ГАЖДОР СИКТЫН, ПӦЧ ОРДЫН

Тайӧ мича гожся асывводзнас Таня чеччис медводз. Шондіыс муртса на вӧлі мыччысьӧма да эз тыдав карлӧн джуджыд керкаяс сайсянь. Сӧмын енэжсӧ да керка вевтъяссӧ югзьӧдіс.

Чеччӧм мысти нывка пыр жӧ казьтыштіс бать-мамыскӧд тӧрытъя сёрнисӧ. Сійӧ дыр нин вӧзйысис, мед нуӧдласны пӧч ордас Гаждор сиктӧ, коді карсянь неылын. Тайӧ сиктыс Эжвалӧн крут нӧрыс вылын, зэв гажа местаын. Сійӧн, тыдалӧ, и Гаждорӧн шуӧмаӧсь. Корсюрӧ пӧчыс сэсянь волывлӧ видлыны ассьыс ичӧт внучкасӧ. Вайлывлӧ быдсяма гӧснеч: и пувъя пирӧг, и ӧмидзысь пуӧм варенньӧ, и сола тшак. Таня зэв нин ёна гажтӧмтчис сыысь.

— Ичӧт на. Быдмыштан да вӧлисти, — пыр жӧ шулывліс мамыс Танялӧн корӧм вылӧ.

— Мед нӧ инӧсь ветлӧ гӧститыштны, сиктса сынӧднас лолалыштны, — шуис медбӧрын тӧрыт батьыс.— Таво ӧд со школаӧ нин нылыд мунас.

Мамыс сӧмын ӧвтыштчис кинас. Асьныд пӧ, мый кӧсъянныд, вӧчӧй.

Танялы таысь зэв нимкодь лоис. Регыд бара аддзысяс аслас муса пӧчыскӧд. Со и эз узьсьы сылы нимкодьысла.

...Рытланьыс нин ыджыд автобусӧн Таня батьыскӧд тӧвзисны асфальта туйӧд сиктлань. Нывка сюся видзӧдіс ӧшиньӧ. Коркӧ сійӧ вӧлі нин пӧч дорас. Но ставсӧ вӧтӧн моз помнитіс. И ӧні туй пӧлӧн пукалысь быд грезд дінӧ матыстчигӧн видзӧдлывліс батьыс вылӧ.

— Регыд нин, регыд, — вочавидзис батьыс.

И со найӧ чеччисны мыльк вылын сулалысь керкаяс бердӧ да мӧдӧдчисны ордым кузя вывлань.

— гӧсьтъяс тай, гӧсьтъяс воӧмаӧсь, — тадзи шуалігмоз паныдаліс найӧс пӧчыс завор дорын да пырысьтӧм-пыр жӧ пыртӧдіс гожсян жырйӧ. Танялы некор вӧлі кывзыны гырысьясысь сёрнисӧ да пыр жӧ котӧртіс ывлаӧ.

Быдтор тані шензьӧдіс Таняӧс. Ыджыдсьыс-ыджыд важ керка. Улі керъясыс нитшкӧн нин вевттьысьӧмаӧсь. Лунвылас сэтшӧм жӧ важ пывсян. Неылын юкмӧс. Орччӧн ыджыд йӧр, кӧні мыйыс сӧмын оз быдмы: и лукйыд, и капустаыд, и ӧгурцыыд, и гортса озйыд. А йӧр бокас пелысь да льӧм пуяслӧн вожъясыс ӧшӧдчӧмаӧсь. Льӧм пу тусьясыс сьӧдӧдӧмаӧсь нин. Танялӧн кок дорӧ матыстчис да кутіс ниртчыны пӧчлӧн кузь гӧна каньыс. А керка вевт вылас каньӧс аддзӧм бӧрын друг дӧзмӧмпырысь кутісны чирзыны пышкайяс.

Керкаысь регыд мысти петіс пӧчыс:

— Но мый, удитін нин, небось, быдлаті кытшовтны?— Сэсся содтіс:— Нинӧм весь овны. Лок мунам гортса оз вотны, варенньӧ кад нин пуны. А батьыд сэк кості пывсян ломтас.

Бура дыркодь ноксисны пӧч да внучка лунвыв йӧрын. Шондіыс рытыввывлань нин кутіс катовтчыны. И друг завор дорын кыліс нориник бакӧстӧм шы. Видзӧдліс сэтчань Таня да весиг чермуні. Аддзис, мый кутшӧмкӧ ыджыд сюръяса ниртчӧ потшӧсӧ да ышлолалӧ.

— Ой, пӧчӧ, тайӧ нӧ коді татшӧмыс?— юаліс Таня.

— Миян Сюрук, йӧлӧн вердысь, локтіс йирсянінысь, — меліа шуис пӧчыс да юаліс:— Он ӧмӧй карад йӧвтӧ сёйлывлы?

— А миян мам магазинысь сійӧс вайлӧ, — вочавидзис Таня.

— Со татшӧм Сюрукъясыд и сетӧны йӧвтӧ, — гӧгӧрвоӧдіс пӧч нывкаӧс да йӧртіс Сюрукӧс картаӧ. Сэсся найӧ сёӧдісны мӧскӧс. Пӧч пӧдӧнчаӧн лэччыліс сійӧс лысьтыны. Кутшӧм чӧскыдпырысь юис Таня мӧс вӧра йӧвсӧ гортса оз сорӧн!

Мӧд луннас Таня колльӧдіс батьсӧ карӧ. Сы бӧрын пӧч да внучка вӧрӧ чӧд вотны ветлісны. Кӧчӧс аддзылісны. Таня горӧдіс. Кӧчыд лэптыштліс юрсӧ. Вӧрӧдыштіс сувтса пельяснас. Быттьӧ кӧсйис юавны: мый пӧ ті кӧсъянныд мекӧд вӧчны? Сэсся ӧдйӧ воши пуяс сайӧ. Таня дыр на видзӧдіс сэтчань: збыльысь ӧмӧй сэтшӧма повзис кӧчыд? Гашкӧ, бара на петкӧдчылас? Но пӧчыс чукӧстіс нин нывкаӧс мунны гортлань. Уна лун кежлӧ тырмисны Танялӧн кӧч йылысь казьтылӧмъясыс.

Сэсся и турун пуктан кад воис. Танялӧн Микулай чожыс гӧрбуш косаӧн ытшкис керка гӧгӧрсӧ. Мӧд луннас асывсянь пӧчыс куранӧн бергӧдліс ытшкӧм турунсӧ, мед ӧдйӧджык косьмас. Таня сідзжӧ отсасис пӧчлы разӧдны да чукӧртны турунсӧ.

Рытланьыс пӧч ордӧ суседкаясыс, сэтшӧм жӧ пӧчӧяс, пукавны пырисны. Пӧчыслӧн нимлун вӧлӧма. Найӧ казьтылісны важсӧ, юасисны ичӧтик Танялӧн олӧм-вылӧм йылысь. Быдӧн на пиысь кутшӧмкӧ гӧстинеч вайис: то пирӧг-шаньга, то льӧмйысь пуӧм кисель. Таня кывзіс пӧрысь пӧчьяслысь сёрни-баснисӧ да эз и тӧдлы, кыдзи унмовсис аслас пӧчыслӧн ки вылын.

— Лунтыр ризъяліс, спокой эз тӧдлы. Мед сэсся шойччыштӧ, — шуис пӧчыс. А Таня тайӧ каднас буретш вӧтасис мелі гӧлӧса Сюрукӧс, кузь гӧна каньӧс, сигӧр вылын пукалысь пышкайясӧс.

Вежон мысти карса автобусӧн воис Танялӧн мамыс.

Нывка висьталіс сылы, кутшӧм лӧсьыда олісны пӧчыскӧд тайӧ вежонсӧ. Мам кывзіс Таняӧс. Сэк жӧ тӧждысьӧмпырысь видзӧдлывліс Таня вылӧ. Гожъялӧма. Чужӧмыс кульсьӧ. Кокъясыс кӧмтӧг ветлӧдлігӧн варччыштӧмаӧсь. Киясыс сідзжӧ турунӧн визьласьӧмаӧсь. Но чужӧм вылас сы мында радлун. Дивитыштіс эськӧ мамыс Таняӧс, мый колӧ видзчысьӧмӧнджык ветлӧдлыны. Но пӧчыс сӧмын небыда вомалыштіс сійӧс да сэсся такӧдігмоз шуис:

— Он ӧд акань туйӧ быдтӧй. Мед котралӧ да ворсӧ. Ёнджык да зільджык лоас водзӧ вылӧ.

Мӧд луннас мамыс бӧр мӧдіс чукӧртчыны карӧ. Кӧсйис босьтны аскӧдыс и Таняӧс. Но пӧчыс пыр жӧ сувтіс паныд:

— А коді нӧ меным горт гӧгӧр кутас отсасьны? Колӧ и чышкыны-мыськыны, и лунвыв йӧрысь нин мыйсюрӧ идравны. Ог на лэдз ассьым внучкаӧс. Мед олыштӧ.

Ичӧтик Таня дзебсис пӧч саяс.

— Мый сэсся тіянкӧд вӧчан? Мед нӧ, инӧсь, олас тӧлысь помӧдзыс, — медбӧрын шуис Танялӧн мамыс да ӧтнас мӧдӧдчис автобуслань.

Эжва ваыд бурдӧдӧ

<Белых И.И. Челядьдырся пароходъяс. Висьтъяс. Сыктывкар: «Эскӧм» издательство, 2001. 29-32 лб.>

Дзоля Ӧльӧ сэтшӧм вильыш, мый Вильыш Ӧльӧӧн и нимтісны сійӧс аскоддьӧмъясыс. Видзӧдан да, бара нин кодӧскӧ ӧбӧдитӧма. То няйтӧн резыштас снитки выль дӧрӧмӧ. То пельӧс сайсянь изйӧн юрад лыяс да, синмыд быдсӧн пемдылӧ. То нерсьӧ да мисьтӧм кывъясӧн шуасьӧ. Уна жӧ и синва кисьтлісны сы вӧсна Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Норасьласны эськӧ бать-мамыслы. Но найӧ сӧмын кинаныс ӧвтыштасны, асьныд пӧ нин кыдзкӧ-мыйкӧ ладмӧдчӧй. Медбӧрын дӧзмисны жӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ да шуисны велӧдыштны Вильыш Ӧльӧӧс. Кыйӧдісны сійӧс рыныш сайсянь, кор Вильыш Ӧльӧ кӧмтӧм кокнас вадорысь вӧлі кайӧ да уськӧдчисны сы вылӧ.

Но Вильыш Ӧльӧыд вильыш и эм. Он на куш кинад судзӧд сійӧс.

Дурпоп моз бергӧдчис ас гӧгӧрыс да мый вынсьыс уськӧдчис котӧртны гортланьыс. Сӧмын бусыс бӧрсяньыс гартчӧ. Вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдӧны сы вылӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Паймисны. Оз тӧдны, мый вӧчны. То ли вӧтӧдны, то ли бӧр заводитны ворсны.

Но друг Вильыш Ӧльӧыд тімбыльтчис буса туй вылас да лёк горшӧн горӧдіс:

— Ой мамукӧй, дай мамукӧй!

Ыркмунісны сьӧлӧмъясыс Дзоля Ивӧлӧн, Шурӧлӧн да Васьӧлӧн. Некор на найӧ эз аддзывны, медым Вильыш Ӧльӧыд бӧрддзыліс. Котӧрӧн матыстчисны куим ёрт Вильыш Ӧльӧ дінӧ. А сійӧ пласьтнитчӧма буса туй вылас. Гач кокыс орӧма. Беринӧсь чужӧм кузяыс синваыс шорӧн лэччӧ. А варччӧм шуйга кок пыдӧссьыс сьӧд вир петӧ.

Повзисны быдсӧн Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Сідзкӧ нӧ, збыльысь ёна доймӧма Вильыш Ӧльӧыд, татшӧма кӧ нин сьӧд вир петӧ кок пыдӧссьыс да кыз синваӧн бӧрдӧ. Со тай нӧ, весиг юрсӧ оз лэптыв. Мед, вильыш кӧ. Но ӧд, бур али лёк, ёрт жӧ. Ӧтлаын быдмӧны. Оз этшаысь ӧтлаын бурпӧт ворслыны. Жальыс быдсӧн петіс куим ёртлӧн. Тайӧ пӧрйӧ найӧ вунӧдісны Вильыш Ӧльӧлысь став вильшасьӧмсӧ.

Медбӧрын медся смелыс— Дзоля Ивӧ матыстчис да копыртчис Вильыш Ӧльӧлань.

— Мый нӧ, ёна доймис?— жаляддза юаліс сійӧ.

— Да-а-а, — нораа шуис сыркъялысь гӧлӧснас Вильыш Ӧльӧ да нӧшта ырӧбӧн бӧрддзис.

Сэки куим ёрт пельпомъясӧдыс босьтісны Вильыш Ӧльӧӧс да ышкиг-пушкигмоз мӧдӧдчисны сылӧн гортлань.

Мамыс Вильыш Ӧльӧлӧн шай-паймуніс быдсӧн писӧ аддзӧм бӧрын:

— Мый нӧ нин лоин, бласлӧ кристос?.. Коді нин тэнӧ татшӧмасӧ дойдіс?

А сэсся сюся видзӧдліс Вильыш Ӧльӧлӧн ёртъяс вылӧ. Быттьӧ юавны кӧсйис налысь, эз-ӧ пӧ нин водзӧс босьтны Вильыш Ӧльӧлысь на водзын вежмасьӧмысь.

Но Вильыш Ӧльӧ недыр чӧв олыштіс да бӧрдана гӧлӧсӧн шуис:

— Ачым... ачым сконъясси да уси... Ачым мыжа таысь...

— Но Енмыс, сідзкӧ, ёрис тэнӧ вильшасьӧмсьыд, — шуис мамыс воча да недыр чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:— Аттьӧ кӧть висьтав ёртъясыдлы, мый вайӧдісны тэнӧ гортӧдзыд.

Нинӧм эз шуны та вылӧ Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Сӧмын кыскыштісны ныръяснаныс да лэччисны сикт кыр горувса раскӧ пӧлян гум вундавны.

А сэк кості Вильыш Ӧльӧлӧн мамыс дэбыд ваӧн мыськис пиыслысь няйтӧсь да вирӧсь коксӧ, мавтіс йодӧн да кӧрталіс марляӧн. Рытланьыс нӧшта лэччыліс Эжва дорӧ, бидонӧн катіс сэтысь васӧ, кисьтіс тазйӧ да тшӧктіс кутыштны сэні Вильыш Ӧльӧлы доймӧм коксӧ.

Юаліс сэки Вильыш Ӧльӧ:

— Мамук, мыйла нӧ эськӧ Эжва ванас коктӧ пожъявны колӧ?

— А бурдӧдӧ сійӧ сё ӧти висьӧмысь. Тэ ӧд он на тӧд сӧмын-а, — вочавидзис сылы мамыс.

Шензьыштіс та вылӧ Вильыш Ӧльӧ. Вомыс быдсӧн калькавліс. Висьтавны кӧ та йылысь ёртъясыслы, оз, дерт, кутны эскыны.

А мамыс быд лун некымынысь тшӧктӧ Вильыш Ӧльӧлы мыськыны коксӧ Эжва ваӧн да та бӧрын марляӧн да чышъянӧн тубралӧ дойсӧ. Окота ывла вылӧ котӧртлыны, но доя кокнад он, небось, чепӧсйы. Ёртъясыс эськӧ ӧтчыд-мӧдысь волісны жӧ. Но сӧмын чӧла да жаляддза видзӧдісны Вильыш Ӧльӧлӧн доя кок вылӧ да тэрмасьӧмӧн бӧр котӧртлісны ывла вылӧ. Некор вӧлі налы Вильыш Ӧльӧ дорын сулавны. Ворсны колӧ. И кутшӧм завидь вӧлі сэки Вильыш Ӧльӧлы ёртъясыс вылӧ. Сійӧ со лун-лун гортын олӧ, а найӧ, кӧнкӧ, вадорын либӧ сиктсайса джуджыд нӧрыс вылын «индеечьясысь» либӧ нӧ «инопланетянаысь» ворсӧны. Сідзи эськӧ и котӧртіс на бӧрся. Но он тай босьт. Доя кокыс оз сет.

Сэк жӧ и кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шоныдлун шымыртліс Вильыш Ӧльӧлысь сьӧлӧмсӧ, мый эз вунӧдны сійӧс ёртъясыс. Сідзкӧ нӧ, абу нин сійӧ сэтшӧм шыбитана зонка. И регыд бара удайтчас ворсны накӧд. Сӧмын Вильыш Ӧльӧ сэки оз нин сэтшӧма кут вильшасьны да вышитчыны ёртъяс водзас. Видзӧдтӧ! Эз ӧд найӧ эновтны сійӧс. Сідзкӧ, пыдди на пуктӧны.

Лун дас мысти кымын мамыс разис доя коксьыс кӧртӧдсӧ, сюся видзӧдліс рана вылас да дӧвӧльпырысь шуис пиыслы:

— Но тупкыссис медбӧрын ранаыд. Бара верман сэсся келавны пӧттӧдзыд. Сӧмын коктӧ видзны колӧ.— А сэсся чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:— Лун-мӧд-коймӧдсӧ Эжва дорӧ на лэччывлы. Коктӧ шоныд гожся ваас пожъялышт...

Эз и дыр ковмы тшӧктыны Вильыш Ӧльӧлы. Сандалиасис. Эз нин лысьт тайӧ пӧрйӧ кӧмтӧг петны гортсьыс. Сэсся ньӧжйӧник мӧдӧдчис Эжва юлань, коді кыр горулас и визувтіс. Эз на лысьт котӧртны. Дойыс кокас кыліс. Тэрмасьтӧг восьлалӧ Вильыш Ӧльӧ вадорлань нуӧдысь ордымӧд. Бергӧдліс юрсӧ да аддзис, мый сы бӧрся чӧв олігтырйи восьлалӧны Дзоля Ивӧ, Шурӧ да Васьӧ. Нинӧм оз шуны, сӧмын ныръяснаныс нускӧны. А синъясыс зэв норӧсь. Жалитӧны ёртнысӧ. Ыркмуніс быдсӧн сэки Вильыш Ӧльӧлӧн долыдысла сьӧлӧмыс. Ёртъясыс со орччӧнӧсь. Сідзкӧ, ставыс на бур. И ӧдйӧджык мӧдӧдчис сійӧ вадорлань. А ёртъясыс сы бӧрся.

Берег дорас Вильыш Ӧльӧ тэрмасьтӧг пӧрччис сандалисӧ, пуксис кер пом вылӧ да сюйис кокъяссӧ лыа пыдӧса, турунвиж рӧма, неуна сялькъялысь ваӧ. Пукалӧ Вильыш Ӧльӧ кер пом вылын. Мыш саяс чӧв сулалӧны ёртъясыс. А сылы нимкодь, мый найӧ орччӧнӧсь, мый бурдысь коксӧ гильӧдӧ юса небыд ваыс, мый посни арпиян тшукласьӧны сылӧн кок пыдӧсӧ, мый со кутшӧм шоныд да лӧсьыд тайӧ луныс да мый ставыс на сылӧн водзын. И оз кӧть чеччыв Вильыш Ӧльӧ кер пом вывсьыс. А ачыс сюся видзӧдлывлӧ ёртъяс вылас.

Медбӧрын Дзоля Ивӧ эз вермы терпитны да юаліс Вильыш Ӧльӧлысь:

— Ӧльӧ, мый нӧ тэ вӧчан? Мыйла доя коктӧ ваас пожъялан?

— А ті онӧ на тӧдӧй?— бергӧдчыліс сэки Ӧльӧ налань.— Менӧ мамӧй тадзи велӧдіс. Сійӧ шуӧ, мый Эжва ваыд пӧ сё ӧти висьӧмысь бурдӧдӧ. Мый сійӧн мыссьӧм да сійӧс юӧм бӧрын сӧмын ёнджык да збодерджык лоан. Сійӧн и ӧдйӧ менам дойӧй бурдіс.

Чуймӧмӧн кывзісны Вильыш Ӧльӧлысь висьтсӧ ёртъясыс. Шензьӧмпырысь видзӧдісны найӧ Вильыш Ӧльӧ вылӧ быттьӧ мойдысь петӧм кӧлдун вылӧ да эз тӧдны, мый шуны. И эскисны, и эз. Но со тай ёртныс бӧр дзоньвидза. Сідзкӧ нӧ, збыльысь бурдӧдӧ Эжва ваыд.

А сэсся найӧ ӧтлаын кайисны Эжва йывса нӧрыс вылӧ, мед сэсся Вильыш Ӧльӧкӧд нин водзӧ ворсны асланыс челядь ворсӧмъясӧн.