ВӦЛІ БАБА ГОЖӦМ

Чужан сиктас, Чукляшорӧ, Иван мӧдӧдчис подӧн. Самолётысь чеччӧм бӧрын эз кут шлапъявны райцентр кузя, шыбитіс кокньыдик нопсӧ пельпом саяс да лэччис Эжва дорӧ. Вуджӧдчанінын быттьӧ сійӧс и виччысьӧмаӧсь — здук мысти паром шлывгис нин лӧнь ю вомӧн, упкиг бергӧдчис боквыв, эркнитіс-сибӧдчис кырӧм береглань. Сой кыза сира гезъяс водзсяньыс и бӧрсяньыс кыскисны-топӧдісны сійӧс керйысь тшупӧм моски бердӧ.

Йӧз чукӧр ылькнитіс лыа туй вылӧ, кежис кыр йылын тыдалысь сиктлань. А Иван муніс водзӧ, сылань, кӧні ытшкӧм-идралӧм ыбъяс зурасисны уна рӧма пармалӧн паськыд морӧсӧ.

Юсянь ылыстчӧм бӧрын нин, чой паныдын, мунысьӧс суӧдіс кузова машина. Иван сетіс сылы туйсӧ, кежис тракторъясӧн нырӧм борйӧ. Машина выныштчыліс, кылӧ, да сьӧкыда ружтігтыр пановтіс нопъя мортӧс. Дзужгис-кайис чой йылӧдзыс вель дыр. Кузов тырыс мешӧкъяс тэчӧма, гашкӧ, пызь, гашкӧ, ӧтруб нуис. Веніс-воис чойсӧ да джӧм сувтіс. Виччысьӧ, тыдалӧ, Иванӧс. Сідзи и вӧлӧма. Шоперыс, шӧр арлыда, пелыс кодь чужӧма морт, ылысянь на горӧдіс:

— Чукляшорӧдз? Кавшась вай кузовас. Кабинаын кагаа баба-а...

— Аттьӧ, аттьӧ, — ӧвтыштіс кинас Иван. — Ме подӧн, кокъясӧс веськӧда.

— Ачыд тӧдан, — дӧзмискодь мӧдыс да гораа крапкис кабина ӧдзӧснас. — Шлопсьӧд, колӧкӧ...

Машина сьӧлыштіс сьӧд тшын ёкмыльӧн, скӧра нетшыштчис да турки-тарки воши чукыль сайӧ.

Бӧръя кывъясыс чепӧльтісны Иванлысь сьӧлӧмсӧ. Шлопсьӧд пӧ, шуӧ. Дас верстӧн повзьӧдіс Марья Ваньӧс, коді став вӧльнӧй светсӧ ас кокнас кытшовтіс. Мед кӧть и тыртӧм машинаыс вӧлі, эз эськӧ пуксьы. Мыйла? Ачыс оз сяммы вочавидзнысӧ Иван. Восьлалӧ со, апалӧ арся сынӧдсӧ, а сьӧлӧмыс небзьӧ-шоналӧ, синва кодь сӧстӧм морӧс вылас лоӧ, быттьӧ корӧся пывсян бӧрын керка йӧрас петіс...

Квайт во Иван эз волы чужан муас. Мунліс-чепӧсйыліс шуд корсьны — ӧзйылан тай том дырйиыд. Лыддян, мый кымын ылӧ сетчан, сымын выяджык нянь вичмас. Сьӧмыд тшӧтш и, пурйӧн кылӧдмӧн. Лешакъясыс тойлалісны бокас: мун пӧ, мый нюжмасян. Няйттӧ лойысьыд тані сюрас на. Мунліс тай, квайт во собаліс ылі муясын, быдса нэм быттьӧ чужан муас эз вӧв. Но сьӧмыд кысь нин пурйӧн кылӧдны, зептас пуктымӧн муртса лои. А выя няньтӧ аслад пӧсьӧн жӧ колӧ вӧлӧм перйыны, некод тэныд вомад оз сюй...

Вель унаысь топӧдліс Иванӧс олӧмыс аслас чорыд кабырӧ. Топӧдлас, кутыштас, сэсся бӧр лэдзас. Дэльӧдчӧ-ворсӧдчӧ быттьӧ. Мудзис бӧръявылыс Иван, лигышмуні ас муысь бокын уявны-ветлыны. Эз на ӧд кӧдзав Комиысь, Эжва юысь, енэж помӧдз нюжвидзысь пармаысь. Кысь нӧ кӧдзаліс! Райцентрын, самолётысь петӧм бӧрын, дась вӧлі луд вылас усьны да окыштны чужан мусӧ. Синваыс дольсъяліс-доршасис. Висьтав ас грездсаясыслы, мамыслы либӧ чойыслы, оз, дерт, эскыны. Содталан пӧ, шуасны. Кысь нӧ сӧрӧ да содталӧ! Коді мусюръяс кытшовтіс, код пыр мунліс бокӧвӧй йӧзпӧвстса олӧмыс, сійӧ тӧдӧ, кыдзи нетшкысьӧ сьӧлӧмыд гортад воигӧн, быдсӧн вир-яйыд пӧсявлӧ, бордъя лолан, дась лэбзьыны-кыпӧдчыны енэжас, сэтшӧма шудыс шымыртас.

Тьпу! Вӧлі кӧ туйыс, карсянь эськӧ подӧн швачӧдіс-локтіс, наридз пӧвстті Эжвасӧ вуджис, эбӧсыс кӧ быри, пон моз кыссис, ловсӧ пуктіс, а воӧдчис жӧ Чукляшорӧдз.

Иван бергӧдчыліс лӧсталысь юлань, нюммуніс да содтіс воськовсӧ. Шавксьӧдіс тэрыба, быттьӧ зілис вӧтӧдны пановтысь машинасӧ, кодлӧн дзужгӧмыс вочасӧн ылыстчис сук вӧр сайӧ.

Ытшкӧм-идралӧм ыбъяс помасисны, и арся вӧрыс сывйыштіс туй кузя мунысьӧс.

Вӧлі сентябрь шӧр. Лӧз енэжыс джуджыд, пыдӧстӧм, кӧнкӧ ылын петкӧдчылас-мыччылас нырсӧ лым еджыд кымӧр юр, здук мысти вошӧма нин син улысь. Ӧтнас шонді гӧвкъялӧ — вешйӧ рытыввыв, ваймӧм пывсян горйысь моз койӧ ыркалысь му вылӧ жарсӧ.

Сынӧдыс югыд, сӧстӧм, ылӧдз бара-й тыдалӧ. Вӧрсянь ӧвтӧ кос турун кӧрӧн, тшак-вотӧсӧн. Шоръяс вуджигӧн, увтас местаясын ыркыд, сук бадьяс тупкӧмаӧсь аснаныс вӧрса ёль. А сійӧ вильшасьӧ, тёльгӧ-дзольгӧ, ас дінас чуксалӧ: кежалӧй пӧ мелань, видлӧй чӧскыд васӧ, веськӧдӧй горшнытӧ.

Чӧла сулалӧны пуяс. Биа ӧгырӧн ыпъялӧ пелысь, вижӧдыштӧма кыдз пу, но оз на кӧсйы сетчыны арыслы, гожся кадсӧ казьтылӧ. Быттьӧ полӧмпырысь, медым не торкны арся чӧв-лӧньсӧ, кышакылӧ гӧрд коръяснас пипу. Зумышӧсь сулалӧны, кӧдзыд тӧв водзын жугыльмӧмаӧсь пожӧмъяс да козъяс. А колльыс таво мыйта на лапъясын, кок увсяньыс медся вылі туганӧдзыс! Лоӧ зверь-пӧтка, оз пышйы-мун коми пармаысь.

Быд пулы да быдмӧглы, быд ловъя ловлы мича арлӧн зарни пасыс вичмӧма. Сулалӧны туй пӧлӧн, шӧпкӧдчӧны ас костаныс, быттьӧ Иванлы паныд, шӧвк тугъясыд, петӧмаӧсь, быттьӧ сы локтӧмлы нимкодясьӧны, меліа шуалӧны: со и воин пӧ, Иван, гортад, чужанінад.

Баба гожӧм шойччӧ Коми муын. Шойччӧ вӧр-ваыс, лӧз енэжыс, дэбалӧм шондіыс. Шойччӧны лэбачьяс кузь туй водзын. Шойччӧ ловнас Иван. Вом тырнас кыскӧ ас пытшкас юр кольмӧдан вӧрса сынӧдсӧ да мойдын моз томмӧ, став вир-яйнас дась сывйыштчыны муса арыскӧд, баба гожӧмкӧд.

Лэччӧ вӧр туйті Иван, кымын водзӧ, сымын гырысьджыка воськовтсьӧ, и быд воськолӧн матынджык лоӧ Чукляшорыс. «Морт нэмыд, тыдалӧ, баба гожӧм кодь жӧ дженьыд! — кыськӧ воӧ Иванлы мӧвп. — Став олӧмсӧ кӧ, шуам, босьтны да сыкӧд орчаӧдны. Чужан вӧльнӧй светас, дзирдыштлан зарни арыс моз, видзӧдан да, бӧр нин тӧв пуксьӧ. Тэнад нэмыд, енмӧн сетлӧмторйыс, лэбыштӧма нин. Баба гожӧмыс, кӧть мый эн шу, регыдӧн вошӧ. Лун коляс, мӧд, гашкӧ, вежон, а сы бӧрти сьӧд ар виччысь...

Пысасис тайӧ мӧвпыс Иванлы, бергалӧ юрас, вежӧрсӧ гудралӧ. Мездысьӧ сыысь, ылыстӧ-вӧтлӧ, но здук мысти думнас бара нин сатшкысьӧма. Аслас олӧмыс син водзас сувтӧ. Комын арӧс тыри, а челядь руыс эз и пет.

Гӧтыр ни поз, керка ни карта. Зептыс куш и. Нопъяс новлан кӧлуй сӧмын. Гӧснеч тай шеді жӧ-а. Мамыслы шоныд ковта вайӧ, чойыслы — гырысь дзоридзьяса чышъян. Куш киӧн ӧд он лок.

Мый керан, эз кӧ сяммы Иван олӧм визяс тувччыны, шыбласис ӧтарӧ-мӧдарӧ. Быдсяма уджас кутчысьліс, весиг БАМ кыпӧдны-лэптыны ырыштчыліс. Но бара жӧ сьӧлӧмнас кӧдзаліс. Бӧрынджык нин, тӧдтӧм йӧз пӧвстын олігӧн, гӧгӧрвоны кутіс — весьшӧрӧ сійӧ лытайтӧ страна пасьта. Некодарӧ оз сибав-а, некытчӧ оз поздысь. Абу весьшӧрӧ важ йӧз шулӧмаӧсь: ас муыд пӧ мам, а йӧз муыд — тьӧтка...

Кор туйӧ петіс, гортланьыс сетчис, быттьӧ сьӧкыд из морӧс вывсьыс чӧвтісны. Личалі гӧгӧр, прӧстмис, кокъясыс асьныс вокзалӧ нуисны. И локтӧ со, матыстчӧ Чукляшорлань. Долыд Иванлы, нимкодь. Ас муыд век на ас, туйбокса быд пу нюмъёвтӧ. А уджыд, майбыр, татысь сюрас. Мортыс сійӧ абу дзик шыбитана, комын арнад лы кодь ён...

Верст кык-куим муніс тэрыба, збой чань моз. Но ӧдйӧ пӧсявны кутіс — дӧрӧмсӧ кӧть пыдзырт. Лои ньӧжмӧдны воськовсӧ, а сэсся эз кут песны асьсӧ. Кежис мир туй бокӧ, кыддза раслань, пуксис луд вылӧ. Шойччыштны. Кӧсйис чигарка ӧзтыны, тшынасьыштны, но киыс зептас эз пыр — сэтшӧм сӧстӧм вӧлі гӧгӧр, пув корйӧн ӧвтіс сынӧдыс. Водіс-ляскысис му бердӧ, кунис синсӧ. Кадыс джӧмдіс-сувтіс, кынмис здук кежлӧ. Некод эз торк баба гожӧмыслысь небыдик воськовъяссӧ, сӧмын Иванлӧн сьӧлӧмыс гыпкис-йӧткаліс сӧнъясӧдыс вирсӧ. Гораа, шыӧн, быттьӧ тэрмӧдліс: чеччы пӧ вай, водзӧ восьлав.

Пӧльыштіс тӧвру, вайис кос турун дук, казьтыштіс Иванлы челядьдырсясӧ. Со найӧ кайӧны Найдан ты бокӧ ытшкыны. Иван, Оля чойыс да мамыс — батьныс сэки эз нин ловъя вӧв, сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсьыліс. Чеччӧны водз, муртса на шондіыс гӧрд чужӧмбансӧ вӧр сайысь мыччӧ. Иван, гач новлысь, мужик морт, водзын мунӧ. Пельпом вылас важ чышъянӧ гартыштӧм косаяс. Шашаритчӧма наӧ, а унмыс му бердас личкӧ, синмыс ачыс куньсьӧ. Нюжӧдчыны эськӧ потшӧс бокӧ, веж турун пиӧ, ланьтӧдчывны здук кежлӧ.

Иван пыдісянь очсыштӧ, пыркнитчӧ асъя ыркыдсьыс. Оля быттьӧ кылӧма вокыслысь мӧвпъяссӧ, зульӧдӧ-велӧдӧ бӧрсяньыс:

— Мый узян, тэрыбджыка восьлав. Вӧттӧ аски асыв позьӧ помавны.

Иван котӧртыштӧ туй кузя, мездысьӧ чойыслӧн сирасьӧмысь. А мӧдыс пыльсйысьӧ, серам сылы. Нӧшта на мам сэтчӧ содтас, аслыснога, нюжйӧдлӧмӧн:

— Пи-ук! Восьлав, восьл-а-а-в, лысваыс дзикӧдз усьӧ-ӧ.

Вӧр тырнас гигзьӧны кыкнанныс, дэльӧдӧны Иванӧс. Но сійӧ абу жӧ кын мыр. Тільыштас синсӧ, ӧдӧбтас — ылӧдз кольӧны мама-ныла. Туй чукыль сайын звиркнитас сук вӧрӧ, ланьтӧдчас пуяс костӧ. Локтӧны мамыс да Оля, мыйкӧ варовитӧны ас костаныс, вель дыр оз казявны вошӧмтортӧ. Сувтасны лолыштны, сӧмын сэки кватитчасны:

— Кӧні нӧ Иванным?

— Сійӧ, буди, Найдан бокын нин...

— Чӧв, ӧні на тані вӧлі!

— Иван! А-у! Иван! — чилӧстас вӧр тырнас чойыс.

Ӧвтыштасны кинаныс, броткигтыр мӧдасны водзӧ. А Иван на бӧрся, шыш моз гусьӧник. Сэсся тай кыдз чеччыштас пуяс сайсянь, горӧдас-мурӧстас ош гӧлӧсӧн. Ойкнитасны мама-ныла, гортлань чепӧсъясны. Иван ваксьӧ-сулалӧ: водзӧстӧ пӧ босьті. Оля петук моз уськӧдчылас вок вылас, дась юрсиас кутчысьны. Кысь нин! Сӧтыштас туй кузя, сӧмын коса воропъясыс клёнӧдчӧны мыш саяс.

Кузь лунтыр ытшкасны ты бокын. Иван ӧти покос помалӧ, а мамыс мӧдӧс нин варскӧдӧ-нуӧдӧ. Оля винёв жӧ, мудз оз тӧд. Лолышттӧг ӧтарӧ-мӧдарӧ шарскӧ. Видзӧдлас вокыслань, довкйӧдлӧ юрнас: мужик пӧ шусян. Пузьӧ сэки мӧдыс, сьӧлыштас ки пыдӧсас да суӧдӧ чойсӧ. Ӧвтӧ, ӧвтӧ, ӧвтӧ... Пановтны нин кутлас, но сойыс дубалӧ дзикӧдз. Гӧрбушыс вильснитӧ кисьыс. Веськӧдчыны кӧсйӧ, да оз вермы. Коскас быттьӧ нӧшкӧн кучкӧмаӧсь.

Сулалӧ, видзӧдӧ мама-ныла вылӧ. И кысь сӧмын налы эбӧсыс! Косаныс югнитлӧ шонді водзын. Сэсся лӧнясны жӧ коркӧ, лэчтасьны босьтчасны. Но дойдана кывтӧ оз шуны ытшкигад. Шойччигмоз кытшовтас мамыс Иванӧн уськӧдӧм местасӧ, ошкыштас на:

— Вокыд регыд миянӧс паркнитас. Со мыйта ытшкӧма.

Чышкыштас ылькнитӧм пӧсьсӧ, зэлӧдас чышъянсӧ да тэрыба гольскас-лэчталас Иванлысь косасӧ. И куимӧн бара воськовтасны лӧддзӧн-номйӧн жувгысь видзлань. — Варс, варс, варс, — сёрнитӧны ӧта-мӧдыскӧд косаяс, вазьӧ дӧрӧм, солассьӧ вом дор. Но позьӧ-ӧ весь овны татшӧм мича лунӧ, ӧд гортаныс эм на нёльӧд олысь — Тӧлысь нима мӧс. Найӧс вердысь да юкталысь...

Бӧрсӧ лэччӧны тэрмасьтӧг, лӧня, Иванлӧн чуньясыс муртса куснясьӧны, ки пыдӧсас сярвидзӧны пев пом кодь гадьяс.

— Мудзин, пиук? — жальпырысь юалас мамыс. Меліа сывйыштас пельпомӧдыс, кутыштлас. И кокнялас морӧсас Иванлӧн, мудзыс быттьӧ абу и вӧвлӧма. Збодера видзӧдлас чой вылас, нюмъёвтас мамыслы. Збоя чургӧдас морӧссӧ:

— Кӧть дас покос на уськӧда!

Кысь эськӧ. Муртса коксӧ гортланьыс кыскӧ. Аддзӧ тайӧс мамыс, шпыннялӧ — коді пӧ сэні пожйӧн васӧ койӧ, сэсся вак-вакӧн куимнанныс серӧктасны. Бур серам тайӧ, лов-сьӧлӧмтӧ личӧдысь, удж эштӧм бӧрса.

...Восьтіс синсӧ Иван, пуксис луд вылӧ. Мамыс ни Оля чойыс оз тыдавны. Кышакылӧны юр весьтас зарни паськӧма пуяс. Трактор-машинаӧн вожлӧдлӧм туй куйлӧ сы водзын. Вывлань каян — райцентрӧ воан. Увлань лэччан — Чукляшорӧ зурасян. А грезд саяс некутшӧм туй абу. Помтӧм-дортӧм парма шлывкнитчӧма. Сэні, водзӧсӧ, Кировскӧй область нин. Мыж вӧчысьяслы лагерьяс пӧ эмӧсь. Вӧр пӧрӧдӧны-лэдзӧны...

Сувтіс, пыркнитіс кор-турунысь гачсӧ, петіс туй вылӧ. Шань, тырмас лажвидзны. Кӧть эз юӧрт воӧм йывсьыс, но пывсянтӧ талун удитасны на ломтыны. Ок и швачӧдчас жар вылас, сьӧлӧм бурмытӧдзыс небзьӧдас лысьӧмсӧ. А пывсьӧм бӧрас быть пукыштас керка бокас, рытъя сынӧдсӧ лолыштас, кывзысяс грездлӧн олӧмӧ. То ӧтилаын мӧс бакӧстас, жыннян шы кылас, то мӧдлаын пон увтчӧ; кӧнкӧ катыдас трактор жургӧ, челядь ворсӧны...

Шойччыштӧм бӧрад зільджыка мунсьӧ. Но и туйыс абу ӧткодь. Кыті васӧд, кыті багыль, лыаыс кӧмкот пытшкас пырӧ. А тані со гальки, кок улас посни изъяс чарскӧны.

Восьлалӧ Иван, шӧркодь тушаа, паськыд пельпома, сім сьӧд юрсисӧ дженьыдика шырӧма-тшӧтшӧдӧма. Чужӧмыс гӧгрӧс, тушаыслы лӧсялӧ, статя-мичаник, абу пач пӧдан кодь, кутшӧм мукӧдлӧн овлӧ. Гырысь рудов синъясыс ас дорас кыскӧны. Видзӧдласыс небыд, сьӧлӧмтӧ шонтана. Кывлан тай: мортсӧ пӧ син сертиыс позьӧ тӧдмавны. Быттьӧ Иван йылысь шуӧма. Синъясыс сійӧс юрнас вузалӧны. Пыр и казялан: абу лёк морт тэ водзын.

Пожӧма вӧр тӧдлытӧг помасис. Пипу сора кыдзьяс котӧртісны увтасӧ, джуджыд кӧлея вожӧдіс туй шӧрсӧ, сьӧдоват мусӧ. «Регыд Изъя чой воас, — аслыс шуис Иван. — А сэсянь Чукляшорыд орччӧн нин».

Шуйгавылын, пашкыр тугана козъяс сайын, енэжыс быттьӧ воссис-паськаліс. Тыдовтчис Кузӧб нюр. Мамыс на Иванлӧн висьталӧ вӧлі: помтӧм-дортӧм пӧ сійӧ. Став грездыс тані турипув вотлӧ. Ӧти помнас нюрыс люкасьӧ мир туйӧ, мӧд помыс енэжӧдзыс шылькнитчӧма, синмыд оз судз. Йӧз таті нэмсӧ ветлывлӧмаӧсь. Веськыда, нюрсьыс бокӧ кежтӧг. Местаыс эськӧ зыбуч да васӧд, лайкъялӧ гӧгӧр, но и мортыд вына. Кымын пӧвста керйӧн посйӧма нюр помсӧ, медым сӧмын писькӧдчыны.

Нюрсӧ вуджӧм бӧрын, нӧрыс йылын, бара пожӧма яг петкӧдчис. Быттьӧ гажӧдіс Иванӧс татчӧс вӧр-ваыс, мыйӧн вермис, отсаліс ӧтка мунысьлы. Баба гожӧмыс тшӧтш шонтіс сьӧлӧмсӧ, том вир-яйсӧ, ас муӧ воысьӧс. Но нӧрыс йылас нин, кор мир туйыс мӧдіс чукльӧдлыны-гартчыны пашкыр пожӧмъяс костӧд, Иванлы мыйлакӧ эз ло лӧсьыд морӧс вылас, ловнас кыліс-казяліс, быттьӧ сы бӧрся кодкӧ кыйӧдчӧ. Бергӧдліс юрсӧ, туй ӧтар-мӧдарсӧ кытшовтіс синъяснас — некод эз тыдав. «Тьпу, сё лешак!» — сьӧлыштіс сійӧ шуйга пельпом вомӧныс. Мамыс на коркӧ тадзи велӧдліс, мед пӧ каститчыны оз кут. Мунігмозыс гораа, морӧс тырнас ышловзис. Ышловзис, а кор лэптіс юрсӧ да водзӧ видзӧдліс, измыліс здук кежлӧ: туй бокын кодъяскӧ сулалісны. Бура ылынӧсь на. «Вотчысьяс, тыдалӧ», — ловзис весиг Иван да шавксьӧдіс водзӧ, быттьӧ Чукляшорыс нин тыдовтчис, ас керкаыс. Сьӧлӧмыс нимкодьпырысь зутшкис, кыскис-нуис морттӧ. Воськов кызь мысти сюсьджыка видзӧдліс тӧдтӧм йӧзлань. Ӧні бура нин тыдалісны. Кыкӧнӧсь, мужикъяс. Мыйкӧ сёрнитӧны ас костаныс. Э-э-э! Абу вотчысьяс тайӧ. Чуман ни пестер оз тыдав, куш киаӧсь. Кыйсьысьяс, буди... Сьӧла-тар шковгӧны. Но пищальныс кӧні? Пон оз бергав ни. «Код лешакыс нӧ сэні?» — ыркнитіс Иванлӧн сьӧлӧмыс.

Надзмӧдіс воськовсӧ, пӧсьсӧ чышкыштіс, нопсӧ мӧд пельпом вылас босьтіс-шыбитіс... Ачыс водзӧ дзоргӧ, юрас нӧйтчӧ-визъялӧ: кодъяс сэні сулалӧны? Вӧлӧкыд вӧлӧк и эм. Быдторйыс овлӧ...

Матынӧсь нин Ивансянь тӧдтӧм йӧз, зэв матынӧсь. Ӧтиыс сьӧд фуфайкаа, шапкатӧм, кисӧ зептас сюйӧма.

Чӧла сулалӧ туй чукыляс, кыз пожӧм весьтын, нимкодясьӧ арся мичнас. Мӧдыс сы гӧгӧр жӧдзӧ, шпуткӧ-куритӧ, синсӧ Иванлань лэптывлӧ. Пельпом вылас плащ плавгӧма, векньыдик картуза. Мыр моз сулалысьыс, тыдалӧ, олӧмаджык, орччӧн гартчысьыс том, сартас кодь кос. Но мыйӧнкӧ ӧткодьӧсь быттьӧ. Мыйӧн нӧ? А-а-а! Шырӧм юраӧсь. Кыкнанныс... «Пышъялысьяс!» — личавлісны Иванлӧн кок сӧнъясыс. Кезнитӧдіс тайӧ шуштӧм мӧвпсьыс, йиа ваӧн мыш вылас койыштісны. Юрыс сӧстӧм лоис, кокни, став мукӧдторсьыс мездысис, шышъясӧс вежӧрыс ылькйӧ-казьтылӧ. Олӧмсьыс найӧс он тай шыбит. Вужъясисны татчӧ, Войвылӧ, важысянь. Коми мулӧн быд пельӧсӧ лагерьяссӧ сатшйӧдлӧма, лёк висьӧм моз паськалісны. Челядь дырйи на Иван та йылысь кывліс. Пышъялысьясыд вӧлі Чукляшор гӧгӧр быд гожӧм-ар шаштитӧны, тшак вотысьясӧс повзьӧдлӧны. Тӧдысь йӧз висьтавлісны: лагерныс пӧ грездсянь верст ветымын сайын и сулалӧ, кӧрт туй бокын. Вӧр пӧрӧдӧны, парма-ягсӧ чашйӧны. Коркӧ, во сизим сайын, кык пукалысь орчча вӧр посёлокӧ винала волӧмаӧсь. Картіысь пӧ ворссим. Юсьӧмаӧсь сэсся, гоз-мӧд лун тӧкаритӧмаӧсь татчӧс гылыд аньяскӧд. А кор паляласны, синныс плешкас каяс. Зепныс куш, и винаыд абу. Сэки и шоммӧма налӧн ӧти места: ог пӧ лысьтӧй куш киӧн мунны, юрнымӧс мӧдӧдысьясыс бергӧдасны. Криста радиӧн да синва сорӧн ветлӧмаӧсь посёлок пасьта, корсьӧмаӧсь курыдтортӧ. Вежон мысти довгӧмаӧсь жӧ бӧрсӧ...

Пышъялысьяс йылысь сёрни шыӧн паськавліс грездас, шышъяслысь карточкаяссӧ ляскавлісны лавка пельӧсӧ, кыськӧ и салдатъяс волісны Чукляшорӧдз. Весьӧпӧртасны вӧлі став ловъя ловсӧ, рӧмдігӧн быд кильчӧ ӧдзӧс крапкӧма-пӧдлалӧма, он бара-й пыр.

Шыш кӧ кывсьӧма, бабаяс сук вӧрсьыд биысь моз полӧны. Ыбъяс бокӧдз тшактӧ вотны и кайласны. Да оз ӧтнаныс, вит-ӧ-квайтӧн. Видзчысьӧны лёк йӧзсьыд. И быть видзчысь, кор олӧмыс повзьӧдлӧ, сьӧлӧмыд пыр коклябӧрад. Ӧти арӧ, сэки Иван школаын велӧдчис, петӧма вӧравны Ласей Миш. Мунӧма да, гашкӧ, ӧні ветлӧ. Став грездӧн корсисны, но лы ни кучик эз сюр. Быттьӧ му пырыс войтыштӧма. Мортыс збодер вӧлі, уна ошкӧс чергӧдліс. Нэмсӧ пармаын келалӧма. Вӧр керкаыс некымын. Сыланьӧ пӧ, висьталӧны, лагерланьыс сетчӧма. Лэч туйяс видлавны. Буретш сэки, кык лун мысти, пышъялысьясӧс корсьны кутісны. Гашкӧ, кык кока ошъяскӧд Ласей Мишыс паныдасис? Код тӧдӧ...

А Педӧр Нинакӧд мыйсӧ абу вӧчӧмаӧсь! Коньӧрӧй, шудтӧм аньӧй, пув вотігӧн пышйӧг киӧ веськалӧма. Пурӧмаӧсь-йирӧмаӧсь, пеж ловъясыд. Морт этшсӧ воштӧмӧн, тшыг кӧинъяс моз.

Нопсӧ лӧсьӧдігӧн Иван кыйкнитліс вӧрлань, мышку саяс: кыськӧ бокысь, пожӧмъяс костысь, мир туй вылӧ петіс коймӧд морт, тупкис мунысьлысь бӧрыньтчан туйсӧ. Ӧні став вир-яйнас нин кыліс Иван — пышъялысьяс тайӧ, пышъялысьяс! Налькйӧ со йӧртӧны сійӧс, енмыс тӧдӧ, мый юраныс.

Ньӧжмис Иванлӧн воськолыс. Кокъясыс водзӧсӧ эз нуны. Быттьӧ кер костӧ топӧдісны, кӧть шӧри орӧдчы. Бӧрӧ ни водзӧ. И мыйла сійӧ, кын юр, машина кузовас эз сӧв, пыксис, шоперыс корис и быдӧн, ӧні эськӧ Чукляшорын нин, мам пызан саяс пукаліс, чай юис. Орччӧн ӧд грездыс, верст куим лоӧ. Анькытш муяс регыд тыдовтчасны...

Ыркнитліс Иванлӧн сьӧлӧмыс, быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ. Ӧні со пыркнитас юрсӧ, синсӧ восьтас да садьмас. И некутшӧм пышъялысьяс абуӧсь, некутшӧм из оз ӧшав сьӧлӧм вылас. Мича ар шӧпкӧдчӧ зарни коръяснас, баба гожӧм сывйыштӧма, лелькуйтӧ Коми мусӧ. Но кӧть мыйта эн пыркӧд юртӧ, а найӧ тонӧ сулалӧны, Иванӧс, дерт, виччысьӧны. Горӧдны, гашкӧ, кодкӧ кылас да доръяс? Либӧ вӧрас шыбитчыны, пышйыны наысь?

Пессьӧ сьӧлӧмыс Иванлӧн, сё мӧвп юрас бергалӧ. Пышйыны... Ас серам вылӧ. Абу полысь рӧдысь Иван, сэсся мый повнысӧ, чужан муас ӧд, гортас. Бӧрсӧ бара-й оз бергӧдчы, тырмас, квайт во шӧйтіс нин. Мед найӧ, лёк йӧзыс, вешйӧны сы туй вылысь, мед найӧ бокӧсӧ кежӧны.

Воськов дас коли сулалысьяс дорӧдз, кор томджыкыс, картуза мортыс, петіс воча, сувтӧдіс Иван вылӧ пупыш синсӧ. Бритчытӧм, вомас чигарка няклялӧ, улыс черлыыс ӧтарӧ-мӧдарӧ вежнясьӧ.

— Куды путь держим? — юаліс рочӧн, веськодьпырысь, кӧдзыда, быттьӧ сы водзын эз морт, а вӧрса конда сулаліс.

— В Чукля Шор иду, домой, — кыдзкӧ небыдика артмис Иванлӧн, бурӧн на думсьыс кӧсйис мездысьны пышъялысьясысь. Топӧдліс пельпомъяссӧ, лӧня содтіс:

— Сто лет не был, решил мать навестить...

— Возвращение блудливого сыночка. Ха-ха! — векыштліс кӧрт пиня вомсӧ томыс да бергӧдіс юрсӧ фуфайкаа ёртыслань. А сійӧ орччӧн нин сулаліс, кор и матыстчӧма, лешакыд. Мугов чужӧма, уска, видзӧдласыс кӧрт тув кодь, сьӧлӧмтӧ кырлӧдлӧ.

— Коль так, давай побалякаем, — тшапкысис ноп волысӧ томыс, а мӧд киыс зептас пырис. Иван нимсӧ эз кут сылысь юасьны — кимльӧскивыв, бергӧдчыштӧмӧн лӧсыштіс пель вужъяс. Мӧдыс, тӧдӧмысь, абу виччысьӧма вартӧмтӧ, ойӧстіс да шмоткысис туй бокӧ.

Мугов чужӧмаыс чеччыштіс Иванлань — синмыс кольча ыджда, вижӧдӧм пиньяснас герчкӧ, чарӧмвывса ош кодь скӧр. Иван воча зырӧдіс, кежыштліс веськыдвыв да мый вынсьыс сӧтыштіс ки пыдӧс дорышнас. Сьылідзиръяс буретш. Кузь голяа юрыс уси-ляскысис, ачыс керыштӧм пу моз шлапкысис муӧ. Но бергӧдчынысӧ Иван эз удит. Коймӧдыс, бӧрсяньыс кыйӧдчысь-локтысьыс, мыш саяс нин вӧлӧма. Чепӧсйис тшыг пон моз, векыштчӧмӧн сюйис Иванлы ордлы костас лагерын вӧчӧм ёсь йыла пурт, сэсся мӧдысь сатшкис, коймӧдысь...

Горӧдіс-шатовтіс Иван, но эз усь, пӧсьвывсьыд нетшыштчис, вит-ӧ-квайт воськов муніс на Чукляшорлань. Биа дойсӧ кӧсйис венны, вом дорсӧ вирӧдз курччаліс.

Джӧмдіс-крукасис кокыс, водзӧсӧ эз ну. Пӧри-плавгысис мыш вылас, уси туй вомӧн ног, тушанас тупкис лёк йӧзысь чужан грездсӧ...

Кӧнкӧ вылын-вылын, дзик шонді бердас, шлывгис лунвыв турияслӧн веськыд визь. Чурк боксянь ӧвтыштіс сьӧд сэтӧр кӧрӧн. Увтасас, сук понӧль пӧвстті, тёльгис вӧрса ёль, дэльӧдіс Иванлысь гудрасьысь вежӧрсӧ.

А дойыс ытва моз паськаліс, чашйис-косяліс морӧссӧ, доналӧм кӧртӧн сотіс гӧгӧр. Иван горша апаліс баба гожӧмлысь бӧръя здуксӧ, чуймӧм синъясӧн видзӧдіс сӧдз енэжас, быттьӧ юасис: мыйла нӧ, мыйла...