ВӦВЪЯС, ВӦВЪЯС

Кыдзкӧ ӧтчыд вӧлі восьлала чужан сикт кузя аслам ичӧтик племянницакӧд. Друг сійӧ горӧдіс шензьӧмпырысь ёсь гӧлӧснас:

— Видзӧдлы, видзӧдлы, со лошадкаясыс!..

Ме видзӧдлі водзлань. Збыльысь, пурыссянь кайисны кык верзьӧма. Буретш тулыс вӧлі. Улынджык олысьяс корлӧмаӧсь ылі сиктысь вӧвъяссӧ гӧрны ассьыныс град йӧръяснысӧ. Миян сиктын тайӧ гортса пемӧсъясыд важӧн нин абуӧсь. Калбас вылӧ уна во сайын сдайтлісны. Нинӧм пӧ наысь, кор сы мында техника ӧні. А сійӧ ылі сиктас вӧвъяссӧ босьтчӧмаӧсь видзны фермеръяс. Тыдалӧ, выгӧдаыс век жӧ эм.

— Абу лошадкаяс, — шуа ичӧт мортлы, — а вӧвъяс, либӧ чибӧяс. Колӧ тӧдны мам кывтӧ.

Ас кежысь мӧвпала, кытысь нӧ сійӧ тӧдӧ, кыдзи коминас шуӧны тайӧ пемӧсъяссӧ, кор первойысь на вылӧ дзоргӧ. Да, этша коми сиктысь нин аддзан ӧні вӧвъястӧ. А ӧд найӧ аслысногӧн гажӧдлісны сиктса олӧмсӧ. Натӧг и збыльысь вӧлі некыдзи бергӧдчыны некымын дас во сайын. И йӧзыслы насянь вуджліс бара жӧ кутшӧмкӧ аслыссяма бурлун. Сиктса войтырыд, чайта да, сэки вӧліны сьӧлӧмаджыкӧсь, вежавидзысьджыкӧсь.

Ми, челядь котыр, ичӧтдырсянь велавлывлім вӧвъяс дінӧ. Со помассьӧ дженьыд тӧвся лун. Кильчӧ дорын кылӧ додьлӧн дзуртӧм шы. Сідзкӧ, мам вайӧма нин мӧдлапӧлысь турун. Сійӧ ӧні кутас вӧвсӧ лэдзавны. Сийӧс-заводсӧ пыртас посводзӧ. Но ачыс, мудзӧма да, дерт жӧ, оз кут лэччӧдны вӧвсӧ конюшняӧ, коді сикт горулын. Корас менӧ. Тайӧс тӧдӧмӧн ӧдйӧджык кӧмася-пасьтася. Мусяньыс ог на судз, да кильчӧ вывсянь мам отсӧгӧн пукся вӧвлӧн паськыд мыш вылӧ да босьта киӧ сермӧдсӧ. Мам меліа тапнитӧ вӧвлы мышкас да шуӧ меным:

— Видзчысь, эн усь.

Первойтӧ и збыльысь сьӧкыд вӧв вылад пукавны. Сідзи и кыскӧ муланьыс. То ӧтарас, то мӧдарас. Но вочасӧн велалан жӧ кутчысьны. Коркӧ и скач кокӧн сэсся велӧдчан ветлыны. Кӧть эськӧ, веськыда кӧ шуны, бур кавалерист меысь сідзи эз и артмыв. Но мукӧд сиктса челядь моз ёна жӧ лои ноксьӧма вӧвъяс дінад. Тулыснас агсасян. Гожӧмнас юр кыскалан. Тӧвнас корсюрӧ куйӧд петкӧдан. А вӧлыдлы, коньӧрлы, вобыд спокой абу. Мыйта удж сылы лоӧ бергӧдны. И гожӧмын, и тӧлын. Тулыснас асывводзсянь сёр рытӧдз лоӧ гӧрны. Гожӧмбыд лоӧ ытшкыны, куртны, кыскавны турун. Арбыд новлыны му вылысь и картупель, и град выв пуктас, и нянь. Чайтан, мый тӧвнас вӧлыдлы шойччӧг сюрлӧ. Кытысь нин. Кутшӧм ылынӧсь торъя видзьяс. А сэтчӧдз колӧ ӧд вӧвнад туй писькӧдны. Сэсся бӧр бергӧдчыны тыра доддьӧн. А мыйта вӧрса уджсӧ ковмыліс бертны вӧвлы. Джуджыд тола пыр петкӧдны делянкаысь вӧр, вайны пес.

Помнита, ӧтчыд батькӧд кайлім выль керка улӧ вӧр пӧрӧдны. Школаын на велӧдчи. Дас нёль арӧс тырта. Лунтыр пӧрӧдчим, увйысим. Кыскалім кык вӧлӧн керъяссӧ туй дорӧдз. Мыйта мудзыс сійӧ луннас сюрлі. Гортӧ воӧм бӧрын весиг эг ужнайт. Кайи гӧбӧч вылӧ да пыр жӧ унмовси. Но кутшӧма ковмис пессьыны сійӧ луннас коньӧр вӧвъяслы. Колӧ ӧд бергавны джуджыд лым пӧвстын. Петкӧдны туй вылӧ кыз да уль керъяс. И тадзи налы быд лун сюрлывліс. Нэм помӧдзыс ковмывліс бертны сьӧкыд удж.

Сӧмын недыр кежлӧ веськавлісны сиктса вӧвъяс райын кодь олӧмӧ. Тувсов гӧра-кӧдза помассьӧм бӧрын найӧс лэдзлывлісны навӧлӧкӧ. Мед удитасны шойччыштны, вын-эбӧссӧ чӧжыштны видз вылӧ петтӧдз. Вӧля вылад вӧвъясыд ӧдйӧ ёнмылісны, збоймылісны, весиг тшӧкыда оз вӧлі бӧрсӧ сюрӧдчыны. Но кыскис найӧс ас дінас чӧскыд зӧр, кодтӧг овны эз вермывны. Тайӧс тӧдӧмӧн, конюкъяс век босьтлісны аскӧдныс сумка тыр вӧвъяслы чӧсмасянторсӧ.

Збыльысь, эз вӧв кокни вӧлыдлӧн сиктад олӧмыд. Но сійӧ быттьӧ гӧгӧрволіс, мый тадзи нин сиӧма сылы овны Енмыс, да эз ёнасӧ ропкӧдчыв. Сэсся ӧд сиктса мортыд медъёна пыдди пуктыліс вӧвтӧ да видзис сійӧс аслас синмӧс моз. Сійӧ вӧлі сылы медводдза да медыджыд отсасьысьӧн. Гашкӧ, и медбур ёртӧн. Тшӧкыда ачыс кӧть пӧттӧдз оз сёй. Но век нин аддзас вӧлыдлы нянь тортӧ либӧ сакартортӧ. Кымынысь видз вылын уджалігӧн сюйлывлі зептӧ аслам кыскасян вӧвлы чӧсмасянторсӧ мамысь гусьӧн. Вӧлі-ӧ тайӧ Упар, Бурлак, Крутӧй, Стрела, Утка. Уна вӧв прӧйдитліс кузь гожӧмъяснад аслам ки пыр. Ставсӧ сьӧкыд лыддьӧдлыны. Быдӧн на пиысь асывводзын доддясигӧн медводз исавліс киястӧ, зепъястӧ. Корис тэнсьыд мыйкӧ. Эг зільлы пӧрйӧдлыны на пиысь некодӧс. А чӧсмасянторсӧ кыз льӧбъя вом доръяснас босьтӧм бӧрын менам вӧлӧй меліа ниртчыліс морӧсӧ кымӧснас. Тадзи аттьӧаліс сійӧ менӧ. Та бӧрын кокниа нин сетчыліс доддявны асьсӧ.

И лунтыр сьӧкыд удж.

Дерт, мукӧддырйи и ыръянитлывліс кодкӧ на пиысь.

Торйӧн нин помнита Стрелаӧс. Оз кӧсйы водзӧ уджавны. Мырдӧн веськӧдчӧ чом дорӧ. Гӧгӧрвоа ме сійӧс. Мудзис. Жаль. Да ӧд и мукӧдлы абу жӧ кокни. Сэсся и ме абу ас вылын кӧзяин. Верстьӧясыд пыр и вомаласны: он пӧ вермы, мужик морт, вӧвкӧд справитчыны. Мый вӧчан. Лэдза сійӧс скач кокӧн паськыд да шыльыд видз вывті. Первой ӧтарӧ. Сэсся мӧдарӧ. И со нин раммис Стрелаыд. Бӧр бергӧда сійӧс пыр кыптысь турун зорӧдлань.

Но рытланьыс кутшӧм долыд овлӧ вӧвъяслы. Гӧгӧрвоӧны, мый помассис уджалан луныс. Кӧть и мудзӧмаӧсь, но ӧта-мӧд вежмӧн скач кокӧн тэрмасьӧны чомлань. Сэні ми, челядь чукӧр, лэдзалам найӧс да вӧтлам вӧля вылӧ. Сэсся асывводзӧдз вӧвъяс йирсьӧны конюкъяслы бура тӧдса местаясын. Мед пӧткӧдчӧм бӧрын бара мӧд луннас сьӧкыд удж бергӧдны.

Но оз ков чайтны, мый сэтшӧм кокниа вӧлыд велалӧ сьӧкыд удж дінад. Кутшӧм долыда ризъялӧ чань аслас уджалысь мам дінын. То друг кынмылас места вылас. То мыйыськӧ быттьӧ повзяс да скач кокӧн мӧдӧдчылас. Мамыс сӧмын меліа гӧрӧктывлӧ. Ӧлӧдӧ ассьыс быдтассӧ вильшасьӧмысь. Но чаньыд друг вунӧдас ставтор йывсьыс, матыстчас мам дінас да кутас терпитны позьтӧма нетшкыны сійӧс нёньясӧдыс. Кынӧмыс сюмалӧма ичӧтыдлӧн. А мӧдыс видзчысьӧмпырысь сулалӧ, мед не дойдны ассьыс быдтассӧ. И оз тӧд быдмысь чаньыд, мый сійӧс виччысьӧ водзӧ.

Но со сійӧ верстьӧ нин. Важӧн олӧ мамсьыс торйӧн. Ӧти асылӧ конюк петкӧдӧ том вӧлӧс водзвыв дасьтӧм йӧрӧ. Векджык джуджыд лым дырйи нин. Чань вӧв казялӧ, мый сыкӧд кӧсйӧны вӧчны кутшӧмкӧ лёктор. Оз кӧсйы сетчыны. Чеччалӧ кыккокйыв. Лёкысь кежӧдлӧ синъяссӧ. Скӧрпырысь гӧрдлӧ. Кӧсйӧ курччыны сійӧс кытшалысьясӧс. Но кыдзи нӧ кужан вермасьны вывті сюсь да наян морткӧд. И со нин сійӧс доддялӧмаӧсь. Мӧдыс век на оз кӧсйы сетчыны да петитчӧ бӧрлань. Сэки доддьӧ пуксьӧ либӧ ачыс конюкыс, либӧ кутшӧмкӧ смелджык мужичӧй. Восьтӧны заворсӧ. Чань вӧв яра ӧдӧбтчӧ водзлань. Кӧсйӧ шыбитны ас вывсьыс веласьтӧм грузсӧ. А доддьын пукалысьлы тайӧ и колӧ. Сійӧ кежӧдӧ чань вӧлӧс лым толаӧ. Мӧдыс эськӧ и заводитӧ нуны доддьын пукалысьӧс кыдзи позьӧ ӧдйӧджык. Но абу тай помтӧм вӧлӧма вын-эбӧсыд.

Мыйкӧ дыра мысти раммӧм чань вӧв сьӧкыда лолалігтырйи бӧр локтӧ конюшнялань. Синъясыс абу нин важкодь ярӧсь. Тыдалӧ, мый сетчӧма ассьыс вынаджык мортлы. Тайӧ лунсяньыс ковмас сылы прӧщайтчыны вӧльнӧй олӧмкӧд. Чужис бара ӧти уджалысь. И сӧмын пӧрысьлуныс да вермытӧмлуныс мездас сійӧс сийӧс-заводысь.

Век жӧ, кыдзи казьтыштлі нин, мортыд пыр зэв ёна жалитліс ассьыс медводдза отсасьысьсӧ. Помнита, кыдзи ӧтчыд Володя конюк тэрмасьӧмӧн матыстчис лавка дорын пукалысь мужичӧйяс дінӧ да майшасяна гӧлӧсӧн висьталіс, мый сикт горувса кадъя нюрӧ вӧйӧма медбур кыскасян вӧлыс. Оз пӧ вермы ачыс петны. А ӧтнам пӧ ме нинӧм ог вермы вӧчны. Мужичӧйяс дыр эз мӧвпавны. Босьталісны потшъяс, гезъяс да мӧдӧдчисны Володя конюк бӧрся. Ми, челядь котыр, вӧтчим на бӧрся.

Вӧлыд и збыльысь коскӧдзыс вӧлі нюрын. Йӧзӧс аддзӧм бӧрын эськӧ и ӧдӧбтчыліс водзлань, но сӧмын кок улас лойсьӧм няйтыс да ваыс дзурсмуні да пыдӧджык на вӧйи. А синъясас сылӧн вӧлі сы мында гажтӧмлун да полӧм. Сэтшӧм окота вӧлі сылы овны. Сэк жӧ вермытӧмысла шогпырысь видзӧдліс йӧз вылӧ да нораа гӧрӧктіс. Ӧти бӧрся мӧд синва мольяс тюрисны льӧб кузяыс увлань.

Володя конюк видзчысьӧмпырысь матыстчис вӧв дінӧ да такӧдіс сійӧс бурситіыс малалігтыр, мый ставыс пӧ лоӧ бур. Мӧдыс гӧгӧрвоис ассьыс кӧзяинсӧ да дугдіс чепсасьны. Быттьӧ кӧсйис шуны, вӧчӧй пӧ, мый кӧсъянныд. Мужичӧй котыр тэрмасьтӧг, потшъяс да гезъяс отсӧгӧн босьтчисны мездыны вӧлӧс. Медводз вӧвлы кынӧм улас видзчысьӧмпырысь, ньӧжйӧник сюйисны кык потш. Вӧлыд гӧгӧрвоис, мый сылӧн кынӧм улас лоис кутшӧмкӧ мыджӧд. Ачыс мӧдіс отсасьны.

Дырӧн-сорӧн мысти кадъя нюрыд кутіс вочасӧн лэдзны пемӧстӧ аслас кабырысь. И со нин вӧлыд петіс мужичӧйяс отсӧгӧн чорыд му вылӧ да нимкодьпырысь гӧрӧктіс. Аттьӧаліс мездысьясӧс. Быдӧн малаліс сійӧс. А эбӧссьыс петӧм вӧв эз котӧрт кытчӧкӧ бокӧ. Сӧмын меліа ниртчис ӧтилы да мӧдлы морӧсаныс. Сюрис сэки сылы и сола нянь шӧрӧм, кодӧс зэв азымпырысь някляліс. А сэсся Володя конюк бӧрся мӧдӧдчис гортлань. Ми мунім бӧрсяньыс да кывзім верстьӧяслысь вӧвъяскӧд уна сикас лоӧмторъяс йылысь висьтъяс.

Кыдзи нӧ верман вунӧдны тайӧ зэв бур пемӧсъяссӧ, кодъястӧг сэтшӧма гӧльмис миян ӧнія олӧмным. Быттьӧ мыйкӧ вӧвлытӧм ыджыдтор воши. Кымынысь ог волы аслам сиктӧ, кор сёрни пансяс матыссаяскӧд да тӧдсаяскӧд талунъя да тӧрытъя олӧм йывсьыс, пыр и кодкӧ казьтыштас вӧвъясӧс. Сы йылысь, кыдзи накӧд уджавлӧма, кыдзи зэв тшӧкыда тайӧ пемӧсыс мездывлӧма мортӧс ыджыд неминучаысь. И югдывлӧны сэки сиктса войтырлӧн чужӧмъясыс, и бурмӧны налӧн сьӧлӧмъясыс. А мыйта воштісны талунъя челядь сыысь, мый эз лоны сиктын вӧвъяс. Чорыдджык сьӧлӧмаӧн найӧ быдмӧны. Ӧдйӧджык лёклань зільӧны сетчыны. А сійӧ воясас ӧд зонпосниыд уна кад коллявлісны конюшня гӧгӧрын, отсасисны конюкъяслы дӧзьӧритны вӧвъясӧс. Таысь конюк лэдзліс пуксьыны налы вӧвъяс вылӧ. Да и ачыс конюкыс вӧлі вывті пыдди пуктана мортӧн и челядь, и верстьӧяс пӧвстын. Гӧгӧрвоана, вӧзйӧма вӧлі сылы видзны-дӧзьӧритны мортлысь медыджыд отсасьысьӧс.

Кутшӧм аслыснога гажа серпасъяс вӧлі аддзылан сэки сиктӧд мунігӧн. Со кодкӧ лэбӧ улича кузя корадоддьӧн, ылысянь кылӧ мегырас кӧлалӧм кӧлӧкӧльчик. Тыдалӧ, кутшӧмкӧ праздник пасйӧны. Со конюшня дорсянь кылӧны вӧвъяслӧн гӧрдлӧм шыяс. Тайӧ конюкъяс торйӧдӧны мамъяс дінсьыс быдмӧм нин чань вӧвъясӧс. Со сикт кузя верзьӧмӧн челядь мӧдӧдчӧмаӧсь. Быдса эскадрон. Дзик кино вылын кодь. Найӧ нуӧдӧны вӧвъясӧс мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ.

Но воши кытчӧкӧ сиктысь тайӧ аслыснога гажыс. Тыртӧмджык, гажтӧмджык лоис та бӧрын ачыс сиктыс. Эз кут сылы мыйкӧ тырмыны. Йӧзыс быттьӧ таысь мӧд ногаӧсьджык лоисны. Сиктӧ быдысь волігӧн сідзи и окота аддзыны, мый друг эсійӧ керка пельӧс сайсянь петасны вӧвъяс да кутасны барабанӧ таркӧдӧм моз, тӧв улын лёзьялысь бурсиаӧсь, скачитны асфальта туй кузя. Либӧ матысса вӧр сайсяньыс мыччысясны найӧ да мӧдӧдчасны конюшнялань, коді важӧн нин абу. Но весьшӧрӧ, вӧлӧмкӧ, виччыся татшӧмторсӧ. И окота синва сорӧн горӧдны сэки:

— Кӧнӧсь ті, вӧвъяс, менам мусаяс? Кытчӧ ті вошинныд?