

— Терпит. Кӧсъян кӧ ӧдйӧджык бурдны. Доймынытӧ ӧд кокни...

А талун асывсяньыс мамыс водз муніс удж вылас. Сійӧ кутшӧмкӧ кантораын бухгалтералӧ. Гортсьыс петігас нин шуис:

— Куйлы, эн вӧрзьы. Талун водзджык локта. Бара на ковмас дойманінтӧ зыралыштны.

А батьыс важӧн нин эз вӧв гортас. Сійӧ векджык югдігас мунӧ. Уджалӧ шоперӧн вӧр кыскалан машина вылын. Зэв ылӧ колӧ ветлывлыны. Гортас сутш кежлӧ и волывлӧ.

Мишук мам-батьыскӧд олӧ ичӧт семьяяслы патераын. Тайӧ ыджыд патераас нёль жыр. Быд жырйын торъя семья меститчӧма. А кухняыс ӧтувъя. Быдӧнлӧн аслас пызан да шкап. И дерт, рыт-асывнас пусиг-пӧжасигӧн дзескыд овлывлӧ. Мишуклӧн мам-батьыс чӧжӧны сьӧм торъя патера вылӧ. Сійӧн батьыс лун и вой уджалӧ. Зільӧ унджык нажӧвитны.

А сыысь кындзи батьыс кӧсйӧ машина ньӧбны да ас кежысь босьтчыны уджавны, груз новлыны. Некод пӧ сэки ме вылын оз понды ыджыдавны, ачым пӧ ас вылын кӧзяин лоа. Мамыс абу паныд. Оз тай батьыс, небось, ӧткымын моз ю да кодав. Ставсӧ гортас вайӧ.

Но мукӧддырйи Мишуклӧн мамыс дӧзмывлӧ жӧ ӧтувъя патераас олӧм вылӧ. Торйӧн нин, абу кӧ мыйкӧ сы серти.

— Кор нин бара удайтчылас вуджны татысь асланым позйӧ-а, — ышловзьӧмӧн шулывлӧ сэки. — Киӧн и кокӧн эськӧ пасъяся, мед кыдзкӧ ӧдйӧджык ставыс артмис. Сэтшӧма дӧзми тайӧ кодзувкоткарас овны.

— Виччысьлы, эз нин дыр коль, — пыр жӧ такӧдны кутас мамсӧ батьыс. — Регыд нин, регыд вуджам ас патераӧ.

А Мишуклы нӧ мый. Тані чужис. Велалӧма овны ӧтувъя ыджыд патераад. Кымын ёрт со орччӧн. И детинкалы тані зэв гажа. Весиг шогӧ усьлывлӧ, мый регыд ковмас мӧдлаӧ вуджны. Кодкӧд нӧ сійӧ сэки ворсны пондас?..

А шондіа ывлаыс сідзи и кыскӧ ас дорас детинкаӧс. Сійӧ кыпӧдыштӧ юрсӧ да синсӧ вештывтӧг видзӧдӧ ӧшиньӧ. Со лӧз енэжӧд лэбӧ кытчӧкӧ реактивнӧй самолёт да кольӧ ас бӧрсяыс кымӧр кодь еджыд визь, коді сэсся недыр мысти кытчӧкӧ разалӧ. Детинкалӧн весиг сьӧлӧмыс кутӧ гораа тіпкыны. Кыпӧдчывны эськӧ тайӧ самолётнас да видзӧдлыны вылісяньыс аслас оланін вылас!

А сэк кості ӧшинь тас вылӧ пуксисны пышкайяс да кутісны мый йылысь кӧ чипсыны-сёрнитны ас костаныс. Марляӧн вевттьӧм восьса форточка пырыс зэв бура кылӧ налӧн гораа чипсӧмыс. Быттьӧ мыйкӧ виччысьӧны. Мишук вердлывлӧ корсюрӧ лэбачьясӧс нянь крӧшкиӧн. Со и велалісны волывлыны. Но ӧні сійӧ нинӧмӧн оз вермы налы отсавны. Часлы, бурдлас да бара кутас номсӧдлыны ичӧт лэбачьясӧс...

Друг ӧшиньӧ кытыськӧ веськаліс мач. Пышкайяс пыр жӧ зэв ӧдйӧ лэбисны. Кыпӧдіс Мишук юрсӧ да аддзӧ: кильчӧ дорас сулалӧны Ӧльӧ да Ильӧ. Корӧны ёртнысӧ мачӧн ворсны. Но Мишук довкнитіс юрнас: ог пӧ вермы. Вунӧдісны ӧмӧй, мый тӧрыт Мишук гортас эз ас кокнас пыр. Дойыд тӧкӧтьӧӧн оз бурд. Детинкаяс ӧвтовтісны кияснаныс да мунісны мач чужъявны.

А Мишуклы сідзи и лоӧ ӧшинь пыр гажа ывла вылас кыйкъявны. Абу эськӧ зэв долыд сьӧлӧм вылас да. Но бурджык гажтӧм куйлӧм дорысь. Ывласьыд век нин мыйкӧ позьӧ аддзыны.

Со кильчӧ дорас пукалӧ накӧд орчча жырйын олысь Парась пӧч да сюся видзӧдӧ, кыдзи неуна шатлалігмоз сылань матыстчӧ верӧсыс, Епим пӧль. Тайӧ пӧльыс зэв бур сьӧлӧма. Мишуккӧд паныдасигӧн пыр шмонитігмоз сёрнитӧ ичӧтик детинкакӧд. А пенсия босьтан лунас и кампетӧн гӧститӧдлывлӧ. Но торйӧн нин шензьывлӧ Мишук, кор ыджыд праздникъясӧ Епим пӧльыс пасьтавлывлӧ ассьыс сьӧд пинжаксӧ. А морӧсас лыдтӧм-тшӧттӧм орден да медаль. Сэки Епим пӧль тшапджык овлывлӧ. Со пӧ видзӧдӧй, колӧкӧ. Менӧ пӧ куш кинад он на босьт. Но Мишуклы век жӧ сетӧ видлыны морӧс вылас зёльгысь наградаяссӧ.

Парась тьӧтыс да Епим пӧльыс бура олӧны ӧта-мӧдныскӧд. Быттьӧ гулюяс кургӧны. Но тайӧ пӧрйӧ Парась тьӧтыс зумышджык.

— Бара нин кыськӧ видлӧмыд, — броткӧдчӧ сійӧ Епим пӧль вылӧ.

А мӧдыс меліа нюмъялігмоз шуалӧ:

— Эн видчы, донаӧй. Менам олӧмӧй ӧд помасьӧма нин. Со тайӧ радлуныс и коли. Видлышта да сьӧлӧмӧй небзьывлӧ. Томмыла быдӧн.

— Вай, вай пыр. Сёяныс кӧдзалӧ, — меліджык гӧлӧсӧн нин шыасьӧ Парась тьӧт. И пӧрысь гозъя кутчысьӧмӧн пырӧны гортаныс. Мишуклӧн ӧдзӧс дорті мунігӧн Епим пӧльыс горӧдліс на:

— Мича нывъяс Эжва дорӧ лэччисны...

Но пыр жӧ тшӧкмуніс-ланьтіс. Тыдалӧ, Парась пӧчыс тувкис бокас.

А Мишуклӧн мамыс йӧйӧн шуӧ Парась пӧчсӧ да Епим пӧльсӧ.

— Мыйла бара сідзи вӧчисны-а? Ассьыныс бур патеранысӧ пи семьяыслы сетісны? Пӧрысьӧ-нэмӧ бара лоӧ сэсся тӧрӧкан позйӧ овмӧдчыны. Некутшӧм покой коньӧръяслы.

— А мый налы бур патерасьыс, — пыр жӧ воча шыасьӧ Мишуклӧн батьыс. — Пӧрысь гозъялӧн олӧмыс кольӧма нин. Сэсся сы ыджда оланінтӧ оз нин вермыны вӧдитны-идравны. Сӧмын урӧстасны. А тані налы гажаджык овнысӧ. Сэк жӧ том семьяыдлы быдтысигад быть нин ас позйыд колӧ.

Мамыс та вылӧ нинӧм сэсся воча оз шу. Но тӧдчӧ, батьыслӧн кывъясыс сійӧс оз эскӧдны...

Друг Мишук аддзӧ, кыдзи пельӧс сайсянь тыдовтчис налӧн жӧ ыджыд патераса коймӧд жырйын олысь Серапима тьӧт. Абу на ёна пӧрысь, кузь гӧрд юрсиа нывбаба. Век зільӧ мичаа вӧччыны. Синмыс, мыйлакӧ, век сьӧдджык. А вом дорыс гӧрдсьыс-гӧрд. Мишук корсюрӧ ворсыштлывлӧ Серапима тьӧтлӧн Марина нылыскӧд. Но Маринаыс ичӧт на, да Мишуклы гажтӧм сыкӧд.

Сэк жӧ Мишуклӧн бать-мамыс син гугнаныс видзӧдӧны Серапима вылӧ. Та вӧсна оз кӧсйыны, медым Мишукыс пыравлывліс Марина ордас. А дивитӧны аньсӧ сыысь, мый некӧн оз уджав. Сэк жӧ тшӧкыда гажа овлывлӧ. Мишук казявлывлӧ, мый коркӧ сёр рытнас нин Серапима тьӧт ордас волывлӧны кутшӧмкӧ мужичӧйяс. Сэки вой шӧр войӧдз орчча жырсянь кылӧны музыка шы да гора гӧлӧсъяс. Мишук тшӧкыда тайӧ шыяс улас и унмовсьлывлӧ. А мам-батьыс дыр на гусьӧн броткӧдчӧны ас костаныс. Оз пӧ нин некыдзи разӧдчыны дона гӧсьтъясыд.

Мишук ӧтчыд юаліс:

— Мамук, мыйла нӧ Серапима тьӧтыс некӧн оз уджав? Коді нӧ сійӧс вердӧ?

— Эмӧсь тай вердысьясыд, — ропкӧдчыштіс мамыс. — Сьӧд вой улас кодъяс волывлӧны.

Батьыс пыр жӧ серӧктіс. Но Мишук сідзи эз и гӧгӧрво мамыслысь кывъяссӧ да батьыслысь серамсӧ. А ачыс пыр мӧвпаліс, кыдзи нӧ сідз позьӧ уджтӧг овны. Ӧд челядьысь да пӧрысьясысь ӧтдор со ставӧн зільӧны кӧнкӧ уджавны.

А сідзсӧ Серапима тьӧтыс абу скӧр. Паныдасигӧн пыр нин малыштас Мишукӧс юрӧдыс да шуас:

— Ок тэ, менам зарни тусьӧй. Кор нин бара быдмылан. Сэки Маринаӧс тэ сайӧ сета верӧс сайӧ...

Ӧтчыд Мишук кухняын бергалігмоз век жӧ смелмӧдчис да юаліс Серапима тьӧтыслысь:

— Серапима тьӧт, мыйла нӧ тэ он уджав? Менам бать-мам тай шуӧны, уджтӧгыд пӧ ӧні тшыглы лоӧ кувны.

Серапима тьӧтыс шензьыштіс Мишуклӧн кывъяс вылӧ, но эз дӧзмы. Сӧмын жугыльмис. А сэсся чӧв олыштіс да шуис:

— Ок, дона пиукӧй. Тэ ӧд он на тӧд олӧмсӧ. А сійӧ курччасьлывлӧ. Вӧлі и менам бур удж ӧти фабрикаын. Сэсся фабрикаыд пӧдласис. Со и коли уджтӧг. Кытчӧкӧ велӧдчыны меным сёр нин. А колӧ на и Маринаӧс быдтыны.

И друг скупиник синва мольяс кутісны гӧгыльтчыны Серапима тьӧтлӧн чужӧм кузя. Мишук весиг повзис. Но Серапима тьӧт пыр жӧ казяліс тайӧс, малыштіс детинкаӧс юрӧдыс:

— Эн кывзы менсьым йӧй сёрниӧс. Ог на, гашкӧ, вош. Ставыс на лоас бур...

Но медъёна шензьӧдӧны Мишукӧс нёльӧд жырйын олысь том гозъя. Сы вӧсна, мый гежӧда аддзывлӧ найӧс. Кажитчӧ, быттӧ сэні олысьясыс олӧны кутшӧмкӧ аслыссикас гуся олӧмӧн. Батьыс моз жӧ зэв водз мунӧны да сёрӧн волывлӧны. А сэсся ёнасӧ оз и петкӧдчывлыны. Уджалӧны карсайса кутшӧмкӧ ыджыд заводын. Та вӧсна и гежӧда найӧс Мишук аддзывлӧ. Но бать-мамыслы неважӧн на овмӧдчӧм выль суседъясыс ёна воӧны сьӧлӧм выланыс. Мишук кывліс мамыслысь батьыслы висьталӧмсӧ. Мамыс ӧд сылӧн век унджык тӧдӧ, кӧні мый вӧчсьӧ. Локтӧмаӧсь пӧ кутшӧмкӧ ылі сиктысь, кӧні уджыс налы вылӧ абу лоӧма. А кыкнанныс зэв киподтуяӧсь. Унатор кужӧны вӧчны. Заводад найӧс пыр и босьтӧмаӧсь. Весиг кӧсйӧмаӧсь во-мӧд мысти выль патера сетны.

Мамыс тайӧс висьталӧм бӧрас сэки шуис батьыслы:

— Гашкӧ, и тэ заводас вуджан?

Но мӧдыс пыр жӧ крапнитіс:

— Метӧг нин сэні тырмӧ уджалысьыд. Кыдзкӧ-мыйкӧ ассьым нин нока. А ӧтарӧ-мӧдарӧ чепсасьӧмнад нинӧм оз артмы...

...Рытъяснас кухняӧ чукӧрмывлӧны ыджыд патераын олысьяс. Коді тшай пузьӧдӧ. Коді шыд пуӧ. Коді песлалӧм кӧлуй ӧшлӧ. Епим пӧль тайӧ кадас векджык сэні тшынасьӧ аслас калляннас да кывзӧ Парась тьӧтлысь меліа броткӧдчӧмсӧ. Гажаӧн кажитчӧ сэки Мишуклы тайӧ олӧмыс.

Но мамыс, мыйӧн казялӧ, пыр жӧ кыскӧ писӧ аслас жырйӧ:

— Нинӧм сэні тэныд вӧчнысӧ. Кор асланым патера лоас, кӧть лун и вой пукав кухняад.

И бара дӧзмӧмпырысь содтӧ:

— Кор нӧ мынла тайӧ кодзувкоткарсьыс!..

А сэк кості Мишук унмовсьӧ да вӧтасьӧ, быттьӧ сійӧ ыджыд чина морт. Локтіс тані олысьяс дінӧ да быдӧнлы вӧзйӧ торъя патера, а Серапима тьӧтлы бур удж. И ставӧн пӧся аттьӧалӧны да кутлӧны Мишукӧс.

Детинкаӧс садьмӧдӧ ӧдзӧслӧн дзуркнитӧм шыыс. Тайӧ локтіс мамыс. Сійӧ пыр жӧ матыстчӧ Мишук дінӧ, видзӧдӧ доймӧм коксӧ. Аддзӧ, мый пыкӧсыс ямны нин кутӧма да нимкодьпырысь шуӧ:

— Но и бур. Лун-мӧд мысти котравны нин кутан...