ГАЖТӦМ ЭСЬКӦ ВӦЛІ...

Тулыс быд пӧрйӧ вайӧ мортлы радлун. Сылысь воӧмсӧ виччысьӧны пӧрысь йӧз и томъяс. Кор восьлалан улича кузя, окота сувтыштлыны да кывзыштны лэбачьяслысь мыла сьылӧмсӧ, тувсов шоръяслысь ызгӧм-гажӧдчӧмсӧ. Чатӧртчылан помтӧм-дортӧм енэжлань — шондіыс синъястӧ ёрӧ.

Со воӧмаӧсь нин шоныд муясысь, саридзьяс сайысь сьӧд ракаяс, шӧвк морӧса скворечьяс, кузь бӧжа сырчикъяс. И сынӧдыс быттьӧкӧ чӧскыдджык. Рытнас окота лэччывны Сыктыв берег дорӧ, медым дыр мысти выльысь видзӧдлыны ойдӧм ю вылӧ. Йи бӧжыс эз удит саявны, а со нин дзижъялӧ тэрыб теплоход, нырсӧ качӧдӧма катер. Вына буксир со нин петӧма медводдза рейсӧ пурйӧн.

Бара воис гӧра-кӧдза кад. Шызисны паськыд муяс, кодъяс быттьӧ дзик на неважӧн ас вывсьыныс шыбитісны еджыд шебрассӧ. Пуръясьысьяс запань сувтӧдӧны. И налӧн заводитчӧ страдна кад.

Ылі ягъясын чуалӧны-койтӧны дозмӧръяс, таръяс. Пӧткаяслы воис дыр виччысяна праздник.

Гажа тулыс! Кымын сьыланкыв да кывбур тэ йылысь тэчӧма да гижӧма! Быд керкаӧ аскӧдыд тэ ваян выль думъяс, ыджыд кӧсйӧмъяс, тӧждлунъяс.

Гажтӧм эськӧ вӧлі мортыдлӧн олӧмыс, эз кӧ миян войвылӧ быд во волы тулысыс, вӧр-васӧ да йӧзсӧ томмӧдысь кадыс.

...Он и казявлы, кыдзи водзлань воськовтас кадыс. Вежӧдасны карса паркъяс, уличаяс пӧлӧн сулалысь уна сикас пуяс. Абу нин тулысын моз варовӧсь шоръяс. Вын-эбӧсыс чиныштіс и гырысь да посни юяслӧн.

Лунъясыс шоныдӧсь, гажаӧсь. Войясыс югыдӧсь, лӧньӧсь. Пуксян рытнас ӧшинь дорад да дась куткырвидзны вой шӧр бӧрӧдз. Дум вылад усьлӧ том кадыд, медводдза радейтчылӧмъясыд, бурыс и лёкыс, уджыд и ӧнія олӧмыд.

Сьӧлӧм вылад праздник. Кокниа лолавсьӧ татшӧм рытъяснас. Сьӧлӧмыд корӧ дыр на любуйтчыны ывлавывса вежсьӧмъяснас. Лэбачьяс тшӧтш гажӧдӧны тэнӧ. Шоныд войнад и налӧн унмыс палялӧма. Пыр эськӧ тадзи овны, шог ни висьӧмъяс не тӧдлыны, мывкыд челядьӧс быдтыны. Том войтыр-котырлы, кодъяс кутасны овны миян бӧрын, кольны унджык буртор.

Виччысян шойччан лун ассьыд нимлунтӧ моз. Сьӧлӧмсяньыд уджалӧм бӧрын окота вӧр-вакӧд аддзысьлыны. Пукыштны вугыр шатьӧн ю дорын, медым юква вылӧ чери кыйны. Аслад синъясӧн аддзыны шонді петӧм да лэччӧм. Вугралыштны азыма ломтысьысь бипур дорын. Гоз-мӧдысь юны чӧскыд чай, кытысь ӧвтӧ тшын дукӧн.

Позьӧ пуксьыны еджыд теплоход вылӧ да ветлыны шойччыны кар сайӧ. Пукалыштны лудъяс вылын. Луннас куйлыштны шоналӧм лыа вылын, варччывны кияс мудзтӧдзыд визув ю вомӧн. Кӧмтӧм кокъясӧн ылӧдз восьлавны видзьясвывса векньыдик туйяс кузя. Нимкодясьны быд сикас дзоридзьясӧн, кодъяс сярвидзӧны мичаысь-мичаӧсь, тшапысь-тшапӧсь.

Вӧр-ваыскӧд татшӧм аддзысьлӧмъяс бӧрас гортад бергӧдчыны шудаӧн и долыдӧн, быттьӧ медся бур друг ордӧ гӧститны ветлін.

Гажтӧм эськӧ вӧлі мортыдлӧн олӧмыс, эз кӧ вӧв жар гожӧмыс, лы-сьӧмтӧ шонтысь лунъясыс.

Жаль на, дерт, гожӧмыскӧд прӧщайтчыны, эгӧ на пӧттӧдз удитӧй сійӧс радейтны, но немтор он вӧч. Кадыс тай вӧчӧ ассьыс делӧсӧ, лишнӧй оз манитчы, выль серпасъяслы, мичлунъяслы туйсӧ сетӧ.

И со велӧдчысьяслӧн помасисны нин каникулъяс. Нывкаяс еджыд партукаӧсь, зонкаяс форменнӧй костюмъяс пасьталӧмаӧсь. Уналӧн кианыс дзоридзьяс. Дыр шойччӧм бӧрын бара мунӧны школаӧ, кодысь бырис быдӧнлӧн гажыс.

Сідзкӧ, ар нин воис. Медводдза арся тӧлысь мӧдіс восьлавны му вывті. Тайӧ кадыс быттьӧ кык тшупӧда. Первой кадсӧ лунъясыс овлӧны шоныдӧсь на. Муяс вылысь заводитісны нин идравны урожай. Водз асывсянь сёр рытӧдз сэні мурзӧны тракторъяс, таргӧны комбайнъяс. И запаньясын пыр на уджыс эз кус, пуръялӧны да мӧдӧдӧны стройкаяс вылӧ быд лун уна тысяча кубометра вӧр.

Жугыльмисны лудвывса дзоридзьяс, абу нин гожся кодь мичаӧсь. Видзьяс вылын гӧгӧр тыдалӧны уна пинь коста джуджыд зорӧдъяс. Оз нин важ моз кыв чӧскыд дукыс льӧм пу дінысь. Став вынсӧ ӧні сійӧ сетӧ вожъяс вылас ӧшалысь вотӧсъяслы, кодъяс лунысь-лун кисьмӧны, сьӧдасьӧны.

Шойччан лунъясӧ пыр унджык йӧз ветлӧдлӧны парма-ягъясӧд. Быдӧнлӧн кианыс кӧрзина либӧ ведра, уналӧн мышканыс пестеръяс.

Кымын пӧлӧс тшак быдмӧ миян вӧръясын, кутшӧм уна овлывлӧ чӧд, пув да мукӧд чӧскыд вотӧсъяс! Кыдзи нӧ найӧс он вот? Кузь тӧвсӧ ӧд аслад вотӧснад кокньыдджык вуджнысӧ. Кодъясӧс вӧдитӧны на кокъясыс, татшӧм каднад, дерт, оз кутны кияснысӧ кресталӧмӧн, кокъяснысӧ сюркнялӧмӧн пукавны гортаныс. Лёка ӧд мича арся вӧр-ваыс. Кутшӧм серпасъяс сӧмын синъяс улад оз усьлыны!

Пӧткаяс, лэбачьяс, зверъяс — ставӧн быдтысисны, содтісны ассьыныс рӧд. Ӧтияс, бордъя котыръяс лыдысь, регыд эновтасны ассьыныс радейтана местаяс да мӧдӧдчасны кузь туйӧ, медым овны-вывны шоныд муясын локтан тулысӧдз. Мӧдъяс кольччасны татчӧ, миянкӧд тшӧтш кутасны нимкодясьны тӧвнас. Найӧ оз повны ни турӧбысь, ни кӧдзыдысь, велалӧмаӧсь нин пыкны кӧдзыдсӧ.

Век жӧ синва петмӧныд жаль лоӧ, кор аддзан парма весьтӧд шлывгысь дзодзӧг да юсь котыръясӧс. Нораа горзігтыр найӧ прӧщайтчӧны войвывса муыскӧд, паськыд тыясыскӧд, гашкӧ, тшӧтш миянкӧд, татчӧс олысьяскӧд.

Арся лунъясад пыр частӧджык пармасӧ садьмӧдӧ понъяслӧн увтчӧмыс, вӧралысьяслӧн лыйсьӧмыс. Кытчӧ сӧмын оз тувччывны пищаля войтырлӧн кокъясыс! Мудзлытӧм йӧз водз чеччӧны, сёрӧн водӧны. Мукӧд дырйи кӧть арся поводдяыд и ёна дӧзмӧдчӧ: зэрӧ, кӧдзыд, но муслун сы дорӧ миян пыр эм.

Гажтӧм эськӧ вӧлі мортыдлӧн олӧмыс, эз кӧ сійӧ аддзыв уна пӧлӧс краскаа арсӧ.

Кӧдзыдыс бара зэвтіс вынсӧ. Лунысь-лун камгӧ-дорӧ ва гуранъяс, тыяс да юяс. Еджыд шебрасӧн вевттьысисны муяс, видзьяс. Став няйтсӧ и ёгсӧ дзебис лымйыс ас улас. Шойччӧны уджалӧм бӧрын совхознӧй муяс. Эз ӧд ичӧт урожай сетны арнас найӧ.

Челядь со лыжияс вылӧ нин сувтӧмаӧсь, оз тай налы терпитсьы.

Рудов енэжті дышиникпырысь шлывгӧны букыштчӧм кымӧръяс. Уна лун нин эз мыччысьлы шонді. Чӧлісны, ланьталісны лэбачьяс.

Ывлавывса серпасъясыс ставыс выльногаӧсь, быттьӧ мӧд муӧ ми веськалім, быттьӧ эз и вӧвлы гажа тулысыс, жан морӧса лӧнь гожӧмыс, аслыссяма мича арыс.

Войвылад тӧлыд кузь. Унаысь паныдасьлан пельястӧ да ныртӧ чеплялысь кӧдзыдыскӧд, частӧ дӧзмывлан лэчыд тӧвъясысь, асныра турӧбъясысь.

Йи пыр чери кыйысьясӧс, шондібан, немтор оз повзьӧдлы. Гашкӧ, сё километра сайӧ шутёвтласны-ветласны йӧршъясӧс, ёкышъясӧс, кельчиясӧс кыйны.

Кыдзи нӧ либӧ вунӧдан, кор Выль во шуд кузя быд керкаын ӧзъясны ёлкаяс, кодъяс дінысь ӧвтӧ пармаӧн?

Гажтӧм вӧлі эськӧ мортыдлӧн олӧмыс, эгӧ кӧ ми асланым синъясӧн аддзылӧй еджыд паськӧма тӧвсӧ, трачкакылысь кӧдзыдъяссӧ, лым чиръяслысь долыда сьылӧмсӧ.

Со кутшӧм уна мичлун да долыдлун кытшалӧны миянӧс тулысын, гожӧмын, арын и тӧлын, — во гӧгӧр чӧж. Кыдзи нӧ сэсся та бӧрын найӧс он радейт, кыдзи он пыдди пукты!